НАЗМ

Олтинчи муъман биҳнинг шарҳини муносабат

жиҳатидин мунда қилинди

   Тақдирға ишоратдур

Еру кўк ичра ҳар не ҳодисдур,

Тенгри тақдири, билки, боъисдур.

Куфру дин, зуҳду фисқу яхши-ямон,

Тенгри тақдири бирладур яксон.

Феълингиз ҳар недур, билинг Ондин,

Ямону яхши барча – Раҳмондин.

Ямону яхшидур – қазоси анинг,

Яхшиғадур вале ризоси Анинг.

Зоҳидиға тегар тувбан таъабе,

Ёрлақар фосиқени бесабабе.

Зулм эмастур, эрур бори иши хўб,

Адл ила фазл эрур Анга мансуб.

НАСРИЙ БАЁН

БОБУР ИЗОҲИ. Олтинчи муъман биҳ (иймоннинг олтинчи шарти)нинг шарҳи мавзуга муносиб бўлгани сабабли бу ўринда қилинди.

Тақдирга ишонмоқ шарҳи

Еру осмон ичра яна ҳар нимаики бор бўлса, ҳаммаси ҳодисдир – кейин пайдо бўлгандир. Бунга Аллоҳ таъолонинг тақдири – белгилаб қўйган ўлчови, андазаси, қазою қадари сабабдир.

ИЗОҲ. Инсон, жин, Ер, осмон, малак (фаришта), шайтон, ҳайвон, ўсимлик, жонсиз мавжудот, жавҳар, маъдан, идрок этиладиган ва ҳис қилинадиган нарсаларнинг ҳамма-ҳаммаси ҳодисдир (кейин пайдо бўлгандир). Жаноби Ҳақ буларни йўқдан бор қилган («Жомиъ ул-мутун»).

Куфр ва иймон, зуҳду фисқ, яъни дунё лаззатларидан кечиб, Ҳаққа берилиш ҳам, Ҳақ йўлдан чиқиб, нолойиқ ишларни қилиш ҳам, яхши ва ёмон ишлар ҳам – ҳаммаси бирдай Аллоҳнинг белгилаб қўйган тақдири биландир.

Феълингиз ҳар қандай бўлса, Ундан деб билинг, чунки яхши ва ёмон ишларнинг ҳаммаси Раҳмон бўлмиш Аллоҳдандир.

Яхши  ва  ёмон  ишларнинг  ҳаммаси  Унинг  қазою  қадари  биландир, лекин (Унинг ёмон ишларга ризоси йўқ,) Унинг ризоси фақат яхши ишларгадир (Аллоҳ фақат яхши ишлардан рози бўлади).

Зоҳидга – дунёдан ўзини тортиб, тоат-ибодатга берилган кишига, хоҳласа, Ундан машаққат, қийинчилик етади, (хоҳласа,) фосиқни, яъни Ҳақнинг итоатидан чиққан гуноҳкорни ҳеч қандай сабабсиз ҳам раҳмат қилаверади. Унинг барча иши яхшидир, зулм-ноҳақлик эмасдир, адолат ва фазл – лутфу карам Унга тегишлидир, Унга хосдир.

ИЗОҲ. Тақдирга – яхшилик ва ёмонлик Аллоҳдан эканига ишонмоқ иймон шартларидандир.

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК

Қишда қор ёғишини томоша қилиш завқли иш. Тўғрими? Ҳамма жой оппоқ қорга бурканади, атроф мусаффо, ҳаво топ-тоза, учиб-учиб тушаётган қор парчаларига қўлингизни тутсангиз, кафтингизга қўниб эриб кетади.

Биз қорни уч ёки тўрт кўринишда тасаввур қиламиз: майда қор. Қор майдалаб ёққанда қаттиқ совуқ бўлади, одамнинг хаёлига осмонда қор тугаб қолаётгандек, ана шу қор охиргисидек туйилади; ўртача қор, бу қор ёққанда ҳаво мўътадил бўлади, суяккача ўтиб кетадиган совуқ бўлмайди; лайлак қор. Бу қор ҳамманинг жону дили. Аммо у узоқ вақт ёғмайди ва ҳаво ҳарорати ҳам ёқимли бўлади; шилта қор. Бу ёмғир аралаш ёғадиган қор. Бунда ҳам ҳаво хийлагина совуқ бўлади.

Демак, билганларимиз шу тўрт хил қор экан. Уларни ҳажмига қараб ажратамиз. Аммо Аллоҳ таолонинг мусаввирлигини қарангки,  ушбу қор зарраларининг бирортаси бошқа бирига ўхшамайди ва уларнинг ҳар бири алоҳида санъат асаридир.

Олимларнинг таъкидлашича, ер юзини буткул қор қопласа ҳам ҳеч бир қор заррасига бошқасига ўхшамайди.

