Қуръони каримнинг жуда кўплаб оятларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат қилиш таъкидланган бўлиб, уларнинг аксарияти Аллоҳ таолога итоат этиш билан бир ўринда зикр этилади.
قُلۡ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَۖ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡكَٰفِرِينَ ٣٢
“«Айтинг: “Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат этингиз!” Агар юз ўгирсалар, Аллоҳ, шубҳасиз, кофирларни севмас» (Оли Имрон, 32-оят).
وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ ١٣٢
“Аллоҳга ва Пайғамбарга итоат қилинг, шояд, шунда сизларга раҳм қилинса” (Оли Имрон, 132-оят).
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِي ٱلۡأَمۡرِ مِنكُمۡۖ ٥٩
“Эй, иймон келтирганлар! Аллоҳга итоат этингиз, Пайғамбарга ва ўзларингиздан (бўлмиш) бошлиқларга итоат этингиз!” (Нисо сураси, 59-оят).
وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَٱحۡذَرُواْۚ ٩٢
“Аллоҳга итоат қилингиз ва Расулига итоат қилингиз ҳамда (ман этилган нарсалардан) сақланингиз!” (Моида сураси, 92-оят).
فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَأَصۡلِحُواْ ذَاتَ بَيۡنِكُمۡۖ وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥٓ ١
“Бас, Аллоҳдан қўрқингиз ва ораларингизни тузатингиз! Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳ ва (Унинг) расулига итоат этингиз!” (Анфол сураси, 1-оят).
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَا تَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ وَأَنتُمۡ تَسۡمَعُونَ ٢٠
“Эй, иймон келтирганлар! Аллоҳга ва (Унинг) Расулига итоат этингиз! Ўзларингиз эшитиб туриб, Ундан юз ўгириб кетмангиз!” (Анфол сураси, 20-оят).
وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَا تَنَٰزَعُواْ فَتَفۡشَلُواْ وَتَذۡهَبَ رِيحُكُمۡۖ ٤٦
“Аллоҳга ва Расулига итоат қилингиз ва низолашмангиз, акс ҳолда сустлашиб кетурсиз” (Анфол сураси, 46-оят).
﴿قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُمْ مَا حُمِّلْتُمْ وَإِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا﴾
Айтинг: “Аллоҳга бўйин сунингиз ва Пайғамбарга бўйин сунингиз! Шундан сўнг агар юз ўгирсангиз, бас, (Пайғамбар) зиммасида ўзига юкланган нарса (Аллоҳнинг буйруғини етказиш) ва сизларнинг зиммангизда ўзларингизга юкланган нарса (унга бўйин суниш) бордир. Агар унга итоат этсангиз, ҳидоят топурсиз” (Нур сураси, 54-оят).
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَوَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ﴾
“Эй, иймон келтирганлар! Аллоҳга итоат этингиз ва Пайғамбарга итоат этингиз! Амалларингизни зое қилмангиз!” (Муҳаммад сураси, 33-оят).
﴿فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآَتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ﴾
“Намозни баркамол адо этингиз ва закотни берингиз ҳамда Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига итоат этингиз!” (Мужодала сураси, 13-оят).
﴿وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾
“Аллоҳга итоат этингиз ва Пайғамбарга бўйин сунингиз! Бас, агар (итоатдан) бош тортсангиз, у ҳолда (билингизки) Бизнинг (юборган) пайғамбаримиз зиммасида фақат (ваҳийларимизни сизларга) аниқ етказиш бор, холос” (Тағобун сураси, 12-оят).
Мазкур оятларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш мажбурий тарзда зикр қилинмоқда. Қуйидаги оятларда Пайғамбаримиз алайҳиссаломга итоат этишнинг мукофоти (ажри) баён этилади, ушбу оятлар ҳам Аллоҳга итоат этиш билан биргаликда келади:
﴿وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾
“Ким Аллоҳ ва (Унинг) пайғамбарига итоат этса, уни остидан анҳорлар оқиб турадиган боғларга (жаннатга) киритур. (Улар) у ерда абадий (бўлурлар). Бу улкан ютуқдир” (Нисо сураси, 13-оят).
﴿وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا﴾
“Кимда-ким Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат этса, айнан ўшалар Аллоҳнинг инъомига эришган зотлар, яъни пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳ кишилар билан биргадирлар. Улар ҳамроҳ сифатида нақадар гўзалдир!” (Нисо сураси, 69-оят).
﴿وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾
“Мўминлар ва мўминалар бир-бирларига дўстдирлар: (одамларни) яхшиликка буюрадилар, ёмонликдан қайтарадилар, намоз(лар)ни баркамол адо этадилар, закотни берадилар ҳамда Аллоҳ ва (Унинг) Расулига итоат этадилар. Айнан ўшаларга Аллоҳ марҳамат кўрсатур. Албатта, Аллоҳ қудратли ва ҳикматлидир” (Тавба сураси, 71-оят).
﴿وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا﴾
“Агар сизлар Аллоҳга ва Унинг пайғамбарига итоат этсангиз, У сизларга (қилган яхши) амалларингиздан (савобидан) бирор нарсани камайтирмас” (Ҳужурот сураси, 14-оят).
Қуръони каримда пайғамбарга итоат этиш фақатгина Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга хос бўлмай, балки аввал ўтган барча пайғамбарларга ҳам тегишли эканлиги баён этилган:
﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾
“Қайси бир пайғамбарни юборган бўлсак, Аллоҳнинг изни билан унга итоат қилиниши учун (юборганмиз)” (Нисо сураси, 64-оят).
Шунингдек, пайғамбарлар алайҳиммусалом Аллоҳ таолонинг ваҳийи (иродаси)ни етказувчилар эканликлари, уларга итоат этиш Аллоҳ таолога итоат этиш билан тенглиги таъкидланади:
﴿مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ﴾
“Кимда-ким Пайғамбарга итоат этса, демак, у Аллоҳга итоат этибди” (Нисо сураси, 80-оят).
Пайғамбар алайҳиссаломга итоат этиш Қуръон оятларида зикр этилгани ҳамда Набийга итоат Аллоҳ таолога итоат этиш эканлиги таъкидланганидек, уларга итоатсизлик ҳам Аллоҳга итоатсизлик сифатида зикр этилади:
﴿وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا﴾
“Ким Аллоҳ ва (Унинг) пайғамбарига итоатсизлик қилса ва ҳудудларидан тажовуз қилса, уни дўзахга абадий (қолиши учун) киритур” (Нисо сураси, 14-оят).
﴿وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا﴾
“Кимки Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига итоатсизлик қилса, бас, у аниқ залолат билан йўлдан озибди” (Аҳзоб сураси, 36-оят).
﴿وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدً﴾
“Кимки Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига итоатсизлик қилса, бас, албатта, унга жаҳаннам олови бордирки, (улар) ўша жойда мангу қолурлар” (Жин сураси, 23-оят).
وَمَن يُشَاقِقِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ فَإِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ ١٣
“Кимки Аллоҳ ва Расулига мухолифлик қилса, бас, Аллоҳ жазоси қаттиқ зотдир” (Анфол сураси, 13-оят).
﴿أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ يُحَادِدِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِيهَا﴾
“Кимки, Аллоҳ ва Расули (белгилаган) ҳаддан тажовуз этса, унинг учун мангуликдаги жаҳаннам олови бўлишини билмаганмидилар?!” (Тавба сураси, 63-оят).
Шу тариқа, Қуръони каримда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш ва итоатсизлик қилиш Аллоҳ таолга итоат этиш ҳамда этмаслик сифатида бирга зикр қилинади.
Бирор оятда Аллоҳга итоат этиш алоҳида таъкидланмаган, балки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш билан биргаликда зикр этилган. Аммо айрим оятларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш Аллоҳ таолога итоат этиш таъкидланмаган ҳолда зикр этилган:
﴿وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآَتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾
“Намозни баркамол адо этингиз, закотни берингиз ва Пайғамбарга итоат этингиз, зора раҳм қилинсангиз” (Нур сураси, 56-оят).
﴿وَإِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا﴾
“Агар унга итоат этсангиз, ҳидоят топурсиз” (Нур сураси, 54-оят).
﴿يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَعَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى بِهِمُ الْأَرْضُ﴾
“Кофир бўлганлар ва пайғамбарга итоатсизлик қилганлар ўша куни ер билан яксон бўлишни орзу қиладилар” (Нисо сураси, 42-оят).
﴿وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا﴾
“Кимга ҳидоят аниқ бўлгандан кейин Пайғамбарга мухолифлик қилса ва мўминлар йўлидан ўзгасига эргашса, Биз уни ўзи кетаётган йўлига қўйиб берамиз ва (охиратда) уни жаҳаннамда куйдирамиз. Нақадар нохуш жой у!” (Нисо сураси, 115-оят).
Ушбу оятларда фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш таъкидланишининг сабаби – Аллоҳга итоат этиш пайғамбарга итоат этиш билан бўлишлигидир. Зеро, Аллоҳ таоло Ўз динини пайғамбарлари орқали инсонларга етказади.
﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾
“Инсон билан Аллоҳ (бевосита) сўзлашиши мумкин эмас. Фақат ваҳий орқали ё парда ортидан ёки элчи (фаришта) юбориб, изни билан хоҳлаган нарсани ваҳий қилиши мумкин. Албатта, У (шаъни) олий ва ҳикмат соҳибидир” (Шўро сураси, 51-оят).
Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло Ўз хоҳиш, иродасини пайғамбарлари орқали юборади. Агар пайғамбар алайҳиссалом бирор нарсага буюрса ёки бирор нарсадан қайтарса Аллоҳнинг элчиси сифатида қилган бўладилар. Зеро, Аллоҳ таоло Қуръони каримда пайғамбарга итоат этиш ва унга эргашишни Ўзига итоат бўлишини таъкидлаган:
﴿مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ﴾
“Кимда-ким Пайғамбарга итоат этса, демак, у Аллоҳга итоат этибди” (Нисо сураси, 80-оят).
Шундай экан, Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш Аллоҳ таолога этишдир. Чунки у зот алайҳиссалом ўз нафсларидан сўзламайдилар, балки Аллоҳнинг иродасини етказадилар:
﴿وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى﴾
“(Яна у Қуръонни) хомхаёлдан олиб сўзлаётгани ҳам йўқ! У (Қуръон) фақат (Аллоҳ томонидан) нозил қилинаётган (туширилаётган) бир ваҳийдир” (Нажм сураси, 3-4 – оятлар).
Шу нуқтаи назардан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш Аллоҳга итоат этиш демакдир. Шу боис, айрим оятларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат этиш зикр қилиниб, Аллоҳга итоат этиш таъкидланмаган. Бу Аллоҳга итоат – пайғамбарга итоат этиш орқали бўлишини англатади.
Қуръони каримнинг Аллоҳга итоат этиш борасида келган ҳар бир оят албатта Пайғамбар алайҳиссаломга итоат этиш билан биргаликда зикр қилинган.
Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг
"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан
Таржимон: Даврон НУРМУҲАММАД
