1-савол: Мусофир киши қандай намоз ўқийди? 

Жавоб: Ва алайкум ассалом! Мусофир тўрт ракатлик фарз намозларни икки ракат қилиб ўқийди. Суннат намозлари ўз ҳолида тўрт ракат ўқийди. 

2-савол: Мен Тошкент шаҳрида ўкийман, уйим эса Андижонда. Уйга уч кун ёки кўпроққа қайтсам намозларимни қаср қилиб ўқийманми (15 кундан камроқ тураман лекин ўзимни уйим)? 

Жавоб: Сиз уйингизга борганингизда намозларингизни тўлиқ ўқийсиз. Фақат йўлда кетиш ва келиш чоғида мусофир бўласиз. Шунда намозларингизни қаср қилиб ўқишингиз мумкин. 

3-савол: Мен ҳозир шаҳарда яшайман. Туғилиб, ўсган қишлоғимдаги уйимга борсам муқим ҳисобланаманми? 

Жавоб: Киши ўз шаҳридан (қишлоғидан) кўчиб, бошқа бир шаҳарга (қишлоққа) бориб жойлашса, сўнг сафарга чиқиб ўзининг олдинги яшаган жойига борса ва у ерда ўн беш кун туришни ният қилмаса мусофир ҳисобланади. Намозни қаср ўқийди (“Ҳидоя”). 

4-савол: Мусофирнинг маҳсига масҳ тортиш ҳақида маълумот берсангиз? 

Жавоб: Маҳси таҳорат олингандан сўнг кийилган бўлса, кейинги таҳоратда унга масҳ қилиш мумкин. 

Муғийра ибн Шўъба айтади: “Мен бир кеча Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан сафарда эдим. Таҳоратларига идишдан сув қуйиб бердим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) юзларини, икки билакларини ювдилар, бошларининг тўртдан бирига масҳ тортдилар, кейин мен маҳсиларини ечишда ёрдам бераман, деб уринган эдим, у киши: “Қўявер, мен маҳсимни таҳорат олиб кийганман”, дедилар ва маҳсиларига масҳ тортдилар (Имом Аҳмад, Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари). 

Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Маҳсига масҳ тортиш муддати мусофир учун уч кеча-кундуз, муқимга эса бир кеча-кундуздир”, деганлар (Имом Аҳмад ва Имом Муслим ривоятлари). 

Маҳсига қилинган масҳни тўрт нарса бекор қилади: 

1. Муддатнинг тугаши.
2. Жунуб бўлиш.
3. Маҳсининг ечилиб кетиши, яъни товоннинг чиқиб кетиши.
4. Оёқнинг кичик уч бармоғи кўринадиган тешик. 

Бундай ҳолатларда маҳсини ечиб, оёқни ювиш лозим бўлади. 

5-савол: Сафарга чиққан одам намоз вақти кириб қолса, автобусда ўтириб намоз ўқиб кетса ҳам бўладими? 

Жавоб: Намоз муҳим ибодат. Шу боис фарз намозларни узрсиз ўтириб ўқиб бўлмайди. Фақат кема, самолёт ва поездда ўтириб ўқишга фатво берилган, автобусда эса мумкин эмас.

Қуръони каримда: “Намозни адо этиб бўлганингиздан сўнг, турган, ўтирган ва ёнбошлаган ҳолларингизда (ҳам доим) Аллоҳни ёд этинг! (Ёв хавфидан) хотиржам бўлсангиз, намозни (мукаммал) адо этингиз. Зеро, намоз мўминларга вақти тайин этилган ва (фарз деб) битилгандир” (Нисо, 103), деб буюрилган. 

6-савол: Сафарда ибодатга тегишли ҳукмлар ўзгаради, деб эшитдим. Илтимос, шу ҳақида маълумот берсангиз. 

Жавоб: Динимизда сафар қилиш билан баъзи ибодатларга доир ҳукмлар ўзгаради. Тўрт ракатли фарз намозларни қаср қилинади (икки ракат ўқилади), рўза тутмасликка изн берилади, маҳси муддати уч кунга узаяди, жума, икки ҳайит намозлари ва қурбонлик сўйиш вожиб бўлмайди. Озод аёлларнинг маҳрамсиз йўлга чиқишлари ман этилади (“Аттобия”). 

