Бугун жамиятимизда учраётган ўз жонига қасд қилиш кўпинча васвасага берилишдан келиб чиқмоқда. Бу иллатнинг олдини олиш учун ўлим ҳақидаги ёндашувимизни тўғрилаб олишимиз даркор.

Ўлим бу ҳар бир инсоннинг ҳаётдаги охирги нафаси, ҳисоб қилинадиган вақт, қабр, жаннат боғларидан бир боғ ёки дўзах чоҳларидан бир чоҳ бўлишини исботлайдиган ҳолатдир. Унинг ҳақиқий маъносини тушуниб, ҳис этган бобо, бувиларимиз бўлар-бўлмасга бу сўзни айтишдан ўзларини сақлаганлар. Шунинг учун ҳам халқимиз вафот этган кишига нисбатан тўғридан-тўғри “ўлим” сўзини қўлламайди. Балки “Фалон киши дунёдан ўтибди”, “Бўлмай қолибди”, “Омонатни топширибди” каби ибораларни ишлатиш урфга айланган.

Бугун эса бу сўзга нисбатан енгил муносабатда бўлиш бу иллатнинг авж олишига асосий сабабдир. Айримлар ўзаро ҳазиллашиб ҳам ўлим сўзини айтмоқда. Ҳатто айрим оналар фарзандларига нисбатан қўрқмасдан “ўлим” сўзини ишлатиб, қарғайдилар ёки дакки беради.

Жиддий сабаблардан яна бири меҳр-шафқат етишмаслигидир. Доимо бир-бирлари билан чиқиша олмайдиган, арзимас сабаб билан уриш-жанжаллар бўлаверадиган оилаларда ўсаётган фарзандларнинг қалби дунёни оиласи тимсолида тасаввур этади. Бора-бора ўлим оддий нарса, ҳаёт қийинчиликларидан қутулиш йўли бўлиб туюлади унга.

Афсус, бунинг исботини кўриб, гувоҳи бўлиб турибмиз. Ҳали онги мукаммал шаклланиб улгурмаган айрим мактаб ёшидаги болаларда ҳам ўз жонига қасд қилиш ҳолатининг содир бўлишини ушбу сабаблардан деб айтиш мумкин.

Бу офатдан сақланиш учун Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Тақво қилганларга шайтондан (бирор) мусибат етса, (дарҳол Аллоҳни) эслайдилар. Бас, ўшанда улар (ҳақни) кўрувчидирлар. Уларнинг дўстлари йўлдан уришда уларга ёрдам берадилар. (Бу ишда) сустлик қилмайдилар” (Аъроф сураси, 201–202-оятлар).

Муқаддас динимиз таълимотида инсон ҳаёти дахлсизлиги, унинг қадр-қимматини асраш каби муҳим жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилган. Мисол учун, ҳадиси шарифларда инсон ўзини ўлдириши у ёқда турсин, ҳатто ўлимни хаёлга келтиришдан ҳам қайтарилган. Жумладан, Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизлардан ҳеч бирингиз (ўзига етган зиён сабабли) ўлимни орзу қилмасин...” дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Бу ҳаёт имтиҳон майдонидир. Аллоҳ таоло бу ҳақда Қуръони каримнинг кўплаб оятларида хабар берган. Жумладан, Балад сурасида бундай дейди: “Ҳақиқатан, инсонни (дин ва дунё ишларида меҳнат ва) машаққатда (бўлиш учун) яратдик” (4-оят).

Дарҳақиқат, синовларда чиниққан инсонгина ҳақиқий саодатга эриша олади. Акс ҳолда, инсон бир мартагина бериладиган ҳаёт имкониятини қўлдан бой бериб, инсоний қадр-қиммати ва иймонини шайтоннинг васвасасига алданиб поймол қилиши ҳеч гап эмас.