Америкалик тадқиқотчи олим Вильсон Бентлей 50 йил давомида олиб борган кузатишлари натижасида 1985 йил шундай хулосага келди. Қор заррасини суратга туширишни санъат даражасига кўтарган олим умрининг ярмини шу ишга сарф этди.

Ҳар бир қор зарраси осмондан тушган мукаммал санъат асаридир. Ана шу бир дона қор заррасининг ўзиёқ инсон зотига Буюк Яратувчини танишга кифоя қилади. Яъни, Албатта, бунда тафаккур қиладиган қавмлар учун оят-белгилар бордир» (Наҳл сураси, 11-оят).

Қорнинг мўъжизаси шу билан тугамайди. Ҳар йили қишда тоғларда муз захираси йиғилади. Муз қалин бўлиши учун қор кўп ёғиши керак. Агар тоғлар меъёрида муз захирасини тўплаб ололмаса, ўша йили дарёларнинг суви кам бўлади. Шунингдек, яйловларга ва далаларга ҳам қор кўп ёғса, ўша баҳорда ўт-ўлан мўл бўлади, экин-тикин баракали бўлади.

Аллоҳ таоло муборак Каломида: «У осмондан сув нозил қилган Зотдир. Бас, у (сув) ила турли набототлар чиқардик. Ундан яшил гиёҳларни чиқардик. Ундан ғужум-ғужум бошоқлар чиқарамиз. Ва хурмодан, унинг новдаларидан яқин шингиллар чиқарамиз ва узум боғлари чиқарамиз. Бир-бирига ўхшаган ва ўхшамаган зайтун ва анорларни чиқарамиз. Унинг мева қилиш пайтидаги мевасига ва пишишига назар солинг. Албатта, бундай нарсаларда иймон келтирадиган қавм учун оят-белгилар бордир» (Анъом сураси, 99-оят), деб марҳамат қилган.

Бундан аён бўладики, қиш фаслининг қаҳратони ва қор-ёмғирлари бизнинг баҳоримизни, ёзимизни, кузимизни сероб қилиш учун экан. Биз эса ана шу ғанимат фаслда Қуръони каримни мутолаа қилайлик, зикрни кўпайтирайлик, амри маъруфлар, наҳйи мункарлар эшитиш учун муҳтарам олимларимизнинг суҳбатига бориб файз олайлик. Дўстларни зиёрат қилиб иймонлашайлик. Зотан, улуғларимизнинг тавсиялари ҳам шу ўзи.

Қуръони каримни қанчалик кўп ўқисак, қалбларимиз шифо топади, кўнглимиз роҳатланади, кўзимиз равшанлашади, хотирамиз мустаҳкам бўлади. Қалб шифо топса, тананинг бошқа аъзолари ҳам соғлом бўлиши машҳур ҳадисда ворид бўлган. Яна бир ҳадиси шарифда Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Темирга сув тегса занглайди. Худди шунга ўхшаб қалбларни ҳам занг босади”, дедилар. Шунда: “Ё Расулуллоҳ, унинг жилоси нима?” деб сўралди. У зот: “Ўлимни кўп эслаш, Қуръон ўқиш”, дея марҳамат қилдилар (Байҳақий, Абу Нуайм Қузоий ривоят қилган Жалолиддин Суютий бу ривоятни “Жомеул аҳодис”да, Муттақий  Ҳиндий “Канзул уммол”да келтирган)

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал айтади: “Тушимда Аллоҳ азза ва жаллани кўрдим. Ундан: “Ё Раббим, бандаларинг Сенга қурбат ҳосил қиладиган энг афзал амал қайси?” деб сўрадим. У Зот: “Эй Аҳмад, Менинг Каломим билан (қурбат ҳосил қиладилар)”, деди. Мен: “Парвардигорим, маъносини тушунсаларми ѐки тушунмасалар ҳамми?” дедим. Шунда Аллоҳ: “Маъносини тушунсалар ҳам, тушунмасалар ҳам”, деб марҳамат қилди” (Ибн Қудома. Мухтасару минҳожил қосидин).

Ёғаётган қор парчалари, тунларнинг қуюқлиги биз бандаларга ана шу ҳикматларни эслатиб, ибодатга маҳкам бўлишимизга ундайди.

Фотограф Алексей Клжатов ҳам кўп йиллардан бери қор парчаларининг йирик планли суратларини тасвирга тушириш билан шуғулланади. У доимий равишда ўз расмларини Flickr ресурсига жойлаб келади. “Мен уйимнинг очиқ айвонида LED чироғ билан ёритилган шиша устига тушаётган қор парчаларини суратга оламан. Баъзида эса табиий ёруғлик ҳамда фон сифатида қора толалардан фойдаланаман”, деб ёзади у.

Қуйида Алексей тасвирга олган қор парчаларидан намуналар келтирилди:

 ЎМИ матбуот хизмати

«Имом Абу Жаъфар Таҳовий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Имом билан жамоат бўлиб намоз ўқилган масжидда қайта жамоат бўлиб ўқиш – макруҳ. Албатта, бу ҳукм унда азон ва иқомат айтилиб, намозлар жамоат билан ўқиладиган масжидларга тегишлидир. Азон ва иқомат айтилмайдиган, намозлар жамоат бўлиб ўқилмайдиган масжидлар бундан мустасно”».

Яъни азон ва иқомат айтилиб, масжид имоми билан бирор намоз (масалан, пешин) ўқилгач, ана шу масжидда пешинни ўқиш учун иккинчи жамоатнинг ҳозир бўлиши макруҳ саналади. Бу ҳолатда аввалги жамоат – масжид имоми билан ўқилган намозга етиша олмаган киши намозни ёлғиз ҳолда ўзи ўқийди. Имоми тайин қилинмаган, азон ва иқомат айтилиб, намозлар жамоат билан ўқилмайдиган мусофир-йўловчилар, ишчи-хизматчилар учун қурилган масжид ёки намозхоналарда эса намозларни иккинчи жамоат билан ўқишнинг зарари йўқ.

Имом Абу Бакр Жассос раҳимаҳуллоҳ мазкур кароҳатни шарҳлаб шундай дейди: Фақиҳлар азон ва иқоматни қайтармасликка иттифоқ қилишган. Зеро, азон ва иқоматни такрорлаш яна шундай (аввалгидек) жамоатнинг жамланишини вожиб қилади. Чунки жамоатлар азон ва иқоматсиз намоз ўқимайди.

Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам (бир куни) масжиддакўринмай қолдилар, шунда саҳобалари намозни (ўзлари жамоат бўлиб) ўқиб олишди. У зот қайтиб келганларида аҳли байтлари олдига кириб, улар билан бирга жамоат бўлиб намоз ўқидилар (Имом Табароний ривояти).

Агар масжидда қайта жамоат бўлиш мақбул бўлганида Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни асло тарк қилмас эдилар. Чунки у зотнинг масжиддаги жамоати бошқа ердаги жамоатидан кўра афзалроқдир.

Шунингдек, агар жамоатни қайтариш жоиз бўлганида намозларни ўқиб бериш учун масжидга муайян имомнинг тайин қилиниши шарт қилинмаган ва ҳар бир жамоат ўз имоми билан азон ва иқоматни айтиб ўқишган бўларди. Шунинг учун қайта жамоат қилиш жоиз эмас.

Агар “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам масжидда ёлғиз намоз ўқиётган кишини кўриб: “Ким буни тасдиқлаб, у билан бирга намоз ўқийди?” деганлар” (Имом Абу Довуд ривояти), ваҳоланки, бу ҳолат намоз масжидда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан жамоат бўлиб ўқилганидан кейин юз берган, деб эътироз қилинса, жавоб шундай бўлади:

Юқорида келтирган масжиддаги жамоатга етишолмаган кишининг аҳли оиласи билан уйида жамоат бўлиб намоз ўқиши ҳақидаги ҳадисимизни масжидда иккинчи жамоатнингтақиқланишига далолат қилади, деб айтиш тўғрироқдир. Чунки мазҳабимизда тақиқ ва рухсат баробар келиб қолганида тақиқни олиш афзал ҳисобланади» (“Шарҳу Мухтасари ат-Таҳовий”, 8-жуз, 518 – 520-бетлар).

Ҳанафийларнинг энг сўнгги муҳаққиқ олимларидан Ибн Обидийн номи билан танилган Муҳаммад Амийн қуйидагиларни келтиради:

«Такрори жамоат макруҳдир. Чунки Абдураҳмон ибн Абу Бакр розияллоҳу анҳумо отасидан шундай ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ансорларнинг ўртасини ислоҳ қилиш учун уйларидан чиқдилар. Қайтиб келганларида масжидда намоз жамоат билан ўқиб бўлинган эди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам аёлларидан бирининг уйига кириб, аҳлларини жамладилар ва улар билан жамоат бўлиб намоз ўқидилар”. Агар масжидда такрори жамоат макруҳ бўлмаганида у зот, албатта, масжидда ўқиган бўлардилар. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобалари масжиддаги жамоатни ўтказиб юборишса, масжидда намозни ёлғиз-ёлғиз ҳолда ўқишар эди”. Чунки такрор жамоатнинг камайиб кетишига олиб келади. Одамлар жамоат намозидан кеч қолишларини билганлари учун жамоатга шошилишади, натижада жамоат кўпаяди. Аксинча жамоатдан кечикиш хавфи бўлмаса, улар намозларни ортга суришади. Шунга кўра, масжид аҳли намозни ўқиб бўлгандан сўнг бошқа жамоат масжидга кирса, энди улар намозни ёлғиз ҳолда алоҳида ўқишади…

