muslim.uz

muslim.uz

Интизорлик ила кутган муборак Рамазон ойи бошимизга соя солиб турибди. Бутун дунё мусулмонлари ушбу ойни интиқлик билан кутадилар. Зеро, ойларнинг султони бўлмиш Рамазон - Аллоҳнинг раҳмати ва баракоти, фазилат ва гўзалликларни ўз ичига жо айлагандир. Ушбу ойда бизни дуо ҳарорати ва зикр тафти эгаллайди ҳамда жисмимиз ва руҳимиз таскин топади.

Аллоҳнинг фазли билан комил инсон ва юксак ахлоқ тарбиячиси бўлган, уни амалга оширишга интилган тарбия уламолари таъкидлашларича,  рўза мадрасаси инсонни чиниқтиради ва поклайди.

Биз билан рамазон ҳолати ундан кейин ҳам давом этиши мумкинми?! Биз унинг ўрнини сақлаб қола оламизми? Зеро, у тенгсиз муаллим ва азиз устоздирки, агар биз уни англаб етсак, ҳаракат қилсак, биздан комил инсон тарбияси мадрасисининг ўқувчилари етишиб чиқарди.

Биринчидан: Комил инсон ким?

Комиллик, камолот, баркамол, мукаммал одам, комил инсон, пири комил... Бу сўз, ибораларни кўп эшитамиз, айтамиз, ўқиймиз. Луғатларда “комил” сўзи – “тўлиқ”, “етук”, “мукаммал” маъноларини, “баркамол” эса “етукликка эришган”, “мукаммал”, “камол топган”, “бекаму-кўст” маъноларини бериши айтилади. “Бекам” – “бирор жиҳатида ками йўқ”; “бекўст” – бирор эгри, кемтиги ёки ортиқча жойи йўқ, “бенуқсон” дегани экан.

Файласуф Кантнинг наздида: “У - унинг йўли умуминсоний таянч қилиб олишга салоҳиятли бўлган шахс”;

Нитшанинг наздида эса: “У - ўзини ривожлантириш учун амал қиладиган, натижада ақл ва қувват билан нарсаларга ҳукм ўтқазишга қодир бўладиган инсондир”.

Бирор бир тарбия мадрасаси, нафс илми, турли хил фалсафалар ҳам бизга талаб қилинган комил инсонни етиштириб бера олмаган.

Чунки, биз ибодатларни фақат қуруқ ҳаракатлар билан адо қиламиз, унинг руҳий томонини, ахлоқий таъсирини ҳис қилмаймиз. Лекин рўза бизда тарбиялайдиган гўзал ахлоқларни ва биз рамазонда етиштиришимиз мумкин бўлган меваларни бир ўйлаб кўрганмисиз? Ким шуни ўйлаб кўрса, уни амалга оширса ва шунга мувофиқ яшаса, у Аллоҳнинг инояти билан комилликка яқин инсон бўлади.

 Имомимиз ва ҳабибимиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам башарият тарихи таниган энг комил шахс эканликларида шубҳа йўқ. Чунки, У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам биз ибодат ва ундан ҳосил бўладиган комиллик қуввати ўртасида яшаётган “ажратишни” билмаганлар. Балки, У зот қорин ва шаҳват рўзасидан олдин руҳ ва виждон рўзасини тутганлар ва яхшиликда эсган шамолдан ҳам тез бўлганлар.

Рўза мактаби бизга қандай фойдалар беради?

Хаёлга келадиган биринчи фойда бу - бандага Аллоҳ таоло уни кузатиб туришини ҳис қилдириш. Ўйлаб кўринг, рамозон ойида, кундузи бир мусулмон киши ёлғиз ўзи бир хонада ё қасрда ўтирса ёки саҳрода сайр қилиб юрса, уни ҳеч ким кўрмаётган, ҳеч ким кузатиб турмаган бўлса, оч бўла туриб ўзи иштаҳаси тортиб турган таомни тановул қилишга ёки муздек сув билан чанқоғини бостириш учун нега қўл узатмайди? Уни бундан нима тўсиб турибди? Бу Аллоҳ таоло уни кўриб турганини ҳис қилишидир. Бу ахир иймоннинг энг олий даражаси бўлган, ҳадиси шарифда мақталган “эҳсон” эмасми? Қуръони карим рўзанинг бу фойдаси ҳақида шундай дейди:

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ  

Эй, имон келтирганлар! Сизлардан олдинги (уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шояд (у сабабли) тақволи бўлсангиз(Бақара сураси, 183-оят).

Бизларни ҳар биримиз Аллоҳнинг кузатиб туришидан, тақводан, “эҳсон”дан бир насибага эга бўлади. Шундай экан, мусулмоннинг шахсияти у билан мукаммал бўладиган хулққа айланиши учун уни ривожлантириш ва рамазонда ҳам, рамазондан кейин ҳам шу ҳолатда қолиш лозим.

Дарҳақиқат, рўза бизда Аллоҳ таолонинг кузатиб туриши ҳиссини тарбиялайди. Ҳатто, биз барча халойиқнинг назаридан холи жойда бўлсак ҳам Мавлоси уни кузатиб турган кишининг йўлидан юрсак ва ундан фойдалана олсак ёлғончи ёлғон гапирадими? Ёки ўғри ўгрилик қиладими? Ёки порахўр пора оладими ё берадими? Ёки судхўр судхўрлик қиладими? Ёки кимдир ота-онасига оқ бўладими? Ёки бузғунчи киши инсонлар орасида бузғунчилик қиладими? Рамазон ва Рамазондан кейин. Йўқ асло!