Инсон ҳаётининг барча жабҳаларида турли-туман синовларга, қарама-қаршиликларга тўқнаш келмасдан муваффақиятга эриша олмайди. Ҳаётда учрайдиган синовларнинг қаршисида тун қанчалик қоронғи ёки узун бўлмасин, албатта, файзли тонг отишини кутгандек дадил тура олиш чин инсоний фазилатдир. .

Мусулмон киши бошига тушадиган яхшилик ва ёмонлик Аллоҳ таоло томонидан эканига иймон келтиради. Бусиз унинг иймони мукаммал бўлмайди. Иймоннинг мазкур шарти нафақат тилимизда, балки амалимизда ҳам ўз татбиқини топиши лозим. Агар мана шу тушунча мустаҳкам ўрин олса, дунё ҳаётида бошимизга тушадиган ҳар қандай қийинчиликлар қаршисида шошиб қолмайсиз.

Ўткир УМИРҚУЛОВ,
Ўзбекистон халқаро ислом
академияси магистранти

Марҳум қолдирган мол унинг дафнига сарфланиб, қарз ва васиятлари ўталганидан сўнг, қолгани Қуръони карим, суннат ва умматнинг ижмосига биноан меросхўрларга қуйидаги тартибда тақсимланади:

1. Фарз эгалари. Меросга энг биринчи ҳақдор кишилар “фарз эгалари”, дейилади. Маййитдан қолган молнинг уларга қанча тегиши аниқ белгилаб қўйилган.

2. Асабаларга. Асабалар фарз эгалари бўлмаганда, тариканинг барчасини, фарз эгалари бўлганда, улардан ортганини оладиган ворислардир.

3. Вало эгаси. Яъни марҳумни қулликдан озод қилган шахс. Ҳадисда: “Вало (озод бўлганнинг мавлога тегадиган мероси) озод қилувчига тегади”, дейилган.

4. Завул-арҳом. Марҳумнинг қизининг фарзандлари, онасининг отаси, амма, тоға, холалар “завул-арҳом” дейилади.

5. Мавлал-мувалот. Насаби номаълум киши насаби маълум киши билан биродарлашиб: “Ўлсам, меросхўрим бўласан, жиноят қилсам, хунини тўлайсан”, дейди ва насаби маълум киши қабул қилдим деса, ўртада биродарлик собит бўлади.

6. Марҳум: “Менинг насабимдан”, деб иқрор бўлган шахс. Марҳум тириклигида ҳеч ким насл-насабини билмайдиган кишини “менинг акам” ёки “укам” деб бу иқроридан ўлгунича қайтмаса ва насаби номаълум шахс эса унинг гапини тасдиқ ҳам, инкор ҳам қилмаса, меросхўр бўлади. Яъни юқоридаги меросхўрлардан ҳеч ким бўлмаса, марҳумнинг моли мана шу кишига берилади.

7. Маййит ҳамма молини васият қилган киши. Маълумки, васият ҳамма молнинг учдан бирдан ортмаслиги керак. Агар кимгадир молининг ҳаммасини васият қилган бўлса ва шу ергача саналган меросхўрлар синфидан ҳеч ким бўлмаса, у ҳолда қолган мерос ўша кишига берилади.

8. Байтул-мол. Марҳумнинг бирорта меросхўри бўлмаса, унинг моли умуммусулмонлар манфаати учун у ерга берилади.

Тартиб бўйича аввал келганларидан ҳеч нарса қолмаса, кейингилари ҳеч нарса олмайдилар.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Ота-оналар ва қариндошлар қолдирган нарсада эркакларнинг насибаси бор. Ота-оналар ва қариндошлар қолдирган нарсада аёлларнинг ҳам насибаси бор. У оз бўлсин, кўп бўлсин – фарз қилинган насибадир” (Нисо сураси, 7-оят).

Эркак меросхўрлар: 1. Ўғил. 2. Ўғилнинг ўғли (қанча пастласа ҳам, яъни ўғил ўғлининг ўғли ва ҳ.). 3. Ота. 4. Отанинг отаси (қанча юқориласа ҳам, ота отасининг отаси ва ҳ.). 5. Туғишган ака-ука. 6. Ота бир ака-ука. 7. Она бир ака-ука 8. Туғишган ака-уканинг ўғли. 9. Ота бир ака-уканинг ўғли. 10. Туғишган амаки. 11. Ота бир амаки. 12. Туғишган амакининг ўғли. 13. Ота бир амакининг ўғли. 14. Эр. 15. Қулни озод қилган хожа.

Аёл меросхўрлар: 1. Қиз. 2. Ўғилнинг қизи (қанча пастласа ҳам, яъни, ўғил ўғлининг қизи ва ҳ.). 3. Она. 4. Онанинг онаси (қанча юқориласа ҳам, яъни она онасининг онаси ва ҳ.). 5. Отанинг онаси (қанча юқориласа ҳам, яъни ота, отасининг онаси ва ҳ.). 6. Туғишган опа-сингил. 7. Ота бир опа-сингил. 8. Она бир опа-сингил. 9. Хотин. 10. Қулни озод қилган аёл бека.

Саиджамол МАСАЙИТОВ,
Фатво маркази бош мутахассиси

8 ноябр куни Шайхонтоҳур туманида жойлашган “Баланд” жоме масжидини Маданий мерос агентлиги мутасаддилари, Тошкент шаҳар Маданий мерос бошқармаси мутахассислари, шунингдек, масжидининг масъул вакиллари иштирокида обектни реставрация ҳамда таъмирлаш-тиклаш бўйича амалга оширилаётган ишлар ўрганилди. “Баланд” масжиди 1857 йилда қурилган бўлиб, ҳозирда обект давлат мулки ҳисобланади.
Маданий мерос агентлигининг Илмий эксперт кенгаши томонидан 2023 йилнинг 6-8 апрелида бўлиб ўтган йиғилишида ушбу қурилиш ишларини амалга ошириш лойиҳаси кўриб чиқилиб, белгиланган тартибда маъқулланган эди.
Бинонинг тарихий қисмига шикаст етказмаган ҳолда, Тошкент шаҳар Маданий мерос бошқармаси назорати остида атрофини реконструкция қилиш бўйича ишларни амалга оширишга рухсат берилган.

Сардор Поёнов
ЎзА

Қирқ иккинчи Шаржа халқаро китоб кўргазмасида Қуръони каримнинг аудио китоблари, Брайл алифбосидаги адабиётлар кенг намойиш этилмоқда.

Жумладан, “Дар ал-Барак” нашриёти томонидан болалар учун маданий-маърифий китоблар, пайғамбарлар қиссалари жамланган аудио китоблар, шунингдек, кўзи ожизлар учун Брайл алифбосидаги қатор диний асарлар таклиф қилинмоқда.

Aбу Даби араб тили маркази эса Брайл алифбосидаги маданий, ижтимоий ва сиёсий асарларни меҳмонлар эътиборига ҳавола этаяпти.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Саудия Aрабистонида “Исломда аёллар: мақоми ва таъсирини кучайтириш” мавзуида халқаро конференция бўлиб ўтмоқда.
Анжуман подшоҳ Салмон бин Aбдулазиз ҳомийлигида Ислом ҳамкорлик ташкилотига (ИҲТ) аъзо мамлакатлар давлат раҳбарлари, вазирлари ва бошқа расмийлари иштирокида ўтказиляпти.

Унда Саудия Aрабистони ташқи ишлар вазири, шаҳзода Файсал бин Фархон Саудия аёллари Подшоҳликнинг ривожланиш ва тараққиёт йўлида тутган роли ҳақида гапирди. Жумладан, вазир ижтимоий ва меҳнат бозоридаги ислоҳотлар натижасида сўнгги 7 йилда хотин-қизларнинг меҳнат ресурсларидаги иштироки 19,3 фоиздан 37 фоизга, раҳбарлик лавозимларида эса аёллар улуши 17 фоиздан 39 фоизга ошди, дея таъкидлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати