“Ғайб очқичлари Унинг ҳузуридадир. Ундан ўзга уларни билмайди. У қуруқлик ва денгиздаги барча нарсани билади. Бир япроқ (узилиб) тушса ҳам билади. Ер зулматлари (қаъри)даги ҳар бир уруғ, ҳўлу қуруқ очиқ-равшан Китобда (ёзилган)дир” (Анъом, 59).
Ибн Умар розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Ғайб илмлари бештадир, уларни Аллоҳ таолодан ўзга билмайди: бачадонлар қачон ташлашини, эртага нима бўлишини, қачон ёмғир ёғишини, ҳар бир тирик жон қаерда ўлишини ва қиёмат қачон қоим бўлишини” (Имом Бухорий ривояти).
Оиша онамиз розияллоҳу анҳо бундай деганлар: “Ким Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эртага нима бўлишини айтадилар, деб ўйласа, Аллоҳ таолога катта бўҳтон қилади. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Айтинг: “Осмонлар ва ердаги бирорта ғайбни билмайди. Фақат Аллоҳ билади” (Намл, 65, Имом Муслим ривояти).
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Одамлар ичида яхшиликларга очқич, ёмонликларга ёпқич бўлганлари ва ёмонликларга очқич, яхшиликларга ёпқич бўлганлари бор. Аллоҳ таоло яхшиликка очқич қилган инсонларга саодат бўлсин. Аллоҳ таоло ёмонликка очқич қилган кимсаларга вой бўлсин” (Ибн Можа ривояти).
Ояти каримадаги “мафотиҳ” (очқичлар) калимаси кўчма маънода, ғайбларни билиш маъносидадир.
Ғайбни Аллоҳ таолодан ўзга билмайди. Аллоҳ таоло ғайб илмидан фақат пайғамбарларидан Ўзи истаганини огоҳ этади. “(У) ғайбни билувчидир. Ўз ғайбидан бирор кимсани хабардор қилмас. Фақат Ўзи рози бўлган (танлаган) пайғамбарнигина (Ўзининг баъзи ғайбидан огоҳ этар)” (Жин, 26-27).
Суддий ва Ҳасан Басрий “мафотиҳ”ни “ризқ хазиналари” деб тафсир қилган. Муқотил ва Заҳҳок эса уни “ерости хазиналари”, дея таъвил қилишган. “Мафотиҳ”ни ажал ва унинг етиши, кишилар умри қандай ниҳояланиши, амаллар хотимаси деб тафсир қилганлар ҳам бор.
Уламолар айтади: “Аллоҳ таоло бир қанча оятларида ғайб илмини фақат Ўзи билиши ва уни танланган пайғамбарларига билдиришини баён этган. Шунинг учун “эртага ёмғир ёғади”, дея қатъий айтмаслик керак. Тажрибадан келиб чиққан ҳолда, булутлар ва шамолнинг ҳаракати ёмғир ёғишидан дарак экани билинса ҳам, “ёмғир ёғиши кутилади”, дейиш тўғри бўлади. Зеро, Аллоҳ таоло истасагина ўша ёмғир ёғади”.
Имом Муслимнинг “Саҳиҳ”ида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларидан биридан бу ривоят нақл қилинган: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай марҳамат қилганлар: “Ким аррофнинг олдига бориб, ундан бирор нарса ҳақида савол сўраса, қирқ кун намози қабул бўлмайди”.
Ғайбни ва йўқолган нарса қаердалигини билишини даъво қилган кимсани “арроф” дейишади.
“У қуруқлик ва денгиздаги барча нарсани билади”. Аллоҳ таоло оятда махлуқотлари орасидан қуруқлик ва денгизни зикр қилди. Сабаби у иккиси ҳамиша инсонлар кўз ўнгида энг йирик махлуқотлардандир. Яъни, Аллоҳ таоло у иккисидаги ҳар бир нарсани билади.
“Бир япроқ узилиб тушса ҳам уни билади”. Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ер юзидаги ҳар бир экинга, дарахтлардаги ҳар бир мевага, ернинг қаъридаги ҳар бир уруғга “Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Бу фалончининг ризқидир”, деб ёзиб қўйилган”. Бу “Ер зулматлари (қаъри)даги ҳар бир уруғ, ҳўлу қуруқ, (ҳаммаси) аниқ Китоб (Лавҳул Маҳфуз)да (ёзилган)дир”, мазмунли ояти карима ифодасидир.
Баъзи муфассирлар бу муборак жумлаларнинг маъноси, ҳар дарахтнинг барги ҳавода қанча учиб юради, қаерга тушади; ер қаъридаги уруғ қачон униб чиқади, қанча ҳосил беради, уни ким ейди, буларни ҳаммасини Аллоҳ таоло билади, деб тафсир қилишган.
“...(ҳаммаси) очиқ-равшан Китобда (ёзилган)дир”. Яъни, фаришталар ибрат олишлари учун Лавҳул Маҳфузда ёзиб қўйилган. Аллоҳ таоло унутиш айбидан покдир.
Имом Қуртубий тафсири асосида
Нўъмон АБДУЛМАЖИД
тайёрлади
ЎМИ Матбуот хизмати