Қуръони каримга иймон келтириш баёни

11 - وَمَا الْقُرْآنُ مَخْلُوقًا تَعَالَى     كَلاَمُ الرَّبِّ عَنْ جِنْسِ الْمَقَالِ

Маънолар таржимаси:

Қуръон йўқдан бор қилинган эмас, Робнинг каломи мақол жинсидан (яъни банданинг тили ошкор қиладиган лафздан) олий бўлгандир.

Назмий баёни:

Қуръон ижодиймас, каломи илоҳий

Роб каломи мақол жинсидан олий.

Луғатлар изоҳи:

 مَا – нафий ҳарфи. لَيْسَ нинг амалини қилади^[1].

الْقُرْآنُ – бу калима مَا нинг исми бўлгани учун раф бўлиб турибди.

مَخْلُوقًا – “йўқдан бор қилинган” маъносини англатади. مَا нинг хабари бўлгани учун насб бўлиб турибди.

تَعَالَى – “олий бўлди” маъносидаги мозий феъли.

تَعَالَى – كَلاَمُ феълининг фоили. Калом икки хил маънода ишлатилади:

1. Ҳиссий калом. Ҳарфлар ва овозлардан иборат талаффуз;
2. Нафсий калом. Ҳарф ҳам, овоз ҳам бўлмаган, ҳарфлар ва овозлар унга далолат қиладиган маъно.

الرَّبِّ – луғатда “эга” маъносини англатади. اَلْ билан келганда фақат Аллоҳ таолога нисбатан ишлатилади.

عَنْ  – жор ҳарфи.

جِنْسِ – луғатда бирор нарсанинг жинсини ва синфини баён қилиш учун ишлатилади. Жинс “нав”дан умумий ҳисобланади. Чунки жинс ҳақиқати ҳар хил нарсаларга нисбатан ишлатилади. Нав эса ҳақиқати бир хил нарсаларга нисбатан ишлатилади.  

الْمَقَالِ – луғатда тўлиқ ёки тўлиқ қилмасдан тил ошкор қилган лафз тушунилади.

Матн шарҳи:

Қуръон луғавий жиҳатдан “ўқиш”, “жамлаш”, “бир-бирига қўшиш” каби маъноларни англатади. Улумул Қуръон истилоҳида: 

اَلْقُرْآنُ كَلاَمُ اللهِ تَعَالَى اَلْمُنَزَّلُ عَلَى مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ اَلْمُتَعَبَّدُ بِتِلاَوَتِهِ.

“Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга нозил қилинган ҳамда тиловати ибодат саналадиган Аллоҳ таолонинг каломи – Қуръон деб аталади”^[2].

Мақол луғавий жиҳатдан “сўзлаш”, “мулоҳаза қилиш” маъноларини ифодалайди. 

Аҳли сунна вал-жамоанинг эътиқодини баён қилувчи барча китобларда Қуръони каримнинг махлуқ эмаслиги, яъни бир пайтлар йўқ бўлиб кейин яратилган эмаслиги, балки Аллоҳ таолонинг калом сифати экани алоҳида таъкидланади. Чунки адашган тоифалар Қуръони карим тўғрисидаги эътиқодларига бошқаларни ҳам тортиш учун кўплаб фитналарни келтириб чиқарганлар. Ана шу маънода Ўший раҳматуллоҳи алайҳ Қуръони карим ҳақидаги Аҳли сунна вал-жамоа эътиқодини баён қилган. Бу масала деярли барча ақоид китобларида келтирилиб, атрофлича баҳс юритилган. Жумладан, Умар Насафий раҳматуллоҳи алайҳ “Ақоидун Насафий” китобида Қуръон ҳақида қуйидагиларни ёзган:

اَلْقُرْآنُ كَلاَمُ اللَّهِ تَعَالَى غَيْرُ مَخْلُوقٍ وَ هُوَ مَكْتُوبٌ فِى مَصَاحِفِنَا مَحْفُوظٌ فِى قُلُوبِنَا مَقْرُوءٌ بِاَلْسِنَتِنَا مَسْمُوعٌ بِآذَانِنَا غَيْرُ حَالٍّ فِيهَا.

