Ислом дини ўн тўрт асрдан ошиқ вақтдан буён мусулмонларнинг дастурул-амал дини бўлиб келмоқда. Лекин бу вақт мобайнида жуда кўп синовлар ва фитналарни бошдан кечирди. Хаворижлар билан бошланган бўлинишлар, мўътазила, қадария ва жабария каби жуда кўп фирқалар билан давом этди. Аммо уларга Қуръон ва Суннатни маҳкам тутган уламолар томонидан раддиялар берилиб, аҳли суннат ақидаси ва йўли сақлаб қолинди. Имом Аҳмад ибн Ҳанбал, Имом Мотуридий ва Имом Ашъарий каби уламолар адашганлар ғояларини чангдек сочиб ташлашди. Исломнинг қанча асл қоидаларига ҳужумлар бўлса ҳам, Аллоҳнинг марҳамати, сўнгра уламоларнинг саъй-ҳаракатлари билан тўғри йўл сақлаб қолинди. Бу фитналар асрлар оша ҳам сусаймади. Бизнинг асримизга келиб фитна ўчоқлари кўпайди ва фитначиларнинг тегирмонига сув қўядиган манқуртлар тўдасини ҳосил қилиш учун замин яратила бошланди. Бунинг энг осон йўли Ислом қоидаларини бузиб кўрсатиш ва бошқаларни бунга ишонтириш эди. Ривожланган тараққиёт замонида интернет орқали ташланган тузоқлар ўз натижасини берди ва кўплаб илмсиз кишилар, хусусан ёшларни ўз домига тортишга эришди. Бу ишларни амалга ошириш учун ғараз мақсадли кимсалар ҳижрат, жиҳод ва шаҳидлик каби тушунчаларни тескари ва нотўғри талқинда тарқата бошладилар. Аслида бу атамаларнинг мазмун-моҳияти қандай эди?

Ҳижрат – луғатда “тарк қилиш”, “ташлаб кетиш”, “ўз ватанидан бошқа жойга кўчиш” маъноларида келади. Истилоҳда эса - динига эркин амал қилиш имкони бўлмаганда ва юртида намоз, рўза каби фарз ибодатларни бажариш амри-маҳол бўлгандагина, қодир кишиларнинг бошқа юртга кўчишларини англатади.

Уламоларнинг сўзларига кўра ҳижрат танг ҳолат юзага келганида, яъни асосий фарз амалларни бажариш имкони қолмагандагина амалга оширилади. Бунга Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг жонларига суиқасд қилинганда Мадинага ҳижрат қилишлари ва мусулмонларнинг Ҳабашистон ва Мадинага ҳижрат қилиб жон сақлаганлари мисол бўлади. Ҳатто Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб кетаётганларида, Қурайшнинг зулми бўлмаса, Маккани тарк этмасликларини айтадилар. Макка фатҳ этилгандан кейин эса, Мадина аҳли билан Мадинада қолиш бўйича келишувлари борлиги учун, Мадинага қайтадилар. Имом Бухорий Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади:

عن عبد الله بن عمرو يقول: قال النبي صلي الله عليه وسلم: المسلم من سلم المسلمون من لسانه و يده و المهاجر من هجر ما نهي الله عنه

