muslim.uz
Дуо мўминга нажот
“Дуо” арабча сўраш, илтижо, чақириш маъноларини англатади. Аллоҳ таоло бу ҳақда бундай марҳамат қилади:
وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ
Яъни: “Сиздан (эй, Муҳаммад!) бандаларим Менинг ҳақимда сўрасалар, (айтинг) Мен уларга яқинман. Менга илтижо қилувчининг дуосини ижобат этурман. Бас, улар ҳам Мени (даъватларимни) ижобат (қабул) этиб, Менга имон келтирсинлар, шояд (шунда) тўғри йўлга тушиб кетсалар” (Бақара, 186).
ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ
“Роббингизга тазарруъ ила махфий дуо қилинг. Зотан, У ҳаддан ошувчиларни севмас” (Аъроф, 55).
Ушбу ояти каримада Аллоҳ таоло мўмин бандаларига дуо қилиш одобларини ўргатмоқда. Дуода тазарруъ – ёлбориш ва махфийлик бўлиши зарурлигини таъкидламоқда.
Худди шу маъно Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам))нинг ҳадиси шарифларида ҳам ўз ифодасини топган.
Имом Бухорий ва Имом Муслим Абу Мусо ал Ашъарий р.а.дан ривоят қилган ҳадиси шарифда қуйидагилар баён қилинган:
“Одамлар баланд овоз билан дуо қилган эдилар, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй, одамлар, ўзингизга шафқат қилинг, сизлар кар ёки ғайбга дуо қилаётганингиз йўқ. Сиз дуо қилаётган Зот энг яхши эшитувчи ва энг яқин Зотдир”, дедилар.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Дуо ибодатдир”, дедилар ва (Ғофир сурасининг 60-ояти) “ва Роббингиз: “Менга дуо қилинглар, сизни ижобат қилурман. Албатта, ибодатимдан такаббурлик қиладиганлар тезда жаҳаннамга бўйин эгган ҳолларида кирурлар” оятини қироат қилдилар.
Ушбу ҳадисда келтирилган ояти каримада дуо маъноси ибодат маъноси билан бир хилда ишлатилган. Бинобарин, дуонинг ибодат эканини Аллоҳ таолонинг ўзи бандаларига билдирмоқда. Буни қуйидаги ҳадислар ҳам қувватлайди:
قال رسول الله (صعلم) : ليس شيءٌ أكرم على الله تعالى من الدعاءِ
“Аллоҳ таолонинг наздида дуодан кўра мукаррамроқ нарса йўқ”.
قال رسول الله (صعلم) : الدعاءُ مُخُّ العبادةِ
“Дуо ибодатнинг мағзидир”.
قال رسول الله (صعلم) : مَنْ لم يسألِ اللهَ يغْضَبْ عليه
“Ким Аллоҳ таолодан сўрамаса, У зот ундан ғазабланади”.
قال رسول الله (صعلم) : "من فُتح له مِنْكم بابُ الدعاءِ ففُتحتْ له أبوابُ الرحمةِ و ما سُئِلَ اللهُ شياءً يعنى أحبّ إليه مِنْ أن يُسألَ العافيةَ"
“Кимга дуо эшиги очилса, унга раҳмат эшиклари очилган бўлади. Аллоҳ таоло бериладиган нарсалар ичида энг маҳбуб бўлгани офиятни сўрашдир”, дедилар”.
Имом Жазарий дуоларнинг қабул бўлиш борасида ёзган асарларида бир нечта шартларни зикр қилганлар, жумладан:
– ейдиган, ичадиган, киядиган нарсалари ва яшайдиган ерлари ҳаромдан бўлмаслиги.
– Ихлос билан дуо қилиши.
– Таҳоратли бўлиши ва қиблага юзланмоқ.
– Аввал нафл намоз ўқимоқ.
– Хайрли ишлар қилиш.
– Камбағаллар ва толиби илмларни хурсанд қилиш.
– Аллоҳ таолога ҳамду санолар айтиш.
– Энг афзал салавот намозда ўқийдиганмиз “Аллоҳумма солли...” ва “Аллоҳумма борик...”дир. буни қанча кўп ўқиса, дуо шунча тез қабул бўлади.
– Қўлларни кўтариб дуо қилиш, дуони қўллари билан юзини силаб тугатиш.
– Хушу ва тазарруъ билан Аллоҳ таолога ёлвориш.
– Асмоул ҳуснани – Аллоҳ таолонинг исмларини ўқиб тилак тилаш. Пайғамбарлар ёки солиҳ киишларни васила қилиб дуо қилиш мумкин.
– Гуноҳларини эътироф этиб, Аллоҳ таолодан авф ва мағфират сўраш
– Пайғамбарлардан ва авлиёлардан ворид бўлган саҳиҳ дуоларни ўқиш
– Қалб ҳузури билан тилагини сўрамоғи лозим.
– Ҳамду сано билан ҳамда саловотлар билан дуосини якунламоғи.
– Умид ва қўрқув билан дуо қилиш.
Ана шундай одобларга риоя қилмоқ керак ва шуни ҳам унитмаслик керакки Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дуода дунё ва охират саодатини тиламоқни тавсия этганлар. Аллоҳ таоло барчаларимизни дуолари ижобат бўладиган зотлар қаторида қилсин!
Фарзанднинг ҳақи, оталик мажбурияти — алиментнинг ҳуқуқий ва диний асослари ҳақида
Ота-она ўзаро келиша олмади. Оила биргаликда яшашни тўхтатди. Фарзандлар эса онаси ёки бобо-бувиси билан ёхуд отаси билан яшашни давом эттиради. Ажримдан сўнг ота ва она ўз йўлини топиб кетар, аммо ҳар қанақасига болаларга осон бўлмайди.
Мана шундай вазиятда бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва унинг моддий таъминоти учун давлат томонидан алимент ундириб берилади. Алимент бу – ота-онанинг вояга етмаган болаларига, шунингдек, вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига таъминот бериш мажбурияти ҳисобланади.