“Қуръон Аллоҳ таолонинг каломи бўлиб, у махлуқ (йўқдан бор қилинган) эмасдир. У мусҳафларимизда ёзилган, қалбларимизда ёдланган, тилларимиз воситасида ўқилган, қулоқларимиз воситасида эшитилгандир, уларга (мазкур нарсаларнинг бирортасига ҳам) ўрнашувчи эмасдир”.

Ушбу матндаги “уларга ўрнашувчи эмасдир” сўзларини аллома Тафтазоний шундай шарҳлаган: Қуръон мусҳафларга ҳам, қалбларга ҳам, тилларга ҳам, қулоқларга ҳам ўрнашувчи эмас, балки у Аллоҳ таолонинг зотида азалдан бор бўлган сифати маъносидадир. Унга далолат қиладиган назм воситасида талаффуз қилинади, эшитилади, ҳифз қилинган лафзлар билан ёддан айтилади. Унга далолат қиладиган ҳарфларнинг шакллари билан ёзилади. Тушунтириш маъносида айтиладики, олов ёндирувчи модда бўлиб лафзда зикр қилинади, қалам билан ёзилади, лекин бундан оловнинг ҳақиқати овоз ва ҳарф эканлиги лозим бўлиб қолмайди”^[3].  

Қуръони каримнинг олдинги илоҳий
китоблардан фарқлари

Қуръони карим олдинги илоҳий китоблардан бир қанча жиҳати билан фарқ қилади:

– Олдинги илоҳий китоблар маълум бир қавмларга хослаб, Қуръони карим эса бутун башариятга умумий қилиб туширилган.

– Олдинги илоҳий китобларнинг асл ҳолида сақланиши Аллоҳ томонидан тайин қилинмаган, Қуръони каримнинг эса сақланиши тайин қилинган. Бунинг сабаби шуки, олдинги  китоблардаги ҳукмлар муайян замон ва қавмларга хос бўлган.

– Олдинги илоҳий китоблардан кейин яна илоҳий китоблар тушаверган, Қуръони каримдан кейин эса илоҳий китоб асло тушмайди, чунки у қиёматгача башариятга дастуруламал бўладиган охирги илоҳий китобдир.

Қуръони каримга иймон келтириш маъноси

 Ҳар бир мусулмон Қуръони каримнинг охирги илоҳий дастур эканига иймон келтириши лозим. Бу эса қуйидаги маъноларни билиш ва уларга шак-шубҳасиз ишониш орқали юзага чиқади: 

1. Қуръони карим нозил қилинган китобларнинг энг охиргиси, ўзидан олдинги китобларда келтирилган илоҳий таълимотларни тасдиқлайди ва улар устидан назорат этади:

﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَمُهَيۡمِنًا عَلَيۡهِۖ ﴾

“Сизга (эса, эй Муҳаммад!) ўзидан олдинги Китоб(лар)ни тасдиқ этувчи ва у (китоблар)ни мувофиқлаштирувчи сифатида Китоб (Қуръон)ни ҳақиқатан нозил қилдик”^[4].     

Ушбу оят тафсирида Замахшарий раҳматуллоҳи алайҳ: “Бу китоб бошқа китоблар устидан назоратчи этиб нозил қилинган, чунки бу китоб бошқа китобларнинг тўғри ва аниқлигига гувоҳлик беради”, – деган. 

2. Қуръони каримга инсоният тарафидан бирор ўзгартириш киритилмаган ва киритилиши мумкин ҳам эмас, чунки у Аллоҳ таоло томонидан муҳофаза қилинади:

﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّكۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ٩﴾

“Албатта, бу зикрни (яъни Қуръонни) Биз Ўзимиз нозил қилдик ва уни Ўзимиз асрагувчидирмиз”^[5]. 

Ушбу оят тафсирида муфассирлар: “Аллоҳ таоло ушбу Қуръонни муҳофаза қилишни ўз зиммасига олган. Шунга кўра бошқа китобларда бўлгани каби унга бирор нарсани қўшиб қўйишга ёки ундан бирор нарсани олиб ташлашга ёки унинг бирор жойини алмаштиришга ё ўзгартиришга ҳеч кимнинг кучи етмайди”, – деганлар.   

3. Қуръони карим азиз, яъни кучли ва иззатли китобдир, шунинг учун унга куфр келтирганлар кучсиз ва хор бўладилар:

﴿ وَإِنَّهُۥ لَكِتَٰبٌ عَزِيزٞ٤١﴾

“Шубҳасиз, у азиз Китобдир”^[6].  

Яъни Қуръони карим ҳар қандай инкор қилувчини мот қилиб қўядиган ҳужжати кучли тенгсиз китобдир. 

4. Қуръони каримга ботил нарсалар, яъни ёлғон ва беҳуда нарсалар мутлақо яқинлаша олмайди. У доимо мусаффо ҳолатида илоҳий мўъжиза бўлиб тураверади:

﴿لَّا يَأۡتِيهِ ٱلۡبَٰطِلُ مِنۢ بَيۡنِ يَدَيۡهِ وَلَا مِنۡ خَلۡفِهِۦۖ تَنزِيلٞ مِّنۡ حَكِيمٍ حَمِيدٖ٤٢﴾

“Унга олдидан ҳам, ортидан ҳам (ҳеч қандай) ботил (ноҳақлик) келмас. (У) ҳикмат ва ҳамд эгаси (томони)дан нозил қилингандир”^[7].    

Яъни Қуръони каримга бирор тарафдан ҳам ботил кела олмайди, уни инкор қилишнинг умуман иложи йўқдир. 

5. Қуръони карим тақводор бандаларни дунё ва охират саодатига йўлловчи ҳидоятдир:

﴿ذَٰلِكَ ٱلۡكِتَٰبُ لَا رَيۡبَۛ فِيهِۛ هُدٗى لِّلۡمُتَّقِينَ٢﴾

“Ушбу Китоб (Қуръон) шубҳадан холи ва тақводорлар учун ҳидоят (манбаи)дир”^[8].  

Яъни ушбу китобнинг Аллоҳ таоло ҳузуридан туширилганига шак-шубҳа йўқ. Бу китоб буйруқларига бўйсуниш ва қайтариқларидан қайтиш билан Аллоҳ таолонинг ғазабидан қўрқадиган бандаларга ҳидоятдир. 

6. Қуръони карим намозни тўкис адо этадиган, закотни берадиган ва охиратга аниқ ишонадиган ихлос билан амал қилувчи бандаларга ҳидоят ва раҳматдир:

﴿هُدٗى وَرَحۡمَةٗ لِّلۡمُحۡسِنِينَ٣ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُونَ ٱلزَّكَوٰةَ وَهُم بِٱلۡأٓخِرَةِ هُمۡ يُوقِنُونَ٤﴾

“Эзгу амал қилувчилар учун ҳидоят ва раҳмат (манбаи экани) жиҳатидан. Улар намозни баркамол адо этадилар, закотни (ўз жойига) берадилар ва охиратга аниқ ишонадилар”^[9].     

7. Қуръони карим мўмин бандаларнинг барча моддий ва маънавий касалликларига шифо ва раҳматдир. Унга иймон келтирмай золим бўлганларга эса зиёнларини орттирувчидир:

﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ ٱلۡقُرۡءَانِ مَا هُوَ شِفَآءٞ وَرَحۡمَةٞ لِّلۡمُؤۡمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ ٱلظَّٰلِمِينَ إِلَّا خَسَارٗا٨٢﴾

“(Биз) Қуръондан мўминлар учун шифо ва раҳмат бўлган (оят)ларни нозил қилурмиз. (Лекин бу оятлар) золим (кофир)ларга фақат зиённи орттирур”^[10].    

8. Қуръон қалбларни жонлантирадиган илоҳий зикр бўлиб, унинг тиловати руҳларга ҳузур бахш этади:

﴿صٓۚ وَٱلۡقُرۡءَانِ ذِي ٱلذِّكۡرِ١﴾

“Сод. Зикр манбаи бўлмиш Қуръонга қасамёд этаман!” ^[11].     

9. Қуръон инсоннинг бахтли ҳаёт кечириши учун лозим бўлган маънавий руҳдир:

﴿وَكَذَٰلِكَ أَوۡحَيۡنَآ إِلَيۡكَ رُوحٗا مِّنۡ أَمۡرِنَاۚ ﴾

“(Эй Муҳаммад!) Шундай қилиб, амримиз билан Сизга Руҳни (Қуръонни) ваҳий қилдик”^[12].   