Бу улуғ хулқнинг ёлғиз ўзи бугунги кунда ҳаётимизда баъзан учраб турган хиёнат, ўғрилик, ёлғон каби ёмонликларни ҳал қилиши мумкин. Чунки, ёлғон кўпчилик узрсиз ишлатадиган иллатга айланиб қолган. Рамазон – агар билсак бизга Аллоҳнинг кузатиб турганини ўргатади.

Иккинчидан: Бу ерда яна рўза бизни иродали қилиб  тарбиялайди. Биз у сабабли шаҳватларга бўйсунмаймиз, адолатсизлик қилмаймиз, балки нафсимиз, шаҳватимиздан ғолиб чиқамиз ва Раббимизнинг розилигини истаб рағбатларимиздан четланамиз. Тонг отгандан қуёш ботгунига қадар емоқ-ичмоқ ва шаҳватлардан тийиладиган киши, заифлашмайдиган иродали, азми-қарори қатъий, қалби пок ва бақувват инсонга айланади. Чунки, у ҳеч кимнинг олдида заифлашмайди. Агар биз ўзимизда рўза мактаби ахлоқларидан бўлган шу олиймақом хулқни шакллантира олсак, дунё ва охратда азиз ва мукаррам бўламиз.

Баъзи бир кишилар исломдаги рўза ҳақида сўраб, қизиқади. Агар инсон динимиз талаб қилгандек рўза тутса, умуминсоний мантиқ орқали рўза мактабида ирода сифати тарбияланган фақатгина ривожланишда катта ўрин эгаси бўлиши кераклигини англаб етади. Ваҳоланки, ривожланиш фақат мақсад қўйиб, уни режалаштириб, амалга оширишда бор имкониятни ишга солиш билан бўлади. Лекин, буларнинг барчаси рўза бизда тарбиялаган ирода сифати бўлмаса юзага чиқмайди.

Учинчидан: Рамазон сабр малакаси. У соҳибини юксакларга кўтарадиган, унга нусратни нақд қиладиган қандай ҳам яхши хулқдир. Ҳадиси шарифда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам таълимотларидан бирида келишича: “Билингки, нусрат сабр биландир, кушойиш машаққат биландир ва албатта, ҳар бир қийинчилик билан бирга енгиллик бордир”. Сабрли киши агар хоҳласа ўзининг ички касалликлари ва душманларининг ҳийласи устидан ғалаба қилишга қодирдир.

Ҳокисорлик – баланд мартаба, тортинчоқлик – пешқадамликдир. Енгилтаклик ва бесабрлик рўза даволайдиган ёқимсиз нарса эмасми? Нима учун мушкулларимиз кўпайиб, баъзи оилалар ажрашиб, дўст-у ақраболаримиз дунё матоҳларига берилиб кетдилар? Нега оқибатсизлик ва фитна авж олди? Чунки, сабр бизда ҳали ҳануз ҳали хулқ бўлиб шаклланмаганидандир. Рамазоний сабр касалликларимиздан қанчасини даволади? Қанча инсоний шахсият рўза ила комилликка эришди?

Тўртинчидан: Тилни сақлашга эътибор қаратиш. Ҳабибимиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг саҳиҳ ҳадиси шарифларида бундай марҳамат қиладилар: “Рўза қалқондир. Бирингиз рўза тутса жанжаллашмасин, бақир-чақир, фисқ-у фужур қилмасин. Агар уни бирортаси ҳақоратласа мен рўзадорман, десин”. Ё Аллоҳ! Инсонда қанчадан қанча хунук сўз, ҳақорат қилиш, тили ўткирлиги бор-а! Рўза мана шуларни барини бир сўз билан ҳал қилиб қўя олади. Тилни тийиш иш атрофимиздаги бизни қуршаб олган азиятларни қанчасини даф қила олади? Агар ҳаётимизнинг турли жабҳаларида тадбиқ қилинадиган бўлса, қанча инсон шахсиятлари камол топиши мумкин?

Бешинчидан: Бахилликдан сақланиш.  Бахиллик касалига қарши қандай ёрдам беришига бир назар солинг! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким рўзадорга ифтор қилиб берса, рўзадорнинг ажридан камайтирилмай унга ҳам рўзадорнинг ажрича ажр бўлур”-дея марҳамат қилганлар. Сахийликка етакловчи қандай гўзал чорлов! Бу бахилликка қарши куч бағишловчи илоҳий рамазоний таълимдир.

... وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ 

 “...Бирор нарсани (муҳтожларга холис) эҳсон қилсангиз, бас, (Аллоҳ) унинг ўрнини тўлдирур. У ризқлантирувчиларнинг яхшисидир. (Саба сураси, 39-оят)

 Карамли бўлган инсон ҳеч қачон зиён кўрмас экан. Зеро, мол хайр-эҳсон қилишлик билан камаймайди, балки, савоб кўпаяди, рамазон баракотидан исломий шахсият тўкис бўлади. Бахиллик, инсон шахсиятини паст санаш ва унинг эҳтиромини биладиган ва билмайдиганлар орасини кескин ажратувчи омилдир. Ҳа, инсонлар кўрсин учун амал қилиб эмас, балки Аллоҳ таоло учун қилган амал сабабидан инсонларнинг кўз ўнгида даража топилади. Агар инсон шунга ҳам интилмаса, нафснинг хархашаларига рамазон мактабидек фазилат уруғини сочадиган, унинг айбларини кетказа оладиган яна бирор мактаб бормикан?!

