Абу Кабша Анморий (розияллоҳу анҳу) айтади:
«Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) марҳамат қиладилар: «Дунёга муносабатда кишилар тўрт тоифага бўлинади:
– Аллоҳ таоло мол ва илм берган бандалар. Улар молларини Аллоҳдан қўрқиб ишлатишса, ундан қариндошларига ҳадя беришса ва молларида Аллоҳ таолонинг ҳақи борлигини билишса, энг фазилатли мақомда бўлишади.
– Аллоҳ таоло илм бериб, мол бермаган бандалар. Ниятларини тўғри қилиб, молим бўлганида фалончига ўхшаб (эзгу ишларга) сарфлардим, дейишса, ниятларига яраша савобга эга бўлишади. Бу икки тоифанинг ажри тенгдир.
– Аллоҳ таоло мол бериб илм, бермаган бандалар. Агар улар молларини ўринсиз сарфлашса, Аллоҳ таолодан қўрқмай тасарруф қилишса, ундан қариндошларига ҳадя беришмаса, молларида Аллоҳ таолонинг ҳақи борлигини билишмаса, энг паст даражада бўлишади.
– Аллоҳ таоло илм ҳам, мол ҳам бермаган бандалар. «Агар молим бўлсайди, фалончидек (ёмон – тарж.) ерларга сарфлардим, дейишса, ниятларига яраша «тақдирланишади». Бу икки тоифанинг гуноҳи тенгдир» (Имом Термизий).
Шарҳ: Ҳадисда киши билимсиз ва фақир бўлса ҳам, ниятига қараб олим ва бадавлат кишилар билан баробар савоб ёки гуноҳга эга бўлиши мумкинлиги айтилган. Камбағал, илмсиз мўминга бой ва олим каби ажр-савобга эришиш йўли кўрсатилган. Чунки «Мўминнинг нияти амалидан яхшидир» (саҳиҳ ҳадис). Мўмин ақл билан иш тутиб, фарзларни тўла-тўкис адо этгач, ҳиммат билан хайрли ишларга ният қилдими, уни амалга оширолмаса ҳам, ҳавас қилган кишиларининг савобичалик савоб олади, иншааллоҳ. Ҳадис яхши ишларда илғор шахсларга ҳавас қилишни тарғиб этяпти.
Ўзи камбағал ва билимсиз бўлиб, «Пулим кўп бўлганида, фалончига ўхшаб яшардим», дея фақат дунё кетидан қувган, дин-диёнат, ҳалол-ҳаром билан иши бўлмаган кишиларга ҳавас қиладиганлар ҳам бор. Бу ҳолда, у бечора йўқчилик заҳматини тортиши билан бирга, ўша ёмон кимса билан баробар гуноҳ орттиради. Бундай орзудан қайтариляпмиз.
Хулоса қилиб айтганда, мўмин биргина чиройли ният билан олим ва бой кишиларга тенг савобга эришиши учун, қурби етган эзгу ишларга парвосиз бўлмаслиги керак. Чунки фақат яхши ниятлар қилиб, «кўнглим пок», деб юраверса, имкони бўлатуриб эзгу ишлар қилмаса, ниятнинг ҳам, кўнгилнинг ҳам холис эмаслигини кўрсатади. Кучи етадиган яхши амалларни қилмаган, қайтарилган ишлардан сақланмаган киши ниятнинг ўзи билан савобларга эришуви қийин.
Содиқ НОСИРОВ
тайёрлади.