Биз айни мавзунинг ҳуқуқий ва диний томонлари юзасидан тўлиқроқ маълумот олиш учун Бош прокуратура ҳузуридаги Мажбурий ижро бюроси бўлим бошлиғи Улуғбек Ашуров ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон домла Ишматбековга мурожаат қилдик.
Дастлаб алиментга оид қонунчилик талабларига тўхталиб ўтсак.
МИБнинг ҳар тўртта ундирувидан биттаси – алимент
Алимент тўловлари аввало болаларнинг таълими, сифатли овқатланиши, руҳан соғлом ва баркамол улғайишига хизмат қилади, дейди МИБ бўлим бошлиғи Улуғбек Ашуров.
У берган маълумотга кўра, жорий йилнинг 1 июль ҳолатига кўра, Мажбурий ижро бюросида иш юритувидаги 992 мингдан ортиқ ижро ҳужжатларининг 245 мингдан ортиғини (24 фоизи) алимент тўловларига оид ишлар ташкил қилади. 2019 йилда эса 224 минг ижро иши алиментга доир бўлган.
МИБга 1 июлгача келиб тушган 58 500га яқин мурожаатнинг 39 мингдан ортиғи, яъни 66 фоизи ҳам алиментга оид мурожаатлар ҳисобланади.
126 710га яқин алимент қарздорлари тўловларини ўз вақтида тўлаб келаётган бўлса, 58 190га яқинининг ижро ҳужжати бўйича алимент пуллари давлат ижрочилари томонидан қарздорларга мажбурий ижро этиш чораларини қўллаш орқали ундириб келинмоқда.
Демак, 58 190га яқин алимент тўловчи алимент пулини ўз хоҳиши билан тўламайди.
Ота ўз даромадини яширса
Алимент тўловчи ўз даромадини яшириши ҳолатлари талайгина. Бунда агар қарздор ота иш ҳақини камайтириб кўрсатган бўлса, МИБ ходимлари иш ҳақи кўрсатилган ҳужжатга қараб иш тутишга мажбур, бироқ иш ҳақи алимент пулига етмаса, унда қарздор отанинг мол-мулкига қаратилади. Ва алимент пули отанинг мол-мулкига қараб ундирилади.
Яраштиришга ҳам ҳаракат қилинади
«Оилавий муносабатларни тиклаш, фарзандлар учун алимент тўлаш, алимент ундирувидаги қарздорлик масалаларини ҳал этишда давлат ва жамоат ташкилотларининг ҳамкорлиги яхши самара беради.
Бюро органлари ижрочилари томонидан алимент тўловлари бўйича қарздор ва ундирувчилар билан ўтказилган тарғибот тадбирлари натижасида 1 июлга қадар 1463та ижро ҳужжати юзасидан тарафлар ўзаро яраштиришга эришилган. 2019 йилда эса 12 912та оила яраштирилган», – дея маълум қилди Улуғбек Ашуров.
Карантин чекловларининг алимент тўловларига таъсири?
Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазири Нозим Ҳусанов пандемия бошлангач, қатор корхоналар фаолияти тўхтатилиши туфайли ишсизлар сони қарийб 2 миллионга яқинлашганини маълум қилган эди. Бу алимент олувчи болаларнинг моддий таъминотига ҳам таъсир қилиши аниқ.
«Бундай вазиятда агар қарздорнинг имконияти бўлмаса, алимент пули карантин вақтида фарзанд учун нечоғлик муҳимлигини тушунтириб, масъулиятини ошириш йўлларини кўрамиз, шунақа тадбирлар давомида баъзида бобо-бувилар ҳам невараси учун алимент пулини тўлашга ёрдам берган ҳолатлар ҳам бўлган», – дейди Улуғбек Ашуров.
Алиментни олдиндан тўлаб қўйиш ҳам мумкин
Алиментларни олдиндан тўлаш, шунингдек, алимент тўлаш мажбуриятини таъминлаш бўйича гаров шартномасини тузиш тартиби тўғрисидаги низомда алиментларни олдиндан тўлаш ёки алимент тўлаш мажбуриятини таъминлашда гаров тақдим этиш асослари белгиланган.
«Қарздор оталар фарзандлари учун улар вояга етгунига қадар бўлган давр 5 йилдан кам бўлмаган муддатга алиментларни олдиндан тўлаши мумкин. Алиментларни олдиндан тўлаш вақтида агар болалар вояга етгунига қадар бўлган давр 5 йилдан кам бўлса, алиментларни олдиндан тўлаш қолган давр учун амалга оширилади», – дейди Ашуров.
Алимент тўламаган шахс жавобгар бўлади
Алимент тўлашдан бўйин товлайдиган қарздорларни жавобгарликка тортиш белгилаб қўйилган.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-4-моддасига кўра, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб 2 ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик 15 муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлиши мумкин ёки маъмурий қамоқ қўлланилиши мумкин бўлмаган шахсларга БҲМнинг 20 баравари миқдорида жарима солиниши мумкин.
Биринчи марта ҳуқуқбузарлик содир этган шахс, агар у маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни кўриш жараёнида алимент мажбуриятлари бўйича қарздорликни ихтиёрий равишда тўлаган бўлса, жавобгарликдан озод этилади. Қарздорларга нисбатан маъмурий жазо қўлланилганидан сўнг ҳам алимент тўлаш мажбурияти бажарилмаса, бу уларни жиноий жавобгарликка тортишга асос бўлади.
Жиноят кодексининг 122-моддасига асосан, моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига ёки суд буйруғига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб 2 ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик, шундай қилмиш учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилса, жиноий жавобгарликни келтириб чиқаради.
Исломда боланинг ота-онадаги ҳақи ҳақида
Боланинг ота-онаси томонидан таъминланиши қонунчилик билан белгилаб қўйилганидек, Исломда ҳам боланинг ота-онадаги ҳақи аниқ кўрсатилган.
Бу ҳақда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон домла Ишматбеков маълумот берди.
— Ислом дини болаларга ғамхўрлик қилиш ва уларнинг барча ҳақ-ҳуқуқларига риоя қилишга чақиради. Фарзандга бўлган бу эътибор нафақат у дунёга келгандан кейин, балки туғилмасидан олдин бошлаб юборилади ва бу эътибор фарзанд ҳаётининг барча даврларини ўз ичига олади. Бу ҳақларни адо этиш вожиб бўлиб, унга амал қилиш мажбурий ҳисобланади.
Уламоларимиз айтадиларки, болаларнинг ҳуқуқлари икки қисмга бўлинади: бола туғилишидан олдинги ва бола туғилганидан кейинги ҳақлари.
Бола туғилишидан аввалги ҳақлар
1. Насаб. Ота-онасининг никоҳланиши ортидан дунёга келиши. Никоҳнинг асл мақсадларидан бири ҳам насл-насабни сақлашдир. Бусиз оила ҳам, жамият ҳам бўлмайди. Фарзанднинг ота-онаси никоҳдан ўтган, ҳалол-пок яшагандагина насаби аниқ ва пок бўлади.
2. Бўлажак фарзандга муносиб она ва ота танлаш. Оила қуришда ота-онанинг диндорлигига, ахлоқига, одобига, инсонийлигига алоҳида эътибор бериш лозим. Чунки ота-онадаги хислат ва фазилатлар, ёмон одатлар болага ҳам ўтади.
Бола туғилганидан кейинги ҳақлар
– эмизиш;
– муносиб исм танлаш;
– нафақа. Болаларни озиқ-овқат, кийим-кечак, турар-жой билан таъминлаш – отанинг бурчи. Бу нарсалар ҳалол-пок бўлиши шарт.
– таълим-тарбия бериш;
– болага меҳр кўрсатиш;
– болалар орасида адолат қилиш.
Фарзанд нафақаси – ота зиммасида
Ҳозирги кунда кўп учрайдиган ҳолатлардан бири шуки, эрлар хотинига аччиқ қилиб болаларидан юз ўгиряпти, уларнинг ҳолидан хабар олмай нафақасиз қолдирмоқда. Ваҳоланки, шариат ўғил болалар вояга етгунича, қиз болалар ва ногирон фарзандлар эса балоғатга етганда ҳам уларнинг нафақасини отанинг зиммасига вожиб қилган.
Аллоҳ таоло Бақара сурасининг 233-оятини «У(она)ларни яхшилаб едириб, кийинтириш отанинг зиммасида», – дея нозил қилган.
Бу ояти карима оилада талоқ содир бўлиб эр-хотин ажрашиб кетган ҳолатда ўртада қолган болаларнинг, хусусан, эмизикли болаларнинг тақдири нима бўлиши, уларнинг нафақаси кимнинг зиммасида бўлиши ҳақида нозил бўлган.
Болани эмизгани сабаб онанинг нафақаси боланинг отаси зиммасига юклатилганидан кейин, боланинг ўзига нафақа бериш ҳам отанинг зиммасида эканига ҳеч шубҳа йўқ. Боланинг нафақаси отанинг зиммасида экани ҳақида Фатовои Ҳиндия китобида: «Балоғатга етмаган болаларнинг нафақаси отасининг зиммасида, унга ҳеч ким бу ишда шерик бўлмайди (яъни, ўрнини босмайди)», – дея ёзилган.
Ота фарзандлари хоҳ ўзининг қарамоғида бўлсин, хоҳ бошқа жойда бўлсин, уларни озиқ-овқат, кийим-кечак, таълим-тарбия, даволаниш ва бошпанага бўлган эҳтиёжини ўзининг имкониятига қараб таъминлаши кераклиги уларнинг зиммасидаги вожиб бўлган бурчидир.
Ҳозирги кунда тегишли органлар томонидан белгиланаётган нафақалар (алимент)дан ота бош тортиши жоиз эмас, балки боласини моддий ва маънавий жиҳатдан таъминлаш унинг бурчидир. Аҳли аёл ва болаларни нафақа билан таъминлаш Аллоҳ учун қилинса, савоби улуғ ишлардан ҳисобланади.
Фарзанд таъминотига оғринган оталар ҳақида
Ота зиммасига шариат томонидан юкланган вазифасини имкони бўла туриб бажармасдан камчиликка йўл қўйса, яъни болаларини нафақасиз оч-наҳор қолдирса, болаларга нисбатан зулм қилган бўлиб, қаттиқ гуноҳкор бўлади. Абдуллоҳ ибн Амир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Кишининг ўз қарамоғидагиларни таом бермай зое қилмоғлиги гуноҳкор бўлишига кифоя қилади», деганлар.
Яъни, киши зиммасида уларга нафақа бериши лозим бўлган инсонларга: хотинига, болаларига ва муҳтож бўлган ота-онасига нафақасини бермай уларни оч-наҳор ҳолатда ҳалокатга ташлаб қўйилиши, гуноҳкор бўлишига етарлидир.
Фиқҳий китобларимизда бундай кишларни ўз ҳолига ташлаб қўймасдан уларни жазога тортиш ҳақида ҳукмлар келган. Хусусан, Фатовои Ҳиндия китобида шундай дейилган: Агар ота касб қилиб болаларига нафақа қилишдан бош тортса, касб қилишга, нафақа қилишга мажбурланади, шундан ҳам бош тортса ҳибсга олинади. Агар ота касб қилишга қодир бўлмаса, қози унинг зиммасига нафақани юклайди, ота нафақа топгунча онага эрининг номидан нафақа учун қарз олиб туришга рухсат беради. Ота пул топиб ана шу қарзларни узади.