Мана шуларга закот молини, ҳеч бўлмаганда фитр садақасини беришни ва инфоқ-эҳсонга ўргатадиган сабабларни қиёслаб кўрайлик. Ҳатто, бир кунлик таомидан бошқа егулиги бўлмаган фақир ҳам инсон руҳиятини тарбияловчи исломий низомда туриб фитр садақасини беради.  Агар барча мусулмонлар мана шу тенгликни тушуниб етганларида, ҳиқд-у ҳасад йўқолган, нафрат ўлдирилган, кучли кучсизни риоясини қиладиган, бой камбағалга эътибор қаратадиган тенгликда  ажойиб уммат шаклланган бўларди. Қандай ҳам гўзал-а!

Олтинчидан: Зикрларни кўпайтириш: Қуръон тиловати, таровеҳ намози, қадр кечаси, руҳиятни нурафшон бўлиши билан Аллоҳ таолонинг раҳматига бурканиши ила ички оламни ҳам унутмаслик. Инсониятнинг руҳий ва жисмоний хислатлари ибодат, тенглик, муҳаббат ва якка-ю ёлғиз Аллоҳ таолога қуллик қилиш билан мукаммал бўлади.

 Рамазондаги дастурни бутун ҳаётимизга тадбиқ қила оламизми?

Инсон шахсияти эътиқодининг тўғрилиги, ибодатининг гўзаллиги билан камол топади. Рўза билан комил инсон етишиб чиқади. Бундай комил инсонни ғайриоддий инсон, деб айтиш ёки “Суппермен”, деб, хоҳлаганча номлаш мумкин. У Ислом фарзанди. Инсон шахсиятида комиллик барқ урадиган бўлса, Аллоҳнинг ҳузуридаги нарса билан хушнуд бўлади:

 قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ 

“Айтинг: “Аллоҳнинг фазли ва раҳмати билан, бас, (албатта), шулар сабабли (мўминлар) шодлансинлар! У тўплаган нарса (бойлик)ларидан яхшироқдир” (Юнус сураси, 58-оят). Бас, шундай экан, инсон рамазон дастурини ҳаётга тадбиқ қилиши, рамазоний ахлоқни маҳкам тутиши лозим бўлади. Бундан кейин уни ҳеч ҳам қўлдан бой беришга ҳаққи йўқ. Чунки инсон доимо Раббисини назоратидадир. Шундагина, яхшиликни кўзлаб, Аллоҳ таолонинг қудрати ила кўзлаган мақсадларни рўёбга чиқара олиши мумкин бўлади. Аллоҳ таолони розилигини истаб мусибатларнинг ҳар қандай турига дош бера оладиган бўлади. Ёмон сўзлардан тилни сақлаш, Аллоҳнинг йўлида инфоқ қилиш жамиятда тенгликни юзага келишига сабаб бўлади. Комил инсоннинг сифати шудир. Бизларга рамазонни берган Холиқимизга шукрлар бўлсин!               

 

Жалолиддин Ҳамроқулов,

Тошкент ислом институи “Таҳфизул-Қуръон” кафедраси мудири,

Тошкент шаҳар “Новза” жоме масжиди имом-хатиби

 

Рамазоннинг биринчи туни мустақил юртимизнинг мингга яқин жоме масжидларида хатми Қуръон бошланди. Жумладан, бу кеча “Ҳазрати Имом” мажмуасининг ёзги намозгоҳида ҳам таровеҳ намози ўқилди. Масжид ҳовлисига аста-секин қўллари меҳнатда қаварган, кўзлари Рамазон шукуҳи ила чақнаган, юзлари нурли, ёшлари улуғ отахонлар ҳамда таровеҳ намозида Аллоҳнинг муборак каломига соме бўлишни интиқлик билан кутган намозхонлар кириб кела бошладилар. Бир зумда намозгоҳ Қуръон мухлислари билан тўлиб тошди.

Дастлаб, муфтий ҳазратлари муборак Рамазон ойи билан барчани табриклаб, дуолар ижобат бўладиган дамларни ғанимат билиш, юртнинг тинч-осойишталиги хотиржам ибодат қилиш гарови эканини таъкидлаб, яратгандан бу неъматларни янада зиёда қилишини сўраб, дуо қилдилар. Сўнгра таровеҳ намози бошланиб, Каломуллоҳнинг тиловати қалбларга сурур ва фараҳ бахш этди.

Таровеҳ намози ўқиб бўлингач, намозхонлар муфтий ҳазрат билан баралла дуога қўл очиб, Рамазони шарифга етказгани учун Аллоҳ таолога ҳамду санолар айтишди. Ҳамда Яратгандан юртимиз тинчлигини, осмонимиз мусаффолигини, халқимиз бунданда фаровон бўлишини сўрашди. Зеро, намоз сўнгида қилинган дуо ва илтижолар мустажобдир.