7-савол: Мен темир йўлда тепловоз ҳайдайман, тепловозда таҳорат олиш имкони қийинроқ. Шунинг учун нам салфетка билан таҳорат қилсам бўладими; 

Бизни ҳар 18 соат дам олганимиздан кейин ишга чақиради. Иш вақтимиз 12 соат. Шу вақтда биз 147 км йўл босамиз, шу масофани босганимизда тўрт ракатли фарз намозларни қаср қилиб ўқиймизми; 

Тепловознинг ичида қиблани аниқ билсак ҳам қиблага қараб ўқишнинг иложи бўлмайди, сабаби техник жиҳозлар жойлашган қиблага қарадим деб ният қилиб ўқиймизми? 

Жавоб: Аввало таҳорат олишнинг имкони бўлмаган вақтда унга таяммум бўлади. Таяммум сув топишнинг имкони бўлмаганида ёки сув билан таҳорат қилиш инсонга зарар қилганида таҳоратга ўриндош бўлади. Сиз бу ҳолда таҳорат олишга имкон қилишингиз керак. 

Сиз айтган масофа сиз босиб ўтадиган йўлнинг бир тарафи бўлса унда сиз мусофир ҳисобланасиз ва ўз шаҳрингизнинг ҳудудидан чиққанингиздан сўнг то уйга қайтгунга қадар тўрт ракатли намозларни икки ракат қилиб ўқийсиз. 

Қиблага юзланишнинг имкони бўлмаса қодир бўлган тарафига қараб намоз ўқийди

ЎМИ Матбуот хизмати

Юртимиз мустақилликка эришганидан кейин кўплаб асарлар ўзбек тилига таржима қилинди ва араб тилини билмайдиган кишиларга бемалол асл манбаларга мурожаат қилиш имкони туғилди. 

Имом Бухорийнинг “Саҳиҳи Бухорий” китобини ўқиш давомида кишини қизиқтирган савол пайдо бўлади. Бу савол қуйидагича: “Нима учун “Саҳиҳи Бухорий” айнан ният ҳақидаги ҳадис билан бошланган? 

Энг ишонарли ҳадис тўплами ҳисобланган “Саҳиҳи Бухорий” асари мустақиллик шарофати туфайли икки марта минглаб нусхада нашр этилди ва деярли ҳар бир ўзбек хонадонига кириб борган. Ўқувчиларнинг мана шундай улуғ китобни олиб, ўқиб чиқиши, ўзини қизиқтирган савол билан мурожаат қилиши бошқаларни ҳам илмдан баҳраманд қилади. 

Яҳё ибн Саид ривоят қилади: “Умар ибн Хаттоб минбарда турганларида: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг бундай деганларини эшитганман”, дедилар: “Дарҳақиқат, амаллар ниятга боғлиқдир. Ҳар кимга ният қилгани бўлади. 

...Кимнинг нияти ҳижратдан дунё топиш бўлса, дунёга эришади, кимнинг нияти хотин олиш бўлса, унга никоҳланади. Демак, қандай ниятда ҳижрат қилган бўлса, ўша эътиборга олинади” (Имом Бухорий). 

Имом Шофиъий: “Илмнинг ярми шу ҳадисда”, деганлар. Кўпчилик фақиҳлар “ҳар бир амалда ният фарз”, дейишади. Банда нияти яхшилиги билан ўз эҳтиёжи, талаби йўлидаги барча иш ва ҳаракатлардан савоб олади, оддий амалини ибодат даражасига кўтаради. 

Машҳур “Сунан” соҳиби Абу Довуд Сижистоний ўзи тўплаган беш юз минг ҳадис орасидан бор-йўғи 4800 тасини танлаб, улардан тўрттаси бир кишининг дини учун кифоя қилишини айтиб ўтган ва улар орасида энг биринчиси ният ҳақидаги ҳадис эканини таъкидлаган. 

Бир одам Макка шаҳрида Умму Қайс исмли аёлга уйланишни айтганида аёл унга Мадинага ҳижрат қилмагунича тегмаслигини шарт қилади, у киши Умму Қайсга уйланиш ниятида Мадинага кўчиб боради. Борган кунидан эътиборан у “Умму Қайс муҳожири”, деб тилга олина бошлайди (Ибн Ҳажар, “Фатҳул Борий”, 1/10). 

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) келтирган рисолатга ишонган саҳобалар қийинчиликларга қарамай, ҳамма нарсаларини ташлаб Мадинага ҳижрат қилишларидан мақсад фақат Аллоҳ розилиги бўлгани ва бу йўлда ҳар хил азоб-уқубатларни енгиб ўтганлари тарихдан маълум. Ўзи истаган аёлга уйланиш учун сафарга отланган киши билан Расулуллоҳнинг буйруғига итоат этиб, ҳижрат қилган саҳобалар бир хил сафар қилган бўлсаларда, уларнинг ниятлари бошқа-бошқа эди. Дунёвий истагини қондириш учун йўлга чиққан киши ҳам мақсадига етишди, бироқ Аллоҳ ва Унинг Расулининг буйруғига итоат этган саҳобалар қозонган улуғ ажр-савоблардан бебаҳра қолди. 

Ислом дини яхши ниятсиз ва мақсадсиз амалларни беҳуда ҳисоблайди. 

Шу боис мўмин киши нималар қилаётганини англаб, ақл-идрок билан иш тутиши лозим. Мисол учун, ташқи кўринишидан Аллоҳга ибодат қилаётган кишининг нияти ибодат бўлмаса, унинг намози ибодат ўрнига ўтмагани каби кундузлари ейиш-ичиш ва жинсий яқинликдан ўзини тийган киши ҳам холис ният қилмаса, унинг рўзаси қабул бўлмайди. Бир ривоятда: “Мўмин кишининг нияти амалидан яхшироқ” (Имом Табароний, “Ал-Муъжам ал-кабир”, 6/185), дейилган. 

Баъзи олимлар буни: “Мўминнинг нияти ниятсиз амалидан яхшироқдир” (Ибн Абдулбарр, “Ат-Тамҳид”, 19/205), деб шарҳлашган. Яна ҳам тушунарлироқ бўлиши учун бу ривоятни қуйидагича шарҳлаш мумкин: “Аллоҳ таоло мўмин бандасини жаннатда амали билан эмас, балки нияти билан абадий қолдиради. Агар амали билан мукофотлантирса, бу мукофот абадий ҳаётни ифода этмайди. Чунки амал саноқли йиллар билан чегараланган, унинг бадали мислича ва бир неча баробар қилиб берилиши мумкин. Аллоҳ таоло бандаларини ниятлари туфайли абадий жаннатда қолдиради. Зеро, мўмин бандага абадий ҳаёт берилса, у Аллоҳга абадий итоат қилишни ният қилади. Шунинг учун Аллоҳ таоло унинг мукофотини ҳам абадий қилади (Абу Бакр Аҳмад ибн Марвон ад-Диноварий, “Ал-Мужоласа ва жавоҳирул илм”, 4/202).

“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди

ЎМИ Матбуот хизмати

Кўзи ожиз одам, агар олим бўладиган бўлса, унинг жаноза намози ўқиши ҳам, бошқа намозларни ўқиб бериши ҳам жоиздир. 

Фиқҳ китобларида кўзи ожиз одамнинг мукаммал таҳорат қилиши қийин кечгани сабабли унинг имом бўлмаслиги авло, дейилади. Бироқ ундан кўра бошқа имомликка лойиқ киши топилмаса, унинг имом бўлиши яхшидир. Чунки илмли одам кўзи ожиз бўлса ҳам парҳезкор бўлади, одамларда шубҳа уйғотадиган ишлар қилмайди. 

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Мадинадан сафарга чиққанларида кўзи ожиз бўлса ҳам Абдуллоҳ ибн Умми Мактум (розияллоҳу анҳу)ни ўз ўринларига қўйиб кетар эдилар. У саҳобаларга намоз ўқиб берарди (Имом Абу Довуднинг Анас (розияллоҳу анҳу)дан ривояти). 

Демак, кўзи ожиз одамнинг намози, агар у имомликка лойиқ ва муносиб бўлса, дурустдир.

“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди

ЎМИ Матбуот хизмати

Таҳажжуд намози 

Бу намознинг ози икки, кўпи саккиз ракатдир. Аллоҳ таоло: «Кечасида таҳажжуд (намози) қил, сенга нофила бўлур. Шоядки, Роббинг сени Мақоми маҳмудда тирилтирса», деган (Исро сураси, 79-оят). 

Ушбу оят ила таҳажжуд намозига тарғиб қилиш Қуръонда келгани эслатилмоқда. Кечаси бир ухлаб туриб ўқиладиган намоз «таҳажжуд намози» деб аталади. Шунингдек, бу намоз «қиём намози» деб ҳам аталади. Аввал бошида бу намоз вожиб бўлган эди, бир йилчадан кейин вожиблиги насх қилинган. 

Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: 

«Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга кечанинг қиёми лозимдир. Чунки у сизлардан олдинги солиҳларнинг одатидир. У Роббингизга қурбатдир, ёмонликларга каффоротдир, гуноҳларни қайтарувчидир», дедилар». Бошқа бир ривоятда: «У жисмдан дардни қувувчидир» ҳам дейилган 

Термизий, Аҳмад ва Ҳоким ривоят қилган. 

Нафл намозларининг энг афзали таҳажжуд ҳисобланади. Чунки бу намоз ҳамма ухлаб ётган вақтда ўқилгани учун риёдан узоқ, ихлосга яқин бўлади. 

Изоҳ: таҳажжуд хуфтондан сўнг ухлаб, кечанинг иккинчи ярмида бедор бўлишдир. Уйғонишига ишончи бўлмаса, хуфтон намозидан кейин ўқиб олса ҳам жоиз. Раддул муҳтор соҳиблари таҳажжуд намозига: «Ҳар бир хуфтондан кейин ўқилган намоз» деб таъриф берган. Афзали эса бир ухлаб туриб ўқишдир. 

Тасбеҳ намози 

Икриманинг Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аббосга қарата: «Эй амаки! Сизга бермайми? Сизга ўргатмайми?» деган сўзларни зикр қилиб, сўнг бундай дедилар: «Тўрт ракат намоз ўқийсиз. Ҳар ракатда Фотиҳани ва бошқа бир сурани ўқийсиз. Биринчи ракатда қироатдан сўнг қиёмда «Субҳаналлоҳи валҳамду лиллаҳи ва ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар» тасбеҳларини ўн беш марта айтасиз. Сўнгра рукуъга борасиз ва рукуъда турганингизда мазкур тасбеҳларни ўн бор айтасиз. Кейин бошингизни рукуъдан кўтарган вақтда ҳам яна тасбеҳларни ўн марта айтасиз. 

Сўнг саждага борасиз. Саждада турганингизда яна мазкур тасбеҳларни ўн бор қайтарасиз. Сўнг бошингизни саждадан кўтариб, яна мазкур тасбеҳларни ўн бор айтасиз, сўнг яна сажда қиласиз ва унда яна ўн бор тасбеҳ айтасиз, сўнг бошингизни саждадан кўтариб, тик бўлишингиздан олдин яна ўн марта тасбеҳ айтасиз. Бу айтилган тасбеҳларнинг умумий адади етмиш бешта бўлади. Тўрт ракатни шу тахлитда адо этасиз. Агар бу намозни бир кунда бир марта адо этишга қодир бўлсангиз, уни адо этинг. Агар бир кунда адо этишга қодир бўлмасангиз, жума куни бир марта ўқинг. Агар жума кунида адо этишга қодир бўлмасангиз, уни бир ойда бир ўқинг. Агар бунга қодир бўлмасангиз, уни бир йилда бир бор адо этинг. Бунга ҳам имкон бўлмаса, умрингиз давомида бир бор «тасбеҳ» намози ўқиб қўйинг».

“Мўминнинг меърожи” китобидан олинди

ЎМИ Матбуот хизмати

Жамиятимизда учраб турадиган нохушликлардан бири сўкиш ва ҳақорат қилишдир. Жамоат жойларида кўринишидан туппа-тузук инсонларнинг беҳаё сўзлар билан сўкинаётганини кўриб қоламиз. Ҳаттоки гапининг ҳар бир жумласига сўкишни аралаштириб гапирадиган кимсалар ҳам мавжуд. Баъзи ёшлар эса бир-бирига энг қаттиқ ҳақорат сўзларини ишлатишганда ҳам ҳеч нарса бўлмагандек кулиб қўйишади. Бу инсонлар ўзлигини, яъни Аллоҳ таоло уни инсон гавҳари қилиб яратганини, унинг зиммасига юксак маънавиятли, маданиятли комил инсон бўлиш вазифасини қўйганидан бехабар кўринади. Биз ҳаётда нима учун ҳаммага меҳрибон, ширинсўз, фаол, атрофидаги инсонларга бефарқ бўлмаган фидойи инсонларни яхши кўрамиз ва ҳурмат қиламиз. Сўзлаганда сўкиш ва ҳақорат сўзларига одатланган инсонни ким яхши кўради? Агар бу инсонлар бир оиланинг бошлиғи бўлсалар, улар шубҳасиз, оила даврасида ҳам ушбу сўзлардан фойдаланади ва бу нарса фарзандларига  ўз таъсирини кўрсатади. Оила бошлиғининг маънавий намуна бўлиши  қаерда қолади?

Гоҳида айрим ёшларни тарбиясида камчиликлар борлигидан шикоят қиламиз, ваҳоланки, ота-онада маънавият ва маданият бўлмаса, бу оилада  тарбия топган боладан нимани кутиш мумкин? Оғзидан эшитилганда башарани ўзгартирадиган сўзлар чиқиб турган инсон инсоний сифатлардан узоқлашиб, ҳайвоний сифатларга яқинлашиб қолмайдими? Зеро, буюк бобомиз Алишер Навоий айтганлар: 

Одам борки одамларнинг нақшидур,

Одам борки ҳайвон ундан яхшидур. 

Бу мисралар бизнинг жамиятимиздаги иллатларга ҳам ишора қилаётир.

Хўш, сўкиш ва ҳақорат маъноларига динимиз қандай муносабат билдиради: Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

«Мўмин ва мўминаларга улар бирон гуноҳ қилмасликларидан туриб озор берадиган кимсалар ҳам бўҳтон ва очиқ гуноҳни ўз устларига олибдилар» (Аҳзоб сураси, 58-оят).

Яъни, мўминларга ҳеч бир гуноҳ-жиноят қилмасалар ҳам озор берадиган кишилар ўз устларига ёлғон, бўҳтон ва улкан гуноҳни юклаб олган бўладилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Қиёмат кунида Аллоҳ наздида энг ёмон даражали кимса – беодоблиги-уятсизлигидан сақланиш мақсадида одамлар тарк қилган ёки одамлар ўз ҳолига ташлаб қўйган кишидир» (Муттафақун алайҳ).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Мусулмон мусулмоннинг биродаридир, унга зулм қилмайди, уни таҳқирламайди, ёрдамсиз ташлаб қўймайди». Сўнг: «Тақво мана бу ердадир», дея кўксиларига уч марта ишора қилдилар ва: «Мусулмон биродарини ҳақорат қилиши кишининг ёмонлигига етарли далилдир», дедилар (Муслим ривояти).

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Мусулмонни сўкиш фосиқлик, ўлдириш эса куфрдир» (Муттафақун алайҳ). Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Фалончи аёл кечалари намоз ўқиб, кундузлари рўза тутади. Бироқ тили ёмон, қўшниларига беҳаёлик билан озор беради», дейишган эди, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Унда яхшилик йўқ, у дўзахда», дедилар (Ҳоким ривояти, саҳиҳ ҳадис).

Умму Ҳабиба розияллоҳу анҳо ривоят қиладилар: «Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Одам фарзандининг ҳар бир каломи ўзига зиёндир. Магар яхшиликка буюриш ё ёмонликдан қайтариш ёки Аллоҳни зикр қилиш бундан мустасно» (Термизий, Ибн Можа ривояти).

Ушбу ояти карима ва ҳадиси шарифлардан маълум буладики, беҳаё сўзлар билан инсонларга озор берадиган кишиларнинг яхши амаллари ҳам ёрдам беролмас экан. Тил инсонни охират саодатига ёки бахтсизлигига эришишига сабаб булувчи восита экан. Биз бу неъматни қадрига етиб, фақат яхшилик ва савоб йўлида фойдаланишимиз зарур бўлади. Албатта, ҳар бир инсон яхши, мулойим сўзни, хушмуомалаликни яхши кўради. Ёмон сўз ҳеч кимга ёқмайди. Сўзлаганда ҳар бир сўзни ўйлаб гапириш оқил кишилар одатидир.

Аллоҳ таолодан ҳар биримизга ширинсўз, бағрикенг, босиқ, мулоҳазали бўлишга тавфиқ беришини ва жамиятимизни юксак маънавиятли инсонларга тўлдиришини сўраб қоламиз.

Холмурод РАҲИМОВ,

Мир Араб олий мадрасаси курс талабаси

ЎМИ Матбуот хизмати