“(Комил) мусулмон - унинг тилидан ва қўлидан мусулмонлар омонда бўлган киши, (ҳақиқий) муҳожир – Аллоҳ қайтарган нарсаларни тарк қилган кишидир”, дейилган. Яъни ҳижрат шартлари тўлиқ топилиб ҳижрат қилганда ҳам гуноҳлардан сақланмаса комил муҳожир бўлмас экан. Уламолар: “Ислом арконлари ва шиорлари бажарилиб турган юртларни “дорул ҳарб” яъни уруш диёри дейилмайди ва у ердан ҳижрат қилинмайди”, дейишган. Фитначилар эса бундай юртларни “дорул ҳарб”, “дорул куфр” деб эълон қилиб,  “биз томонга ҳижрат қилиб келмасанг, кофир бўласан” деб, ғўр кишиларни домига илинтирмоқда. Юқорида зикр қилингани каби ҳижрат жони ва динини сақлаш учун тинч-хотиржам бир жойга кўчишдир. Ҳозир эса, асосан ижтимоий тармоқлардан туриб мусулмонларни ҳижратга даъват қилаётганлар юртимиз каби тинч-омон жойдан на дини, на жони омонда бўлмайдиган, ким кимнинг байроғи остида жанг қилаётгани маълум бўлмаган, уруш майдонларига келишни тарғиб қилмоқдалар. Бу ҳижратнинг мазмун-моҳиятига мутлақо тескари. Бунинг устига қўйни пуч ёнғоқларга тўлдирилган “муҳожирлар” у ерга боргандан кейин вазият бутунлай бошқача эканини англайдилар. Борган жойларида мусулмон мусулмонни қонини тўкишдан, зўравонлик ва ўлжа тўплашдан бошқа иш йўқлигини ўз кўзи билан кўради. Лекин кеч бўлган, орқага қайтмоқчи бўлишса, жонлари хавф остида қолади, икки ўт орасида қоладилар. Агар улар илм олганларида, дин-диёнатни пухта биладиган устозларни, олимларни сўзларига қулоқ тутганларида ўзларига яхши бўларди. Мусулмонларни қонини тўкмас, балки уларга бирор фойдаси тегадиган иш билан шуғулланишарди. Бир мусулмонни ҳеч сабабсиз ўлдирган киши Қиёматда Аллоҳ таолога қандай ҳисоб беради, ваҳоланки, ҳеч бир асоссиз одам ўлдириш энг катта гуноҳлардан биридир.

 Жиҳод – луғатда “жидду-жаҳд билан ҳаракат қилиш” ,  “бор имкониятни ишга солиб, қаттиқ ҳаракат қилиш”  каби маъноларни билдиради. Истилоҳда эса – дини, ватани, оиласи, обрўси ва моли ҳимояси учун шариат рухсат берган йўллар билан амалга ошириладиган кураш ҳаракатларини англатади.  Бу таърифга кўра, қачон душман бостириб келса, ҳаммага душманга қарши курашиш лозим бўлади. Фитначилар даъво қилганидек, Сурия ёки Афғонистон каби мамлакатларга мусулмон давлатининг чегараларини бузиб кириб, мусулмонларни ўлдириш жиҳод эмас, балки катта гуноҳдир. Бази қора кучларнинг геосиёсий мақсадлари туфайли ташкил қилинган уруш ўчоқларига бориб жанг қилиш, ҳеч қандай жиҳод эмас, балки дунё ҳамжамияти олдида Исломни ваҳший ва жоҳил қилиб кўрсатишдир. Ўша ғаразли учинчи томоннинг ишини ривожлантириш, ёрдам беришдир.  Ваҳоланки, Аллоҳ таоло одамзотни ерни вайрон қилиш учун эмас, обод қилиш учун яратган, Росулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васалламни инсониятга азоб қилиб эмас, раҳмат қилиб юборган. Аллоҳ таоло Анбиё сураси 107-оятида шундай дейди:

"و ما ارسلناك الا رحمة للعالمين"

“Биз сени оламларга фақат раҳмат қилиб юбордик”

Ҳа, У зот келтирган  Қуръон ва Суннат бутун коинотга; жонли ва жонсиз мавжудодларга ҳам раҳм-шафқат ўлароқ юборилган. Инсониятни жаҳолатдан, залолатдан маърифат ва ҳидоятга чиқариш учун юборилган. Исломнинг асл моҳиятини бузиб кўрсатишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ.

Жиҳод сўзи фақат қуролли уруш маъносида келмайди, балки маънавий курашни ҳам ифодалайди. Имом Термизий Фазола ибн Абиддан ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади:

المجاهد من جاهد نفسه

“Мужоҳид – ўз нафсу-ҳавосига қарши курашган кишидир”, дейилган. Инсон ўз нафсини енгиб йўлга солмасдан олдин, қандай қилиб бошқаларни йўлга сола олади.

Шаҳидлик – Аллоҳнинг розилиги йўлида жонини фидо қилган, иймон-эътиқоди ва номусини сақлаш йўлида золим душман қўлида қатл қилинган кишиларга Аллоҳ томонидан бериладиган даражадир. Росулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларида вабодан, ички касалликлардан, фожеали фалокатдан вафот этганларни ҳам шаҳидлик   даражасини топишлиги хабар берилган. Бугунги кунда баъзи бузғунчилар ўзини портлатиб, ўзини ҳам, тинч аҳолини ҳам ўлдирган кишиларни шаҳид деб аташмоқда. Мисол тарзида Росулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларидаги ғазотлардаги ҳолатларни келтиришади. Аммо ушбу ривоятларда душман билан юзма-юз турган пайтда жангга киргандан кейин ҳалок бўлишни ривоятларнинг зоҳири кўрсатиб турибди. Бу ривоятларнинг бирортаси тинч аҳоли устига портловчи модда билан кириб боришга қиёсий далил бўлолмайди. Ҳатто саҳобалар бирор юртга жанг учун борган бўлсалар ҳам, бир киши азон айтганини эшитиб қолсалар жангсиз ортларига қайтишган. Ғазотларда қуролсиз кишилар, қариялар, болалар, аёллар ва ибодатхоналардаги роҳибларга умуман тегишмаган. Тинч аҳоли орасига кириб ўзини портлатган шахс, ҳам ўз жонига ва ҳам ўзгалар жонига тажовуз қилган бўлади. Бу ҳолатда унга шаҳидлик эмас, балки гуноҳкорлик мақоми берилади. Аллоҳ таоло Моида сураси 32-оятида:

"من قتل نفسا بغير نفس او فساد في الارض فكأنما قتل الناس جميعا"

“Ким бир жонни ноҳақдан ёки ер юзида фасод қилмаса ҳам ўлдирса, худди ҳамма одамларни ўлдирган бўлади”, деб огоҳлантирган.

Мир Араб ўрта махсус ислом билим юрти мударриси,

Абу Ҳафс Кабир масжиди имом хатиби А. Абдуллаев

Қуръони карим йигирма уч йил давомида парча-парча ҳолатда нозил бўлди. Тарихчи Ибн Саъд роҳимаҳуллоҳнинг ривоятига кўра Қуръон нозил бўлишининг бошланиши Пайғамбар алайҳиссалом туғилганларининг қирқ биринчи йили, Рамазон ойининг ўн еттинчи душанба кунига тўғри келади. Бу воқеа Ҳиро ғорида содир бўлган эди. Ўшанда Жаброил алайҳиссалом тушиб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламни уч марта сиқиб қўйиб юборганлари, у кишига: “Ўқинг”, деб буюрганлари, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Мен ўқишни билмайман”, деганлари ва ниҳоят учинчи мартасида:

اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ

яъни: “Ўқинг (эй, Муҳаммад! Бутун борлиқни) яратган зот бўлмиш Раббингиз исми билан! (У) инсонни лахта қондан яратди. Ўқинг! Раббингиз эса карамлидир. У инсонга қалам билан (ёзишни ҳам) ўргатди. У инсонга билмаган нарсаларини билдирди” (Алақ сураси, 1-5-оятлар) деганлигини Имом Буҳорий раҳматуллоҳи алайҳи ўз китоблари бўлмиш “Жомеъ ас-саҳиҳ”нинг “Ваҳийнинг қандай бошланганлиги ҳақидаги боб” қисмида Оиша разияллоҳу анҳодан ривоят қилиб келтирганлар. Оиша разияллоҳу анҳо ва жумҳур уламоларнинг сўзларига қараганда юқоридаги бешта оят Қуръоннинг биринчи нозил бўлган оятларидир.

         Жобир ибн Абдуллоҳ разияллоҳу анҳунинг фикрларича, биринчи нозил бўлган оят:

يَاأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ

яъни: “Эй, (либосларига) бурканиб олган киши (Муҳаммад!)” (Муддассир сураси, 1-оят)дир. Аммо юқоридаги биринчи фикр тўғрироқ. Чунки, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Мен ўқишни билмайман”, деган сўзлари бу воқеадан олдин ҳеч нима ўқимаганликлари, ваҳий нозил бўлмаганлигини равшан кўрсатиб турибди.

Бундан ташқари яна Жобир разияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда Пайғамбар алайҳиссалом шундай деганлар: “Бошимни осмонга кўтариб қарасам тепамда Ҳиро ғорида олдимга келган фаришта турибди. Дарҳол уйимга қайтиб келиб, мени ўраб қўйинглар, устимни беркитиб қўйинглар, дедим. Шунда Аллоҳ таоло: “Эй, либосларига бурканиб олган зот” оятини нозил қилди”. Ушбу ҳадис “Муддассир” сурасини “Иқро” оятидан сўнг нозил бўлганлигига яққол далил бўлади.

Шунинг учун ҳам уламолар Жобир разияллоҳу анҳу билан жумҳур уламоларнинг фикрларини мувофиқлаштириб бир нечта фикрларни айтишган ва бу фикрларнинг барчаси ҳам иккала тоифанинг сўзларини келиштиришга салоҳиятлидир.

1. “Муддассир” сураси ваҳий келиши тўхтаб қолганидан кейин биринчи бўлиб нозил бўлган сурадир.
2. “Муддассир” Қуръондаги бошидан охиригача тўлиқ нозил бўлган сураларнинг биринчиси.
3. “Муддассир” сураси Қуръондаги сураларнинг ичида динга даъват қилишга буюрган сураларнинг биринчиси. Чунки, унда:

قُمْ فَأَنْذِرْ

яъни: “Туринг-да, (инсонларни охират тўғрисида) огоҳлантиринг” (Муддассир сураси, 2-оят) жумласи бор. Аммо, “Алақ” сурасидаги “ўқинг” сўзи пайғамбарликни тасдиқлашга ишора қилган биринчи сурадир.

Уламолар Қуръоннинг энг охирги нозил бўлган ояти қайси эканлиги ҳақида ихтилоф қилганлар. Бу ихтилофларнинг энг машҳурларини қуйида келтирамиз.

Баъзи уламолар охирги нозил бўлган оят:

الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا

яъни: “Ана, энди бугун, динингизни камолига етказдим, неъматимни тамомила бердим ва сизлар учун Исломни дин бўлишига рози бўлдим” (Моида сураси, 3-оят) деб айтишган. Барро ибн Озиб разияллоҳу анҳунинг сўзларига қараганда, энг охирги нозил бўлган оят “Нисо” сурасидаги “калола” оятидир:

يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُهَا إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهَا وَلَدٌ فَإِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

яъни: “(Эй, Муҳаммад!) Сиздан фатво сўрайдилар. Айтинг: “Аллоҳ сизларга отаси ҳам, фарзанди ҳам бўлмаган одам тўғрисида (шундай) фатво беради: агар фарзандсиз бўлган бир эркак ҳалок бўлса (ўлса), агар синглиси (қолган) бўлса, қолдирган мероснинг ярмини олур. Агар синглисининг фарзанди бўлмаса, у (акаси) меросхўр бўлур. Агар (сингиллар) иккита бўлса, уларга (ака) қолдирган нарсанинг учдан иккиси (тегур). Агар (меросхўрлар) ака-ука ва опа-сингиллар бўлса, (ҳар) бир эркакка икки аёл ҳиссаси (берилур). Янглишиб кетмасликларингиз учун Аллоҳ сизларга (мерос ҳукмларини Ўзи) баён этади. Аллоҳ ҳар бир нарсани билувчи зотдир” (Нисо сураси, 176-оят).

Имом Муслим роҳимаҳуллоҳнинг Ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилишларича, охирги нозил бўлган оят “Наср” сурасининг оятларидир.

