muslim.uz
Домла Икромча
Мовароуннаҳр уламолари
Муҳаммад Икром ибн Абдуссалом Бухорий XIX аср охири – XX аср бошларида Бухоронинг кўзга кўринган зиёлиларидан бири эди. У 1855 йили Бухоронинг Галаосиё тумани Боғикалон қишлоғида дунёга келади. Бошланғич мактабдан сўнг 1860-1880 йиллари Бадалбек мадрасасида ўқийди. Қози Абдушукур ибн Абдурасул Бухорийдан таҳсил олади. Муҳаммад Икром Бухорийни замондошлари ва ундан кейингилар Домла Икромча деб аташган.
Домла Икромча Бухоронинг Пойи Остона гузарида яшаган ва мударрис, қози, судур ва муфтий сифатида танилган. Замондошлари уни: “Бухоро уламоларининг улуғи, мударрисларнинг устози” дейишган. “Тазкират аш-шуаро”да Домла Икромча Мир Араб мадрасасида, “Афзал ат-тизкор”да эса “Абдуллоҳхон” мадрасасида дарс бергани айтилган. Наманганлик шайхулислом Иноятуллоҳ Лангарий (1836-1899)1, таниқли адиб Садриддин Айний (1878-1954)2, Ўрта Ўсиё ва Қозоғистон мусулмонлари диния бошқармасининг раиси, муфтий Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон (1860-1957)3, андижонлик таниқли уламо Ҳасанхон Махдум Восилий (1898-1979)4 кабилар Домла Икромчадан сабоқ олган.
Домла Икромча 1894-1896 йиллари бухоролик мударрис Муҳаммад Аваз Хўжандий (вафоти 1907 й.) ҳамроҳлигида ҳажга бориб қайтади. Истанбул, Бағдод, Шероз ва бошқа шаҳарларнинг ўша вақтдаги тараққиётини кўриб таъсирланади. Садриддин Айний ёзишича, у Ҳижоз сафаридан қайтиши биланоқ мадрасаларда таълимни ислоҳ этишни ёқлаб чиқади.
1896 йили Бухорога мадиналик олим Шайх Саййид Муҳаммад Али Маданий (1846-1904) келади ва Бухорода олти ой туриб қолади. Домла Икромча ундан ҳадис илми бўйича сабоқ олади.
Домла Икромча янги мактаблар очиш тарафдори экани ва уларни қўллаб тургани маълум. У кичик ўғли Абдураҳмон махдумни жадид мактабига ўқишга беради. Катта ўғли Ҳабибуллоҳ 32 ёшда бўлса ҳам, ушбу мактабда ўқитиб олади. Баъзилар жадид мактаблари ёмон деб фатво бериб турган пайтда муфтий Домла Икромча уларда ўқиш дуруст эканини тасдиқлаб, фатво чиқаради.
1910 йил 6 августда жадид мактабида ўқиётган болаларни имтиҳон қилиш, мактабларни ёпиш ёки очиқ қолдириш масаласи кўрилади. Бухоронинг каттаю кичик аҳолиси ҳозир бўлган мажлисда Домла Икромча мударрис ва талабаларга қарата: “Мен бу мактабни Ислом одобига бутунлай мувофиқ деб топдим. Диний тарбия бу мактабда эски мактаблардагидан кўп даража устун экан. Исломият нуқтаи назаридан бу хил мактабларни ривожлантириш лозим деб биламан...” дея хитоб қилади5.
Шаҳар уламолари Домла Икромчага таъна-дашномлар ёғдиради. Аслида бундай норозиликларининг сабаби Домла Икромчанинг бидъатларни қоралаб ёзган асари эди. Унда бидъатчилар танқид остига олинган эди. Асарнинг тўлиқ номи “Ийқоз анноимин ва иълом алжоҳилин” (“Ғофилларни бедор қилиш ва жоҳилларни огоҳлантириш”) бўлиб, 1911 йили Бухорода чоп этилади. Асар катта шов-шувларга сабаб бўлади. Баъзилар муаллиф фикрларига қарши чиқса-да, китоб оддий одамлар, ёшлар ва талабаларга кучли таъсир кўрсатади. У халқ орасида “Дар баёни бидъаоти машҳура” (“Машҳур бидъатлар баёни”) номи билан танилади ва халқнинг кўзи очилишига самарали таъсир қилиб, маърифатпарварларнинг бидъатларга қарши курашига яхши туртки беради. Натижада Домла Икромча 1912 йили қозилик баҳонаси билан Бухородан Пешкуга жўнатилади. Олим икки йил Пешку ва Қоракўл туманларида қози бўлади.
1917 йил апрел ойи охирларида бир неча мутаассиблар муфтийларга жадид мактаблари шаръан “жоиз эмас”лиги, жадидлар билан мулоқот қилмаслик кераклиги ҳақидаги фатвога муҳр бостириб олишади. Домла Икромча бунга қарши чиқади ва қушбегига норозилик хати ёзади. Қушбеги ва қозикалоннинг аралашуви билан ҳукумат Домла Икромчани Ғузор вилоятига қозилик қилиш баҳонасида иккинчи бор сургун қилади. Шу билан олимни жараёнлардан узоқлаштириб, таъсир кучини камайтирмоқчи бўлишади.
1918 йилнинг март-апрель ойларида бўлган воқеалардан сўнг Бухоро ҳукумати Домла Икромчани ҳибсга олади. Олимнинг уй-жойи мусодара этилиб, барча китоб ва қўлёзмалари ёндирилади.
1920 йили Бухоро Халқ Республикаси ҳукумати Домла Икромчани оиласи билан бирга озод қилади. Олим Бухорога таклиф қилиниб, адлия вазирлиги нозири этиб тайинланади. 1922 йили ўлкада шаръий қозилик маҳкамаси ташкил этилади. Домла Икромча маҳкаманинг биринчи раиси бўлади. Олим 1925 йил, вафотидан бир неча ой олдин нафақага чиқади.
Домла Икромчанинг ибратли ҳаёти ва фаолиятини ўрганиш, ҳар хил бидъат- хурофотларнинг келиб чиқиш сабаблари, унинг динга, миллий-маънавий қадриятларга зарари баён этилган асарини тадқиқ ва тарғиб этиш долзарб вазифаларимиздандир.
Ҳамидуллоҳ АМИНОВ,
тарих фанлари номзоди
1Абдураҳим Муҳаммадхон ўғли. «Иноятуллоҳ Лангарий». «Ҳидоят». 2009, 3-сон. 21-б.
2 Ҳаёт Неъмати Самарқандий. «Домулло Икромчаи ҳақгў ки буд?» «Овози тожик». 2004 йил, 1 декабр. 94-сон.
3 Шамсиддинхон Бобохонов. «Шайх Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон». Тошкент, 2001. 22-б.
4 Махдум Восилий. «Марҳамат илҳомлари». Тошкент, 2002. 4-б.
5 Садриддин Айний. «Таърихи инқилоби фикрий дар Бухоро». Теҳрон. “Суруш”, 1381. 36-б.
Мен дуогўй мушфиқа аёл...
Оддий уй бекасиман. Мактабни тугатишим яқин қолган кезларда отажоним оғир хасталикка чалиниб қолди. Пахтада сувчи бўлиб ишлаган одамнинг топгани нима бўлади. Рўзғорга кирган уч-тўрт сўм пул ҳам дори-дармон олишга кета бошлади. Яна ўша вақтларда акам техникумда, укам “Нафис санъат” лицейида ўқийди. Ўзи етимликда ўсиб ўқий олмаганидан армонда қолган отам фарзандларининг олий даргоҳларда ўқишини астойдил орзу қилар эди. Аммо айни биз улғайган, ўқишимиз зарур бўлган чоқда касал бўлиб қолганидан жуда қаттиқ сиқилиб хижолат бўлар, бу сиқилиш эса унинг соғлигини баттар ёмонлаштирар эди.
Хуллас, отам қайдандир озгина пул топиб акамга қўшиб мени ҳам пойтахтга имтиҳон топширишга юборди. Тошкент педагогика институтига (ҳозир университет) ҳужжат топширдим. Ўша вақтларда тест тартиби жорий этилган эди. менга берилган тестларни бир зумда ечиб бўлиб, нима қилишни билмай атрофга аланглаб ўтирган эдим ёнимдаги қиз ёрдам сўради. Унга ёрдамлашиб унинг ҳам ҳамма саволларини ечдик-да биргалашиб тест саволларини топшириб чиқиб кетдик.
Институт биносидан гўёки учиб чиқдим. Ўқишга 100 фоиз қабул қилинганимга ишончим комил эди. Имтиҳондан чиқишимни кутиб ўтирган акамдан суюнчи олмоқчи бўлиб олдига югуриб бориб ҳаммасини тўлиб-тошиб айтиб берганимда акамнинг севинчдан юзи ёришиб, “Вариантни белгиладингми?” деб сўради. Шу гапни эшитиб ҳушимдан кетиб қолаёздим. Негаки, вариантни белгилаш кераклиги акам сўрагандан кейингина эсимга келган эди...
Ҳосили калом, отам бечоранинг дарди кундан кунга ортиб бораверди. Шу сабабдан яна ўқишга келишимга имкон бўлмади. Кейин турмушга чиқдим, тўртта фарзандли бўлдим. Бу орада отам ҳам қазо қилиб кетди. Аммо ҳар доим илм олишга интилиб яшадим. Янги чиққан қўлланма-китоблардан ўқиб, ундан-бундан сўраб-суриштириб, бир нималарни ўрганиб, Қуръони каримга тушиб олдим. Муқаддас Китобимизни бир неча бор хатм ҳам қилдим.
