Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қуёш чиқадиган ҳар бир кунда инсонларнинг бўғимлари учун садақа бор. Икки киши ўртасида адолатли бўлмоғинг садақадир. Кишига улови борасида ёрдам бериш, минишига кўмаклашиш ёки юкини кўтариб олиб беришинг садақадир. Яхши сўз садақадир. Намоз сари босилган ҳар бир қадаминг садақадир. Йўлдан озор берадиган нарсани олиб ташлашинг садақадир” (Имом Бухорий ривояти).

Ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саломатлик ва аъзоларни бут экани буюк неъмат эканига ишора қилмоқдалар. Шунингдек, ҳар куни инсон аъзолари учун Аллоҳ таолога шукр айтмоғи лозимлиги тушунилади.

Шукрнинг баъзиси вожиб, бошқаси эса мустаҳаб бўлади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) буни умумий тарзда садақа деб номладилар. Чунки шукрни садақа сифатида қабул қилиниши Аллоҳ таолонинг фазлидир.

Садақа қалбдаги имоннинг чин эканини тасдиқловчи эзгу амалдир. У ҳадисда зикр қилинганидек ижтимоий, маънавий ва маданий кўринишлардa ҳам намоён бўлади.

Хусуматлашганлар орасида одилона ҳукм чиқариш ва уларни ўзаро яраштириб қўйиш динимиз буюрган муҳим амал. Чунки Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Албатта, мўминлар (динда) ўзаро биродардирлар. Бас, сизлар икки биродарингиз ўртасини тузатиб қўйингиз ва Аллоҳдан қўрқингиз, шояд, раҳм қилинсангиз” (Ҳужурот, 10).  Бу борада Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам): “Сизларга (нафл) намоз, (нафл) рўза, ва (нафл) садақанинг даражасидан ҳам афзал амални айтайми?” дедилар. (Саҳобалар): “Ҳа”, дейишди. У зот: “Орани ислоҳ қилиш”, дедилар. Зеро, бу амал хусумат ортидан келиб чиқиши мумкин бўлган турли кўнгилсизликларнинг олдини олади.

Одамларга ёрдам бериш совобли иш. Ҳадисда уловга минишга ёки матосини ортишга кўмаклшиш зикр қилинди. Бундан бошқаларга берилган кичик ёрдам ҳам эътиборли экани тушунилади. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким мўминнинг дунё машаққатларидан бирини кетказса, Аллоҳ таоло қиёмат куни унинг ташвишларидан бирини аритади. Ким қийналган кишининг ишини енгиллатса, Аллоҳ таоло унга дунё ва охиратда енгиллик беради. ...” дедилар (Имом муслим ривояти). 

Яхши сўзнинг қамрови кенг. Тавҳид калимасини айтиш, саломни ошкор этиш, алик олиш ва одамлар билан хушмуомалали бўлиш яхши сўздир. Шунингдек, Аллоҳ таолони ёдга олиш, дуо қилиш, яхшиликка буюриш, ёмонликдан қайтариш, маслаҳат сўраган кишига тўғри йўлни кўрсатиш эзгу сўздир. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “(Ҳар бир) ёқимли сўз Унинг ҳузури сари чиқур. Солиҳ амални эса, (Аллоҳ Ўз даргоҳига) кўтарур” (Фотир, 10).

Ҳадисда “Намоз сари босилган ҳар бир қадам”, деб таржима қилинган қисмидан мурод намозни жамоат билан адо этиш мақсадида масжидга боришдир. Масжид сари босилган қадам туфайли савоблар кўпаяди, хатолар ўчирилади, охиратда даража кўтарилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таоло хатоларни ўчириришига ва даражаларни кўтарилишига сабаб бўладиган амални айтайми?” дедилар. (Саҳобалар): “Ҳа”, дейишди. У зот: “Қийинчиликда ҳам таҳоратни мукаммал қилиш, масжид сари кўп юриш, намоздан сўнг намозни кутиш”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Абу Саид Худрий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Бану Салама уруғи Мадина шаҳрининг чеккасида яшар эди. Улар масжид яқинига кўчмоқчи бўлишди. Шунда “Албатта, Биз ўликларни тирилтирурмиз ва уларнинг (ўлимидан олдин) юборган амалларини ҳамда (қолдирган) асоратларини (оммага фойдали ёки зарарли ишларини) ёзиб қўюрмиз” (Ёсин, 12) ояти нозил бўлди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Босган изларингиз ёзилади. Шунинг учун кўчманглар”, дедилар (Имом Термизий ривояти).

Йўлдаги тош, тикон, чиқинди каби инсонларга озор берувчи нарсаларни олиб ташлаш савобли иш. Ҳатто, бу амал имоннинг шохчаларидан бири экани ҳадисларда зикр қилинган. Ҳар биримиз ушбу суннатга амал қилсак, кўчаларимизни озода тутсак, юртимиз обод, йўлларимиз равон, кўнгилларимиз нурафшон бўлади.     

Манбалар асосида Учкўприк тумани

бош имом-хатиби

Аҳмадхон НИЗОМОВ тайёрлади

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев кеча, 26 декабрь куни Москва шаҳрида бўлиб ўтган Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Давлат раҳбарлари кенгашининг норасмий учрашувида иштирок этди. Бу ҳақда ЎзА хабар берди.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевни Ново-Огарёво қароргоҳида Россия Федерацияси Президенти Владимир Путин кутиб олгани маълум қилинди.

Суратга тушиш маросимидан сўнг МДҲ давлат раҳбарларининг учрашуви бошланди.

Владимир Путин давлат раҳбарларини ташрифи билан қутлаб, Россиянинг МДҲга раислиги якунлари ҳақида тўхталиб ўтди. Жорий йил ўзаро интеграцияни мустаҳкамлаш ва ташкилот нуфузини ошириш бўйича муҳим ишлар амалга оширилганини таъкидлади.

Президент Шавкат Мирзиёев жорий йилда Ўзбекистоннинг МДҲ мамлакатлари билан ҳамкорлиги янада мустаҳкамланиб, товар айирбошлаш ҳажми сезиларли ошганини таъкидлади. Ўзаро манфаатли ҳамкорлик аъзо давлатларни узвий боғлаб туриши, ушбу учрашув алоқаларга янги суръат бағишлашини қайд этди.

2018 йил Россияда бўладиган воқеалар муҳим аҳамиятга эга экани, Президент сайловида Россия халқи муносиб номзодга овоз беражаги таъкидланди.

Учрашувда Ҳамдўстлик давлатлари ўртасида турли соҳалардаги ҳамкорликни ривожлантириш, хавфсизликни мустаҳкамлаш, минтақага таҳдид ва хатарларнинг олдини олиш масалаларига эътибор қаратилди.

Маълумки, Ўзбекистон МДҲ доирасидаги ҳамкорликда фаол иштирок этиб келмоқда. Мамлакатимизнинг ушбу ташкилотга аъзо давлатлар билан турли соҳалардаги алоқалари изчил ривожланмоқда. Президентимиз шу йил 10-11 октябрь кунлари Сочи шаҳрида бўлиб ўтган МДҲ Давлат раҳбарлари кенгаши мажлисида иштирок этди. 3 ноябрь куни пойтахтимизда Ҳукумат раҳбарлари кенгаши йиғилиши ўтказилди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга Мурожаатномасида давлатимизнинг ташқи сиёсатидаги устуворликлар ҳам айтиб ўтилди. Мамлакатимиз, жумладан, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги билан алоқаларни янги босқичда давом эттираётгани таъкидланди. “Ўзбекистоннинг ташқи сиёсатида Марказий Осиё – бош устувор йўналиш” тамойили асосида қўшни давлатлар билан муносабатлар мустаҳкамланди. Бу Ҳамдўстлик доирасидаги алоқалар ривожида ҳам муҳим ўрин тутади.

Учрашувда томонларни қизиқтирган бошқа масалалар юзасидан ҳам фикр алмашилди.

"Суйган нарсаларингиздан эҳсон қилмагунингизгача сира яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар. Ниманики эҳсон қилсангиз, албатта, Аллоҳ уни билувчидир" (Оли Имрон, 92).