Аллоҳ таоло Қуръони каримни руҳ деб номлади, чунки бу китобнинг ичида нафсни жаҳолат ўлимидан сақлайдиган ҳаёт бор. Молик ибн Динорнинг қуйидаги сўзлари буни тушунишимизга яқиндан ёрдам беради: “Эй Қуръон аҳли, Қуръон қалбларингизга нимани экди? Ёмғир ернинг баҳори бўлгани каби Қуръон ҳам қалбларнинг баҳоридир”.

Қуръони карим суралари

Қуръони каримда 114 та сура бўлиб, улар турли воқеа ва муносабатлар билан 23 йил давомида босқичма-босқич нозил қилинган. Қуръон суралари тўрт қисмга бўлинади:

1. Тивол (узунлар). Узун ҳисобланадиган суралар еттита: 1. Бақара, 2. Оли Имрон, 3. Нисо, 4. Моида, 5. Анъом, 6. Аъроф, 7. Баъзилар ораларида “Басмала” бўлмаганидан Анфол ва Бароат суралари дейишган, баъзилар Юнус сураси дейишган.
2. Миун (“юз”лар). “Юз”лар деб ҳисобланадиган суралар: Юз ёки шунга яқин ададдаги оятлари бўлган суралардир.
3. Масаний (такрорланганлар). Ушбу суралар қироатда "тивол" ва "миун"лардан кўп такрорлангани сабабли шундай номланган.
4. Муфассал (ажратилганлар). Бу суралар оралари “Басмала” билан кўп ажратилгани учун “ажратилганлар” деб номланган. Муфассални баъзилар “Қоф” сурасидан бошланади дейишса, баъзилар “Ҳужурот” сурасидан бошланади, дейишган. Муфассалнинг ўзи ҳам уч турга бўлинади:
5. Узун;
6. Ўртача;
7. Қисқа.

Узун “Қоф” ёки “Ҳужурот” дан “Амма”гача ёки “Буруж”гачадир.

Ўртача “Амма”дан ёки “Буруж”дан “Зуҳо” гача ёки “Лам якуниллази”гачадир. Қисқа “Зуҳо”дан ёки “Лам якуниллази”дан Қуръоннинг охиригачадир” ^[13].

Ҳавас қилинадиган амал

Қуръони каримни доимий тиловат қилиб юрадиганларни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай васф қилганлар:

عَنْ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لَا حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ الْقُرْآنَ فَهُوَ يَتْلُوهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ وَرَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالاً فَهُوَ يُنْفِقُهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ.  مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ

Солим отасидан ривоят қилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳасад қилиш йўқ, фақат икки кишидаги нарсага ҳасад қилиш бундан мустаснодир. Бир кишики Аллоҳ унга Қуръонни ато қилган, у тунги вақтларда ҳам, кундузги вақтларда ҳам (эртаю кеч) уни тиловат қилади. Яна бир кишики Аллоҳ унга мол ато қилган, у тунги вақтларда ҳам, кундузги вақтларда ҳам уни инфоқ қилади (яхши ишларга сарфлайди)”, дедилар”.    Муттафақун алайҳ.

Мазкур ҳадиси шарифни шарҳлаган уламолар, матнда حَسَدَ яъни “ҳасад қилиш” сўзи келган бўлса ҳам ундан اَلْغِبْطَةُ  яъни “ҳавас қилиш” маъноси ирода қилинган, деганлар.

“Ҳасад ҳақида Мийрук шундай деган: Ҳасад икки хил бўлади:

1. Ҳақиқий;
2. Мажозий.

Ҳақиқий ҳасад – бировдаги неъматнинг завол топишига кўз тикиш.

Мажозий ҳасад – бировдаги неъматнинг завол топишига кўз тикмасдан, ўшанга ўхшаш неъмат ўзида ҳам бўлишини орзу қилиш. 

Ҳавас қилиш дунё ишларида мубоҳ бўлади. Тоат ибодатларда эса мустаҳаб бўлади. Ҳадиси шарифдаги ҳасаддан мурод ҳавасдир. Яъни икки хислат тўғрисидаги ҳавас, мақталинган ҳавасдир”^[14].    

Ҳа, мазкур ҳадиси шариф кўрсатмасига биноан икки кишига ҳавас қилиш мустаҳабдир. Бири тунги вақтларда ҳам, кундузги вақтларда ҳам Қуръон тиловат қилиб, маъноларини англашга астойдил ҳаракат қиладиган ҳамда унинг буйруқларига амал қилиб, қайтариқларидан қайтадиган инсондир. Бундай инсон Қуръони каримда ҳам мадҳ этилган:

﴿إِنَّهُۥ لَقُرۡءَانٞ كَرِيمٞ٧٧ فِي كِتَٰبٖ مَّكۡنُونٖ٧٨ لَّا يَمَسُّهُۥٓ إِلَّا ٱلۡمُطَهَّرُونَ٧٩﴾

“Албатта, у Қуръони каримдир. У сақланган китобда (Лавҳул маҳфузда) дир. Уни фақат покланган кишиларгина ушлайди”^[15].      

Иккинчиси эса қўлидаги молни асосий мақсад деб эмас, балки мақсадга эриштирувчи восита деб биладиган ва шу тушунчасига кўра кеча-ю кундуз уни яхшилик йўлига сарфлаш пайида бўладиган инсондир. Бу инсоннинг ҳавас қилса арзийдиган пок инсон эканини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари билдирдилар.

Илоҳий китобларга иймон келтириш

Қуръони каримга иймон келтириш, иймон рукнларидан бири бўлган илоҳий китобларга иймон келтиришнинг бир бўлагидир. Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳиссаломга Қуръонни нозил қилгани каби бошқа пайғамбарларга ҳам китоблар нозил қилган. Қуръони каримда ўша китоблардан баъзиларининг номлари келтирилган:

1. Таврот. Бу китоб Мусо алайҳиссаломга нозил қилинган бўлиб, унда ҳидоят ва нур бўлган. У билан халқ тарбиясига масъул кишилар ва яҳудий уламолари ҳукм юритганлар:

﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَا ٱلتَّوۡرَىٰةَ فِيهَا هُدٗى وَنُورٞۚ يَحۡكُمُ بِهَا ٱلنَّبِيُّونَ ٱلَّذِينَ أَسۡلَمُواْ لِلَّذِينَ هَادُواْ وَٱلرَّبَّٰنِيُّونَ وَٱلۡأَحۡبَارُ بِمَا ٱسۡتُحۡفِظُواْ مِن كِتَٰبِ ٱللَّهِ وَكَانُواْ عَلَيۡهِ شُهَدَآءَۚ ﴾

“Дарвоқе, Биз (уларга) Тавротни нозил қилдик. Ундаги ҳидоят ва нур (аҳкомлар изоҳи) билан итоаткор набийлар, зоҳидлар ва уламолар яҳудий бўлганларга Аллоҳнинг Китобидан ёд олдирилган (билимлари)га биноан ҳукм баён этурлар. Ўзлари бунга гувоҳдирлар”^[16].    

Ушбу ҳидоятли ва нурли Таврот маълум вақт ўтгандан сўнг унга эргашувчилари томонидан бузилган. Бу ҳақда Қуръонда шундай хабар берилган:

﴿۞أَفَتَطۡمَعُونَ أَن يُؤۡمِنُواْ لَكُمۡ وَقَدۡ كَانَ فَرِيقٞ مِّنۡهُمۡ يَسۡمَعُونَ كَلَٰمَ ٱللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُۥ مِنۢ بَعۡدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ٧٥﴾

“Улар (Исроил авлоди)нинг сизларга ишонишидан умид қилаяпсизми (эй мусулмонлар)?! Ваҳоланки, улардан бир гуруҳи Аллоҳнинг каломини эшитиб, англаб олганларидан сўнг, била туриб, уни ўзгартирар эдилар-ку!”^[17]. 

2. Инжил. Ушбу китоб Исо алайҳиссаломга туширилган бўлиб, унда ҳидоят ва нур бўлган. Бу китоб ўзидан олдинги Тавротни тасдиқловчи бўлиб келган:

﴿وَقَفَّيۡنَا عَلَىٰٓ ءَاثَٰرِهِم بِعِيسَى ٱبۡنِ مَرۡيَمَ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ مِنَ ٱلتَّوۡرَىٰةِۖ وَءَاتَيۡنَٰهُ ٱلۡإِنجِيلَ فِيهِ هُدٗى وَنُورٞ وَمُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ مِنَ ٱلتَّوۡرَىٰةِ وَهُدٗى وَمَوۡعِظَةٗ لِّلۡمُتَّقِينَ٤٦﴾

“Уларнинг изларидан Исо ибн Марямни ўзидан олдинги (туширилган) Тавротни тасдиқ этувчи ҳолда издош қилиб юбордик ва унга Инжилни – ичида ҳидоят ва нури билан ўзидан олдинги (туширилган) Тавротни тасдиқ этувчи ҳолда тақводорлар учун ҳидоят ва насиҳат (манбаи) қилиб бердик”^[18].      

Маълум вақтдан сўнг ҳидоятли ва нурли бўлган Инжил ҳам унга эргашувчилари томонидан асл ҳолатидан ўзгартириб юборилган:

﴿وَمِنَ ٱلَّذِينَ قَالُوٓاْ إِنَّا نَصَٰرَىٰٓ أَخَذۡنَا مِيثَٰقَهُمۡ فَنَسُواْ حَظّٗا مِّمَّا ذُكِّرُواْ بِهِۦ فَأَغۡرَيۡنَا بَيۡنَهُمُ ٱلۡعَدَاوَةَ وَٱلۡبَغۡضَآءَ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِۚ وَسَوۡفَ يُنَبِّئُهُمُ ٱللَّهُ بِمَا كَانُواْ يَصۡنَعُونَ١٤ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ قَدۡ جَآءَكُمۡ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمۡ كَثِيرٗا مِّمَّا كُنتُمۡ تُخۡفُونَ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَيَعۡفُواْ عَن كَثِيرٖۚ قَدۡ جَآءَكُم مِّنَ ٱللَّهِ نُورٞ وَكِتَٰبٞ مُّبِينٞ١٥﴾

“Биз – насронийлармиз” деганлардан (ҳам) аҳдларини олдик. Уларга эслатилган нарсадан (катта) бир қисмини унутдилар. Шундан кейин уларнинг ўрталарида қиёмат кунигача адоват ва нафрат қўзғатдик. Кейин Аллоҳ уларни ўз қилмишларидан хабардор қилажак. Эй аҳли китоблар! Сизларга расулимиз (Муҳаммад) келиб, Китобдаги кўпгина сиз яширган (оятлар)ни сизларга баён қилмоқда ва (хатоларингизнинг) аксариятини афв этмоқда. Аллоҳдан сизларга Нур ва равшан Китоб келди”^[19].     

3. Забур. Ушбу китобнинг Довуд алайҳиссаломга нозил қилингани шундай хабар берилган:

﴿وَرَبُّكَ أَعۡلَمُ بِمَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ وَلَقَدۡ فَضَّلۡنَا بَعۡضَ ٱلنَّبِيِّ‍ۧنَ عَلَىٰ بَعۡضٖۖ وَءَاتَيۡنَا دَاوُۥدَ زَبُورٗا٥٥﴾

“Роббинг осмонлару ердаги барча жонзотларни яхши билувчидир. Дарҳақиқат баъзи пайғамбарларни баъзиларидан афзал қилдик ва Довудга Забурни бердик”^[20].  

4. Саҳифалар. Аллоҳ таоло Иброҳим ва Мусо алайҳиссаломларга саҳифалар нозил қилган. Бу саҳифаларда ҳалол ва пок, Аллоҳни зикр қилиб юрган, намоз ўқийдиган кишиларнинг ютуққа эришишлари ҳамда охиратнинг яхшироқ ва боқий экани тўғрисида хабарлар бўлган:

﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن تَزَكَّىٰ١٤ وَذَكَرَ ٱسۡمَ رَبِّهِۦ فَصَلَّىٰ١٥ بَلۡ تُؤۡثِرُونَ ٱلۡحَيَوٰةَ ٱلدُّنۡيَا١٦ وَٱلۡأٓخِرَةُ خَيۡرٞ وَأَبۡقَىٰٓ١٧ إِنَّ هَٰذَا لَفِي ٱلصُّحُفِ ٱلۡأُولَىٰ١٨ صُحُفِ إِبۡرَٰهِيمَ وَمُوسَىٰ١٩﴾

“Нажот топувчи одам, ҳақиқатан, (куфр ва гуноҳлардан) пок бўлур ва Парвардигорининг исмини ёд этиб, (беш вақт) намоз ўқир. Ҳа, сизлар, (эй кофирлар!) Дунё ҳаётини (охиратдан) устун қўюрсиз. Ҳолбуки, охират яхшироқ ва боқийроқдир. Дарвоқе, бу (оятлар) аввалги (пайғамбарларга нозил бўлган) саҳифаларда – Иброҳим ва Мусо саҳифаларида (ҳам) бордир”^[21].

Булардан бошқа китобларнинг номлари ҳақида Қуръони каримда бирор хабар келмаган. Аммо кўплаб пайғамбарлар юборилгани ва уларга китоблар берилгани ҳақида умумий хабарлар келган: 

﴿كَانَ ٱلنَّاسُ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ فَبَعَثَ ٱللَّهُ ٱلنَّبِيِّ‍ۧنَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِيَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ فِيمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِۚ ﴾

“Одамлар бир миллат (бир хил динда, яъни Исломда) эдилар. Сўнгра (улар бузилиб кетгач), Аллоҳ ҳам хушхабар берувчи, ҳам огоҳлантирувчи пайғамбарларни юборди. Яна улар билан бирга одамлар орасида чиққан келишмовчиликларни ҳал этадиган ҳукмларни чиқарсин деб (илоҳий) Китобни ҳам ҳақиқатан нозил қилди”^[22].    

Қуръонда номлари зикр қилинмаган бошқа илоҳий китобларга ҳам умумий иймон келтириш лозим бўлади.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

АРШГА ИСТИВО ҲАҚИДА

АЛЛОҲ БЕТИМСОЛ ЗОТДИР

^[1] مَا ҳарфи баъзи ўринларда لَيْسَ нинг амалини, яъни, мубтадони раф, хабарни насб қилади. Бунда қуйидаги шартлар топилиши керак:

1. مَا нинг хабари исмидан олдин келмаслиги керак. Агар олдин келса, مَا ҳарфи لَيْسَнинг амалини қила олмайди. Масалан, مَا فَائِزٌ سَعِيدٌ
2. مَا дан кейин إِنْ келмаслиги керак. Агар келса مَاҳарфи لَيْسَнинг амалини қила олмайди. Масалан, مَا إِنْ خَالِدٌ شُجَاعٌ

مَا нинг нафийси إِلاَّ билан бекор қилинмаслиги керак. Агар  إِلاَّбилан бекор қилинса, مَا ҳарфи  لَيْسَ нинг амалини қила олмайди. Масалан, مَا أَنْتَ إِلاَّ كَرِيمٌ

^[2] Манноъ Қаттон. Мабаҳис фи улумил Қуръон. – Байрут: “муассасату кутубис сиқофия”, 1980. – Б. 21.

^[3] Саъдуддин Тафтазоний. Шарҳу ақоид. – Миср: “Мактабатул Азҳарий”, 2000. – Б. 65.

^[4] Моида сураси, 48-оят.

^[5] Ҳижр сураси, 9-оят.

^[6] Фуссилат сураси, 41-оят.

^[7] Фуссилат сураси, 42-оят.

^[8] Бақара сураси, 2-оят.

^[9] Луқмон сураси, 3, 4-оятлар.

^[10] Исро сураси, 82-оят.

^[11] Сод сураси, 1-оят.

^[12] Шуро сураси, 52-оят.

^[13] Маннаъ Қаттон. Мабаҳис фи улумил Қуръан. – Байрут: “Муассасату кутубис сиқофия”, 1980. – Б. 145.

^[14] Мулла Али Қори. Мирқотул мафотиҳ. Байрут-Лубнан: “Дорул кутубил илмия”, 2007. – Б. 618.

^[15] Воқиа сураси, 77, 79-оятлар.

^[16] Моида сураси, 44-оят.

^[17] Бақара сураси, 75-оят. 

^[18] Моида сураси, 46-оят.

^[19] Моида сураси, 14, 15-оятлар. 

^[20] Исро сураси, 55-оят.

^[21] Аъло сураси, 14, 19-оятлар.

^[22] Бақара сураси, 213-оят.