Ҳудди шунингдек, ота болаларининг нафақасига етадиган моли бўла туриб болаларининг нафақасини бермаётган бўлса, қози отанинг зиммасига нафақани юклайди, она ота нафақа бермагани учун ёнидан болаларига сарфлаган нафақасини отадан ундириб олади. Худди шунингдек, қози отанинг зиммасига нафақани юклаганидан сўнг ҳам ота болаларини нафақасиз ташлаб қўйган бўлса, она қозининг буйруғи билан отанинг номидан қарз олган бўлса, бу қарзларни ҳам ота тўлайди.
Умуман олганда, ота тирик экан, болаларини балоғатга етгунича озуқасиз, уст-бошсиз, дори-дармонсиз ва бошпанасиз ташлаб қўйишга шариатимиз рухсат бермайди.
kun.uz
Саҳобалар ҳаёти: Рабиа ибн Каъб розияллоҳу анҳу (Аудио)
ЎМИ матбуот хизмати
Касб фазилатлари ва унинг турлари
Аллоҳ таоло Қуръони каримда барча мўминларга ўз тоқатиларига яраша касб қилишни фарз қилди:
فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
«Бас, қачонки, намоз адо қилингач, ерда тарқалиб, Аллоҳнинг фазли (ризқи)дан истайверинглар! Аллоҳни кўп ёд этингизлар, шояд (шунда) нажот топурсизлар» (Жумъа сураси 10-оят).
Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи ва саллам ўзи соғлом бўла туриб, ишламайдиган киши Аллоҳ таоло ёмон кўришини қуйидагича баён қилдилар:
إنّ الله يُبغِضُ الصحيح الفارغ «Албатта Аллоҳ таоло соғлом бўла туриб, ишламайдиган кишини ёмон кўради».
Ҳалол касб қилишга нафақат оддий инсонлар ҳатто пайғамбарлар ҳам буюрилган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуоъони каримда барча пайғамбар ва мурсалинларга шундай хитоб қилади:
هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُور
«У (Аллоҳ) сизларга ерни хоксор (бўйсунувчи) қилиб қўйган зотдир. Бас, у (ер)нинг ҳар томонида (саёҳат, тижорат ёки деҳқончилик қилиб) юраверинглар ва Аллоҳнинг берган ризқидан енглар. Тирилиб чиқиш Унинг ҳузуригадир» (Мулк сураси 15-оят).
Аллоҳ таоло мўминларга ҳалол касбдан ўзларига нафақа қилишга буюриб, қуйидагича марҳамат қилади:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْض
«Эй иймон келтирганлар, ўзингиз касб этган ва Биз сизлар учун ердан чиқарган нарсаларнинг яхшиларидан эҳсон қилингиз...» (Бақара сураси 268-оят).
Ҳадиси қуддусийда يا عبدي يدَكَ أنزل عليك الرزق«(Аллоҳ таоло) Эй бандам, қўлингни қимирлатгил, сенга ризқ нозил қилурман», деб марҳамат қилинган.
Юқоридаги оят ва ҳадисларнинг далолатига кўра барча пайғамбар ва мурсалинлар ҳам маълум касб билан машғул бўлганлар. Жумладан, Одам алайҳиссалом ерга буғдой экиб, суғориб ва ўриб олиб, ун қилиб, нон қилганлар. Нуҳ алайҳиссалом савдогарлик қилганлар. Иборҳим алайҳиссалом баззоз (газмол сотувчи) бўлганлар. Довуд алайҳиссалом совут ясар эдилар. Сулаймон алайҳиссалом занбил тўқир эдилар. Идрис алайҳиссалом кийим тикар эдилар. Закариё алайҳиссалом дурадгор эдилар. Бундан ташқари барча пайғамбарлар қўй боққанлар.
Саҳобаи киромлар ҳам маълум бир касбларга машғул бўлганлар. Жумладан, Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу таоло анҳу баззоз (газмол сотувчи) эдилар. Умар розяллоҳу таоло анҳу терини ошлар эдилар. Усмон розияллоҳу анҳу савдогар эдилар. Али розияллоҳу анҳу котиблик ва мардикорлик қилар эдилар.
Ўз даврида Шом диёрининг фақиҳи бўлган Авзоий раҳматуллоҳи алайҳ Иброҳим ибн Адҳам раҳматуллоҳи алайҳни кўрдиларки, орқаларида бир кўтарим ўтинни кўтариб келиб, уни сотиб тиричилик қилур эдилар. Авзоий раҳматуллоҳи алайҳ дедилар: «Қачонгача бундай касбни қилурсиз?» Иброҳим ибн Адҳам дедилар: «Жим тургил, батаҳқиқ, ҳадисда келибдир, кимики ҳалол таом талаб қилиш учун ҳар хил залил (хор) бўладиган жойда турса, ул кишига жаннат вожиб бўлгай».
Аммо илмга машғул бўлгани жиҳатидан касб қилмоққа қодир бўлса ҳам, касб қилмай, илм таҳсил қилса, ул толиби илмга садақа бериш жоиздир. Агар нафл намоз ўқимоққа ва ортиқча махсус ибодатлардан ўзига лозим бўлмаган нарсаларни қилишга машғул бўлгани жиҳатидан касб қилмаса, ул кишига нафл садақа бериш макруҳдир.
الكسب فرضٌ بقدرِ الكفاية لنفسِه وعَياَلِه وقضاءِ ديونِه
«Мўмин киши ўзи, аҳли аёли учун ва қарзларини адо қилмоқ учун кифоя қиладиган миқдорча касб қилмоқ фарздир». «Ал-Ихтиёр» китобида нақл қилинишича, агар касб қилмоққа қудрати етса, касб қилиши фарздир. Агар касб қилмоққа қудрати етмаса, гадойлик қилгай. Зероки, гадойлик касбларнинг охиргисидир. Ҳатто касбга қодир бўлмаган бирор кишидан таом сўрамасдан, очдан ўлса, гуноҳкор бўлгай.
Касб қилмоқнинг савоби бениҳоятдир. Зероки, «ал-Муғнийя» китобида айтибдир:
من طلب الدنيا حلالا واستعفافا عن المسألة وسيعا على عياله وتعطُّفا على جاره جاء يوم القيامة ووجهه كالقمر ليلة البدر
“Кимики гадойлик қилмоқдин ва кишидан бир нарса сўрашдан ўзини тортиб ва аҳли аёлига нафақа бериш учун ҳаракат қилиб ва қўшнисига меҳрибонлик қилмоқни ният қилиб, ҳалол дунёни талаб қилса, қиёмат кунида маҳшаргоҳга юзи ўн тўрт кунлик ойдек бўлган ҳолда келгай”.
الكسب سنّة الأولياء وفيه ستر الحال
Касб қилиш валийларнинг суннатларидир. Касбда инсон ўз аҳволини ёпмоқ ва сирини билдирмаслик бордир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Ростгўй савдогар қиёмат кунида сиддиқлар ва шаҳидлар билан бўлгай”.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Савдогарлик қилингларки, халқнинг ризқлари ўн қисмдир. Тўққиз қисми савдогарликдадир, яъни сотмоқда ва олмоқдадир”.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Кимки касб қилмай, савол (тиланчилик) эшигини ўзига очса, Аллоҳ таоло унга муҳтожлик ва бечораликнинг етмиш эшигини очгай”.
Исо алайҳиссалом бир одамни кўрдилар, унга: «Нима иш қилурсан?» дедилар. Ул киши: «Ибодат қилурман», деди. «Қайдан таом ерсан?» дедилар. «Менинг биродарим бордирки, таомимни ул тайёрлаб туради», деди. Исо алайҳиссалом дедилар: «Сенга таом бериб турадиган биродаринг сендин обидроқдир».
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу дедилар: “Аллоҳ таоло ризқ беради, деб, касбдан қўлларингизни тортманглар, Аллоҳ таоло тилла ва тангани осмондан ёғдирмайди”.
Луқмони Ҳаким фарзандига қуйидагича васият қилдилар: «Касбдан қўлингни тортмагил, кимики халқнинг муҳтожи ва бечораси бўлса, унинг дини танг ва ақли заиф бўлгай ва унинг муруввати ботил бўлгай ҳамда халойиқ унга ҳақорат кўзи билан қарагай».
ويُشغِلُ قلبَه بذكرِ الله تعالى خاصّة
Валийлар зотлар касб қилиб турган вақтида хоссатан дилини Аллоҳ таолонинг ёдига машғул қилгай.
وإن اشتغل بطلب الزيادة لا يكون حراما ما لم يُردْ بِهِ الفخر والرياء
Агар инсон дунёни ўз нафақасидан ва нафақаси лозим бўлганлар нафақасидан зиёда талаб қилмоққа машғул бўлса, ҳаром бўлмайди, модомики у билан фахр қилмоқ ва риё килмоқни хоҳламаса.
وإنْ سَعَى تَكَاثُرًا أَوْ تفاخرًا فَهُوَ سبيلُِ الشّيطان
Агар дунёни кўп қилиб, манманлик қилмоққа ва фахр қилмоққа ҳаракат қилса, ул шайтонниг йўлидир.
عن ابن عبّاسٍ رضي الله عنهما أنَّه قال: الكسبُ الحلالُ أشدُّ منْ نقلِ الجبل إلى الجبل
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо дедилар: “Ҳалол касб қилиш тоғни тоққа кўчириб олиб бормоқдан ашад (қийин)роқдир”.
“Тафсиру Чархий” китобида инсонлар касб қилишда уч қисмга бўлинши қуйидагича зикр қилинган:
النَّاسُ ثلاثة: رجلٌ شغل معاشه عنْ معاده فهو منَ الهالكين، ورجلٌ شغل معاده عنْ معاشه فهو من الصابرين، ورجلٌ شغل معاشه لمعاده فهو من المقتصدين ولا يحصل الاقتصاد إلاَّ في طلبها بآداب الشريعة
“Одамлар уч қисмдир, бир қисмини тирикчилик иши охиратидан чалғитгай, бас у киши ҳалок ва нобуд бўлгувчилардандир. Яна бир қишики охират иши тирикчилигидан бепарво қилгай, бас, у киши охират ишига машғул бўлган киши нажот топадиганлардандир. Ва бир кишики тирикчилиги охирати иши учун бўлибдир, бас, ул киши муқтасидлардан, яъни тўғри йўлдан ўртача юрадиганлардандир. Ва дунёни талаб қилмоқда шариатнинг одоблари билан юрса, тўғри йўлда ўртача юрмоқ ҳосил бўлгай”.
النَّاس في الكسب على خمسة مراتب: منهمْ منْ يرى الرزق من الكسبِ فهو كافرٌ ، منهمْ منْ يرَى الرزق من اللهِ ومن الكسب فهو مشركٌ، ومنهمْ منْ يرَى الرزق من الله تعالى ولا يدري أيعطيه أمْ لا فهو منافقٌ شاكٌّ، ومنهمْ منْ يرى الرزق من الله تعالى ويعطي اللهُ لأجل كسبه ولا يؤدّي حقّه كما أمر الله تعالى فهو مسيءٌ ، ومنهمْ منْ يرى الرزق من الله تعالى فيرى الكسب سببًا وأخرج حقّه ولا يعصي لأجل الكسبِ فهو من المخلصين
“Одамлар касб қилишда беш мартабада бўладилар. Уларнинг баъзилари ризқни касбдан деб билади. Ризқни касбдан деб билувчи, кофирдир. Баъзи кишилар ризқни Аллоҳ таолодан ва касбдан кўргай. Бундай киши мушрикдир. Баъзилар ризқни Аллоҳ таолодан деб билади, лекин ризқни берадими ё бермайдими, деб гумон қилгай. Бундай шак қилувчи киши мунофиқдир. Баъзилар ризқни Аллоҳ таолодан деб билади ва ризқни Аллоҳ таоло касб жиҳатидан ато қилур, деб эътиқод қилгай, (аммо) Аллоҳ таолонинг амр қилганича мол ҳақини адо қилмагай. Бас, ул киши гуноҳкордир. Баъзилари ризқни Аллоҳ таолодан деб билгай ва ризқни касбга сабаб деб билади ва Аллоҳ таолонинг буйруғига мувофиқ мол ҳақини чақириб бергай ва касби жиҳатдан ибодатни тарк қилиб гуноҳкор бўлмагай. Бас, ул киши мўмин мухлислардандир”.
“Кофий” номлик асарда айтибдирки: “Аҳли сунна вал-жамоа уламоларининг наздларида, буюрилган таваккул шулдурки, касби асбоб қилгай, ундан кейин Холиқи асбобга таваккул қилгай, асбобга таваккул қилмагай”.
فعلى العبدِ العبادةُ وعلى اللهِ الرزقُ
“Бас, бандага ибодат қилмоқ лозимдир ва Аллоҳ таборак ва таолодан ризқ бермоқдир”.
قال عليه الصلاة والسلام: من الذنوب لا يكفّر بها إلاّ الهمُّ في طلب المعيشة
“Пайғамбар алайҳиссалоту вас-салом дедилар: “Баъзи гуноҳлар борки, уларга тиричилик талабидаги ғам-ташвишдан бошқа нарса каффорат бўлмайди”.
Мўмин киши салафи солиҳларнинг, яъни ўтган пешволарнинг касбларини ихтиёр қилгай, деҳқончилик, ҳаммоллик, нонвойлик, кийим ювмоқ, кафш тикмоқ, чўпонлик қилмоқ ва котиблик қилмоққа ўхшаш.
Котиблик уламоларнинг ва машойихи асфиёларнинг касбларидир, хусусан Каломи қадимни, яъни Қуръони шарифни ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларини ёзиш.
Машҳур тобеин Саъид ибн Мусайяб дедилар: “Ҳалолдан молни жам қилмаган одамда яхшилик йўқдир, бас, ул молдан Аллоҳ таолонинг ҳақини адо қилгай ва ул мол билан обрўйини сақлагай ва эҳтиёт қилгай”.
Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу дедилар: “Эй бечоралар жамоси, бошларингни кўтаринглар ва савдогардик қилинглар, албатта, йўлга кўз тиккан ва одамларга муҳтож бўладиган фақир бўлманглар”.
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу дедилар: “Кимики динда фақиҳ бўлмаса, яъни савдо қилишнинг илмини билмаса, бозорда савдогарлик қилмасин”.
Ҳазрат Али розияллоҳу анҳу дедилар: “Кимики динда фақиҳ бўлмасдан илгари савдогарчилик қилса, батаҳқиқ, судхўрликка гирифтор бўлибдир.
Маълумки, ибодат асоси луқманинг ҳалоллигигадир. “Ҳулятул-авлиё” асарида келтирибдирки, баъзи машойихлар айтибдилар: “Аллоҳ таолонинг йўли ўн қисмдир. Мазкур ўн қисмдан тўққис қисми ҳалол ризқни талаб қилиш ва бир қисми қолган ишлардир. Мўмин бандага лойиқ ва муносиб шулки, ҳалол молни талаб қилгай ва ҳаром ва шубҳадан тийилгайки, ибодатнинг қабул бўлмоғи тақво биландир, Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай марҳамат қилади:
“...Аллоҳ фақат тақволи кишилардан қабул қилур оят” (Тавба сураси 27 оят).
Касб қилувчи ҳар касб ва ҳунарни ўрганса, Аллоҳ таолонинг фармонини адо қилади ва шариат амрларига эҳтиёт бўлади, токи ул касбдан ҳосил қилган луқмасидан нур ва сафо пайдо бўлади ва қилган ибодатларининг лаззатини топади ва ул қилган касбидан барокат кўради ва ул касбда даст бакор, дил баёр билан машғул бўлади. Касб сабабидан ризқ бергувчи ва тавфиқ берадиган Аллоҳ таолодир.
Баъзи ҳукамолар дедилар: “Ҳар вақтики, савдо қилгувчида уч хислат бўлмаса, икки дунёда муҳтож бўлгай. Аввали – тили уч нарсадан пок бўлгай: ёлғондан, лағвдан, яъни, беҳудагўйликдан ва қасамдан. Иккинчи – дили уч нарсадан соф бўлгай: ёмон ният, хиёнат ва ҳасаддан. Учинчи – уч нарсага доимий эътибор қаратмоқ лозим: жума намозига ва жамоат билан намоз ўқимоққа ва баъзи вақтларда илм талаб қилмоққа ва бошқа одамдан Аллоҳ таолонинг ризолиги ва хурсандлигини ихтиёр қилмоққа”.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Кимики гуноҳ қиладиган жойдан мол касб қилиб, садақа қилса, ё ул топган моли билан хеши ақрабосига инъом ва эҳсон қилса, ё ул ҳаром молни Аллоҳ таолонинг йўлига сарф қилса, ул гуноҳ қиладиган жойдан топган молининг ҳаммаси жам қилиниб, оташ дўзахга ташлангай”.
Ривоят қилинишича Имрон ибн Ҳасин розяллоҳу анҳу дедилар: “Рибодан ё ришвадан, яъни сўдхўрликдан ё порадан, ё ғанимат молни олмоқда хиёнат қилмоқдан, ё ўғирликдан мол топган одамнинг ҳажини ё умрасини ва жиҳодини, садақасини, қул озод қилганини ва нафақасини Аллоҳ таоло қабул қилмайди”.