Имом Насафий (рaҳимаҳуллоҳ) оятнинг тасфсирида: "Муҳтожларга қилaятган инфоқ-эҳсонингиз ўзингиз яхши кўриб, уни бошқа нарсалардан афзал деб билган мол-мулкингиздан бўлсин", деган.

Мазкур оятнинг “Яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар" жумласидан яхши бандалардан бўлолмайсиз ёки Аллонинг ажру савобига эришолмайсиз, деган маънолар тушунилади. Ҳасан Басрий (раҳматуллоҳи алайҳ): "Банда Аллоҳнинг розилиги учун яхши кўрган нарсасини – гарчи у бир дона хурмо бўлса ҳам – садақа қилган киши мазкур оятга амал қилган бўлади", деган. Имом Воситий (рaҳимаҳуллоҳ) эса: "Яхшилик (жаннат)га эришиш”, яхши кўрган нарсаларнинг маълум қисмини инфоқ-эҳсон қилиш билан бўлади", дейди. Муҳаммад ибн Ҳусайн (раҳматуллоҳи алайҳ)дан ривоят қилинади: “Имом Суддий (роҳимаҳуллоҳ): “Оятдаги "яхшилик"дан мурод жаннатдир”, деган.

Банда ўзи яхши кўрган нарсани муҳтожларга эҳсон қилса, буюк ажрга эга бўлади. Умар ибн Абдулазиз шакар сотиб олиб, уни садақа қилар эди. У зотга "Нега шакарни пулини садақа қилиб қўя қолмайсиз?" дейилди. У зот "Ўзим яхши кўрган нарсани эҳсон қилишни хоҳлайман", деган.

Инсон ўзида бўлишини хоҳлаган нарсани, биродарига илиниши кишининг имони комил эканига ишорадир. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): "Инсон яхши кўрган нарсасини биродарига ҳам илиниб, унда шу нарса бўлишини яхши кўрмагунча комил мўмин бўлолмайди", дедилар (Имом Бухорий ривояти).    

Манбаларда айтилишича Ойша (розияллоҳу анҳо) Қуръони карим тиловат қилаётиб "Суйган нарсаларингиздан эҳсон қилмагунингизгача сира яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар” оятига етганларида тўхтаб, тилла суви юритилган Мусҳафларини сотиб, пулини садақа қилиб юборганлар.

Мазкур оятининг “Ниманики эҳсон қилсангиз, албатта, Аллоҳ уни билувчидир" қисмини Имом Абу Жаъфар (раҳматуллоҳи алайҳ) бундай тафсир қилган: "Эй мўминлар Аллоҳга итоат этиб, Унгагина ибодат қилинг. Ундан умид қилинаётган яхшилик, Аллоҳ таоло сизларни жаннатга киритиб, дўзах азобидан халос этишидир.

Абу Талҳа (розияллоҳу анҳу) Мадина шаҳридаги ансор саҳобаларнинг мол-мулки кўпларидан бири эди. Унинг Масжиди набавий рўпарасида Байраҳо номли боғи бўлиб, уни жуда яхши кўрарди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам боғга кириб, ундаги булоқнинг сувидан ичар эдилар. Анас (розияллоҳу анҳу) айтади: "Суйган нарсаларингиздан эҳсон қилмагунингизгача сира яхшиликка (жаннатга) эриша олмайсизлар” ояти нозил бўлган пайтда, Абу Талҳа (розияллоҳу анҳу): "Ё Расулуллоҳ, менинг энг яхши кўрган нарсам Байраҳо номли боғим. Уни Аллоҳ йўлида садақа қилдим. Мен уни охиратга захира бўлишини умид қиламан. Боғни, Аллоҳ буюрган жойга ишлатинг”, деди. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ сенга барака берсин! Бу жуда фойдали мол бўлди, жуда фойдали мол бўлди. Эй Абу Талҳа, сўзингни эшитдим, уни ўзингнинг муҳтож яқинларингга сарфлашингни фойдали деб ўйлайман", дедилар. Абу Толҳа (розияллоҳу анҳу): "Боғни қариндошлари ва аммакиларининг ўғилларига бўлиб берди (Имом Бухорий ривояти).

Ояти каримада ихтиёрий эҳсон-садақа қилишнинг меъёри баён қилинмоқда. Унга кўра, инсон инфоқ қилишда қўлидаги арзимас, яроқсиз нарсани эмас, балки, ўзига маҳбуб-севимли, сифатлисининг маълум қисмини чин кўнгил билан бериши лозим. Фарз эҳсонлар – закот ва ушр каби садақаларни беришда ўртачасини бериш лозим экани манбаларда зикр қилинган. Зеро, оятнинг сўнгида "Нимани инфоқ қилсангиз, албатта, Аллоҳ уни билувчидир", деб, севимли ва сифатли нарсани инфоқ қилишга тарғиб этилмоқда.

Аллома Шаъровий (раҳматуллоҳи алайҳ) айтади: “Аллоҳ таоло банда яхши кўрган нарсасини инфоқ қилгани эвазига яхшилик – жаннатни беради. Инсон ҳақиқатда яхши кўрганини инфоқ қилгани ёки яроқсиз нарсани бергани Аллоҳ таолога маълум. Эй мўминлар, бу борада ўзингизни алдашга уринманг! Зеро, Аллоҳ қалбнинг тубида ҳаммадан яширин бўлган сирларни ҳам билур. Шунинг учун оятнинг сўнгида "Нимани инфоқ қилсансиз, Албатта Аллоҳ уни билгувчидир", деб огоҳ этмоқда!

Инсон дунёда яхши кўрган нарсасини беҳуда сарфламайди. Балки, унинг ортидан яхшироқ нарсага эришишга ишонса, уни шунга сарфлайди. Демак, ўзи учун севимли нарсани дўстига эҳсон қилган киши охиратда қайта тирилиши, ҳисоб-китоб бўлиши, ажр-мукофот олиши ва берганидан кўпроғига эга бўлишига ишоди. Шунинг учун, ҳар нарсани яхшисини ҳадия қилади.

Эҳсон қилинадиган нарса сифатли бўлиши лозим. Ҳадияни олган одам, ўзини камситилгандек ҳис қилмаслиги керак. Балки, совғани олиб хурсанд бўлиб, очиқ юз билан қабул қиладиган нарса бўлсин. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Эй, имон келтирганлар! Ўз қўл меҳнатингиз ва Биз сизлар учун ердан чиқарган нарсаларнинг яхшиларидан эҳсон қилингиз! Ўзингиз фақат кўзингизни чирт юмибгина оладиган даражадаги ёмон нарсаларни (эҳсон қилишга) танламангиз! Шунингдек, билингизки, албатта, Аллоҳ ғаний ва мақтовга лойиқ зотдир (Бақара, 267).

Баъзи кишилар закот ёки садақа берадиган бўлсалар, сифатли ва марғуб молларидан эмас, балки нуқсонли ва паст навли нарсаларидан берадилар. Ваҳоланки, ўша нарсалар ўзларига берилса олмаган ёки ноиложликдан олган бўлур эдилар. Бу ояти кариманинг нозил бўлишига сабаб баъзи мусулмонларнинг ўша даврда закотга бериш учун энг паст навли хурмоларни ажратганликлари бўлган.

Аллоҳнинг ғанийлиги, яъни бой ва беҳожат экани тўғрисида қайд этилишининг сабаби Унинг бутун борлиқ ва мулкка эга экани ҳамда одамларнинг берадиган эҳсон ва садақаларига мутлақо муҳтож эмаслиги, балки қилинадиган хайр-эҳсонлар ва закоту ушрлар бандалардан олиниб яна уларнинг муҳтожларига берилишидир. Шунга кўра, халқ орасида “Берган Аллоҳга ёқибти” деган нақл ноўриндир.

Билимдон эканини эслатишидан мурод бандаларига буюрган ёки уларга тақиқлаган ишларини У билим ва ҳикмат асосида қилишини, бирор ишни беҳуда ёки бесабаб қилмаслигини эслатишдан иборатдир (Шайх Абдулазиз мансур).

Тафсир китоблари асосида

Тошкент ислом институти мударриси

 Баҳодир АЪЗАМОВ тайёрлади.