Тақдирнинг тақозоси ила уч-тўрт йил бурун турмуш ўртоғим иккимиз Истанбулга келиб қолдик. Мавлид ойи эди ўшанда. У ерда аёллар ҳам мавлид ўқигани масжидга борар экан. Ўша аёлларга қўшилиб мен ҳам бордим. Вақтлироқ бориб қолган эканмиз, токчада турган Қуръони каримни олиб ўқиб ўтирган эдим. Аёллардан бири қизиқиш билан ёнимга келиб, паст овозда ўқиётган бўлсам-да бир оз қулоқ солиб ўтирди. Сўнг “Қуръон ўқишни биласанми?” деб сўради. “Ҳа”, дедим. “Яхши”, деб қўйди.
Бир пасдан кейин мавлид бошланди. Мавлид сўнгида тиловат қилиниб дуога қўл очилди. Дуо қилиб бўлган эдик ҳамки, ҳалиги аёл минбарга чиқиб: “Азизлар, ҳозир сизга Ўзбекистондан келган меҳмонимиз Қуръони каримдан тиловат қилиб беради”, деб эълон қилди-да мени ёнига чақирди. У кўрсатган жойга ўтириб тиловат қилдим. Тиловатни якунлаганимдан сўнг масжиддаги аёлларнинг ҳаммаси келиб мен билан қучоқ очиб кўришди. Улар ҳайратланиб: “Жуда гўзал ўқидинг, раҳмат”, деб ташаккур айтишар, “Шундай ўқишни ўрганиш бизга ҳам насиб этсин”, деб дуо қилишар, “Қуръон ўқишни қаердан ўргангансан?” “Сизнинг мамлакатингизда Қуръонни ўрганиш мумкинми?” деб сўрашар эди. Ўшанда минбардан тушаётиб кошкийди ўзимнинг она Ватанимда ҳам шундай табаррук жойларда Қуръон ўқиш насиб айласа эди деб йиғладим.
Аллоҳнинг марҳаматини қарангки, Қуръон мусобақасини ўтказиш ҳақида Давлатимиз раҳбарининг ўзи ташаббус кўрсатди, Бу ишларга муфтий ҳазратлари бош бўлди. Аммо ўша, Истанбулга борган вақтимда 40 ёш остонасида эдим. Ҳозир 43 га кириб қўйдим. Ушбу танловда, афсуски, ёшим баландлиги боис қатнаша олмас эканман. Йўқса, 2000 нафардан ошган Қуръонга муҳаббатли бандалардан бири бўлиб турар эдим.
Аммо мен қатнаша олмасам ҳам дуогўйман. Бизни шундай саодатли кунларга етказган Аллоҳ таолога беадад ҳамду санолар айтаман, диний маърифатга катта эътибор қаратаётган юртбошимиз Шавкат Мирзиёевнинг умрига, ризқига, имонига барака тилайман, динимиз раҳнамоси муфтий ҳазратларининг илми, обрўси, эътибори бундан-да зиёда бўлишини тилаб кеча-кундуз дуолар қиламан.
Президентимиз раҳнамолигида ўтган бир йилни хаёлим тасмасида жонлантириб кўриб шунга амин бўлдимки, халқимизнинг табиатида яхши тарафга ўзгариш юз берибди. Элимизнинг Раббимизга муҳаббати янада зиёда бўлибди. Аллоҳ таоло ваъдасига мувофиқ элнинг табиатига мос йўлбошчи юборди. Иншоаллоҳ, яқин келажакда фарзандларимиз орасидан дунё илмини тебратган аждодларимиздек буюк алломалар етишиб чиқажак.
Қизманой ҲАЙИТОВА
Ибратли ҳикоя: Камбағаллик
Ибратли ҳикоя: Камбағаллик
Кибержиноятчилар ҳимояланмаган Wi-Fi тармоқларидан фойдаланмоқда
...Шинамгина қаҳвахонага тушлик қилиш ва хушбўй қаҳва устида мазмунли суҳбат қуриш учун мижозлар ташриф буюрди. Уларнинг баъзилари веб-сайтларга бепул кирувчи Wi-Fi очиқ тармоғидан фойдаланишга қарор қилади. Вақт ўтиб, улар ўз реквизитлари, пароль ва шахсий маълумотларини ўзлаштирган уддабурон кибержиноятчилар қурбонига айлангани маълум бўлади.
Киберхавфсизлик бўйича мутахассислар томонидан фирибгарликнинг бу усулига «honeypot» деб ном берилган. Ушбу усулнинг моҳияти гўёки қонуний ва очиқ ижтимоий тармоқ сифатида фаолият юритувчи Wi-Fi боғланишларни яратишдан иборат. Фойдаланувчилар бу тармоққа билмай туриб уланса, жиноятчилар хакерлик ҳужумини амалга ошириб, фойдаланувчи ва "псевдо тармоқ" ўзаро алмашган барча маълумотлардан фойдаланиш имконига эга бўлади. Бундай ҳужумлар кўпинча қаҳвахона ва ресторанлар, чакана савдо шохобчалари ва аэропортларда амалга оширилади.
Маиший ва офис техникаси, гаджет ва планшет компьютерлари сўнгги моделларининг аксариятига Wi-Fi технологияси ўрнатилган.
Wi-Fi тармоқларини ривожлантириш бўйича «Wi-Fi Alliance» тармоқ консорциуми тахминига кўра, бу йил дунёда Wi-Fi сигналини қабул қилувчи 3 миллиарддан ортиқ мослама ишлаб чиқарилади. Бундан ташқари, жорий йил ўтказувчанлик қобилияти катта бўлган ва кўп сонли мижозлар уланишини таъминлайдиган 802.11ax стандартидаги янги Wi-Fi авлоди сигналини қабул қилувчи маҳсулотлар бозорга чиқарилиши кутилмоқда.
Айни дамда Wi-Fi тармоқлари орқали амалга оширилаётган жиноятлар сони ҳам ортиб бормоқда. Бу жиноятлар орасида энг кўп тарқалгани «Sniffing»дир. Жиноятчи жамоат жойларида ҳимояланмаган Wi-Fi тармоғига уланган барча фойдаланувчиларнинг шахсий маълумотлари ва реквизитларини осонликча ўзлаштириб олиши мумкин. У қурбоннинг бошқа хизмат турлари, жумладан, банк хизмати ва онлайн-тўлов тизимига ҳам кириш имконини берувчи шахсий маълумотларини қўлга киритишга уринади.
Жиноятчилар орасида, шунингдек, «Sidejacking» паролни бузиб очиш усули ҳам кенг тарқалган. У фойдаланувчи сессиясига уланиб олиш мақсадида маълумотлар пакетини таҳлил қилишдан иборат.
Кибержиноятчилар қурбонига айланмаслик ва Wi-Fi тармоғига хавфсиз уланишни таъминлаш учун UZCERT компьютер ҳодисаларига чора кўриш хизмати мутахассислари томонидан ишлаб чиқилган қатор муҳим қоидаларга амал қилиш лозим.
Очиқ Wi-Fi тармоқлари бор жойда "фейк" тармоғига уланиб қолмаслик учун, биринчи навбатда, оммавий кириш нуқтаси номининг ишончлилигини текшириш зарур. Бунинг учун бино маъмуридан Wi-Fi уланиш тармоғи қандай номланишини сўраш кифоя. Оммавий Wi-Fi дан фойдаланиш жараёнида онлайн-банкинг ва онлайн-тўлов хизматлари, шунингдек, бошқа муҳим ресурсларга кирмаган маъқул. Мобиль телефон созламасида Wi-Fi тармоқларига автоматик уланиш кўзда тутилган бўлса, телефон эгаси аппарат тармоққа улангани ва шахсий маълумотларини мустақил равишда узатаётганини хаёлига ҳам келтирмаслиги мумкин. Бундан ташқари, Wi-Fi дан фойдаланадиган мосламалардаги ҳимоя дастурларини мунтазам янгилаб туриш лозим.
Wi-Fi – истиқболли ва жадал ривожланаётган интернет-технологиялардан биридир. Оммавий Wi-Fi очиқ тармоқларидан фойдаланишда оддийгина хавфсизлик қоидаларига амал қилиш ҳар қандай кўнгилсизликларнинг олдини олишга ёрдам беради.
Роман Бондарчук, ЎзА
Ўзбекистон Республикаси Президенти Матбуот хизмати қошида пресс-холл иш бошлади
Унда Президентимиз томонидан қабул қилинган фармон ва қарорлар, кенг кўламли ислоҳотлар мазмун-моҳияти журналистлар орқали жамоатчилик эътиборига ҳавола этиб борилади, деб хабар беради ЎзА.
Айни пайтда пресс-холлнинг дастлабки тадбири – Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришга йўналтирилган дастурларни шакллантириш ва молиялаштиришнинг янги тартибини жорий қилиш мавзусидаги матбуот анжумани бошланди.
Журналистлар саволларига Ўзбекистон Республикаси Бош вазири ўринбосари Суҳроб Холмуродов жавоб бермоқда.
ЎМИ Матбуот хизмати
Мақолалар