Имом Абу Ҳанифадан қилинган бир ривоятга кўра, агар (иккинчи) жамоат уч кишидан ортиқ бўлса, макруҳ бўлади, ортмаса макруҳ эмас. Имом Абу Юсуфдан қилинган ривоятда эса агар иккинчи жамоат биринчисидек кўринишда бўлмаса, макруҳ эмас, агар бир хил бўлса макруҳ бўлади, дейилган. Мана шу тўғридир. Меҳробдан бошқа ерда ўқиш ҳам кўринишни ўзгартиради. “Баззозия”да шундай келган. “Татархония”да “шуни оламиз” деган ривоятбор» (“Роддул муҳтор”, 2-жуз, 64-, 288 – 290-бетлар).

Демак, ҳар бир мўмин кишиимкон қадар намозларни масжидда биринчи (асосий) жамоат билан ўқишга ҳаракат қилиши лозим. Шунда у жамоат намозидан кўзланган ҳақиқий маъно – жамланишни топган ва унинг ажрини қўлга киритган ҳисобланади.Акс ҳолда “биринчиси бўлмаса, кейингисига улгураман” деган нотўғри тушунча билан жамоат учун белгиланган вақтларга риоя қилинмай қўйилади. Оқибатда масжидда кичик-кичик жамоатлар, яъни бўлиниш юзага келади. Бу эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг йўлларига мутлақо хилофдир. Зеро жамоат қанчалик катта бўлса, унинг савоби ҳам шунча улуғ бўлади.

“Шарҳу Мухтасари ат-Таҳовий”, “Раддул муҳтор”

асарлари асосида Абдулазиз РАҲМИДДИН тайёрлади

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилади:
Агар ундай қилмасангиз, Аллоҳ ва Унинг Расули томонидан бўладиган урушга ишонаверинг. Агар тавба қилсангиз, сармоянгиз ўзингизга, зулм қилмассиз ва сизга ҳам зулм қилинмас (Бақара сураси, 279-оят).

Яъни, «Агар иқтисодий муомалаларингизда ўртадан рибони кўтариб, унинг сарқитларини тарк этмасангиз, Аллоҳ ва Унинг Пайғамбари сизга қарши қаттиқ уруш очади. Агар тавба қилиб, рибохўрликдан қайтсангиз, сармоянгизни оласиз. Шунда сиз судхўрлик билан бировга зулм қилмаган бўласиз ва сизга ҳам зулм қилинмаган бўлади.

Ибн Ҳиббон ва бошқа ҳадис олимлари Зайд ибн Асламдан ривоят қилишларича, жоҳилият даврида Бану Сақиф ва Бану Муғийра қабилалари ўртасида рибо асосида муомала бўлган экан. Исломга кирганларидан сўнг Бану Сақиф қабиласи Бану Муғийрадан рибо олмасликларини илтимос қилибди. Бану Муғийра ўзаро маслаҳатлашиб, «Исломда бўлганимиздаги муомалалардан рибо олмаймиз, ундан аввалгисидан оламиз», – дейишибди. Ўша пайтда Маккаи Мукаррамада бошлиқ бўлиб турган Итбон ибн Усайд розияллоҳу анҳу бу ҳақда Пайғамбаримиз алайҳиссолату вассаломга хат ёзганларида:

«Эй иймон келтирганлар! Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳга тақво қилинг ва рибонинг сарқитини ҳам тарк қилинг. Агар ундай қилмасангиз, Аллоҳ ва Унинг Расули томонидан бўладиган урушга ишонаверинг...» оятлари нозил бўлди.

Пайғамбар алайҳиссолату вассалом бу ҳақида Итоб ибн Усайд розияллоҳу анҳуга хабар бердилар ва у кишини агар Бану Муғийра рибохўрликни тарк қилмасалар, уларга қарши уруш қилишга буюрдилар. Хабар етганда, Бану Муғийра: «Тавба қиламиз, рибонинг сарқитини тарк этамиз», – дедилар.

Пайғамбар алайҳиссолату вассалом Маккаи Мукаррамани фатҳ қилган кунларидаги хутбаларида жоҳилиятдаги барча риболарни бекор қилганликларини, биринчи бўлиб амакилари Аббос ибн Абдулмуттолиб розияллоҳу анҳунинг риболарини қарздорлар бўйнидан туширганликларини эълон қилдилар.

Демак, Исломда рибо асосида молиявий алоқа олиб бориш мутлақо ҳаром қилинган. Ночор ҳолга тушиб, турмуш ўтказиш ёки иш юритиш учун сармояга муҳтож бўлиб қолган шахс билан хайри-эҳсон ёки яхши қарз бериш ила молиявий алоқа олиб бориш лозим.

«Тафсири Ҳилол» китобидан