Раҳмат даҳасининг биринчи туни, таровеҳ намозининг ўттизидан бири орқада қолди. Қуръон мухлислари – намозхонлар бу ойни дақиқ билиб, тилларида истиғфор билан, бирин-кетин уйларига қайта бошладилар. Аллоҳ таоло бу ойни барчамизга муборак, ўйлаганимиздан ҳам баракали қилсин.

Умра ибодатини мукаммал адо қилиш аввало учун ниятни тўғри қилиб олиш лозим. Барча амаллар ниятга боғлиқ бўлгани учун, ибодатда ягона мақсад Аллоҳ таолонинг розилигини исташ бўлиши керак. Агар дунё ноз – неъматларига эришмоқчи, “ҳожи ая” ёки “умрага борган” номларини қозонмоқчи, “хўжакўрсин” ёки асосий мақсади ўзга юртларни сайр қилиб, бир йўла умрани адо этиб келмоқчи бўлса, умра ибодати қабул бўлмайди.  Аллоҳ таоло буюради:

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّه

     “Ҳаж ва умрани Аллоҳ учун мукаммал адо этинг!”.  Бақара сураси, 196.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан нақл қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Умра кейинги умрагача қилган гуноҳларига каффоратдир...” (Саҳиҳи Бухорий, 1773).

Ато розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: “Ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтдилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир ансорий аёлга: “....Рамазон ойи келса у ойда умра қилгин, чунки рамазон ойидаги умра ҳаж қилган билан баробар савобга эгадир”-дедилар (Имом Термизий  ривояти).  
     Мазҳабимиз хулосасига кўра умра суннати муаккададир. У буюк зиёратдир! Зеро, мусулмон киши бунда бутун қалби, руҳи ва бадани ила Аллоҳ таоло учун энг суюкли бўлган жойни зиёрат қилади. Бу омонлик диёрида кўнгиллар хотиржам бўлади, кўзлар эса уни кўришликка ошиқ бўлади. Бу диёр мусулмонлар қалбидан улкан ўрин эгаллаган Макка ва Мадинадир.
        Ҳаммамизга маълумки, умра қилишни қасд қилган ҳар бир мусулмон  улуғ ибодатни тўла-тўкис адо этишни истайди. Ўз-ўзидан биз учун бу нафақат ибодат, балки узоқ масофали сафар ҳамдир. Шу сабабли, умра қилишни қасд қилган ҳар бир аёл киши умра қонун – қоидалари билан бир қаторда сафар қоидалари ва одобларини яхшилаб ўрганиши лозимдир. Улар қуйидагилардир:

  • Умра ибодатини аввало холис Аллоҳ таоло учун ният қилиб, риёдан сақланиш
  • Бу улуғ ибодат сафарига отланишдан олдин бўйнидаги бошқаларнинг ҳақларини ўз эгаларига қайтариши;
  • Мол-мулк сифатида қийматга эга бўлган нарса қўлида мавжуд бўлса сафардан олдин уни васият қилиб қўйиши;
  • Бу ибодат сафари учун мўлжалланган маблағ ҳалол йўл билан топилган бўлиши;
  • Йўлга чиқишдан аввал оиласига ҳадисда айтилганидек қуйидаги дуони айтади:

أسْتَوْدِعُكُمُ اللهَ الّذِي لَا تَضِيعُ وَدَائِعُهُ

 “Аставдиъукумулллоҳал-лазий ла тазиъу вадаъиуҳу (маъноси: “Сизларни Унга топширилган омонатлар зое бўлмайдиган Зот Аллоҳга омонат топширдим”)” (Ибни Можа ривояти);

  • Сафарлари давомида баландликка кўтарилсалар “Аллоҳу акбар”, пастликка тушсалар “Субҳаналлоҳ” дейишлари.
  • Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сафардан қайтганларида эса: “Айибуна таибуна абидуна лироббина ҳамидуна” (маъноси: “Ё, Аллоҳ! Қайтишимизни тавба қилувчи, ибодат қилувчи ва ҳамд айтувчи ҳолда қилгин”), жумласини қўшиб қўярдилар. (Имом Муслим ривояти). 
    Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам қачон уловга минмоқчи бўлсалар оёқларини узангига қўйишлари билан: “Бисмиллоҳ”, – дер эканлар. Эгарга ўрнашиб олганларидан кейин: “Алҳамду лиллаҳи ала кулли ҳал. Субҳаналлазий саххоро лана ҳаза, вама кунна лаҳу муқринийн. Ва инна ила Роббина ламунқолибун”, – деб қўяр эканлар. Уловга миниладиган ҳайвонлардан ташқари замонавий йўл воситалари ҳам киради.
  • Автомашина, тайёра ёки шунга ўхшаш сафар уловларига минганида ушбу ҳадисга амал қилади: “Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сафарга чиқиб туяларига ўрнашсалар Аллоҳга ҳамд (Алҳамдулиллаҳ), тасбеҳ (Субҳаналлоҳ) ва уч маротаба такбир (Аллоҳу акбар)ни айтиб шундай дердилар: “Субҳаналлазий саххоро ланаа ҳаза ва маа куннаа  лаҳу муқринийн. Ва иннаа ила Роббина ламунқолибун. Аллоҳумма иннаа насъалука фий сафарина ҳаза ал-бирро ват-тақва ва минал амали ма тарзо. Аллоҳумма ҳаввин сафарона ҳаза ватви анна буъдаҳу. Аллоҳумма антас-соҳибу фис-сафари вал холифату фил аҳли. Аллоҳумма инний аъузу бика мин ваъсаис-сафар ва каабатил манзор ва суил мунқолаб фил аҳли вал мали вал валад” (маъноси: “Бизларга бу (улов)ни бўйсундириб қўйган зотга тасбеҳ айтамиз. Бизлар ўзимиз бунга қодир эмас эдик. Албатта, бизлар (барчамиз) Раббимиз (ҳузури)га қайтувчидирмиз. Ё, Аллоҳ! Биз Сендан ушбу сафаримизда яхшилик, тақво ва Ўзинг рози бўладиган амални сўраймиз. Ё, Аллоҳ! Ушбу сафаримизни енгиллаштир ва узоғини яқин қил. Ё, Аллоҳ! Сен сафарда ҳамроҳ ва аҳли-оилага кафилдирсан. Ё, Аллоҳ! Мен Сендан сафар қийинчиликлари, ғамга солувчи манзара ҳамда аҳли-оила, мол ва фарзандга ёмон ҳолда қайтишдан паноҳ тилайман”).
  • Дуо қилишни кўпайтириш яхшидир:

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Учта дуо борки, шаксиз мустажобдир. Мазлумнинг, мусофирнинг ва ота-онанинг фарзандига қилган дуоси” (Имом Термизий ривояти).

  • Аллоҳни зикр қилиш, қироат қилиш ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламга саловатни кўпайтириш умра одобларидандир. Хусусан, Масжидул ҳаромда ибодатни кўпайтиришга тарғиб қилинган:
    Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу айтдилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: “Менинг ушбу масжидимда ўқилган намоз ундан бошқа масжидларда ўқилган мингта намоздан афзалдир. Фақатгина масжидул ҳаром бундан мустаснодир. Масжидул ҳаромда ўқилган намоз менинг масжидимда ўқилган юзта намоздан афзалдир”. (Имом Аҳмад ривояти).
  • Ушбу улуғ умра зиёратидан олдин умра зиёратига оид барча қонун-қоидаларни яхшилаб, хусусан илм эгаларидан ўрганиши умрани тўла-тўкис бўлишидаги асосий омиллардан биридир. Хусусан, бизнинг диёримизда бошқа жойлардан фарқли ўлароқ ҳаж ёки умра ибодатини ватандошларимиз тўлиқ адо қилишлари учун аҳли илмлардан иборат ҳар эллик кишилик гуруҳларга элликбошилар бириктирилади.
  • Ҳамроҳларидан ажралмасликка ҳаракат қилади. Чунки баъзи саҳобалар бир ерга тушиб, сўнг ҳар хил қишлоқ ва водийларга тарқалиб кетишганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бундай тарқалиб кетишингиз шайтондандир” деб танбеҳ берганлар. (Имом Абу Довуд ривояти).
  • Шариатимиз буйруғига кўра ишбошиларга бўйсуниш шарт бўлганидек, ҳар бир умра қилувчи ўз гуруҳи раҳбари элликбошига бўйсуниши лозим. Чунки елликбоши айнан диний илмалар, хусусан, ҳаж ва умра илмларини яхши билганлари сабабли ватандошларимизнинг ҳаж ва умраларини тўлиқ ва мукаммал бўлишини таъминлаш учун шу хизматга бўладилар;
  • Умра давомида ҳамроҳлари билан уришмайди. Тиқилинч ҳосил қилмайди. Гуноҳ ишлардан четлашади. Тоқати ва илми даражасида яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтаради. Ҳеч кимга қўли ва тили билан озор бермайди. Чақимқилик, ғийбат ва ёлғон гапларни айтмайди. Унга одамларнинг ҳожати тушса ёрдамлашади;
  • Умрадан қайтгандан кейин уни кутиб олишга чиққанлар билан қучоқлашиб кўришади. Уйга келганларни меҳмон қилиши ва ҳадялар улашиши мустаҳабдир.
  • Аёллар эҳром ҳолатида бошларини ёпадилар, юзлари эса очиқ ҳолда бўлади. Кўйлаклар гулсиз, сидирға, ичи кўринмайдиган даражада бўлиши, тор ва қора рангда бўлмаслиги  талаб этилади. Меҳмонхоналарда ҳам сатри аврат қоидаларига амал қилиш лозим.
  • Сочлар доимо рўмол тагида бўлиши керак. Сочлар ибодат чоғида ҳалақит қилмаслиги учун турмакланади ёки бирор нарса билан боғлаб олинади.
  • Аёллар талбияни махфий, яъни паст овозда айтадилар.“Лаббайкаллоҳумма лабайк, лаббайка лаа шарийка лака лаббайк. Иннал ҳамда вал-неъмата лака вал мулк, лаа шарийка лак”
  • Шахсини тасдиқловчи ҳужжат (кўкрак нишони) ва меҳмонхона ташриф қоғози (визитка)си доим ёнида олиб юриш керак.
  • Ибодат ёки бошқа ҳолатларда меҳмонхонадан ташқарига чиқиладиган бўлса, калитни топшириб кетиш зарур.
  • Ибодатлар учун масжидда қолинадиган бўлса ёки бошқа ишлар юзасидан элликбошини огоҳлантириб қўйиш лозим.
  • Аёлларнинг ҳайз кунлари бошланиб қолса, дуо ва талбия ўқиб эҳромга кирадилар. Лекин Каъба тавоф қилинмайди, намоз, Қуръон ўқилмайди. Сафо ва Марва саъйини адо этаверади. Саловат, дуо ва тасбеҳлар айтиш мумкин. 

    Ҳайз кўрган аёлнинг масжидга кириши жоиз эмас.  Агар бир аёл ҳайз ёки нифос кўрган ҳолатида илмсизлик қилиб ёки қасддан етти марта тавоф ёки тавофнинг тўрт ёки ундан кўпроқ қисмини адо қилса, зиммасига учта иш вожиб бўлади:

а) ҳаром амал ҳисобланган – нопок ҳолатда масжидга кириш ва тавоф қилиш гуноҳидан тавба қилиш;

б) пок бўлгач, тавофини қайтадан қилиш;

в) агар қайтадан қилмаса, битта мол ёки битта туя сўйиш.

 

Эслатма: агар ҳайз ҳолатида адо қилган тавофини пок бўлгач, қайта адо қилмаса ва ватанига кетиб қолса, мийқотдан ўтиб кетмаган бўлса, эҳромсиз қайтиб келиб, зиёрат тавофини адо қилади. Агар мийқотдан ўтиб кетиб бўлган бўлса, қайтиб, мийқотдан умрага эҳромга кириб, умранинг амалларини тугатгач, зиёрат тавофини адо қилади. Агар ватанидан ортига қайтмаса, ватанидан туриб, Ҳарамда бир мол ёки туяни қурбонлик қилдиртиради. Шундан сўнггина эҳромдан чиқади.

  • Умра зиёрати ҳайз кунларига тўғри келиб қолса аёл шифокорлар билан маслаҳатлашиб  иш кўрилади. Яъни наслни чекламайдиган ва соғлиқ учун жиддий таъсир қилмайдиган дори воситаларини ишончли доктор билан маслаҳатлашиб, ҳайз кунларини кечиктириб туради.
  • Аёллар камида уч киши бўлиб юриши, кечаси ёлғиз юрмасликлари лозим. Масжид узоқда бўлса, шахсий автомобилларга ўтирмаслик, фақат таксилардан фойдаланиш тавсия этилади.
  • Сафо ва Марва саъйи асносида (икки яшил устун орасида) югуриш аёллар учун суннат эмас.
  • Бегоналардан аудио, видео тасмалар, турли китоблар олмаслик талаб этилади.
  • Ҳанафий мазҳабида бўлганимиз учун ибодатларни шу йўналишда олиб бориб, бошқа мазҳаб соҳибларига эътироз ёки тақлид қилинмайди.
  • Умра охирида аёлларнинг сочларидан, соч учидан бир бармоқ айлантирарлик узунлигида соч кесилади. Соч узун бўлса, сочнинг учидан, соч калта бўлса ўнг томонда қайчи билан кесилади. Эҳромга киришдан олдин шуларни ҳисобга олиш керак.
  • Ҳозирги вақтда тасбеҳлар, жойнамозлар ўзимизнинг юртда ҳам сероб бўлгани боис аэропорт маъмурияти томонидан талаб этилган меъёрдан ортиқ юк олмаслик талаб этилади.
  • Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг масжидларида ёки Каъбага матоларни турли ниятларда суртиш,  Уҳуд тоғи тупроғидан олиб кетиш, Уҳуд тоғига қараб намоз ўқишнинг бидъат амаллардан эканини аниқ билиш зарур.
  • Ибодатларни тугатиб меҳмонхонага қайтиш йўли ёддан кўтарилган вақтда саросимага тушмаслик, яқин атрофдаги полиция ёки бирон кишига бейжик ва меҳмонхона ташриф қоғози (визитка)ни кўрсатиш мақсадга мувофиқдир.       

Хадича Кубро аёл-қизлар ўрта махсус

 ислом билим юрти мударрисаси

Нилуфар Саидакбарова

Бугун муборак жума - ҳажжул масокин. Ана шундай фазилатли куннинг оқшомида таровеҳ намозини ўқиб бошлаймиз, иншоаллоҳ.

Юртимизда турли фирқалар, диний оқимлар илдиз отиб кетишига йўл қўйилмасдан уларнинг фаолиятига вақтида чек қўйилгани туфайли диний масалаларда ихтилофлар йўқ - Аллоҳга шукр. Аммо шу, ҳар йили Рамазон кирган ва чиққан вақтда айрим кишилар иккилангандек бўлиб қолади: "фалон давлатда рўза бошланибди, писмадон жойда ҳайит байрами бўлибди..." Бу масалада ҳам юртдошларимиз анча тушунчага эга бўлиб, олдинга шубҳа-гумонлар иккиланишларга жой бўшатди, иккиланишлар ҳам деярли барҳам топиб қолди. Шундай бўлса-да, иймонлашишни ният қилиб рўзанинг кунини аниқлаш борасида севикли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам, саҳобаи киромлар, салафи солиҳлар ва улуғларимиз қандай йўл тутгани ҳақида сўз юритишни ният қилдик.

Оиша онамиз айтадиларки: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Шаъбон ойининг кунларини ҳисоблагани қадар бошқа бирорта ойнинг кунларини ҳисобламас эдилар. Рамазон ҳилоли кўринганидан бошлаб рўза тутардилар. Агар булут чиқиб ойнинг юзини тўсиб қолса, Шаъбоннинг кунларини ўттизга етказардилар ва рўзани бошлардилар” (Имом Абу Довуд ривояти).

Ҳадиси шарифдан Рамазоннинг бошланишига ва охирига етишига ишорат қилувчи асосий ҳолат ҳилолнинг кўриниши эмас, ойнинг кун ҳисобига  тўлиши экани аён бўлмоқда. Демак, Пайғамбар алайҳиссалом ҳилолни кўрмасалар ҳам вақт киргани учун рўзани бошлаган эканлар.

Бугунги кунда ҳилолнинг қайси вақтда тўлиши астрономик кузатувлар  туфайли олдиндан билинмоқда. Кўз билан кўрмоқ эса ҳилол тўлганидан 8-10 соат сўнгра юз бериши ҳам мумкин бўлади.

Ҳозирги вақтда баъзи ислом ўлкаларида рўзани бошлаш учун астрономик кузатувлар, баъзиларида эса  эса кўз билан кўрмоқ асос қилиб олинмоқда. 

Астрономик жиҳатдан ҳилолга етишмоқ даврининг ҳисобланиши аниқ ҳисобда қатъий бир вақтни ифода этади. Фиқҳ олимлари иккаласининг ҳам жоизлигини, кишининг ўзи турган жойга кўра ҳаракат этиши кераклигини айтганлар. Саодат асрида юз берган ҳодиса бу фикрни тасдиқлайди.

Курайб розияллоҳу анҳудан ривоят: 

"Умму Фазл бинти ал-Ҳорис уни Шомга, Муовиянинг олдига юборган эди. У айтадики: 

"Бас, Шомга келиб у (Умму Фазл)нинг ҳожатини бажардим. Мен Шомдалигимда Рамазон кириб қолди, ҳилолни жума кечаси кўрдим. Сўнгра ойнинг охирида Мадинага келдим. Ибн Аббос мендан:     "Ҳилолни қачон кўрдингиз?" деб сўради.

"Уни жума кечаси кўрдик", дедим.

"Сен ўзинг кўрдингми?" деди.

"Ҳа, одамлар ҳам кўрдилар. Рўза тутдилар. Муовия ҳам рўза тутди", дедим.

"Лекин биз шанба кечаси кўрдик. То ўттиз кунни мукаммал қилгунимизча ёки уни кўргунимизча тутаверамиз", деди.

"Муовиянинг кўргани ва рўза тутгани билан кифояланмайсанми?" дедим.

"Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизга шундоқ амр қилганлар", деди" (Имом Муслим, Имом Абу Довуд, Имом Термизий, Имом Насоий ривояти).

Шарҳ:
Бир иш билан Шомга борган Қурайб розияллоҳу анҳу у ерда жума куни ҳилолни кўрган ва шомликлар билан бирга рўзани тутишни бошлаган. Мадинага келганида ҳам Рамазон давом этаётган эди ва бу ердагилар рўзани бир кун сўнг бошлаганлар.

Шомда бир кун олдин бошланган рўза масаласини Ибн Аббос розияллоҳу анҳу Шомга эргашишни маъқул топмай, “ҳилолни кўришга қадар”, ҳилол кўрилмаган тақдирда “кун ҳисобида ўттиз кун тўлишига қадар” рўзада давом этмоққа қарор қилмоқда. “Нега Шомга эргашмайсиз?” деган саволга: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (бундай  ҳолатларда) турган маконимиздаги вақтга риоя этмоғимизни амр этдилар”, дедилар. 

Қуръони Каримда:

 "Қуёш ҳам, Ой ҳам (аниқ) ҳисоб билан (сайр қилур)" (Ар-Раҳмон сурасининг 5-ояти);

"(У) тонг оттирувчидир. Тунни оромгоҳ, Қуёш ва Ойни эса ҳисоб белгилари қилиб қўйди. Бу қудратли ва Доно зотнинг ўлчовидир" (Анъом сурасининг 96-ояти);

"У Қуёшни зиё (таратувчи) ва Ойни нур (сочувчи) этган ҳамда йилларнинг ададини ва (вақт ва замонга доир) ҳисобини билишларингиз учун уни (Ойни) манзилларга (бўлиб) ўлчаб қўйган зотдир..." (Юнус сурасининг 5-ояти);

"Албатта, Аллоҳнинг наздида ойларнинг адади – Аллоҳнинг осмонлар ва Ерни яратган кунидаги битигига мувофиқ - ўн икки ойдир..." (Тавба сурасининг 36-ояти);

"Сиздан (Эй Муҳаммад!) ҳилоллар (янги ойлар) ҳақида сўрайдилар. "Улар одамларга (йил ҳисоби) ва ҳаж учун вақт ўлчовларидир", - деб айтинг" (Ар-Раҳмон сурасининг 189-ояти), деб ой ва йиллар алмашишининг аниқ вақт бўйича ҳарактланиши баён қилинган.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ана шу ояти карималарга суянган ҳолда Рамазон бошланиши ва ниҳоясини аниқлашни буюрганлар.  “Ҳилолни кўргандан сўнг рўзани бошланг, уни такрор кўрганда байрам қилинг. Ҳаво булутли бўлиб ҳилол кўринмай қолса, ичида бўлганингиз ойни ўттизга етказинг” (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти), маъносидаги ҳадислардан исломда ибодат ҳаётига ва бошқа бир қатор ҳукмларга алоқадор вақтларнинг аниқланиши ҳар бир кишининг  қулайлик билан англаб амалга жорий эта оладиган даражада содда кўринишдадир.

Ер шарининг  тухумсимон ёки юмалоқ шаклда экани боис ҳилол ҳар юртда ҳар хил вақтда кўриниши мумкин. Бунга ой туғадиган ернинг фарқлилиги дейилади. Рўзани бошларкан ойнинг қачон кўриниши ёки кўринмаслигига эътибор берилиши ёки берилмаслиги ҳақида олимлар турли фикрларни илгари сурганлар. Ҳанафий мазҳабига кўра, дунёнинг бир жойида кўринган ҳилол бошқа ерга узоқ бўлса, улар ойнинг кўрилишини кутиши кераклиги айтилади.

Илмимиз бойишига ҳисса бўлсин деган ниятда муҳтарам шайхимиз Абдулазиз Мансур ҳазратларининг фатволари ва ҳурматли Муҳаммад Шариф Жуман домла тайёрлаган материални ҳам муштарийларимизга илиндик. 

Ибодат масаласида эҳтиёт бўлайлик

Динимиз бизларга буюрган ибодатларнинг ҳаммаси муайян вақтларда адо этилади. Беш маҳал намознинг вақтларини ҳамма яхши билади. Ҳожатидан ортиқ моли (пули, қўй-эчкиси, қорамоли ва тижорат моллари) нисобга етган кундан бир қамарий йил тўлиши билан кишига закот фарз бўлади. Шунинг учун, ҳар бир киши молининг закотини адо этиш вақтини ўзи учун белгилаб олади.

Аммо қачон рамазон рўзасининг бошланиши ва тугашининг, ҳаж тайин этилишининг шартлари бор. Рамазон рўзасининг бошланишини аниқлаш рамазондан бир ой олдин бошланади. Чунки олдин шаъбон ойининг биринчи куни аниқланиши лозим. Шаъбоннинг йигирма тўққизинчи куни шомдан олдин рамазон ҳилолини кўришга чиқиш вожиб бўлади. Агар шу куни ҳамма ҳилолни кўрса, эртаси куни рамазон рўзаси тутилади.

Рамазон ҳилолини ҳамма кўриши жуда кам бўладиган ҳолат. Ҳаво булутли ё чанг бўлганидан ҳеч ким рамазон ҳилолини кўрмаса, муфтий шаъбонни ўттиз кунга тўлдирилишини ва ке­йинги кун рамазон рўзаси бошланишини эълон қилади. Яъни, бу ҳолда рамазон рўзаси бошланишини фақат муфтий эълон қилади.

Ҳаво булутли ё чанг бўлганида бир киши, шаввол ҳилолини кўрдим деб, эртанги куни оғзини очмаслиги лозим. Агар оғзини очса, бир кун қазо тутиб бериши вожиб бўлади. Агар бир қанча кишилар фалон юртда бугун рўзанинг ўттизинчи куни, эртага ҳайит, улар биздан бир кун олдин ойни кўриб, рўза тутишган экан, десалар, эртанги куни оғиз очилмайди, таровеҳ намози ҳам қолдирилмайди. Чунки улар, ўзлари ё бошқаларнинг шаввол ойи ҳилолини кўришгани ҳақида гувоҳлик беришмаган.

Ибодат масалаларида эҳтиёт бўлиш керак. Фалон юртда бугун ҳайит экан, деб оғизни очиб юбориш мумкин эмас. Зеро, рамазон рўзасининг бошланиши ҳам, тугаши ҳам муфтий эълон қилиши билан аниқ бўлади.

 

“Ҳидоя”, “Оламгирия”

китоблари асосида

Муҳаммад Шариф ЖУМАН тайёрлади

Бизнинг асримизда ҳилолни кўриб, рўза тутиш ва ҳилолни кўриб, ҳайитни белгилаш масаласида бутун ислом оламининг уламолари иттифоқда эмаслар. Зеро, кейинги вақтларда пайдо бўлган замонавий астрономик жиҳозлар, қуёш, ой ҳисобларини тақвимлар билан юритишнинг кенг жорий бўлгани кўпчилик уламоларда замонавий тақвимларга мойиллик пайдо қилган. Масалан, Саудия мамлакатида «руъяти ҳилол»га оид ҳадиси шарифга қаттиқ амал қилиниши натижасида ҳар йили Рамазон ойининг биринчи куни, тақвимда қандай ёзилганидан қатъи назар, янги ой ҳилолини кўрган гувоҳлар сўзига биноан эълон қилинади. Натижада бизнинг минтақамизга ўхшаган кўплаб тақвимга биноан ойни белгиловчи мусулмонлар диёрларида баъзан Саудия билан бир хил эмас, балки бошқа-бошқа кунларда рўзани бошлаш ёки ҳайитни эълон қилиш ҳоллари давом этмоқда. Ваҳоланки, ҳар бир мамлакат ўзининг иқлимига қараб ҳилол кўринишини белгилаб, ўзининг ҳисоб-китоби бўйича рўза ва ҳайит кунларини белгилаши жоиз экани «Бадое ас-саное» китобида келтирилган.

Шайх Абдулазиз Мансур,

«Минг бир фатво», 2-китоб, 37-бет.

 

Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади.

 

Мақолалар

Top