НАЗМ

 Аввалғи муъман биҳнинг шарҳи

(Мавзунинг давоми)

Бор эдию ҳамиша бўлғусидур,

Неким ўлғусидур, не тўлғусидур.

Тенгри кунҳиға банда йўл топмас,

“Қачон”у “қанда” анда йўл топмас.

Зоти Анинг не жавҳару не араз,

Ишларида не иллату не ғараз.

Тенгрининг зоти, оти элдек эмас,

Феъли бирла сифоти элдек эмас.

Ўз бошингча Худоға от демагил,

Ҳам таъаққул қилиб, сифот демагил.

Бор мавсуф ул сифот бирла,

Ҳам мусаммодурур ул от бирла.

Ким Ўзи они ёд қилғандур,

Аҳли дин эътиқод қилғандур.

НАСРИЙ БАЁН

(Мавзунинг давоми)

У зот (Аллоҳ аввалдан) бор эди ва ҳамиша бор бўлади – абадий тирик ва қоим тургувчидир, на ўлади, на ортади – на ўзгаради!

Аллоҳнинг зоти моҳиятига банда йўл топа олмайди (Унинг зоти моҳиятини англашдан банда ожиздир), “Қачон (бор бўлган)?”, “Қаерда (туради)?” деган гаплар у зот ҳақида йўл топмайди (Унинг зоти ҳақида бундай гапларни айтиш жоиз эмас).

Унинг зоти жавҳар ҳам эмас, араз ҳам эмас. Аллоҳнинг ишларида иллат – айб, нуқсон, камчилик  бўлмайди, шунингдек, ғараз – ёмон мақсад ва ният ҳам бўлмайди (балки, фақат фойдали ҳикмат бўлади).

ИЗОҲ. Жавҳар – парчаланишни қабул этмайдиган бир парча, нарсаларнинг  асл  моддаси,  ўзаги,  бошқа  жисмлар  шу  жавҳардан  вужудга келади.  Аллоҳ  таъоло  жисм  эмас,  жавҳар  эмас.  шакл,  ҳудуд,  ўлчов, саноқ ва бўлинишни қабул этмайди...

Араз  бирор  нарсанинг  аслида  бор  бўлмай,  кейин  бор  бўлган  вақтли сифатидир, у фақат бошқа нарса билан бирикканда бор бўлади. Аллоҳ араз эмас ва аразлардан холидир («Жомиъ ул-мутун»).

Аллоҳ таъолонинг зоти ҳам, номлари ҳам халқнинг, одамларнинг, яратилмиш махлуқотнинг зоти ва отидек эмас, мутлоқ ўзига хос ва мосдир, Унинг феъли – қиладиган ишлари ва сифатлари ҳам одамларнинг феъли ва сифатидек эмас (аксинча, одамларнинг, махлуқотнинг барча феъл ва сифатларини У яратгандир).

Ўз бошингча Аллоҳ таъолога номлар тақама, ўзингча ақл юритиб, хаёлингга келган сифатларни ҳам У зотга нисбат бераверма. Зотан, Ўзи (Қуръони каримда билдирган) сифатлар билан васф этилган ваЎзи  (билдирган  энг  гўзал)  махсус  исмлар  билан  номлангандир.  Бу сифат  ва  номларни  Ўзи  баён  қилган  ва  дин  аҳли,  иймон  аҳли  шу нарсаларга эътиқод қилган – ишонгандир.

ИЗОҲ.  Илм  сифати  Аллоҳнинг  азалий  сифатларидандир.  Аллоҳ  таъоло  бутун  мавжудотни  билади.  Унинг  илмидан  зарра  миқдорича  бўлса ҳам ҳеч нарса йўқ бўлмайди. У қоронғу кечада юрган чумолини, ҳавода учаётган  заррачаларни,  қалбларнинг    ич-ичидан  кечган  нарсаларни, ҳофизаларда  (хотирада,  хаёлда)  жараён  этадиган  нарсаларни,  яширин ва энг пинҳон нарсаларни билади. Унинг илми ҳамма нарсаларга – хоҳ бутун  бўлсин,  хоҳ  бутундан  бир  парча  бўлсин,  хоҳ  мавжуд  бўлсин,  хоҳ номавжуд  бўлсин,  хоҳ  мумкин  бўлсин,  хоҳ  номумкин  бўлсин  –  ҳаммасига тааллуқлидир. У махлуқотининг ибтидосини ва интиҳосини – бошланишини  ва  охирини  билади.  Зот  ва  сифатлардан  ҳамма  нарсани  азалий  ва  абадий  илми  билан  билгувчи  Удир  («Жомиъ  ул-мутун»).

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

“Албатта, Сиз буюк хулқ узрадирсиз” деб марҳамат қилган Аллоҳ таолога беадад ҳамду санолар бўлсин!

“Сизларнинг яхшиларингиз, ахлоқи яхшиларингиздир” (Имом Бухорий ривояти) деган, барча ишларида умматларига намуна бўлган, гўзал ахлоқлар набийси – севикли Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин!

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам доимо Аллоҳ таолодан гўзал одоб ва хулқлар билан зийнатлашини сўраб дуоларида: “Аллоҳим! Менинг хулқимни ва халқимни гўзал қилгин”, дер эдилар.

Шунингдек, ёмон хулқлардан Аллоҳдан паноҳ сўраб: “Аллоҳим! Мени инкор қилинган ахлоқлардан четда қилгин”, деб дуо қилардилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонларнинг энг гўзал хулқлиси эдилар. Бу ҳақда Аллоҳ таоло у зотни мадҳ этиб, бундай марҳамат қилган: “Албатта, Сиз буюк хулқ узрадирсиз!” (Қалам сураси, 4-оят).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўполлик қилганларга ҳам юмшоқлик билан жавоб қайтарардилар.

Анас розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга кетаётган эдим. У зотнинг эгниларида дағал матодан бўлган кийим бор эди. Олдиларига бир Аъробий келиб, ридоларидан қаттиқ тортди. Тортиш натижасида кийим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг елкаларида из қолдирганини кўрдим.

Аъробий: “Эй Муҳаммад! Ҳузурингдаги молдан менга ҳам улуш берсинлар”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга ўгирилиб қарадилар ва табассум қилиб, сўнг унга ҳам молдан улуш беришни буюрдилар” (Имом Бухорий ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кичикми-каттами, аёлми, эркакми, барча муҳтожларнинг ҳожатини раво қилардилар.

Абу Саъид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бевалар, мискинлар, қул-хизматчилар билан бирга юрар, уларнинг эҳтиёжларини таъминлар, бундан асло тортинмас, орланмас эдилар” (Имом Насоий, Имом Абу Довуд ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам камтар ҳаёт кечирсалар-да, эҳсонлари шоҳларникидан ҳам аъло эди.

Анас розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бир киши келди. Унга икки тоғ ўртасидаги садақа қилиш учун боқиладиган қўйлардан кўп қўйларни бериб юборишга буюрдилар. У киши ўзининг қавмига келгач: “Эй қавм! Исломни қабул қилинглар! Дарҳақиқат, Муҳаммад йўқчиликдан қўрқмасдан буларни берди”, деди (Имом Муслим, Имом Аҳмад ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам лўнда, қисқа, аниқ, фасоҳат билан ҳар кимнинг ақлига мослаб гапирардилар.

Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гапни сизларга ўхшаб шошилиб гапирмас эдилар”, дедилар (Имом Термизий ривояти).

Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг каломларида дона-доналик ва шошилмаслик бор эди” (Имом Абу Довуд ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир ишни охирига етказардилар.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бирон иш ёки нарсани эртага қолдирмас эдилар” (Имом Термизий ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам либосларини ўзлари ямаб, жониворлар сутини ўзлари соғар эдилар.

Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўйлакларини ямар, оёқ кийимларини тикар, эр киши уйда қиладиган барча ишларни бажарар эдилар” (Имом Аҳмад ривояти).

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таҳорат олиш (да сув қуйиб туриш) ва садақа бериш ишларини ҳеч кимга буюрмас, фақат ўзлари бажарар эдилар” (Ибн Можа ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч кимни урмаганлар ҳам, койимаганлар ҳам.

Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўллари билан ҳеч нарсани: аёлни ҳам, ходимни ҳам урмаганлар. Илло Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилганларидагина урганлар. У зотга бирор нарса етган бўлса, унинг соҳибидан интиқом олмаганлар. Илло Аллоҳ ҳаром қилган нарсалар поймол қилинсагина Аллоҳ азза ва жалла учунгина интиқом олганлар” (Имом Муслим, Имом Абу Довуд ривояти).

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамларнинг энг яхши хулқлиси эдилар. Бир куни мени бир ҳожат учун юбордилар. Мен: “Аллоҳга қасамки, бормайман”, дедим. Ичимда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амр қилган нарса учун бораман, дедим-да, чиқдим. Бозорда ўйнаётган болалар олдидан ўтаётиб туриб қолибман. Бир вақт, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам орқамдан бўйнимни тутиб турибдилар. Мен у зотга назар солдим. Ул зот: “Эй Унайс, мен амр қилган жойга бордингми?” дедилар. Мен: “Ҳа! Мен бораман. Ё Расулуллоҳ”, дедим ва юриб кетдим (Имом Муслим, Имом Абу Довуд ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам икки ишдан енгилини танлар эдилар.

Ойша розияллоҳу анҳо онамиз айтадилар: “Қачон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга икки ишдан бирини танлаш ихтиёри бўлса, модомики гуноҳ бўлмаса, улардан енгилини танлар ва гуноҳ ишлардан ўзларини узоқ тутардилар” (Имом Бухорий ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кам овқат еб, кам ухлар эдилар.

Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч қачон бир кунда икки маҳал қоринлари тўйиб овқат емаганлар. Уйда ойлаб қозон осилмас, кўпинча оила таоми ҳурмо ва сувдан иборат эди. Гоҳида очликдан қоринларига тош боғлаб олар эдилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳеч қачон бирор таомни камситмас, ёқса ер, ёқмаса емас эдилар. Ёқтирмаганларини бошқаларга ёмонламасдилар.

Ойша розияллоҳу анҳо онамиз билан истиқомат қилган ҳужралари бир хонали бўлиб, гуваладан тикланганди. Ҳужранинг торлигидан Расулуллоҳ алайҳиссалом намоз ўқиганларида Ойша розияллоҳу анҳо онамиз ухлай олмас эдилар.

Расулуллоҳ алайҳиссалом сажда қилганларида Ойша розияллоҳу анҳо онамиз оёқларини йиғиштириб олардилар. Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Ё Аллоҳнинг Расули, витр ўқишдан олдин ухлайсизми?” дедим.

У зот: “Кўзим ухлайди. Қалбим ухламайди”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади

Ҳалол молиялаштириш ортиб бораётган қизиқиш тан олган ҳолда, етакчи Британия университети бухгалтерия ва ислом молияси бўйича Буюк Британия биринчи бакалавриат курсини жорий этди. Бухгалтерия ва ислом молиясида бакалавр даражасини олган Бирмингем шаҳар университети талабалари ислом иқтисодиётини ўрганадилар. Islam.ru хабарига кўра, улар, шунингдек,корхоналар қандай қилиб анча тоза ва янада барқарор сайёрага қараб одимлаб боришларини ўрганувчи модулларда корпоратив ижтимоий масъулият тушунчасини ривожлантириш учун ишлашади.
"Курс тарихимиздаги жуда муҳим бир пайтда ишга туширилмоқда", - дейди Business Desk курс раҳбари Шойиста Муқаддам. - "Ҳозирги пандемия ва иқтисодий муаммолар шароитларида фоизларга асосланган иқтисодиётга муқобилни қайта кўриб чиқиш зарурати мавжуд".
Шариат аҳкомларига мувофиқ моличлаштириш асосий жиҳатлари билан анъанавий банк ишидан фарқланади, улардан сезиларлиси фоизларни ушлаб қолишга таъқиқ ва ахлоқий мос компанияларга инвестиция киритиш ҳисобланади. Исломий банкингнинг глобал бозори исломий ьанкинг, такафул: исломий суғурта, суқуқ: исломий облигациялар ва шариат капитал бозори: исломий фондлар каби турли жиҳатларни қамраб олади.
"Исломий молия Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг барқарор ривожланиш мақсадларига эришиш ва бизнес ва молия соҳасидаги ахлоқий ва барқарор жараёнларни таъминлашда фойда, зарар ва хавф тақсимлаш асосида бойлик, ресурслар ва ўсишни адолатли ва тенг ҳуқуқли тақсимлашни таъминлаш учун воситалардан фойдаланади", - дея қўшимча қилди Бирмингем шаҳар университети бизнес мактабининг катта ўқитувчиси. "Курс талабаларига ушбу тамойилларга асосланган фалсафа ўқитилади ва улардан реал сценарийларда амалга ошириш йўлларини топиш сўралади. Бу мусулмонлар учун фақат бир курс эмас, Ислом таълимоти асосида молиявий ишларни юритишнинг ахлоқий усулидир".

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

— Мусулмон ва муслималар, мўмин ва мўминалар, деб айтамиз. Уларнинг қандай фарқлари бор? Кимни мўмин деймиз, кимни муслим деймиз? Саволим ноўрин бўлса, узр сўрайман.

— Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам келтирган дин Ислом дини номи билан машҳурдир. Бу номни Пайғамбарнинг ўзлари танлаган эмас, балки уни Аллоҳ таоло ихтиёр қилган. Қуръони каримда Аллоҳ таоло:

﴿وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِيناً﴾

“Ва сизга Исломни дин деб рози бўлдим”, дейди (“Моида” сураси, 3-оят). Ислом сўзининг луғавий маъноси “ихлос”, “офатлардан саломат бўлиш”, “сулҳ ва омонлик”, “итоат ва бўйсуниш” каби маъноларни англатади.

Шундан мусулмон ва муслима Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам келтирган дин Ислом динига мансуб, ихлосли, турли офатлардан саломат бўлган, сулҳли, омонатли, итоатли ва Аллоҳга бўйсунган шахс дегани бўлади.

Иймон сўзи луғатда омон бўлиш ва тасдиқлаш маъноларини билдиради. Уламолар истилоҳида Иймон Аллоҳ таолодан келган нарсани тасдиқлаб, унга иқрор бўлишдир. Шундан мўмин ва мўмина Аллоҳ таолодан келган ақидага оид нарсаларни тасдиқлаб ва уларга иқрор бўлиб, турли ёмонликлардан омонда бўлган шахсдир.

Ислом ва Иймон тушунчалари умумий тарзда бир-бирига қовушиб кетган, бири иккинчисини ифода этаверадиган тушунчалардир. Аммо иккисини алоҳида олиб қарайдиган бўлсак, Иймон ишониш-эътиқод назарий масалаларга, Ислом эса бўйсуниш-амалий масалаларга хосдир.

Ислом асослари шаҳодат, намоз, закот, рўза ва ҳаждан иборат. Иймоннинг асослари Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, яхши-ю ёмон қадар Аллоҳдан эканлигига ишониш, тасдиқлашдан иборатдир.

Улуғ ақоид илми олими Умар Насафий ўзининг китобида: “Иймон ва Ислом бирдир. Қачонки, бандада тасдиқ ва иқрор мавжуд бўлса, мен ҳақиқатда мўминман, демоғи тўғри бўлади”, деган.

Муҳаммад Айюб ҲОМИДОВ