muslim.uz

muslim.uz

“Самарқанд сайқали рўйи замин аст, бибинки равзаи ризвон ҳамин аст” (Самарқанд Ер юзининг сайқали, буюкликнинг бешиги шунда, бағрига боқ: ризвон боғларининг эшиги шунда), деган сатрлар бежиз битилмаган. Бу юртнинг мафтункор манзараларидан таъсирланиб, сўнг қаламга олинган.

Ҳақиқатан, бундан олти аср муқаддам, аниқроғи, Амир Темур ҳукдорлиги даврида Самарқанд бутун дуёнинг диққату эътиборида бўлган эди.  Бугун ҳам Шарқ гавҳари Самарқанд Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар раҳбарлари, бош вазирлари, элчилар, дипломатлар, сиёсатшунослар, журналистлар диққат марказида. Жаҳон матбуотининг нигоҳи айнан Самарқандга қаратилган.

14–16 сентябрь кунлари Россия, Хитой, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Покистон, Ҳиндистон республикалари асосий иштирокчи, Беларус, Мўғулистон ва Эрон кузатувчи давлат мақомида, Туркманистон Озарбайжон ва Туркия давлатлари етакчилари меҳмон сифатида иштирок этаётгани саммитнинг нақадар муҳим тадбир эканини яққол ифода этади.

Тадбир арафасида муҳатарам Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг «Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг Самарқанд саммити: ўзаро боғлиқликдаги дунёда мулоқот ва ҳамкорлик» сарлавҳали мақоласи эълон қилинди. Бу мақола дунё матбуотида кенг ёритилди.

Давлатимиз раҳбари “Тинчлик, хавфсизлик ва барқарор тараққиётга хавф туғдираётган, ҳар қайси мамлакатга раҳна соладиган таҳдид ва хатарларга қарши умумий саъй-ҳаракат ва имкониятларни бирлаштириш ва сафарбар этиш барчамиз учун бирдек манфаатлидир”, дея таъкидлади мақоласида.

Дарҳақиқат, бугун бутун дунёга тинчлик зарур. Тинчлик эса, табиийки, ўзаро ҳамкорлик, томонлар манфаатларини ҳисобга олиш, ўзаро ҳурмат туфайли юзага келади. Муқаддас динимизда ҳам тинчлик ва ҳамкорликка алоҳида урғу берилган.

Тинчлик Аллоҳ таолонинг шундай тотли неъматики, у бўлмаса, одамлардан ҳузур-ҳаловат, хонадонлардан барака, оилалардан қут, жамиятдан меҳр, юртдан маъмурлик, Ер юзидан файз кўтарилади. Дунё рангсиз, жилосиз, нурсиз ва зиёсиз бўлиб қолади.

Бежиз Аллоҳ таоло Қуръони каримда: «Эй имон келтирганлар! Ёппасига итоатга киришингиз ва шайтоннинг изидан эргашмангиз! Албатта, у сизларга аниқ душмандир» (Бақара сураси, 208-оят), деб марҳамат қилмаган.

Муфассирлар ояти каримадаги “силм” сўзини турлича тафсир қилишган.  Ибн Аббос, Мужоҳид ва Товус раҳимаҳумуллоҳ “силм” сўзига “Ислом” деб маъно беришган. Имом Заҳҳок, Абул Олия ва Рабиъ ибн Анас раҳимаҳумаллоҳ “итоат” эканини таъкидлайди. Зеро, “Ислом”нинг маъноларидан бири итоат, бўйсунишдир.

Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам тинчлик ва хотиржамлик ҳақида бундай деганлар: “Тинчлик ва хотиржамлик икки улуғ неъматдирки, бундан кўп одамлар бебаҳрадирлар” (Имом Бухорий ривояти).

Динимизда нафақат уруш, балки ҳар қандай шаклдаги зўравонлик, фитна-фасод, бузғунчилик, қўпорувчилик, қароқчилик, бегуноҳ кишиларнинг қонини тўкиш, ноҳақ одам ўлдириш қатъиян ман этилади. Қуръони каримда инсонлар тинчини бузган кимсалар ҳақида бундай дейилади: «Уларга: “Ер юзида фасод (бузғунчилик) қилмангиз!” дейилса, улар: “Албатта, биз чин ислоҳчилармиз”, дейдилар. Огоҳ бўлингки, айнан уларнинг ўзлари бузғунчилардир, лекин (буни ўзлари) сезмайдилар» (Бақара сураси, 11–12-оятлар); «(Олдингиздан) кетганида ерда фитна-фасод, экин ва наслни ҳалок қилиш ишлари билан юради. Аллоҳ эса, фасодни (бузғунчиликни) ёқтирмайди» (Бақара сураси, 205-оят).

Мусулмон киши ҳар доим огоҳ ва ҳушёр бўлиши зарур. Айниқса, бугун дунё кўздаги ҳалқаланган бир томчи ёшдек омонат турган пайтда кўзимизни каттароқ очишимиз, ён-атрофимизда бўлаётган воқеа-ҳодисалардан тўғри хулоса чиқариб, ғараз ниятли кишиларнинг тузоғига асло илинмаслигимиз керак.

Огоҳ ва ҳушёр бўлиб яшаш, тинчликни таъминлаш турли кўнгилсизликлар ва хавфу хатарларнинг олдини олишнинг зарурий шартидир. Зеро, ғофиллик ва бепарволик турли нохушликларга замин яратади.

Аллоҳ таоло бандаларига ёппасига тинчликка кириш, бахтли яшаш ва абадий саодатга эришишлари учун зарур бўлган барча йўл-йўриқларни таълим берган. Тинчлик, аввало, ҳар бир кишининг ўзидан бошланади. Зеро, Ислом кўрсатмаларига амал қилган инсон қалбига тинчлик-хотиржамлик ўрнашади. Сўнгра бу оилага кўчади. Оилада тинчлик ва осойишталик ҳукм сурса, у мустаҳкам ҳамда бардавом бўлади. Динимизда оиланинг тинчлиги учун ҳам зарур бўлган барча чора-тадбирлар кўрилган. Оиладаги тинчлик қўни-қўшни, қариндош-уруғ, маҳалла-кўйга, кейин жамиятга, сўнг давлатга ўтади.

Бутун дунёда тинчлик ўрнашса, қалблар таскин топиб, кишилар ўртасида аҳил-иноқлик, меҳр-муҳаббат ришталари мустаҳкамланади. Шунда барча инсонлар тинч-тотув ҳаёт кечиради.

Шуларни инобатга олиб, ШҲТга аъзо давлатлар раҳбарларининг Самарқандда тўпланиши ва муҳим масалаларни муҳокама қилиб, тегишли қарорлар чиқариши, албатта, барчага бирдай манфаатли бўлади, иншоаллоҳ.

 

Жасурбек домла РАУПОВ,

Тошкент вилояти бош имом-хатиби

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Зам зам суви нима учун ичилса ўшангадир”, деганлар.

Зам-зам — "тўхта-тўхта" маънони билдиради.

Аллоҳ таоло Ўзи фарз қилган ибодатни адо этишимизга тавфиқ ато этсин, муборак масканларни зиёрат қилиб, зам-зам сувидан тўйиб-тўйиб ичишимизни насиб этсин!

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Шу кунларда Қозоғистонда ўтказилаётган Жаҳон ва анъанавий динлар етакчилари VII-Қурултойи доирасида Туркий тилли давлатлар дин пешволарининг мулоқоти бўлиб ўтди.

Учрашувда Туркий тилли давлатлар ҳамкорлик кенгашининг Бош котиби Боғдод Амреев, Кавказ мусулмонлари идораси раиси Шайхулислом Аллоҳшукр Пошозода, Қозоғистон мусулмонлари идораси раиси, бош муфтий Наврўзбай Тағанули, Қирғизистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Замир Ракиев, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси биринчи ўринбосари Ҳомиджон домла Ишматбеков ва бошқалар қатнашди.

Мазкур маслаҳат йиғилишида 2022 йил 18-21 кунлари Баку-Шуша шаҳарларида навбатдаги йиғилиш бўлиб ўтиши айтилди.

Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон Туркий тилли давлатлар Кенгашига 2019 йилнинг сентябрь ойида аъзо бўлган. Айни пайтда Туркий тилли давлатлар ташкилоти таркибига Ўзбекистон, Озарбайжон, Қозоғистон, Қирғизистон ва Туркия киради. Венгрия ва Туркманистон унинг фаолияти кузатувчиси сифатида иштирок этмоқда.

Тадбир тафсилотларини сайт ва ижтимоий тармоқларимизда кузатиб боринг.

 

ЎМИ Матбуот хизмати

Алишер домла Наимов

Фарғона вилояти бош имом-хатиби ўринбосари

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатлари биринчи марта ҳижрий III асрда тадвин[1] қилинганини даъво қилиш мутлақо хатодир. Ҳадисларни тўплаш Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик даврларидан бошланган. Ҳадислар фақатгина ёзиб қўйиш орқали сақланмаган, балки унинг янада бошқа бир қанча усуллари ҳам бўлган. 

ҲАДИСНИНГ УЧ ТУРИ

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтган сўзлари ҳадис саналади. Ҳадислар нақл қилиш йўлларига кўра учта асосий турга бўлинади:

  1. Мутавотир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замонларидан то бугунгача, ёлғон гапиришга келишиб олишлари имконсиз бўлган кўп миқдордаги ровийлар томонидан ривоят қилинган ҳадисдир. Бу турдаги ҳадис икки қисмга бўлинади:

А. Лафзан мутавотир. Лафз эътиборидан, мутавотир учун талаб қилингани каби кўп миқдордаги ровий томонидан ҳамма ровийлари жиддий бир чалкашликка йўл қўймай, айни лафзларни ривоятда иттифоқ қилган ҳолда ривоят қилган бир ҳадисдир.

Б. Маънавий мутавотир. Ровийлар томонидан айни лафзлар билан ривоят қилинмаган ҳадисдир. Ровийларнинг лафзлари фарқлидир. Ҳатто баъзида нақл қилинган ҳодисалар ҳам айни ҳодиса бўлмайди. Фақат барча ровийлар ҳамма ривоятларда умумий бўлган бир ишни нақл қилишда иттифоқ қилганлар. Масалан , Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

من كذب علي متعمداً فليتبوأ مقعده من النار

“Ким менга қасддан ёлғонни нисбат берса, жаҳаннамдаги жойига тайёрланаверсин”, деганлар (Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий ривояти).

Бу биринчи турга кирадиган мутавотир ҳадисдир. Чунки бу ҳадиснинг энг камида 74 та та ровийси бор. Бошқача қилиб айтганда, 74 та саҳоба фарқли ҳолатларда, аммо барчалари айни лафзлар билан ривоят қилишган.

Бу ҳадисни у саҳобалардан олганларнинг адади янада кўп. Чунки ўша 74 нафар саҳобанинг ҳар бири буни бир неча шогирдига етказган. Шундай қилиб, бу ҳадиснинг ҳар бир табақадаги ровийлари янада ортиб боради ва асло етмиш тўрттадан камаймаган. Энди рақамда юзтача бўлган бу ровийлар, ҳадисни энг кичкина бир ўзгариш киритмасдан, айни лафзлар билан ривоят қилмоқдалар. Шу сабабли бу ҳадис “лафзан мутавотир”дир. Чунки бу қадар кўп саҳобанинг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ёлғонни нисбат бериш учун ёлғонга келишиб олишлари ақлга сиғмайди.

Бошқа томондан, кўпчилик ровийлар томонидан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бомдод намозида икки, пешин, аср ва хуфтон тўрт, шом намозида уч ракъат намоз ўқишни буюрганлари ривоят қилинган. Аммо ракъатлар сонини айтган ҳамма ровийларнинг лафзи бир хилда эмас. Уларнинг лафзлари фарқли. Ҳатто улар томонидан нақл қилинган ҳодисалар ҳам фарқлидир. Аммо барча ривоятларнинг мақсади айни. Бу умумий мақсаднинг, яъни ракъатларнинг аниқ сони “маънавий мутавотир” ўлароқ қабул қилинган.

  1. Машҳур. Бу турдаги ҳадисни муҳаддислар бундай таърифлайдилар: “Машҳур ҳадис – мутавотир даражасига етмаган, аммо ровийлари сони ҳар бир табақада учтадан кам бўлмаган ҳадис” (Суютий, Тадбирур ровий, Ж.II. Карочи, 1972. – Б. 181.).

Бу атама фақиҳлар томонидан бироз фарқли тарзда таърифланади: “Машҳур ҳадис асҳоби киром даражасида мутавотир бўлмаган, аммо улардан кейин тавотур даражасига етган ҳадисдир”.

  1. Хабари воҳид (бир киши келтирган хабар). Ровийлари сони ҳар бир табақада учтадан оз бўлган ҳадисдир.

Келинг энди бу уч турдаги ҳадисларнинг ҳар бирини алоҳида ўрганиб чиқайлик.

Мутавотирга келсак, ҳеч ким унинг аниқ ишончлигига ҳеч қандай шубҳа қилмайди. Мутавотир бир санад билан нақл қилинган воқеа, кундалик ҳаётимиз билан боғлиқ бўлганларини ҳам ўз ичига олган ҳолда ҳар доим аниқ ҳақиқат ўлароқ қабул қилингандир. Мутавотир бир ривоятга суянган ҳар қандай хабар ҳамма томонидан иккиланмасдан қабул қилиниши шартдир. Мен Москва шаҳрини ҳеч кўрмаганман, аммо Москванинг бир шаҳар экани инкор қилиб бўлмас аниқ бир ҳақиқатдир. Бу ҳақиқат менга шаҳарни кўрган кўп миқдордаги ровийлар томонидан исботланмоқда. Бу доимий ривоят қилинган, яъни “мутавотир” бир ҳақиқатдир-ки унга инкор ҳам, шубҳа ҳам қилинмайди.

