Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳ машҳур қози, мутакаллим, фақиҳ ва луғатшунос , ашаърийя олимолардандир. Насаблари Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга бориб тақалади. Шерознинг Ийж шаҳрида ҳижрий 680-йилда (мелодий 1281-йил) туғулган.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳнинг устозлари жуда кўп бўлиб бизга маълум бўлганлари:

• Имом Байзовийнинг шогиди Шайх Зайнуддин Ҳинкий раҳматуллоҳи алайҳ. Маълумотларга қараганда Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳга бу устозларининг таъсирлари кўп бўлган.
• Шайх Имом Фахруддин Абулмакорим Аҳмад ибн Ҳасан Жорбурдий раҳматуллоҳи алайҳ. Фахруддин Абулмакорим раҳматуллоҳи алайҳ Имом Байзовийнинг “Усулул фиқҳ” китобларига шарҳ битган. Имом Замахшарийнинг “Кашшоф” тафсирларига бир неча ҳошиялар битган ва 746-йилда вафот этган.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳдан илм таҳсил олган шогирдлари ҳам кўп бўлган, улардан баъзилари ҳақида қуйда танишамиз:

• Имом Шамсуддин Муҳаммад Кирмоний раҳматуллоҳи алайҳ. 717-786-ҳижрий йилда яшаб ўтган. Ўн икки йил Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳга шогирд тушган. Шамсуддин Муҳаммад Кирмоний раҳматуллоҳи алайҳ “Саҳиҳ Бухорий”га битган шарҳлари машҳурдир.
• Имом Зиёуддин Абдуллоҳ ибн Саъдуллоҳ Қазвиний раҳматуллоҳи алайҳ.
• Имом Аллома Саъдуддин Масъуд ибн Умар Тафтазоний раҳматуллоҳи алайҳ. 722-792-ҳижрий йилларда яшаб ўтган.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳ кўпинча Султонийя шаҳрида истиқомат қилган эди. Форс давлатида ҳукмронлик қилган Илхонийлар сулосига мансуб подшох Абу Саъийд у зотни Шероз шаҳрига қози этиб тайинлаган эди ва бироз муддатдан сўнг Қозул қузот даржасига кўтарилди. Форс ўлкасидаги Кирмоннинг амири билан ўзаро низога келиб қолишди ва мансабидан олиб ташланиб ҳибсда олинди. У кишининг мол-давлати кўп бўлиб кўп қисмини илм ва унинг аҳли йўлида сарф қилар эди. У зот мелод ҳисобда 1355-йили, ҳижрий ҳисоб бўйича 756-йилда Ийж шаҳридаги Дураймиён қаласида вафот этдилар.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳ бир неча юксак унвонлар соҳибидир. Қуйида улардан бир нечасини келтириб ўтамиз:

• Шарқнинг қозилар қозиси.
• Шайхул уламо.
• Шайхуш шофиийя ва бошқалар.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳнинг мусаннафотлари мусулмонлар оламига етарликча қўлланма бўлди улардан  машҳурлари қуйдагилардир:

• Ал-Мавақиф фи илмил калом.
• Жавоҳирул калом.
• Ал-Кавошиф фи шарҳил мавоқиф.
• Ал-Ақоид ал-иддия.
• Уюнул жавоҳир.
• Ал-Фавоидул ғиёсийя фил маъний вал баян.
• Буҳжатут тавҳид.
• Ар-Рисалатул аъдудийя ва бошқалар.  

Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом Институти

4-курс талабаси Комилов Илҳомжон Икромжон ўғли

Биз умматлар...

Бугун сизга атаб мавлуд ўқилмоқда,

Мадҳингизга минг салавот тўқилмоқда,

Лек юрагим чок-чокидан сўкилмоқда,

Суннатингиз қилолмаган ғўр умматмиз,

Қадрингизга етолмаган шўр умматмиз.

 

Таҳажжудга белларимиз букилмаса,

Саҳар туриб Каломуллоҳ ўқилмаса,

Кўзимиздан бир қатра ёш тўкилмаса,

Уммат деган даъвоимиз ёлғонмикин,

Ёки нифоқ қалбимизда қолғонмикин?

 

Салавотни ўз ўрнига қўёлмасак,

Соғинганда меҳрингизга тўёлмасак,

Риё ила қилган ишдан уялмасак,

Суннат ўрнин бидъат қоплаб олғонмикин,

Ёки шайтон ўз йўлига солғонмикин?

 

Насиҳатдан қотиб кетган юзларимиз,

Оҳ, бунчалар ёлғон бўлди сўзларимиз,

Ҳабибини кўрмоқ истар кўзларимиз,

Илмсизлик адаштирди йўлимиздан,

Тутинг энди биз нодоннинг қўлимиздан.

 

Фарзандингиз ўлганда ҳам чидадингиз,

Гулларингиз сўлганда ҳам чидадингиз,

Душманингиз кулганда ҳам чидадингиз,

Оҳ, не қилай нуқсонларим ёполмадим,

Устозликда сиздан зўрин тополмадим?

 

Инсон бугун ихтилофда, ҳар хил фикр,

Васвасадан қутқарувчи фақат зикр,

Сизга уммат қилганига минг бор шукр,

Кунда, тунда тилимизда сизни дермиз,

Расулимсиз, дилимизда сизни дермиз.

 

Тўлин ойим, ҳам офтобим, гулрухсорим,

Меҳрингизга зор-интизор, садқа жоним,

Суннатингиз маҳкам тутай бор имконим,

Абу Бакру, Умар, Усмон, Шери Худо

Каби бу жон мудом сизга бўлсин фидо.

 

Ё Ҳабибим, Ё Муҳаммад, Ё Мустафо,

Даврамизга хуш келибсиз Ё Аҳмадо,

Сизни кўриб қалб тўридан чиқди садо:

Суюклигим ёнимизда юринг ҳар дам,

Умматим, деб бизни қўллаб туринг ҳар дам!

 

Навоийдан олдим сабоқ

Ишқ сирини баён этган Навоийдан олдим сабоқ,

Шеър мағзини чақолмасдан гоҳ тушимда қилдим сўроқ.

Навоийда мастур эмиш: ҳаё, иффат, одоб- ахлоқ,

Билмоқ бўлсанг нафсни тийгин, Хақ сўзига солгин қулоқ.

Қуръон, ҳадис маъносига ҳамоҳангдир ғазаллари,

Ҳам насиҳат, ҳам маърифат, ҳам оҳангдир ғазаллари.

Дилимизда ҳирсу ҳавас ҳам қабоҳат уя қурмиш,

Нафс домиға банди бўлган ҳақиқатдан четда юрмиш.

Чунки у зот ишқ дарсини оятлардан олган экан,

Шу сабабли ёзганлари то бизгача келган экан.

Адоватнинг, разолатнинг таг-томирин қўпоргандир,

Ҳазрат битган шеърларини ишқ сувидин суғоргандир.

Ҳақиқатни била туриб нечук унга қўшилмаймиз,

Навоийнинг шеърларини у кутгандек тушунмаймиз.

 

Интернетни “устоз” билганлар 

(“Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя” китобини ўқиб)

 

Саволлари чалкашиб қолар,

Жавобларни далилсиз олар,

Қалбингизга ғулғула солар

Интернетни “устоз” билганлар.

 

Токчаларда чанг босди китоб,

Фойда бермас минг қилсанг хитоб,

Хатолари айлади шитоб

Интернетни “устоз” билганлар.

 

Фатволарнинг исботи йўқдир,

Юрагингга қадалган ўқдир,

Ҳақ ўрнига саробга тўқдир

Интернетни “устоз” билганлар.

 

Бир саволга минг битта жавоб,

Хатолардан тўғриси камёб,

Англаб бўлмас гуноҳми, савоб,

Интернетни “устоз” билганлар.

 

Устозини билмайди улар,

Ҳурматини қилмайди улар,

Жойларидан жилмайди улар

Интернетни “устоз” билганлар.

 

Олимларнинг бошлари сарак,

Бу нимадан бермоқда дарак:

Манбаларга қайтмоқлик керак,

Интернетни “устоз” билганлар.

 

Ўзбекистон тинчлик диёри,

Баркамоллик – халқим шиори,

Ҳар нарсанинг бордир меъёри,

Интернетни “устоз” билганлар.

 

Қўрқмайсанми қодир Худодан 

(“ИШИД фитнаси” китобини ўқиб)

 

ИШИД деган давлатни туздинг,

Бегуноҳлар бошини уздинг,

Ҳамжиҳатлик риштасин буздинг,

Қўрқмайсанми оғир жазодан,

Қўрқмайсанми қодир Худодан?

 

Аждодлардан қолган кошона,

Бир кечада бўлди вайрона,

Мусулмонлар қолди ҳайрона,

Қўрқмайсанми оғир жазодан,

Қўрқмайсанми қодир Худодан?

 

Етимларнинг сарғайди юзи,

Беваларнинг ўйилди кўзи,

Тарк этилди олимлар сўзи,

Қўрқмайсанми оғир жазодан,

Қўрқмайсанми қодир Худодан?

 

Ҳаётимиз вақти тўлганда,

Битта қолмай ҳамма ўлганда,

Маҳшар куни сўроқ бўлганда,

Қўрқмайсанми оғир жазодан,

Қўрқмайсанми қодир Худодан?

 

Бандачилик зиммангни ёқла,

Бекаму кўст бурчингни оқла,

Бир гапимни ёдингда сақла:

Қўрқмайсанми оғир жазодан,

Қўрқмайсанми қодир Худодан?

Эркин ҚУДРАТОВ 

 

 

Буюк олим, мутафаккир, шоир, давлат арбоби Алишер Навоий таваллудига  қарийб VI аср бўлган эса-да, тараққиётнинг илгарилаб кетиши, илм-фан соҳаларининг ривожланиши, кишилар дунёқаришининг ўзгариши шоир илмий меросларини ўрганишга бўлган талабни асло камайтирмади. Алишер Навоий ижодини тўлиқ англаш, тушуниш учун араб, форс, қадимий туркий тилларни ўрганиш билан бирга, Қуръони карим, ҳадис, тасаввуф илмларини ҳам чуқур билиш талаб этилади. Чунки Навоий асарларида ифода этилган май, соқий, ишқ, қадах, хум, майхона каби атамалар рамзий истелоҳни ифода  этишга йўналтирилган. Ишқ бу дунё муҳаббатидан йироқ асл маҳбубга – Холиққа бўлган муҳаббатдир. Маърузаларнинг бирида юртимиз уламоси Анвар қори Турсунов ҳазратларига жамоатдан бир киши: “Устоз, Алишер Навоий ҳазратлари диний руҳдаги асарлар ёки шеърлар ҳам ёзганмилар?” деб савол берганларида, устоз Анвар қори Турсунов саволни “Ҳазрат Алишер Навоий диний бўлмаган асалар ҳам ёзганмилар?” деб ўзгартирсангиз тўғри бўлар эди”, деб жавоб берган эканлар. Бу билан устоз ҳазрат Алишер Навоийнинг барча асарлари остида тасаввуфий теран Ҳаққа бўлган чин муҳаббат ғояси илгари сурилганига ишора қилганлар. Ўзбекистон Қаҳрамони, халқ шоири Эркин Воҳидов оммавий ахборот воситаларидан бирига берган интерьвюларида “Навоийни билмаган ўзбек ўзбекми?” дея, Навоийни билиш бу – у зотнинг ижодларини ўрганиш ва тушунишга бўлган интилишдир”, дегандилар. Чунки бутун умрини Навоий ижодини ўрганишга бағишлаган адабийтшунос олимлар ҳам: “Навоий ижодини бир умр ўргандим-у, бу уммон тагига ета олмадим”, деган.  Бунга буюк адиб Миртемирнинг сўзлари ҳам яққол далил бўла олади. Уларнинг иш хоналаридаги китоб жавонига катта қилиб рус шоири Пушкиннинг сурати, бир чеккага эса Алишер Навоий ҳазратларининг суратлари қўйилган экан. Шунда уларга ҳазиломуз: “Қани сиздаги ватанпарварлик? Буюк бобомиз суратларини чеккага қўйиб, рус шоири Пушкиннинг суратини ўртага қўйибсиз”, деганларга, “Мен Пушкиндан уялмайман. Унинг барча асарларини ўқиб ўргандим. Лекин Ҳазратга қарашга уяламан. Уларнинг асарларини ақл билан ҳам, қалб билан ҳам англаб етолмадим”, деган эканлар. Буюк бобокалонимиз асарларидаги замона тараққиётидан илгарилаб кетган ғоялар ҳар замон ўрганувчисини ўйга солиши, чуқур тафаккур сари чорлаши шубҳасиз. Мазмундаги теранлик, чуқур маънодан ташқари, асарларда қўлланган адабий санъат турлари, кенг сўз бойлиги ҳам аввалида ўқувчини бироз қийнагандек туйилади. Аввалига ўқувчи шеър ёки ғазалларни ташқи маъносинигина фаҳмлай олади. Аммо изланишда, ўрганишда давом этар экан, унга асарда яширин ички маъно, тасаввуфона ғоялар ҳам очила боради. Бугунги глобаллашув, турли маънавий таҳдидлар замонида ёшларда миллий маънавий иммунитетни шакллантиришда Алишер Навоий асарларининг, ундаги ватанпарварлик, фидойилик, эл-юртга садоқат ғояларининг ўрни беқиёс.

Одами эрсанг демагил одами

Ониким йўқ халқ ғамидин ғами,

дея ёзган ҳазрат Навоий шоир, мутафаккир бўлиш билан бирга, кучли давлат арбоби ҳам эдилар. У 1469-1472 йилларда муҳрдор, 1472-1476 йилларда вазир, 1487-1488 йилларда Астрободга ҳокимлик қилдилар. Ушбу йиллар давомида шаҳзодалар ўртасидаги турли низоларни чиройли, одилона ҳал этиб кўплаб қонли тўқнашувларнинг олдини олдилар. Ҳокимлик даврида эса доимо халқ билан мулоқотда бўлиб, уларнинг талаб ва эҳтиёжларини ўргандилар. Эл-юрт манфаати йўлида кўплаб мадрасалар, ҳаммомлар, йўллар, кутубхоналар қурдирдилар. Сув етмаган ҳудудларга сув олиб бориб, янги каналлар қурдирдилар, эскиларини таъмирлатдилар.  Илмга ташна ёшларни қўллаб қувватладилар.

Сўзимизга ҳазратнинг ушбу сўзлари ҳам далилдир:

Нафинг агар халққа бешакдурур,

Билки, бу наф ўзингга кўпракдурур.

Бадиий тафаккурнинг серқирралиги нуқтаи назаридан олганда, жаҳон адабиётида Алишер Навоийга тенг келадиган сиймо йўқ. Турли халқ ва миллатларнинг таниқли адабиётшунослари, шоиру ёзувчиларининг эътирофи фикримиз далилидир.

Француз шоири Луи Орагон: “Навоий жаҳон шоирлари орасида туриб, баралла овоз билан ўз ғазалларини ўқимоқда. Замонанинг энг буюк шоирлари – чилилик Неруда, кубалик Гилен, испаниялик Алберти, филаделфиялик Лонгфелло ва бошқалар бу зот қаршисида тиз букадилар. Навоийнинг адабий мероси дунё халқлари қалбида асрлар давомида яшаб келди ва бундан кейин ҳам яшайверади”.  Бу каби эътирофлардан кейин бутун жаҳон халқлари тан олиб турган ва ўзларига намуна деб билаётган ватандошимиз ижодини, ундаги юксак инсоний ғояларни, соф тасаввуфий фикрларни нега энди ўз халқимиз ўрганмаслиги, қон-қонига сингдирмаслиги керак экан?! Аждодлари буюк юртнинг фарзандларимиз. Ўз йўлимиз, ўз динимиз, эътиқодимиз, бебаҳо миллий қадриятларимиз бор. Шундай экан, аждодларимиз йўлидан юрайлик. Яхшилик йўлида ҳамкорлик қилайлик, аждодларимиз каби ортимиздан асрлар ўтса ҳам боқий қолувчи, инсониятни илму маърифат сари чорловчи бебаҳо илмий мерос қолдирайлик. Бу борада ҳам энг муҳтасар ҳикматни ҳазрат Алишер Навоий айтганлар:

Бу гулшан ичраки, йўқдур бақо гулига сабот,

Ажаб саодат эрур, чиқса   яхшилик била от.

 

Комила АБДУВАЛИЕВА,

“Хадичаи Кубро” аёл қизлар

 ўрта махсус ислом билим юрти

 ўқитувчиси

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “...Аллоҳнинг бандалари, бир-бирингизга биродар бўлинглар. Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Унга зулм ҳам қилмайди, ёрдамсиз ташлаб ҳам қўймайди ва таҳқирламайди ҳам”, дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Динимизда ҳамжиҳатлик, бағрикенглик, ўзаро ҳурмат ва оилавий тотувликка катта эътибор берилган. Аҳиллик аввало бир-бирларини тушунишдан бошланади. Парокандалик эса ўзини устун қўйиш, бошқаларни менсимаслик оқибатида келиб чиқади.

Мусулмон киши уч кундан ортиқ аразлашиб юрмаслиги ҳадиси шарифларда қаттиқ қораланган.

Абу Аюб Ансорий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мусулмонга ўз биродаридан уч кечадан ортиқ аразлаш ҳалол эмас. Учрашиб қолсалар, бу ҳам юз ўгириб кетади, у ҳам юз ўгириб кетади. Иккисидан яхшиси, аввал салом берганидир”, – дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Афсус билан айтишимиз мумкинки, бугунги кунда айрим эр-хотинлар, ака-ука, опа-сингил, қалин дўстлар ва ҳатто ота-болаларнинг бир-бирларини тушунмасдан орага совуқчилик тушаётганига гувоҳ бўлмоқдамиз. Бу масъулиятни ҳис қилмай, ҳуда-беҳудага жанжал чиқаравериш натижасидир. Улардан сўрасангиз, ҳамма ўзининг ҳақ эканлигини исботлашга уринади. Бу айни хатодир. Бунинг учун икки тарафни тинглаш ва тўғри хулоса чиқариш ислом кўрсатмаси эканига ҳамма ҳам бирдек қулоқ солавермайди. Агар улар аразлаб юришнинг улкан гуноҳлигини билганларида борми, ўша заҳоти ярашишга интилармиди?!

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мусулмонга ўз биродаридан уч кундан ортиқ аразлаш ҳалол эмас. Ким ўшандан ортиқ аразлаб туриб ўлиб қолса, дўзахга киради”, – дедилар» (Абу Довуд ривояти).

Абу Хирош Асламий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг: “Ким ўз биродари билан бир йил аразлашиб юрган бўлса, бу унинг қонини тўккан билан баробардир”, – деганларини эшитдим» (Имом Бухорий ривояти).

Халқимизда “Бир кун уруш бўлган уйдан қирқ кун барака кўтарилади”, деган ибратли сўз бор. Адоват нафақат оилага, балки жамиятга салбий таъсир кўрсатиши ҳеч кимга сир эмас.

Бахтиёр ва комил инсон бўлишни истаган, аввало, бошқалар ҳақини адо этиш хислатини ўзида мужассам қилмоғи керак.

Ҳар ким яқинларига ҳурмат-эҳтиром кўрсатиши, уларга нисбатан марҳаматини аямаслиги муҳим вазифалардан биридир. Ўз навбатида бунинг аксини тутганлар асло обрў ололмайдилар.

Донишмандлар томонидан айтилган “Бирлашган – ўзар, бирлашмаган – тўзар”, мақоли ҳам асрлар оша ўз мавқеини сақлаб келмоқда.

Улуғлардан бири укасига: “Дўст жафо билан душманга айланади, душман эса яхшилик билан дўстга!” – деб насиҳат қилган экан.

Албатта, қариндошлардан, дўстлардан алоқа узиш дунё лаззатларидан, охират савобларидан кўз юмишдир. Шариатда ҳам, жамиятда ҳам ҳар кимнинг ҳақ-ҳуқуқлари белгилаб берилган. Киши ўз масъулиятини ҳис этиши ва бунинг учун жавобгар бўлиши тайин.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бир-бирингизни ёмон кўрманглар. Ўзаро рақобат қилманглар. Эй Аллоҳнинг бандалари, биродар бўлинглар”,  дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Демак, нафс амрига бўйсунмасдан, ўзига бино қўймасдан илоҳий оят ва ҳадиси шарифларда айтилган кўрсатмаларга амал қилсак, ота-боболаримизнинг сўзларига қулоқ тутсак, жамиятда фаровонлик, оилада осойишталик ҳукм сураверади.

 

Эркин ҚУДРАТОВ,

“Мир Араб” ўрта махсус ислом

билим юрти мударриси

Юртимиз ўзининг шонли тарихи, оламга донғи кетган, бутун дунё илм аҳлига таълим берган буюк фарзандлари билан машҳур. Унинг бағридан олимлар, шоирлар, муҳаддис-у луғат билимдонлари, истеъдодли амиру, лашкарбошилар етишиб, нуфузини юқори кўтариб келган.

Бу халқ вакиллари шоирман деб давлат ишларидан, шоҳман деб санъат ва адабиётдан четда бўлиб қолмай, билъакс ҳам, дин ҳам давлат, ҳам санъат билан бир вақтнинг ўзида машғул бўлганлар.

Халқимизнинг ана шундай  вакилларидан бири ўзбек халқининг буюк фарзанди, йирик мутафаккир, шоир ва олим, давлат арбоби Алишер Навоий ҳазратларидир. У милодий 1441 йил 9 феврал, ҳижрий 844  йил ўн еттинчи рамазонда Хуросон давлатининг йирик шаҳри Ҳиротнинг Боғи Давлатхона мавзейида истиқомат қилувчи зиёли, хон саройида хизматда бўлган Ғиёсиддин Кичкина оиласида дунёга келади.

Алишер болалигиданоқ ўзининг ўткир зеҳни, зийраклиги хушхулқи ва хушфаҳмлиги билан тенгдошлари орасида алоҳида ажралиб турган. Алишер 3-4 ёшидаёқ шеър эшитиш шеър ўқиш ва ёдлашга қизиқади. Алишер 12 ёшида отасидан етим қолади ва Хуросон подшоҳи Абдулқосим Бобур саройига хизматга киради. Абулқосим Бобур адабиёт ва санатни жуда севар ижодкорларни қадрлар ўзи ҳам ўзбек ва форс тилларида ғазаллар ёзар эди. Маърифатпарвар ҳукмдор Алишер ўз тарбиясига олади. Шеърият аҳли унга “зуллисонайн – икки тил эгаси” лақабини бердилар. Навоий тахминан 18 – 19 ёшларида Абдураҳмон Жомий билан танишади. Навоийнинг билим савияси, қобиляти ва шеърий иқтидоридан хурсанд бўлган Жомий уни ҳам фарзанд, ҳам шогирд сифатида қадрлайди. Кейинчалик бу икки улуғ шоир ўртасида шогирд ва устозлик муносабатлари янада мустаҳкамланади.

    Алишер 1466 йилда Самарқандга келади ва у ерда дастлаб моддий қийинчиликда яшайди. Шунга қарамай, Самарқанд мадрасаларида таҳсил олади, илм фан, адабиёт ва санъат аҳли билан танишади. Ўзининг иқтидори, қобилияти билан тез орада обрў ва  эътибор қозонади.

1469 йил Ҳусайн Бойқаро тахтни егаллагач, Алишер Навоийни Ҳиротга ўз ёнига таклиф қилади. Навоий Ҳусайн Бойқаронинг тахтга чиқиши муносабати билан “Ҳилолия” қасидасини битади.

   Ҳусайн Бойқаро уни муҳрдорлик вазифасига тайинлайди. Кейинчалик (1472) бош вазир лавозимига кўтаради, унга “Амири кабир” унвонини беради. Навоий ўзининг олижаноб ва энг  юксак орзулари – халққа хизмат қилиш, мамлакат осоишталигини сақлаш, ҳокимиятни мустаҳкамлаш, фан ва адабиёт, ободончилик маданиятини  ривожлантиришдек улкан ишлар қанчалик оғир ва масъулиятли булмасин уларни катта меҳр-муҳаббат ва улуғворлик билан амалга оширди.

Алишер Навоий юрт учун, раият манфаатини кўзлаб ўз орзулари, шахсий манфаатларининг баҳридан кечган. Аллоҳ таолога  муҳаббати чексиз, Унинг Каъбасини кўришга орзуманд шоир умри армон билан ўтади. У Каъбани зиёрат қилиш, ҳаж амалини бажариб келиш учун Ҳусайн Бойқародан уч марта изн сўрайди. Аммо, тож-у тахт учун доимий курашлар билан овора шоҳ агар Сиз бу юртдан кетсангиз, ўғилларим менга қарши исён қиладилар. Сиз шу ерда экансиз, улар бу ишга ботинмагай, деб, Навоийга рухсат бермайди. Шоҳ амрини вожиб билган, юрти учун жонини фидо айлаган ҳассос шоир, ўзининг энг катта орзусини халқ учун, беҳуда қон тўкилмслиги йўлида қурбон қилади. У “Ихлосия” мадрасаси “Хулосия” хонақоҳи, “Шифоҳия” табобатхонаси, Жоме  масжиди,  “Дорул ҳоффоз” Қироатхона ва шунга ўхшаш бошқа ўнлаб бинолар қурдирди.

     1476 йили иғволардан қаттиқ чарчаган Алишер Навоий вазирликдан истефога чиқиб, ижод билан шуғулланиш мақсадида подшодан изн сўрайди. Султон ноилож унинг илтимосини  қондиради.

  1483-1485 йил давомида “Хамса” асарини ёзиб тугатади. 1491–1492 йилларда у ўзбек тилида ёзган ҳамма шеърларидан яхлит бир девон тузишга киришди. Алишер Навоий “Тарихи мулуки ажам”, “Тарихи ҳукамо”, 1491 йилда “Мажолис ун-нафоис” тазкирасини яратди.

Алишнр Навоий 1501 йил 3 январда оғир бетобликдан сўнг ҳаётдан кўз юмди.

          

                 Хайрулло МАРДОНОВ,

 “Хожа Бухорий” ўрта махсус

ислом билим юрти ўқитувчиси