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا

яъни: “(Эй, Муҳаммад!) Қачонки, Аллоҳнинг нусрати (мадади) ва ғалаба келганида, одамлар тўп-тўп бўлиб, Аллоҳнинг дини (Ислом)га кираётганларини кўрганингизда, дарҳол Раббингизга ҳамд билан тасбеҳ айтинг ва Ундан мағфират сўранг! Зеро, У тавбаларни қабул этувчи зотдир” (Наср сураси, 1-3-оятлар).

Бу хусусда энг эътиборга лойиқ сўз Ибн Аббос разияллоҳу анҳунинг яна бир бошқа сўзлари бўлиб, унда энг охирги нозил бўлган оят “Бақара” сурасининг 281-оятидир, деганлар.

وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ

яъни: “(Барчангиз) Аллоҳга қайтариладиган кундан (қиёматдан) қўрқингиз! Сўнгра ҳар бир жон (эгаси)га қилган амалларига яраша нарса (мукофот ёки жазо) берилур ва уларга адолатсизлик қилинмас”.

Мана шу гапга биноан Имом Бухорий роҳимаҳуллоҳнинг Ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилган яна бир бошқа сўзларини, яъни “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга энг охирги нозил бўлган оят “рибо” (судхўрлик) (Бақара сураси, 275-оят) оятидир”, деган сўзларини қуйидагича таъвил қилиш лозим. Яъни, бу оят рибо оятларининг энг сўнггисидир. Шунда кўпгина ривоятларда айтилган (Бақара сураси, 281-оят) ояти Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга видолашув ҳажидан сўнг нозил бўлган, деган сўзга мувофиқ келади. Бу оятда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг вафотлари яқинлашганликка ишора қилинган. Ривоятларга қараганда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бу оят нозил бўлганидан кейин тўққиз кеча ёки етти кеча яшаганлар. Бошқа ривоятда эса, йигирма бир кун яшаганлар, дейилган. Бу оят нозил бўлишидан олдинроқ, ташриқ кунларида “Наср” сураси нозил бўлган ва бундан ҳам Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг вафотлари яқинлашганлигини тушунганлар.

Аммо, “Моида” сурасининг 3-ояти эса, уламоларнинг иттифоқига кўра видолашув ҳажида Арафа куни, “Наср” сураси ва “Бақара” сурасининг 281-ояти нозил бўлмасидан аввал нозил бўлган. Шунга кўра “Моида” сурасининг 3-оятини энг охирги нозил бўлган оят деб бўлмайди, балки уни диннинг комил бўлганлигини, Аллоҳнинг неъматлари тўла-тўкис берилганлигини баён қилувчи энг сўнгги оят дейиш тўғри бўлади. Ас-Суддий роҳимаҳуллоҳнинг сўзларига биноан бу оятдан кейин ҳалол ва ҳаром ҳукмларни баён қилган ҳеч қандай оят нозил бўлмаган. Аммо, ундан кейин ваъз-насиҳат оятлари нозил бўлишига ҳеч қандай монеълик йўқ, ҳудди “Наср” сураси ва “Бақара” сурасининг 281-оятлари каби.

Аммо “калола” оятига келсак, бу оят “Моида” сурасидаги оятдан олдин нозил бўлган. Унинг ҳақида айтилган гап эса, аҳком оятларидан энг охирги нозил бўлган, деган маънога йўйилади.

Қуръоннинг етти хил қироатда нозил бўлиши

Қуръон етти хил қироатда нозил бўлган эди. Бу ҳақда Пайғамбар алайҳиссаломнинг шундай сўзлари ворид бўлган:

إِنّ هَذَا الْقُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ

яъни: “Ушбу Қуръон етти хил қироатда нозил бўлган” (Муттафақун алайҳи).