Фақиҳ Абул Лайс раҳматуллоҳи алайҳдан ривоят қилинади, Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, бир нон садақа қилганим яхшироқми ё юз ракат нафл намоз ўқиганим яхшироқми?” Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Икки юз ракат нафл намоз ўқигандан садақа қилинган нон яхшироқ”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, мусулмон одамнинг ҳожатини раво қилмоқ яхшироқми ё юз ракат нафл намоз ўқимоқ яхшироқми?” Пайғамбар алайҳиссолату вассалом дедилар: “Минг ракат нафл намоз ўқигандан мусулмоннинг ҳожатини раво қилмоқ яхшироқ”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, бир луқма ҳаром таомни тарк қилмоқ яхшироқми ё минг ракат нафл намоз ўқимоқ яхшироқми?” Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Бир луқма ҳаром таомни тарк қилмоқ икки минг ракат нафл намоз ўқигандан яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, ғийбатни тарк қилмоқ яхшироқми ёки икки минг ракат намоз ўқимоқ дурустроқми?” Пайғамбар алайҳиссалом дедилар: “Ўн минг ракат намоз ўқигандан ғийбатни тарк қилмоқ дурустроқ ва яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулаллоҳ, сизга бева хотиннинг ҳожатини раво қилган яхшироқми ё ўн минг ракат намоз ўқимоқ?” Пайғамбар алайҳиссолату вассалом дедилар: “Бева хотиннинг ҳожатини раво қилмоқ ўттиз минг ракат нафл намоздан яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, сиз учун аҳли аёлга нафақа қилмоқ яхшироқми ё Аллоҳ таолонинг йўлида харж қилмоқ яхшироқми?” Пайғамбар алайҳиссолату вассалом дедилар: “Аллоҳ йўлида минг тилла сарф ва харажат қилгандан аҳли аёлга бир танга нафақа қилмоқ яхшироқдир”.
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтадилар: “Ё Расулуллоҳ, сизга ота ва оналарга яхшилик қилмоқ яхшироқми ё минг йил ибодат қилмоқ яхшироқми?” Пайғамбар алайҳиссолату вас-салом дедилар: “Ё Анас, Ҳақ келди, яъни дини Ислом ва Қуръон келди ва ширк ва шайтон нобуд бўлди, албатта, ботил ва ноҳақ нарса йўқ бўлгувчидир”. “Бас, ота-онага яхшилик қилмоқ икки минг йил ибодат қилгандан яхшироқдир”.
С. Примов
Ношукрлик – неъмат заволи (1-қисм)
Аллоҳ таолонинг биз бандаларга ато этган неъматлари жуда ҳам кўп бўлиб, энг буюк неъмати – иймон, яъни Аллоҳни таниш ва У Зотнинг Ўзигагина ибодат қилишдир.
Иймон Аллоҳ таолога шукр қилиш билан мукаммал бўлади.
Абу Дардо розияллоҳу анҳу айтади: «Кимда ким Аллоҳнинг унга берган неъматларини танимай, билмай, фақатгина ейдиган ва ичадиган нарсаларнигина неъмат деб биладиган бўлса, ҳақиқатда илми жуда ҳам кам бўлиб, азобини ҳозир қилибди. Кимда ким дунёдан беҳожат бўлмаса, унга бирон бир дунё йўқдир».
Ушбу мақолада шукрнинг ҳақиқати, шукрли бўлиш нақадар улуғ неъматлиги ва ношукр бўлиш неъматлар заволи экани ҳақида сўз юритилади.
Шукр ҳақида таъриф
Шукр араб тилида аслида оз ем билан семирадиган ҳайвонга нисбатан ишлатилади. Неъмат берувчига мақтов сўзларини айтишга шукр сўзини ишлатиш машҳур бўлган.
Шукрли инсон – Роббига берилган неъматлар учун кўп шукр айтувчи, ўзига буюрилган вазифаларни сидқидилдан ва тиришқоқлик ила адо этувчидир.
Уламоларимиз шукрнинг истилоҳида бир неча тарифларни айтганлар.
Роғиб: «Шукр – неъмат тасаввури ва изҳоридир. Куфр эса – неъматни унутиш ва яширишдир», деган.
Кафавий: «Шукр урфда неъмат учун берилган ҳар бир мукофотдир. Шукрнинг асли - неъматни тасаввур ва изҳор қилишдир. Шукр бандадан бўлганда, эҳсонга нисбатан бўлган ирфондир. Аллоҳ таолодан бўлганда эса, савоб ҳамда гўзал мақтовдир», деб айтган.
Муновий: «Шукр икки хил бўлади: Биринчиси тил шукри бўлиб, у неъмат берувчига мақтов айтиш билан адо бўлади. Иккинчиси эса аъзоларнинг шукри бўлиб, неъматга яраша мукофот тақдим қилиш билан адо этилади», деган.
Ибнул Қаййим: «Шукр – Аллоҳ неъматининг банда тилида мақтов ва эътироф, қалбида шуҳуд ва муҳаббат, аъзоларида эса бўйсуниш ва тоат тарзида зоҳир бўлишидир», деб айтган.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда: «Қасамки, агар шукр қилсангиз, албатта, сизга зиёда қилурман. Агар куфр келтирсангиз, албатта, азобим шиддатлидир», дея марҳамат қилади. (Иброҳим, 7).
Ушбу оят ҳақида марҳум аллома Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ўзларининг «Тафсири ҳилол» китобида қуйидагича ёзади: «Шукр неъмат берувчи Зотга мақтов сўзларни айтиш ва у неъматни Аллоҳнинг розилиги йўлида сарфлашдан иборатдир. Берилган неъматга шукр этиш инсоннинг тўғри йўлда мустақим эканини кўрсатади. Шукр қилувчи инсон Аллоҳ таоло ўзини доим кузатиб туришини ҳис этади ва неъмат етганда зоҳир бўладиган манманлик, исроф ва шунга ўхшаш салбий ҳолатлардан холи бўлади. Натижада ўзига берилган неъматлардан фойдаланиб, яхши амалларни кўпайтиради».
Шукр ҳақида оятлар
Қуръони каримда шукр ҳақида оятлар жуда кўп бўлиб, бу ўринда улардан баъзиларини келтирамиз:
Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло:
«Агар шукр қилсангиз ва иймон келтирсангиз, Аллоҳ сизни азоблаб нима қилади?! Аллоҳ шукр қилувчи ва билувчи зотдир», деб марҳамат қилган. (Нисо, 147).
Аллоҳ таолонинг ушбу оятдаги шукр қилувчилик сифати - банданинг озгина қилган амалига ҳам кўплаб савоблар бериш ила уни мукофотлайди, дегани бўлади.
Ибн Жарир Табарий бу оят тафсирида бундай дейди: «Эй мунофиқлар, Аллоҳ таоло агар унга итоат этсангиз ва буйруқларига ижобат этиб, қайтариқларидан тийиладиган бўлсангиз, сизларни дўзахнинг энг тубига солишига ҳожати йўқ. Зотан, сизларни азоблашдан У зотга бирон бир манфаат йўқ. Ким не қилса, ўз танлови ила қилур".
Қатода ушбу оят ҳақида: «Дарҳақиқат, Аллоҳ жалла саноуҳу шукрли ва мўмин бандани азобламайди», деб айтган.
Демак, шукр ва иймон бир-бирига яқин бўлиб, иймонли инсон шукрли бўлиши ҳам лозим экан. Шунингдек, доимо Ҳақ таолога шукр ила юрувчи инсонни У Зот азобламас ҳам экан.
Аллоҳ таоло «Бақара» сурасининг 152-оятида: «Бас, Мени эслангиз, сизни эслайман. Ва Менга шукр қилингиз, куфр қилмангиз», деб марҳамат қилган.
Имом Абу Лайс Самарқандий ушбу оят ҳақида бундай дейди: «Аллоҳ таолонинг ушбу ояти маъноси «Эй бандалар, Мени тоат ила эсланг, шунда сизларни мағфират ила эслайман», ёки «Мени инсонлар ичида зикр қилинг, сизларни фаришталар ичида зикр этарман», ёки бўлмаса, «Мени хурсандчилик онларида зикр этсангиз, сизларни қийинчилик онларингизда эсларман», дея марҳамат қилингани бўлади.
Ҳақиқий неъмат илмдир. Зотан, илмдан бошқа барча неъматлар роҳатдан бошқа нарсага ўзгаради. Таом ейилгач, бир муддатдан сўнг ташқарига чиқишни талаб этади. Кийим ҳам кийилавергач, иссиқ ва совуқ таъсирида эскириб, ҳолати ўзгаради. Илмдан эса соҳиби сира ҳам малолланмайди. Балки кўпинча зиёдасини талаб қилаверади».
Шукр қилиш неъмат берувчи Зотга мақтов сўзларини айтиш ва неъматни уни берган Зотнинг розилиги учун ишлатиш билан бўлади. Аммо тили билан шукр деса-ю, амали билан Аллоҳнинг айтганидан бошқани қилса, куфрони неъмат қилган бўлади.
Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло «Наҳл» сурасининг 114-оятида: «Бас, Аллоҳ сизга ризқ қилиб берган нарсалардан ҳалол-пок ҳолида енг. Ва агар унга ибодат қиладиган бўлсангиз, Аллоҳнинг неъматига шукр қилинг», деб марҳамат қилган.
Ушбу оят тафсирида аллома Шайх Муҳаммад Али Собуний бундай ёзади: «Сизларга Аллоҳ таоло мубоҳ қилган ҳалол покиза неъматларни енглар. Аллоҳ сизларга ато этган улуғ неъматга, агар У Зотга иймону ихлос ила ибодат этадиган бўлсангиз, Ундан бошқа ҳеч кимга ибодат қилмаслик ила шукр қилинглар».
Ҳақиқий шукр ~ неъмат берувчи Зотни таниш ва Унгагина ибодат қилишдир.
Аллоҳ азза ва жалла:
«Эй Оли Довуд, шукр қилинглар! Бандаларимдан шукр қилгувчилари оздир», дея марҳамат қилган(Сабаъ, 13).
Ибн Аби Ҳотим айтади: «Собит Буноний раҳимаҳуллоҳ: «Довуд алайҳиссалом оила аъзолари, фарзандлари ва аёлларига куннинг вақтларини ибодат учун тақсим қилиб берган эди. Куннинг ва туннинг бирон бирон вақти йўқки, унда Довуд алайҳиссаломнинг оила аъзоларидан бири намоз ўқимаган бўлса».
Бу оят ҳақида Ибн Касир раҳимаҳуллоҳ шундай дейди: «Эй Оли Довуд, шукр қилинглар!», яъни эй Довуд алайҳиссалом аҳллари, сизларга дин ва дунёингиз борасида берилган неъматлар учун шукрли бўлингиз.
Муҳаммад ибн Каъб Қуразий: «Шукр – Аллоҳга тақво ва солиҳ амал этмоқдир. Бу сўз, феъл ва амалда шукрда қоим бўлганларга айтилиб, Довуд алайҳиссалом аҳллари шундай бўлган эдилар», деб айтган.
Фузайлдан ривоят қилинади: «Довуд алайҳиссалом: Эй Роббим! Сенга қандай шукр этаманки, шукр Сен ато этадиган неъматдир», деди. Шунда Аллоҳ таоло унга: «Эй Довуд, буни неъмат эканини англаган онингда шукр қила олдинг», дея ваҳий қилди.
Ибн Аби Ҳотим ривоятлари.
Абу Абдураҳмон Ҳубулий: «Намоз – шукр. Рўза ҳам – шукр. Аллоҳ ризосини кўзлаб қилинган ҳар бир амал – шукрдир. Шукрнинг энг афзали эса – ҳамддир», деган.
Ибн Жарир ривояти.
(давоми бор).
Суннатуллоҳ Абдулбосит
Мақолалар
