483-CАВОЛ: Масжидлар очилиб яна жамоат намозлари ўқила бошланди. Лекин сафлар орасини очиб, намозхонлар бир-биридан узоқлашиб намоз ўқияпмиз. Бу намозимизга нуқсон етказмайдими?

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Сафларни тўғрилаш ва жипслаштириш ҳақида келган буйруқлар тўрт мазҳаб уламолари томонидан ҳам мустаҳабликка кўра деб билинган, яъни, суннат деб қабул қилинган. Пайғамбаримиз алайҳиссалом саф ҳақида шундай дейдилар:

أقيموا الصف في الصلاة فإن إقامة الصف من حسن الصلاة (متفق عليه عن أبي هريرة رضي الله عنه)

“Намозда сафни тўғри қилинглар, чунки сафни тўғри қилиш намознинг гўзаллигидандир” (Муттафақун алайҳ)
Одатдаги шароитда бу суннатга амал қилишга кучли тарғиб қилинади. Уни тарк қилиш макруҳдир. Лекин карантин шароитида ижтимоий масофани сақламаслик касаллик тарқалишининг асосий омили бўлгани учун масофа сақлаш, хоҳ жамоат жойида бўлсин, хоҳ масжидда бўлсин вожиб даражасига кўтарилди. Чунки бу ишда жонни саломат сақлаш бор ва бу қоида бутун дунёда амалга татбиқ қилинмоқда. Албатта, вожибни бажариш учун суннатни тарк қилинади.
Демак, касаллик тарқалишидан сақланиш учун соҳа мутахассислари кўрсатмасига кўра саф тортилса ҳам, намоз бузилмайди, макруҳ ҳам бўлмайди. Чунки узрли ҳолат бўлганда бу суннат соқит бўлади. Ҳозирги кунда касаллик тарқалишидан қўрқиш ҳам узрлардан биридир. Касаллик тарқамаслиги учун сафларни орасини очишга эҳтиёж бор.
Бошқа томондан намоз ўқиш Аллоҳ таолонинг буйруғи бўлгани каби, инсон ўз жонини омон сақлаши ҳам У Зотнинг буйруғидир. Зеро Аллоҳ таоло Қуръони каримда бандаларига имкониятдан ташқари ишни буюрмаслигини баён қилади:

لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا

яъни: “Аллоҳ ҳеч бир жонга тоқатидан ташқари нарсани таклиф этмайди...” (Бақара сураси 286-оят)
Демак, жонимизни таҳликага қўймасдан намозни адо қилсак, ҳар икки буйруқни бажарган бўламиз. Буни ўзаро масофа сақлаш билан амалга оширамиз, шунда касаллик тарқалиши кескин пасаяди, хавф камаяди.
Банда доим имкони даражасида ҳаракат қилиб, ибодатларини бажаргандан кейин Аллоҳ таоло ҳақида яхши гумон қилиб, унинг фазлидан умид қилиш керак. Зеро яхшиликка мукофот, ёмонликка жазо берувчи Аллоҳ таолонинг ўзидир. Ҳамма нарсани кўриб, билиб турувчи зот, хоҳласа имконимиз даражасида қилган ибодатимиз учун ўзи ваъда қилган тўлиқ савобни беради.
Бандасининг ихлоси, жидди жаҳдига қараб, савоблар 700 баробаргача кўпайиши ҳадисларда баён қилинади. Худди менинг дуоим ижобат бўлмади деган кишининг дуоси қабул бўлмагани каби, Аллоҳ таолонинг раҳматига эгалик қилиб, намозимиз дуруст бўлмади, савоби камайди демаслик керак. Аксинча раҳматидан умид қилиш ва азобидан қўрқувни мўътадил тутиш талаб қилинади. Имконимиз борича амал қилиб, қолганига Аллоҳ таолонинг раҳмати ва фазлини сўрайлик. Шояд тез кунларда офият ва хотиржамликка эришсак. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво ҳайъати. @diniysavollar