Уламолар ушбу қироатлардан мурод нима эканлиги ҳақида турли фикрлар билдиришган. Баъзилар: у – етти хил маъно бўлиб, Қуръон оятлари мана шу маънолар билан чамбарчас боғлиқдир. Улар – амр, наҳий, ваъд, ваъид, ибоҳат, иршод, эътибор, дейишган. Баъзи уламолар эса, у – қироат қилишдаги еттита қоидадир. Улар – идғом, изҳор, тафхим, тарқиқ, имола, ишбоъ, мад ва қаср, ташдид ва тахфиф, талйин ва таҳқиқ, дейишган.

Бу масаладаги энг тўғри сўз шундан иборатки, етти хил қироат дегани – араб тилидаги еттита лаҳжа демакдир. Араблар ўртасида энг машҳур ва кенг тарқалган, шунингдек энг ширин лаҳжалар: Қурайш, Ҳузайл, Тамим, Ал-Узд, Робиъа, Ҳавозин, Саъд ибн Бакр лаҳжаларидир. Бу сўзнинг тўғри эканлигини Имом Байҳақий тасдиқлаган, Ибн Атия ҳам шу гапни ихтиёр қилганлар. Тилшунос олимлардан Саълаб, Абу Убайд ва Азҳарийлар ҳам шу гапни айтганлар.

Қуръон етти хил қироатда нозил бўлди, дегани ундаги ҳар бир калима ҳам етти хил қироатда ўқилади, дегани эмас. Балки, Қуръон нозил бўлиш жиҳатидан арабларнинг етти хил лаҳжасидан ташқари чиқмайди, деганидир. Масалан, бир калима Қурайш тилида бўлса, иккинчи калима бошқа қабила тилида бўлади. Чунки, Қуръон оятлари араб тили лаҳжаларининг энг фасоҳатли ва ширин сўзларидан ташкил топгандир, яъни бирорта сўз қайси лаҳжада яхши ифода қилинса, оятда ўша сўз ишлатилгандир. Имом Бухорий роҳимаҳуллоҳ ривоят қилишларича: “Усмон разияллоҳу анҳу Қуръони каримни Мусҳафга кўчириш учун Зайд ибн Собит разияллоҳу анҳу ва бошқа саҳобаларни тўплаган вақтларида, уларга: Агар Қуръоннинг бирор ояти устида тортишиб қолсаларингиз, у ҳолда уни Қурайш тилида ёзинглар, чунки Қуръон уларнинг тилида нозил бўлгандир”, деганлар.

Энди, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Қуръон етти хил лаҳжада нозил бўлган”, деган сўзлари билан Усмон разияллоҳу анҳунинг: “Қуръон Қурайш тилида нозил бўлган”, деган сўзларини қандай тушуниш мумкин? – деган савол туғилади. Бу саволга иккиёқлама жавоб бериш мумкин:

• Усмон разияллоҳу анҳу Қуръоннинг кўпгина қисми қурайш тилида нозил бўлганлигини назарда тутганлар.
• Қуръон биринчи галда Қурайш тилида нозил бўлган. Ворид бўлишича, Жаброил алайҳиссалом Қуръонни Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга ҳар гал биттадан лаҳжада ўқитар ва шу тариқа етти хил тилда ўргатар эдилар. Имом Бухорий роҳимаҳуллоҳ Ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жаброил биродарим менга Қуръонни бир қироатда ўқитган. Мен ундан яна ўқитишини сўраганимда, менга бошқа қироатда ўқитди. Шу тариқа етти қироатни ўргатди”, деганлар.

Баъзи калималарни еттитадан ҳам ортиқроқ қироатда ўқилади-ку, дейиш тўғри эмас. Чунки, сўзни еттитадан ортиқ важҳда ўқилиши, қироатнинг кўплигидан эмас, балки у қироат қоидасидаги ҳилма-ҳилликдан (масалан: мад, имола ва ҳоказо) келиб чиқади.

Имом Суютий роҳимаҳуллоҳ юқоридаги гапга эътироз билдириб: Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳу билан Ҳишом ибн Ҳакам разияллоҳу анҳу икковлари ҳам Қурайшлик бўлишларига қарамай қироатда келишмовчиликка борганлар. Бундан кўринадики, демак етти хил қироатдан мурод етти хил лаҳжа эмас экан, деганлар.

Бунга жавобан айтиш мумкинки, Қуръоннинг етти лаҳжада нозил бўлди бегани, Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръон оятларини ўргатаётганларида ҳар бир қабила учун айнан ўша қабиланинг лаҳжасида таълим бермаганлар. Кўпинча Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳузурларида бир нечта қабиланинг кишилари жам бўлишар, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам уларга етти қироатнинг биттасинигина тиловат қилиб берар эдилар. Шунда, ўша ерда ўтирган барча қабила кишилари битта қироатни ёдлаб олар эдилар. Қуръонни битта қироатда ёдлаш учун битта қабила кишилари тўпланишлари шарт эмас. Демак, шунга биноан, Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳу Ҳишомнинг эшитмаган қироатларини билишлари мумкин бўлади. Чунки, Ҳазрати Умар разияллоҳу анҳу бу қироатни Ҳишом иштирок этмаган бошқа мажлисда эшитган бўладилар. Улар икковларининг ҳам бир қабиладан бўлишлари бунга монеъ бўла олмайди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари

Ҳомиджон Ишматбеков

https://t.me/tuhur

Қашқадарё вилоятидан бир гуруҳ имом-хатиб домлалар Сурхондарё вилояти, Термиз шаҳридаги Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот марказида бўлиб ўтаётган танишув дарсларида иштирок этишмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Қашқадарё вилоят вакиллигининг ижтимоий тармоқдаги расмий саҳифалари:

www.nasafziyo.uz

t.me/nasafziyo

Instagram: nasafziyo.uz

Facebook : Nasafziyouz.Qashqadaryo

Youtube: nasafziyo.uz

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Бугуннинг гапи

Сон-саноқсиз неъматлар ичида инсониятнинг бошқа махлуқотлардан ажралиб, юқори мартабаларда туришига сабаб бўладиган неъматлардан бири, шубҳасиз, унинг илм соҳиби бўлишидир. Чунки илм рағбат қилинган нарсаларнинг энг шарафлиси, орзу этилишидан ташқари, қўлга киритилиши учун жидду жаҳд қилишга ундалган нарсаларнинг энг устуни ва эришилган нарсаларнинг энг фойдаси кўпроғидир.

2020 йил улкан йўқотишлар йили бўлмоқда. кеча забардаст олим, кўплаб уламолар устози Довудхон домла, Қуръон ҳофизи, ўн хил қироат соҳиби, устоз Зайниддин қори, аввалроқ имом Хайруллоҳ домла, мураббий, устоз Олимхон домла, Алихон қори Зоҳидхон, бир неча имом домлалар, ёшгина қори йигитлар, дунё миқёсида таниқли аллома, шайх, муҳаддис Нуриддин Итр раҳимаҳуллоҳ ва яна кўплаб олимлар, уламолар бирин-кетин бу ёруғ оламни тарк этиб, охират сари кетмоқдалар. Мубашшир домла айтганидек, «Кейинги кунларда кўп олимлардан айрилиб қоляпмиз. Бу жуда қўрқинчли».

Ижтимоий тармоқларда кунда-кунора таъзия эълонларини кўравериб, тўғриси интернетни очишдан чўчиб қолди киши. Яхши инсонлар, солиҳ кишилар, устозлар тарк этишяпти бизни. Ёши улуғлари ҳам, эндигина 40 ёшни нари берисидаги ёшга кирганлари ҳам бор. Аллоҳнинг тақдири, қазоси. Унинг қазои қадарини розилик ила қарши олган барча яқинларига Аллоҳ таолодан гўзал сабр тилаймиз.

Шу ўринда ушбу ҳадис ёдга келади.

Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, Аллоҳ илмни одамлардан бир суғириш ила суғириб олмайди. Лекин илмни уламоларнинг (жонини) қабз қилиш ила чангаллаб олади...».

Икки Шайх ва Термизий ривоят қилишган.

Ўзини билган ҳар бир миллат ўзидан етишиб чиққан уламоларни эъзозлай олади. Ҳақиқий олимларидан дину-диёнат, иймон-эътиқод, элу юрт фойдаси учун фойдалана олади. Чунки, бундай одамларнинг борлиги ҳар бир халқ, ҳар бир миллат учун катта бахтдир. Улар оламдан ўтишлари билан бу бахт ҳам кетади.

«Мавтул олими - мавтул олами» (яъни, олимнинг ўлими-оламнинг ўлими) дейилган. Шу билан бирга ўзини билган ҳар бир миллат доимо ўз эҳтиёжларини қондирадиган даражада, сифатда ва сонда уламоларни бўлиши учун қўлидан келган ҳар бир ишни қилади.

Илмнинг кўтарилиши, уламоларни вафотлари борасида Шайх Муҳаммад Аввома ҳафизаҳуллоҳ шундай дейдилар: «Олим кишининг ўлими Ислом деворидаги бир ёриқдир. Тун-у кун ўзгарар экан, унинг ўрнини бирор нарса беркита олмайди». (Ҳасан Басрий).

Мусулмонлар ҳар куни Ислом деворида янги ёриқ пайдо бўлаётганини гувоҳи бўлишмоқда. Ораларидаги илмига амал қиладиган уламолар билан видолашмоқдалар. Бугун мусулмонларнинг зиммасида бу бўшлиқни тўлдириш учун Исломий илмларга юзланишлари ва доимо бу борада солиҳ уламоларнинг ўрнини тўлдира оладиган авлодни етиштиришни фикр қилмоқликлари лозимдир! Зеро, мусулмонларнинг солиҳлар ўрнини тўлдира оладиган авлодни етиштиришни кечиктиришлари олимни йўқотишдаги мусибатлариданда кўра оғир мусибатдир!

«Атрофимиздаги яқинларимиз ўтавериб биз ҳам охират кишиларига айланиб қолдик. Аллоҳ ҳаммамизни ҳидоятда муқим қилсин! Охир амалларимиз солиҳ ва сўзларимиз рост бўлсин!» (Мубашшир Аҳмад).

«Сабрлиларга хушхабар берингки, улар ўзларига мусибат етганда «Албатта, биз Аллоҳникимиз ва албатта, биз Унга қайтувчимиз», деганлардир».

Бобур Аҳмад тайёрлади

Манба: https://islom.uz

Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси Хотин-қизлар билан ишлаш бўлими мутахассиси Мунира ҳожи она Абубакировага падари бузрукворининг вафоти муносабати билан чуқур таъзия изҳор этади.

Аллоҳ таоло охират сафарига кузатилган марҳум отахоннинг барча солиҳ амалларини ўзларига ҳамроҳ айлаб, Ўз мағфиратига олсин.
Ҳақ таоло раҳматли отахоннинг яқинлари, фарзанду аржумандларига чиройли сабр бериб, бу мусибатларга ажру мукофотлар ато этсин.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси уламолари, имом-домлалари ва ўқитувчи-мударрислари номидан Мунира ҳожи она Абубакировага ва марҳумнинг яқинларига чуқур ҳамдардлик билдирамиз.

Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси уламолари Сурхондарё вилояти бош имом-хатиби ўринбосари Абдусалом ҳожи ака Фатхуллаевга оналари Бибигул она Сафаралиеванинг вафоти муносабати билан чуқур таъзия изҳор этади.

Аллоҳ таоло марҳума онахонни Ўз мағфиратига олсин, иймонларини саломат айласин, солиҳ амалларини ўзларига ҳамроҳ қилсин. Охиратларини обод этиб, жойларини Фирдавс жаннатларидан қилсин!

Ҳақ таоло раҳматли онахоннинг барча яқинларига сабру жамил ато қилиб, мусибатларига ажру мукофотларини кўпайтириб берсин!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси жамоаси, уламолари, имом-домлалари ва ўқитувчи-мударрислари номидан Абдусалом ҳожи ака Фатхуллаевга ва марҳума онахоннинг яқинларига чуқур ҳамдардлик билдирамиз.

Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи рожиъуун!