Биринчи ва иккинчи жаҳон урушларини ҳам кўрмаганман, аммо бу икки жангнинг рўй берганини, ҳеч қандай шубҳага суянмайдиган хабарлар, улар билан боғлиқ мутавотир хабарлар нақл қилмоқда. Соғлом ақл эгаси бўлган ҳеч ким, бу жангларнинг рўй берганини билдирган инсонларнинг ёлғон бир хабар тўқиш учун иттифоқ қилганларини ва бу жангларнинг бўлмаганини даъво қила олмайди. Жангнинг ҳақиқатда бўлган ҳодисалиги “мутавотир” хабарга суянилмоқда.

Айни шаклда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари ҳақидаги мутавотир хабарлар ҳам унинг ишончлилиги ҳеч қандай шубҳасиз қабул қилиниши керак.

Хуллас, хоҳ лафзан мутавотир, хоҳ маънан мутавотир бўлсин мутавотир ҳадислар Қуръони карим каби ишончга эгадир ва иккаласи орасида ривоят йўлининг ишончлилиги томонидан ҳеч қандай фарқ йўқдир.

Мутавотирнинг биринчи гуруҳига кирувчи, яъни “лафзан мутавотир” бўлган ҳадислар сон жиҳатдан оз бўлса ҳам, иккинчи гуруҳ билан боғлиқ ҳадислар, яъни “маънан мутавотир” ҳадислар кўпдир. Тўғрироғи Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларининг муҳим бир қисми мутавотирнинг бу турига киради, ҳеч қандай ҳолатда уларнинг ишончлилигига шубҳа қилинмайди.

Иккинчи гуруҳи, яъни машҳур ҳадисга келсак, унинг ишончлилик даражаси мутавотирга қараганда пастроқ. Шу билан бирга ровийлар сони ҳар табақада ишончли бўлган уч кишидан кўпроқ бўлгани учун ривоят ишончлидир.

Учунчи гуруҳ ҳадис “хабари воҳид”дир. Бу гуруҳнинг ишончлилиги ровийларининг тўғрисўз бўлишига боғлиқдир. Агар ровий ишончли бўлса, унинг хабари қабул қилиниши мумкин. Аммо биргина ровийнинг шубҳали бўлса, бутун хабар эҳтиётан шубҳали қолишда давом этади. Бу қоидага ҳаётнинг ҳар бир жабҳасида амал қилинмоқда.

Нимага Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннати билан боғлиқ хабарларга қўлланилмаслиги керак? Аксинча хабар ровийлари ривоят қилган нарсаларининг нозик томонларидан хабардор бўлганлари учун ҳам “ҳадислар” мавзусида бу қоидани энг аъло ҳолатда қўллаш мумкин.

Бу ҳар қандай бир ҳуқуқий ё диний бир таъсирга эга бўлмаган, тасодифий бир ҳодисага оид, оддий бир хабар эмас. Бу миллионлаб инсоннинг ҳаётига чуқур таъсир кўрсатган ҳодисага оид бўлган бир воқеанинг ривоятидир.

Ҳадис ровийлари Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга бир сўз ёки амални нисбат бериш ўйин эмаслигини жуда яхши билишарди. Бу нақл қилиш жараёнида ҳар қандай қасддан хато ё ҳар қандай иккиланиш, Аллоҳнинг ғазабига дучор қиладиган ва жаҳаннамда азоб бўладиган ҳолатга олиб борарди. Ҳар бир ровий ушбу машҳур ва мутавотир ҳадисни яхши билган: “Ким қасддан менинг номимдан ёлғон гапирса, жаҳаннамдаги жойига тайёрланаверсин”.

Бу ҳадис ровийларнинг қалбида шу қадар кучли масъулият ҳиссини пайдо қилганки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида ҳар қандай нарсани нақл қилганда бирор хато аралашмасин деб қўрқиб, ранглари оқариб кетарди.

Бундай масъулият – ҳадис ровийларининг, бир ҳадиснинг муҳофазаси ва нақлида эҳтиёткор бўлишларининг асосий сабаби эди. Бу эҳтиёт чораси бошқа тарихий ҳодисаларнинг нақл қилинишида топилмайди.

Энди келинг ҳадисларни соф ҳолатда муҳофаза қилиш учун уммат томонидан татбиқ қилинган фарқли усулларни баён этайлик.

 

[1] Китоб шаклида ёзиш.

 

Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг

"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан

Таржимон: Даврон НУРМУҲАММАД

 

1-қисм2-қисм3-қисм4-қисм, 5-қисм, 6-қисм, 7-қисм8-қисм9-қисм10-қисм11-қисм12-қисм, 13-қисм, Давоми бор...

Top