 Зиёвуддин домла Мирсодиқов

Тошкент шаҳар "Бўта Бува" жоме масжиди имом-хатиби

Мусулмон киши борки қилган амалларидан савоб умид қилади. Яхши амаллари туфайли Аллоҳнинг розилигини топмоқни истайди. Шу сабаб ҳар ким ўз билимидан, дунёқараши ва савиясидан келиб чиқиб амалларни яхши ёки ёмонга, савоб ёки гуноҳга ажратади. Лекин, яхши ва ёмонни, савоб ёки гуноҳни ажратишда кишининг савияси, билим ёки фаросати мезон бўла олмайди. Бунда асосий мезон шариъатдир. Яъни, Аллоҳ ва Унинг росули яхши деган амаллар яхши, Аллоҳ ва Унинг росули қайтарган амаллар эса ёмон ҳисобланади. Бу мезонларни ҳеч  ким ўз ҳохишига, билими ва савиясига, манзил ва  маконига қараб ўзгартиришга ҳақли эмас. 

Ислом дини бандаларнинг қилган амали Аллоҳнинг даргоҳида қабул қилиниб, уларга ажр –савоб берилиши учун иккита нарсани шарт қилади: 

1. Ихлос. Яъни, қилинаётган ҳар бир амални ёлғиз Аллоҳ таолонинг розилиги учун, риё ва сумъадан холи тарзда амалга ошириш зарур.
2. Қилинаётган амал албатта шариъат манбааларига зид бўлмаслиги керак. Яъни, Қуръон ва Суннат билан мувофиқ бўлишлиги, уламоларнинг ижмосига қарши амал бўлмаслиги зарур. 

Мана шу икки сифатдан бири топилмаган тақдирда кишининг амали Аллоҳнинг ҳузурида қабул қилинмайди. Уларга ажр - мукофот берилмайди. Балки, аксар ҳолларда банда илмсизлик туфайли қилган амали учун машаққат ва оворагарчиликдан бошқа нарса топмайди. Балки, қайтанга гуноҳкор бўлиб қолиши ҳам мумкин. 

Минг афсуслар бўлсинки, бугун мусулмонлар савоб умидида қилаётган амалларининг аксарида мана шу икки сифатдан бири топилмай қоляпти. Шундай инсонлар борки, уларнинг қилаётган амаллари айнан Ислом динининг таълимотига, Қуръон ва Суннатнинг талабларига тўлиқ мос тушади. Уларни кўрган киши бу инсон айнан жаннат аҳлининг амалини қилмоқда дея ўйлайди. Бироқ, ушбу амалларни қилувчиларнинг аксарида ихлос йўқ. Кимдир вазият тақозо қилгани учун, яна кимдир хизмат юзасидан ва яна кимлардир эса кишиларнинг назарига тушишлик учун қилади. Бу эса албатта, риё учун қилинган амал бўлиб, кишининг охирати учун фойда эмас, балки, зарар келтиради.

Яна шундай кишилар борки, улар бир касбни танлаган. Ёки қайсидир амални қилмоқда. Ҳаттоки, ушбу ишини чин юракдан, ихлос ва муҳаббат билан бажаради. Қилаётган иши туфайли кўпчиликка манфаат келтирмоқчи, кимнидир хурсанд қилмоқчи,кайфиятини кўтариб ўзича савоб иш қилмоқчи бўлади. Бироқ, уларнинг танлаган йўли Ислом таълимотларига зид, балки, шаъриат қаттиқ қайтарган амаллардан иборат бўлади. Бундай кишилар ҳам гарчи ниятлари яхши бўлсада, қилаётган ишига ихлос ва муҳаббати бўлса ҳам савобга эга бўлмайдилар. Балки, қайтарилган амалларни қилаётганликлари сабабли гуноҳкор бўлиб қолаверадилар.

Хулоса шуки, умримизни, вақтимизни молу дунёимизни сарфлаб қилаётган амалларимиз мана шу икки тамойилга асосланиши керак. Аллоҳнинг розилиги учун намоз, садақа, ҳаж каби амалларни қилаётганда риё ва сумъадан эҳтиёт бўлайлик. Мажбурликдан ёки эътиборсизлик билан бажармайлик. Ихлос ва муҳаббатимиз билиниб турсин. Агар кишиларни кайфиятини кўтариш учун ҳар хил масхарабозликлар, ўйин кулгулар ва томошалар кўрсатаётган бўлсак, динимизда бу амаллар ҳақида нима дейилгани билан қизиқиб кўрайлик. Агар Ислом динининг ривожи учун ҳисса қўшмоқчи бўлсак, кишиларга соф таълимотни етказмоқчи бўлсак, бу амалимиз кимнидир камситиш, ҳақорат қилиш, обрўсини тўкиш ва изза қилиш эвазига бўлмаслиги керак. Чунки, динимиз бу амалларнинг барчасидан қайтарган. 

Аллоҳ таоло барчамизга илм ва фаросат берсин. Қилаётган амалларимизда ихлос ва муҳаббатимизни зиёда қилсин. Оқ ва қорани, яхши ва ёмонни ажратишда ўз фикримиз билан эмас, балки шариъат мезонлари билан белгилашликка тавфиқ берсин.

Олмазор туманидаги

“Мевазор” масжиди имом ноиби:

Ёрбек Исломов

Динимизда тарғиб қилинган амаллардан бири бу қабристонларни зиёрат қилишдир. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам:

عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « قَدْ كُنْتُ نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبُورِ فَقَدْ أُذِنَ لِمُحَمَّدٍ فِى زِيَارَةِ قَبْرِ أُمِّهِ فَزُورُوهَا فَإِنَّهَا تُذَكِّرُ الآخِرَةَ »

“Сизларни қабрларни зиёрат қилишдан қайтарган эдим. Батаҳқиқ, Муҳаммадга онасини зиёрат қилишга изн бўлди. Бас, у(қабр)ларни зиёрат қилинг. Албатта, улар охиратни эслатади”, деганлар ( Имом Термизий ривояти).

Ислом дини келган дастлабки йилларда Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг тиллари ила қабрларни зиёрат қилишдан қайтарган эди. Бу қайтариқ умумий бўлгани сабабли Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳам оналарининг қабрини зиёрат қила олмаган эдилар. Сабаби, одамлар орасида Ислом ақидаси ва бошқа илмлар тўлиқ шаклланмаган, инсоният ширкдан буткул халос бўлмаган эди.

Кўп амаллар қатори қабрларни зиёрат қилишда ҳам жоҳилият амаллари аралашиб қолишининг хавфи бор эди. Кейинчалик Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кишилар қалбини Исломий таълимот билан суғориб, одамларнинг динирй савияси ошгач, марҳумларнинг қабрларини зиёрат қилишга рухсат берилди. Шунда Расули акрам алайҳиссалом мазкур ҳадисни айтдилар ва кишиларга қабристон зиёратидан кўзланган асл мақсадни ҳам эслатиб, таъкидлаб қўйдилар. Мақсад – охиратни эслаш.

Сўнгги йилларда мамлакатимизда жуда кўп жойлар, хусусан, масжидлар, мадрасалар ва қадамжолар обод этилди. Динимиз ва илм-фан ривожига беназир ҳисса қўшган аждодларимизнинг мангу қўним топган масканлари қатори деярли барча қабристонлар обод қилинди. Бундан кўзланган мақсад зиёратчилар учун қулайликлар яратиш, Қуръон тиловати сабабли ўтганларимиз руҳларини шод этиш, холос.

Шу билан бирга, дунё ташвишларидан чарчаган, ҳаёт жозибадорлигига берилиб, охиратни унутган кишиларни тафаккурга ундаш, ҳар бир жон бир кун шу манзилда ётиши муқаррар эканлигини эслатишдир.

Бироқ сўнгги пайтларда одамлар орасида қабристоннинг қандай жой эканини унутганлар кўпайди. Унинг ҳайбатини ҳис қилмасдан, қабрлардан ибрат олмайдиган кишилар учраб турибди. Ҳатто жанозага бориб, қайсидир яқинини лаҳадга қўйиб ҳам ибрат олмайдиганлар бор. Қабристонда ҳам дунёвий гаплар, ғийбат, миш-мишлар урчиди. Таъзияларда, қабристонларда тамаки тутатиб, нос чекувчиларни кўриб, дилимиз хуфтон бўляпти.

Ахир, наҳотки улар қабристон бу дунё манзили эмаслигини англамайдилар? Уларнинг кўз олдида турган бу қабрлар остида ё жаннат ёки дўзахдан бир туйнук очилганини ҳис қилмайдилар. Лоақал, ўн беш дақиқа ўлимни эслаб, қилган гуноҳ ва камчиликларини кўз олдига келтириб, Аллоҳга истиғфор айтмайдилар. Қанчадан-қанча дуо ва истиғфорга муҳтож марҳумлар учун лоақат икки оят Қуръон ўқиб, дуо қилмайдилар?

Наҳотки, қалбимиз шунчалар қорайиб кетди? Азизлар, қабристон бу оддий жой эмас. Бу пушаймонлар, умидворлар, азоб ёки роҳат эгалари ётадиган жой. Унинг одобини жойига қўйинг.

Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳ бир қабр рўпарасида овқат еяётган кишини кўрдилар ва: “Аллоҳга қасамки, бу киши мунофиқ”, дедилар. Шунда ёнларидаги кишилар сўрашди: “Эй имом, нима сабабдан бир кишини қасам билан мунофиқлигига гувоҳлик беряпсиз? Сабаби нима?” У киши жавоб бердилар: “Кўз олдида жаннат ёки дўзах, азоб ёки роҳат турганини билиб, кўриб туриб томоғидан овқат ўтаётган киши мунофиқ бўлмасдан ким ҳам бўлиши мумкин?”.

Шундай экан, мўминлар ётган жойни, яхши амаллари учун ҳам, ёмон амаллари учун ҳам ҳисоб-китоб кутиб ётган кишилар маконини беҳурмат қилманг. Аллоҳ насиб қилса, бир кун шу манзилда ётиш барчамизнинг бошимизда бор. Бас, шундай экан, ётар жойингизни бугун “обод” қилиб қўйинг. Мармарлар, дабдабалар билан эмас, солиҳ амаллар, яхшиликлар ва ибодатлар билан обод қилинг!

Нуриддин домла ХОЛИҚНАЗАРОВ,

Тошкент шаҳар бош имом-хатиби

Тавба қилишда кишилар турлича бўладилар. Кимдир самимий тавба қилади, яна кимдир тавба қилади-ю, лекин яна гуноҳларни қилишда давом этаверади. Мана шу икки хил тоифа орасида яна бошқа мартабалар ҳам бор бўлиб, бу ҳақда муҳаққиқ уламолар муфассал баён қилишган.
Имом Ғаззолий ўзларининг “Иҳёу улумиддин” китобларида тавба қилишда кишиларнинг неча қисмга бўлинишларини зикр қилганлар. Қуйида шуларни қисқартириб келтирамиз. Тавба қилувчилар тўрт табақага бўлинадилар:

Биринчи табақа. Тавба қилиб шу тавбасида умрининг охиригача астойдил мустаҳкам туради. Гуноҳга қайтишликни ҳатто ҳаёлига ҳам келтирмайди, фақатгина ундан баъзи бир хато ва камчиликлар содир бўлиб туради. Чунки, бундай ҳолатлардан ҳеч ким, ҳатто пайғамбар даражасидаги киши ҳам холи бўлмайди. Мана шундай тавба ҳақиқий тавба ҳисобланади ва унинг эгаси яхшиликларга ошиқувчи, гуноҳлари савобга алмаштирилувчи кишидир. Бу тавбанинг номи “тавбатун насуҳ” (самимий тавба) дейилади, бу нафсни эса “нафсул мутмаинна” (хотиржам нафс) дейилади.
Иккинчи табақа. Фарз ва вожиб амалларни бажаради, барча катта гуноҳларни тарк қилади, лекин тўғри келиб қолган вақтда гуноҳни ҳам қилиб қўяди. Гуноҳни қасддан қилмайди, балки ўзи билмаган ҳолатда ўзини тўхтата олмай гуноҳга қўл уриб қўяди. Аммо ҳар гал гуноҳ ишни қилиб бўлганидан кейин қилган ишидан афсусланиб, ўз нафсини маломатлайди, энди бундай ишларга қайта қўл урмасликка бошқатдан ўз-ўзига қасамёд қилади. Бундай нафс “нафси лаввома” (ўз-ўзини маломат қилувчи нафс) дейилади. Бундай тавба гарчи биринчи табақадаги тавбадан пастки даражада турсада, юқори мартаба ҳисобланади.
Учинчи табақа. Тавба қилиб, шу тавбасида бир мунча вақт собит туради, лекин кейинроқ бориб гуноҳ ишларга бўлган иштиёқи ғолиб келади, натижада ўз шаҳватини жиловлашга ожизлик қилиб шаҳватини қондириш учун қасддан гуноҳларга қўл уради. Шундоқ бўлса ҳам у фарз ва вожиб амалларни бардавом қилиб боради. Нафсига кучи етган вақтда гуноҳларни тарк қилади. У доимо Аллоҳдан ўз нафсини қўлга олиб, гуноҳлардан тийилишга қодир қилишини сўраб юради. Гуноҳни қилиб бўлиб, нафси ором олганидан кейин афсус-надомат қилади ва қани энди шу гуноҳни қилмасам эди, энди ўзимни қўлга оламан, тавба қиламан, дейди. Лекин ҳар гал нафсининг кўйига кириб, унга алданиб қолади. Бу нафсни “нафсул мусаввала” (алдамчи нафс) дейилади. Унинг эгаси ҳақида, Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай деган:

وَآَخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآَخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

яъни: “Яна бошқалари ҳам борки, гуноҳларини тан олурлар. Яхши ишни бошқаси – ёмонига аралаштириб юборганлар. Аллоҳ уларнинг тавбаларини шояд қабул қилса. Албатта, Аллоҳ кечиримли ва раҳмлидир” (Тавба сураси, 1012-оят).

Тўртинчи табақа. Тавба қилиб бир қанча вақт тўғри юради, сўнгра гуноҳ ишларга яна қайтади, лекин энди у яна тавба қилишни ҳаёлига ҳам келтирмайди, қилган гуноҳига афсус ҳам қилмайди, балки ўз шаҳвониятига ғарқ бўлади. Бундай нафсни “нафсул аммора биссуи” (ёмонликка ундовчи нафс) дейилади. Бу нафс соҳибининг оқибати ёмон бўлиши хавфи бор. Унинг иши Аллоҳнинг ҳохиш иродаси қўлида. Агар оқибати ёмонлик билан тугаса (яъни имонсиз ҳолатда кетса) унинг бахтсизлигининг чеки бўлмайди. Агар яхшилик билан тугаса (яъни мўмин ҳолида вафот этса) унинг дўзахда абадий қолмаслиги, қачонлардир ундан халос бўлиши умид қилинади. Гуноҳлари умуман авф этилиб юборилиши ҳам эҳтимолдан холи эмас.
Шундай қилиб, имом Ғаззолий нафснинг қилмишлари, унинг инсонга номаълум бўлган турли-туман ҳийла найранглари борлигини, нафснинг ёмонликка моил эканлигини бирин кетин баён қилиб берганлар. Шу билан бирга гуноҳ ишларни қилишдан қайтишнинг амалий йўлларини зикр қилиб ўтганлар. Бунда тавба қилган киши қилган гуноҳларига каффорат бўлиши учун, тавбасининг самимий эканлигини исботлаш учун ва тавбасида мустаҳкам туриши учун нималарга эътибор бермоғи лозимлигини баён қилганлар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг

биринчи ўринбосари Ҳомиджон Ишматбеков.

https://t.me/tuhur