“Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг шу йил 23 сентябрь куни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 75-сессиясида юқори даражадаги умумсиёсий мунозараларда иштирок этиши ва мустақил Ўзбекистон тарихида БМТ минбаридан биринчи марта ўзбек тилида нутқ сўзлагани қалбимизда фахр туйғуларини уйғотди”, – деди Жамия Миллия Исломия университети ўзбек тили ўқитувчиси профессор Шаҳид Таслим “Дунё” АА мухбирига берган интервьюсида.

– Ҳаётимни ўзбек тилини ўрганиш ва уни ҳинд талаба-ёшларига ўргатишга бағишлаган Ҳиндистон олими сифатида айтамаки, яқин ўтмишда бундай катта минбардан туриб ўзбек тилида сўзлашни тасаввур қилиш мушкул эди, дея сўзида давом этди суҳбатдош.

Ш.Таслим ўзбек халқининг бой маънавий мероси ҳақида тўхталиб, ўзбек заминида Амир Темур, Абу Райҳон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Имом Бухорий, Алишер Навоий, Мирзо Улуғбек, Заҳириддин Муҳаммад Бобур каби кўплаб буюк шахслар ва алломалар туғилиб, вояга етиб, фаолият юритганига урғу берди.

– Ушбу алломалар ўз даврида дунё сиёсатига катта таъсир кўрсатган бўлса, ҳозирда Ўзбекистон раҳбарининг оқилона ташаббусларини дунё ҳамжамияти муносиб кутиб олмоқда, – дейди ҳиндистонлик олим. – Фикримнинг тасдиғи сифатида Президент Шавкат Мирзиёевнинг Марказий Осиё давлатлари раҳбарлари маслаҳат учрашувларини ўтказишни йўлга қўйиш, БМТнинг “Маърифат ва диний бағрикенглик” махсус резолюциясини қабул қилиш, БМТнинг Ёшлар ҳуқуқлари бўйича конвенциясини ишлаб чиқиш, Оролбўйи муаммосига эътиборни ошириш ва Афғонистон муаммосини ҳал этиш каби масалаларга оид бешта таклифининг барчаси тўлиқ амалга ошганини таъкидлаш кифоя.

“Ўзбекистон Президентининг навбатдаги маърузаси ҳам халқаро ва минтақавий аҳамиятга молик қатор масалалар юзасидан муҳим ташаббус сифатида янграши ва жаҳон ҳамжамияти эътирофига сазовор бўлишига аминман”, дейди у.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Куни кеча дунё афкор оммасининг бутун эътибори Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 75-сессиясида сўзлаган нутқига қаратилди, десак муболаға бўлмайди.

Чунончи, давлатимиз раҳбари олий минбардан туриб: “Мамлакатимизда диний эркинлик борасида ҳам вазият кескин яхшиланди. Миллатлараро тотувлик ва динлараро бағрикенгликни янада мустаҳкамлаш биз учун доимий муҳим вазифадир”, дея таъкидладилар.

Дарҳақиқат, сўнгги бир йилда мамлакатимизда 15 дан зиёд янги жоме масжид очилиб, шу билан масжидлар сони 2070 дан ошиб кетди. Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистондаги ислом цивилизация маркази, Тасаввуф, Фиқҳ, Ақида мактаблари иш бошлагани ҳақида тўхталиб ўтирмоқчи эмасмиз.

Аслида, 130 дан зиёд турли миллат ва элат вакиллари бир диёрда тинч-тотув яшаётганининг ўзи диний бағрикенгликнинг амалдаги инъикосидир. “Диний бағрикенглик” тушунчаси кеча ёки бугун пайдо бўлган сўз эмас.  Исломнинг илк даврларидаёқ ушбу тушунчага асос солинди. Аҳмад Лутфий Қозончининг Ислом тарихини гўзал тарзда ёритиб берган “Саодат асри қиссалари” китобида бундай маълумотлар келтирилади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадина халқини, яъни мусулмонию мусулмон бўлмаган барчасини бир тан, бир жон этмоққа ният қилдилар. Бу билан ташқаридан кутилаётган ҳужумларга қарши Мадинага кучли ички осойишталик ўрнатилиши мумкин эди. Яҳудийларнинг катталари билан учрашдилар. Икки томонга фойда берадиган бир шартнома уларга ҳам лозим эди. Бу шартномада: “Мусулмонлар ва яҳудийларнинг ўз динларида эркин бўлишлари; шаҳарни ҳар қандай ҳужумлардан биргалашиб мудофаа этишлари; бир-бирининг душмани бўлган бирон қабила билан шартнома тузмаслиги; қурайшликларга ёрдам берилмаслиги; зулм ва ҳақсизлик қилганларни ҳимоя этмаслиги; бирон келишмовчилик чиқса, Расулуллоҳга мурожаат этишлари лозим, деган муҳим моддалар бор эди. Мадина кечаги кунга нисбатан янада қувватли, янада осойишта ҳолатга келди. Маккаликлар билан мадиналиклар ўртасида дўстлик вужудга келиши билан мусулмон бўлмаган мадиналиклар яҳудийлар орасига солиши мумкин бўлган фитна-фасоднинг олди олинган бўлса, бутун Мадина халқи қаттиқ эътибор берган бу шартнома туфайли ташқи муносабатларда ҳам мавқелари хийла кўтарилди” .

Ушбу воқеадан билинадики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзлари яшаб турган юртни ҳимояси, тараққиёти ва осойишталиги учун гўзал бир жамиятни шакллантира бошладилар. Ўша жойда яшайдиган барча инсонларни дини, ирқи, жинси ва миллатидан қатъи назар, ўзаро меҳр-муҳаббатли, бағрикенг бўлишга чақириб, уларнинг катталари билан шартнома туздилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу тадбирлари туфайли вужудга келган ҳолатни келтирилган иқтибосдан билдик. 

Ҳа азизлар! Ислом –  бағрикенг дин. Бағрикенгликка тарғиб қилган дин. Исломда ҳар бир махлуқотнинг ўз ҳаққи бор. Бу ҳуқуқлар дин ва миллат танламайди. Ислом мусулмон киши учун ҳар бир инсонни ҳаққини адо қилишга буюради. Унга нисбатан гўзал муомалада бўлишга чақиради. Бу беҳикмат эмас, албатта. Бундай муомаланинг ҳикмати ва фойдаларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг, саҳобаларнинг ҳаётини ўқиган киши яхши билади. Ўша пайтда жудаям кўп аҳли китобларнинг Исломга киришига айнан бағрикенглик, уларга нисбатан қилинган гўзал муомала, адолатли қарорлар  сабаб бўлган.

Бугун биз яшаётган диёр ҳам турли дин, турли туман миллат вакилларидан ташкил топган. Бу жамиятда яшаётган ҳар бир мусулмон уларга нисбатан худди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ва саҳобалар тутган йўлни тутмоғи лозим. Уламолар айтадилар: “Китобия аёл билан бир том остида яшашни ман қилмаган Ислом, ўзга дин вакили билан бир осмон остида яшашга монелик қилиши мумкин эмас”.

Афсуски, баъзида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан яхшироқ бўлмаган кишилар, мадиналик яҳудийлардан кўра ёмонроқ бўлмаган бошқа дин вакилларига қўпол муносабатда бўлишлари билан Пайғамбаримиз асос солган “Диний бағрикенглик” қонунини бузмоқдалар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қуриб кетган тинчлик, бирдамлик, меҳр-оқибат биносининг ғиштларини битта-битта кўчирмоқдалар.

У зот ёпиб ташлаган, уни очмасликни қаттиқ тайинлаганлари фитналар, фасодлар, низолар ҳамда адоват эшикларини бирма-бир очмоқдалар. Уларнинг бу қилмишлари оқибатида мусаффо Ислом динига ҳар хил тана ва туҳмат тошлари отилмоқда. Бундай ҳаракатдан жудаям эҳтиёт бўлмоқ керак. Бу йўлда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга эргашмоқлик манфаатлидир.

Чунки Раббимиз бизлар учун: «(Эй мўминлар!) сизлар учун Аллоҳ ва охират кунида умидвор бўлган ҳамда Аллоҳни кўп ёд қилган кишилар учун Аллоҳнинг Пайғамбари (иймон эътиқоди ва ҳулқ атвори) да гўзал намуна бордир,” (Аҳзоб сураси, 21-оят) деб марҳамат қилган.

Мухтасар айтганда, муҳтарам Юртбошимизнинг БМТнинг 75-сессиясидаги нутқи аввалгиси, яъни 2017 йилдаги 72-сессиясидаги нутқининг мантиқий давоми сифатида кўплаб ташаббусларга, таклифларга бойлиги билан бутун дунёда алоҳида эътироф этилмоқда. Нутқда Ўзбекистондаги диний бағрикенгликнинг эътироф этилиши динимиз равнақига хизмат қилади, иншоаллоҳ.

Нуриддин домла ХОЛИҚНАЗАРОВ,

Тошкент шаҳар бош имом-хатиби

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 23 сентябрь куни БМТ Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги чиқиши унинг мазкур халқаро ташкилот ишидаги иккинчи иштироки ҳисобланади. Юртбошимиз дунё минбаридан туриб минтақа ва жаҳон ҳамжамияти учун муҳим саналган умумсиёсий масала ва таклифларни ўртага ташлади. Биз учун ушбу нутқнинг алоҳида аҳамиятли жиҳати шундан иборат бўлдики, белгиланган тартиб-қоидаларга мувофиқ, мазкур халқаро ташкилот одатда дунё бўйича олтита тилдан фойдаланади. Давлатимиз раҳбари тарихда илк бор ўз она тили – буюк Навоий, Амир Темур, Бобур, Жалолиддин Мангубердининг тилида сўз айтиши, албатта, тарихий воқеадир.

Президент Ш.Мирзиёев ўз нутқида халқаро ва минтақавий аҳамиятга молик қатор масалалар юзасидан муҳим ташаббуслар билан чиқди. Ҳозир уларнинг айримлари ҳақида тўхталиб ўтмоқчимиз. Жумладан, давлатимиз раҳбари ўз нутқида мамлакатимизда диний эркинлик борасида вазият кескин яхшилангани, миллатлараро тотувлик ва динлараро бағрикенгликни янада мустаҳкамлаш доимий муҳим вазифа эканлигини айтиб ўтдилар.

Дарҳақиқат, диний эркинлик бўйича кейинги йилларда амалга оширилган ишлар ушбу сўзларни тасдиқлайди. Жумладан, диний масалалар бўйича махсус рўйхатда турган шахсларни ушбу рўйхатдан чиқарилгани, кўплаб диний маҳбусларга амнистия эълон қилинаётгани, янги масжидлар очилаётгани, диний таълим олиш учун имкониятлар кенгаяётгани 2020 йил АҚШнинг халқаро диний эркинлик бўйича комиссияси (USCIRF) Ўзбекистонни “диний эркинлик соҳасида алоҳида хавотирга молик давлатлар” қаторидан олиб ташлашига сабаб бўлди. Ўзбекистондаги барқарорликни ҳамда давлат ва жамият тараққиётини бугунги кунда мамлакатда 130дан ортиқ миллат ва элатнинг ўзаро тотувлигисиз, 16 диний конфессия вакиллари ўртасида бағрикенглик муносабатларисиз тасаввур этиб бўлмайди. Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича “Ҳаракатлар стратегияси”нинг бешинчи бандида ҳам хавфсизлик, диний бағрикенглик  ва миллатлараро тотувликни таъминлаш соҳасидаги устувор йўналиш қилиб белгилаб қўйилган. Муқаддас динимиз таълимотига кўра эса бағрикенг бўлиш иймон белгисидир. Чунки, Аллоҳ таоло муборак каломида:

“Дин тўғрисида сизлар билан урушмаган ва сизларни ўз юртингиздан (ҳайдаб) чиқармаган кимсаларга нисбатан яхшилик қилишингиз ва уларга адолатли бўлишингиздан Аллоҳ сизларни қайтармас. Албатта, Аллоҳ адолатли кишиларни севар” (“Мумтаҳана” сураси, 8-оят), деб марҳамат қилган.

Абдулла Авлоний бағрикенглик бўлмаса, қандай оқибатлар келиб чиқиши ҳақида гапирар экан, жумладан шундай дейди: “Қайси бир миллатнинг орасида бирлик кўтарилуб, нифоқ ва адоват ҳукм сурган бўлса ул қавмнинг инқироз дунёсига юзланганлиги тарих саҳифаларидан маълумдир”.

Давлатимиз раҳбари сессияда сўзлаган нутқларида минтақа давлатлари ўртасида яхши қўшничилик ва ўзаро ишонч, дўстлик ва ҳурмат муҳитини яратиш бўйича эришилган ютуқлар, қўшни Афғонистон мамлакатида тинчлик ва барқарорликни ўрнатиш борасида амалга оширилган ишлар ва келгусидаги бажарилиши лозим бўлган аниқ таклиф ва режалар ҳақида айтиб ўтдилар.

Халқимизда “Қўшнинг тинч- сен тинч” деган нақл бор. Аллоҳ тало Ўзининг китобида биз бандалар кимларга яхшилик қилиш лозимлигини уқтириб:

“Ва Аллоҳ таолога ибодат қилинглар ва Унга ҳеч нарсани ширк келтирманглар ота-онага, қариндошларга, етимларга, мискинларга, яқин қўшниларга, ён қўшниларга, ёнбошдаги соҳибларга, кўчада қолганларга ва қўлингизда мулк бўлагнлар яхшилик қилинганар. Албатта, Аллоҳ таоло ўзини юқори тутувчи ва одамлар устидан фахр қилувчиларни хуш кўрмас” (“Нисо” сураси, 36-оят), деб марҳамат қилади.

Агар эътибор берсак, оятда ҳар бир тоифа зикр қилиниб туриб, қўшни ҳақида уч маротаба қайта зикр қилинмоқда. Демак, шариатимиз кўрсатмалари бўйича ҳам қўшнининг ҳаққи буюклиги ояти каримада зикр қилинмоқда. Мамлакатимиз раҳбари томонидан олиб борилаётган ушуб сиёсат ҳам диний жиҳатдан, ҳам умуминосий жиҳатдан тўла рисолага мос келишини таъкидламоқчимиз.

Бир сўз билан айтганда давлатмиз раҳбарининг маърузаларида қайд этилган барча масалалар ўзининг ўзбекона инсонпарварлик туйғулари билан йўғрилганлиги, қатъий ва мағрур жаранглаши билан ҳам алоҳи аҳамият касб этди.

Зайниддин ЭШОНҚУЛОВ

ЎМИ Самарқанд вилоят бош имом-хатиби

“Ўзархив” агентлиги ахборот хизмати раҳбари Анваржон Алиев хабар беришича, Мир Араб мадрасаси Султон Муҳаммад Шайбонийхоннинг (1451-1510) жияни Убайдуллоҳхон (1486-1540) ҳукмронлиги даврида Нақшбандия тариқати ривожига улкан ҳисса қўшган, халқ тилида “Араб амири”, яъни Мир Араб номи билан машҳур бўлган шайх, тақводор олим, улуғ пир, Саййид Абдуллоҳ Яманий (1461-1536) ҳазратларининг ташаббуслари ва ҳомийлиги билан 1530-1536 (ҳижрий 936-942) йиллар мобайнида қадимий ва навқирон Бухоройи шарифнинг Шаҳристон майдонида – Масжиди Калон ва Минора Калоннинг шарқий томонида барпо этилган.

Дунёга донғи кетган ушбу мадрасага оид Ўзбекистон Миллий архивида Мир Араб мадрасасига оид вақфнома сақланмоқда. Хусусан, мазкур вақфноманинг аҳамияти Мир Араб мадрасасининг таъсис этилиши ҳамда ишга тушгандан сўнг тўлиқ фаолиятининг молиявий ва моддий таъминотига асос бўлгани билан қизиқдир.

Ушбу вақфнома 1527 йилда (Мир Араб номи билан машҳур) Амир Абдулло ал-Яманий томонидан Мир Араб мадрасасига атаб Шофиркон тумани ва Бухоро шаҳрига яқин бошқа жойларда жойлашган унумли ерлардан жами 2146 (икки минг бир юз қирқ олти) таноб ер вақф қилиб берилганлиги ҳақида қозилар томонидан тасдиқланган ҳужжатдир.

Ўрта асрлар Шарқ қоғозида тузилган бу вақфнома форс тилида ёзилган. Унинг узунлиги 6,80 сантиметр бўлиб, эни эса 35 сантиметрни ташкил қилади.

ЎзА хабарига кўра, ҳужжатнинг матн тузилиши анъанавий тартибда бўлиб, кириш (унвон) билан бошланган, муқаддимасида бисмиллоҳ, ҳамду сано, саловот ва саломлардан сўнг садақаи жориянинг улуғ савоб экани ҳамда вақфнинг жорийланишида жонбозлик кўрсатган улуғ зотлар шаънига мақтовлар айтилган. Сўнг, воқиф (вақф қилувчи) қаерда ва нима мулкларни вақф қилгани ҳақида батафсил тўхталган.

Сўнг, вақф мулкларидан келадиган даромадларни қаерга ва кимларга нима шартлар эвазига беришни алоҳида бандма-банд қайдлаб ўтган. Шунингдек, ҳужжатнинг сўнги матнлари қозиларнинг тасдиқлари билан муҳрланган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати