muslim.uz.umi

muslim.uz.umi

الإثنين, 23 تشرين1/أكتوير 2023 00:00

Қайсарликнинг оқибати – ҳалокат

Бугунги кунда террорчилик, экстремизм, радикализм бутун дунёга хавф солаётган, инсониятнинг тинч ва осуда яшаши учун тўсқинлик қилаётган жиддий муаммолардан биридир. Қўпорувчиликни касб қилиб олган бундай разил кимсалар тинчлик ва омонлик дини бўлган Исломни ниқоб қилиб олгани ғайридинлар ўртасида исломофобиянинг урчишига сабаб бўляпти.

Ана шундай ёвуз кучлар ва бузғунчи фирқалардан бири 1953 йили Яқин Шарқда асос солинган “Ҳизбут таҳрир” оқими бўлиб, унинг тарафдорлари ҳар қандай бошқача фикрлашни инкор этади, ўзининг мафкуравий ва диний қарашларини қўпол равишда мажбурлаб қабул эттиришга ҳаракат қилади. Улар ўз тарафдорларидан уларнинг ҳар бир буйруқларини сўзсиз бажаришни, уларга кўр-кўрона ишонишни талаб этадилар.

Бу оқим аъзолари Ислом дини ҳақида етарлича маълумотга эга бўлмаган кишилар, хусусан, ёшлар онгига халифаликни тиклаш ғоясини сингдириб, уларни ушалмас орзу-умидлар йўлида ўз моллари, куч-қувватлари, ҳатто жонларини ҳам қурбон қилишга тарғиб этадилар ва буни “шаҳидлик” деб баҳолайдилар.

Ваҳоланки, халифалик ўттиз йил давом этишини Пайғамбаримиз башорат қилиб, бундай деганлар: “Халифалик мендан сўнг ўттиз йилдир, кейин подшоҳлик бўлади”1.

Яқин Шарқда пайдо бўлганига етмиш йилдан ошган бўлса-да, ҳеч ким қабул қилмаган бу оқимни айрим илмсиз кишилар, Ислом динининг ҳақиқатидан бехабар айрим ёшлар қабул қилгани, оқибатда минг пушаймон бўлгани айни ҳақиқатдир.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда барча мусулмонларни жуда зарур иш – иттифоқликка, ҳамжиҳатликка буюриб, бундай марҳамат қилади: «Ҳаммангиз Аллоҳнинг “арқони”ни (Қуръонини) маҳкам тутинг ва фирқаларга бўлинманг ҳамда ўзаро адоватда бўлган пайтларингизда дилларингизни (туташтириб) ошно қилиб қўйган Аллоҳнинг неъматини ёдда тутинг...»2 (Оли Имрон сураси, 103-оят).

Ушбу оятда Аллоҳ таоло бизни, аввало, Қуръон кўрсатмасига амал қилган ҳолда бирликда, ҳамжиҳатликда яшашимизга, иккинчидан, фирқаларга бўлинмасликка буюради. Оятдаги “бўлинманглар” деган буйруқни Ислом номини ниқоб қилиб олган бирорта гуруҳ ёки оқимга кирманглар, аралашманглар, ақидангизга содиқ қолинг, деб тушунишимиз керак3.

“Ҳизбут таҳрир” оқими аъзолари мусулмонларнинг ораларини бузиб, ўзларича: “Биз алоҳида ҳизбмиз, алоҳида бир гуруҳмиз”, дейдилар. Уларнинг ҳар бири Аллоҳ таолонинг “фирқага бўлинманглар”, деган буйруғига қарши чиқиш орқали Ислом таълимотига тескари иш тутадилар.

“Ҳизбут таҳрир” тарафдорлари йўллари тўғри эканини исботлаш мақсадида Оли Имрон сурасининг 104-оятини бузиб талқин қиладилар. Оятдаги “Сизлардан бир уммат бўлсин...” буйруғининг маъносини ўзгартириб, “Аллоҳ таоло сизлардан ҳизб бўлсин” демоқда, дейишади.

Муфассирларимиз оятдаги “уммат”дан мурод уламолар жамоаси эканини таъкидлашган4. “Имом” деган сўз “уммат” сўзидан келиб чиққан бўлиб, унинг вазифаси ўз қавмини Қуръон таълимотига чақириш, яхшиликка буюриш, ёмонликдан қайтаришдир.

Ҳизбчилар ўзларича “Ҳизбут таҳрир” бир жамоатдир, у Тақийюддин Набахонийнинг ижтиҳодидир. Унга хоҳлаган одам кириши мумкин, деб даъво қиладилар. Лекин ҳизб аъзоларидан бирортаси адашганини тушуниб қолиб, ҳизбдан чиқса, аҳдини, қасамёдини бузгани учун маломатга қолади, дейдилар. Ваҳоланки, адашганини Ислом таълимоти асосида англаб етган кишининг ҳақиқатни топиб, нотўғри йўлдан қайтиши катта саодатдир.

Хулоса сифатида машойихларимизнинг қуйидаги сўзларини келтиришни лозим топдик: “Кишилар тўрт хил бўлади: 1) ҳамма нарсани билади ва билишини ўзи ҳам билади. У киши олимдир, унга эргашиш зарур; 2) билади, лекин билишини ўзи билмайди. У гўё уйқуда, уни уйғотиш керак; 3) ҳеч нарсани билмайди ва билмаслигини ўзи ҳам билади. У жоҳилдир, унга ўргатиш лозим; 4) ҳеч нарсани билмайди ва ҳеч нарсани билмаслигини ўзи ҳам билмайди. У аҳмоқдир, ундан узоқ бўлиш керак”.

“Ҳизбут таҳрир” машойихларимиз айтган тўртинчи тоифанинг айнан ўзгинасидир. Уларни тўғри йўлга солиш учун қанчалик ҳаракат қилинмасин, барибир ўз билганларидан қолмайди. Уларнинг бу қайсарликлари Исо алайҳиссаломнинг машҳур гапини эсга солади: “Мен Аллоҳнинг изни билан қанчадан-қанча беморларни даволадим, кўрларнинг кўзини очдим, ўликларни тирилтирдим. Аммо аҳмоқларни йўлга сола олмадим” (“Тарихи Кабир”).

 Ғолиб НУРИДДИНОВ

الإثنين, 23 تشرين1/أكتوير 2023 00:00

Ёшларга қандай шароит бор?

الإثنين, 23 تشرين1/أكتوير 2023 00:00

Закий бола

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Бухоро амирларидан бири шаҳарнинг обод кўчасида сайр қилиб юрса, қаршисидан китоб жилдини елкасига осган бир мактаб толиби чиқиб қолибди. Бола хушёр ва закий экан, дарров тавозеъ билан нотаниш кишига салом берибди. Амир алик олиб, боланинг қаердан келаётганини сўрабди.

– Мактабдан келаяпман, ҳазратим, – деб жавоб берибди бола.
– Халтангда нима бор?
– Қуръон китоби бор.
– Шундайми? Яхши. Қайси сурага келдинг?
– Фатҳ сурасига келганман, – ҳозиржавоблик билан дебди бола.
– Қани, китобни кўрай-чи, – дебди амир қўл чўзиб. Бола китобни олиб берибди. Амир варақлаб кўрса, китобнинг хатчўпи бошқа саҳифада турганмиш. «Бола мени алдабди-да, – деб ўйлабди амир. – Хатчўп Фатҳ сурасида эмас, бошқа жойда турибди. Бола ҳозирдан ёлғонга ўрганса, улғайганда ҳаммани алдайдиган бўлади. Менга рост сўзламадими, бошқаларга ҳам фақат ёлғон гапиради. Бунга устози айбдор, уларни бир жазолаб қўйиш керак эканда».

– Нега менга алдадинг, хатчўп бошқа жойда турибди-ку?! – дебди амир жаҳли чиқиб.
– Ҳазратим, бир қошиқ қонимдан кечинг, – дебди бола мулойимлик билан. – Устозим «Ким билан гаплашаётган бўлсанг, у одамга ёқадиган гап айтиш керак», деган эдилар. Кўринишингиздан сарой амалдорига ўхшайсиз. Амирлар, подшоҳу қўмондонлар улуғ ишларни, ҳарбий юришларни бошлашдан аввал Фатҳ сурасини ўқитишларини устозимдан эшитгандим. Шунинг учун сизни мамнун қилиш мақсадида Фатҳ сурасини ўқияпман, дегандим.

Бу гапдан амир очилиб, боланинг елкасига аста шапатилабди-да:
– Баракаллоҳ, муллабачча, бу гапинг жуда ўринли бўлди. Манави эса зукколигингнинг мукофоти, – дея ёнидан битта олтин танга олиб унга узатибди.
Бола эса тиллани олишга кўнмабди.
– Нега пулни олмаяпсан? – деб ҳайрон бўлибди амир.
– Ота-онам уришишади.
– Нега уришишади?
– «Қаердан олдинг?!.», деб. 
– «Подшоҳ берди», – дейсан...
– Бу гапга ишонишмайди.
– Нега ишонишмайди?
– «Подшо берса, бир дона эмас, бир лаган тилла берарди», дейишади.
Амир боланинг закийлигидан завқланиб кулибди ва унинг уйига бир лаган тилла юборибди.

«Қўҳна дунё ривоятлари»дан
«Ҳилол» журналининг 6(51) сонидан

 

Иккинчи давр - Набий соллаллоҳу алайҳис-салом вафотларидан кейинги Ҳулафойи рошидинлар замонидаги саҳобалар даври.

Улар тўрт ҳалифа, улардан кейин Абдуллоҳ ибн Масъуд, Абдуллоҳ ибн Умар, Абдуллоҳ ибн Амр ибн ал-Ос, Абдуллоҳ ибн Аббос, Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳумлардир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам замонларида ҳам фатво сўраб мурожаат қилинадиган машҳур кишилар ушбу саҳобалар эди.

Мазҳаблар саҳобалар даврида яъни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин пайдо бўлди. Чунки айрим саҳобалар Абдуллоҳ ибн Аббосга ишониб у кишининг фатволарига суянар эди. Агар бирор иш уларга мавҳум бўлиб қолса у кишининг олдиларига борар эди. Бошқалар Зайд ибн Собитга орқа қилиб унинг фатволарига суянар эди.

Маълумки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам у кишини мақтаганлар.

Бошқа саҳобалар эса ўзлари яшаган вақтдаги Расулуллоҳнинг (тўрт) ҳалифаларига суянишар эди. Бир киши келиб улардан, ҳукм олишда кимга суянасиз деб сўраса; "Менинг мазҳабим Абдуллоҳ ибн Аббоснинг мазҳаби, қачон менга бирор ишда муаммо бўлиб қолса у кишининг олдига бораман", - деб айтар эди. Бошқалари; "Менинг мазҳабим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳалифаси Умар ибн Хаттобнинг мазҳаби", дер эди.

Демак ўша даврда мазҳаблар бўлган.

Шундан биламизки, мазҳаблар тўрт имомлар; имом Абу Ҳанифа, имом Шофеий, имом Молик ва имом Аҳмадлар келганлиги сабаб зоҳир бўлган бидъат эмас.

Кўпчилик эҳтимол мана шу асрда «мазҳаблар Пайғамбар алайҳис-салом замонасида бўлмагани учун бидъатдир», деб эътиқод қилади.

Биз уларга жавоб бериб айтамизки; Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам замонларида ижтиҳод бўлганми? ... Йўқ, у вақтда бўлмаган, ижтиҳод у зот алайҳис-саломнинг вафотларидан кейин пайдо бўлган.

Шундай экан уни ҳам бидъат дейишимиз ақлга тўғри келадими?

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз сўзларини айтганларида бизларга тиниқ ва мусаффо нурни бериб кетганлар;

«Агар ҳукум чиқарувчи ижтиҳод қилиб муваффақиятга эришса унга икки ажр бор, агар хато қилса унга бир ажр бор».

Яъни ҳар қайси ҳолатда ҳам унга ажр берилган.

Демак ижтиҳод қонунан рухсат этилган шаръий кўрсатмадир.

Одамлар тоифаларга бўлинган вақтда улар ичида Қуръон ва суннатдан унинг дақиқ ва нозик усуллари билан ҳукм чиқариш даражасига етган уламолари бўлади ҳамда (ўрганишдан) ман қилган яшаш шароитлари ва улар билан бунга етишиш орасидаги ҳолатлар сабабидан ўрганишга тайёр бўлмаган кишилар бўлади.

Шундай экан диний мазҳабларга бўлинишнинг юзага келиши аниқ. Улар булардан - билмаганлар биладиган олимлардан - фатво сўраб келишлари аниқ нарса. Уламолар ҳар-ҳил бўладилар. Ҳамма ҳам мазҳабида ўзини ҳотиржам қилиб уни қониқтирадиган ўз замонасидаги фатво бера оладиган (олим) кишига мурожаат қилади. Бас шундан мазҳабларга бўлиниш пайдо бўлган.

Лекин мазҳаблар кўп бўлган, кейинчалик улар муҳим сабабларга кўра энг кам миқдордаги жамоага бирлашганлар. Бу ҳақида кейинроқ батафсил айтиб ўтамиз.

Саҳобайи киромлар вақтида -яъни иккинчи даврда - кейин пайдо бўлганлар каби насснинг сўзма-сўз маъносига тўхталиб оладиган ва ҳукмлар сабабларини тушунишдан фикрларини қулфлаб оладиган чегара билмас «экстримистлар» бўлмаган.

Саҳобалар орасида насс* билан маслаҳат** бир бирига ориз бўлиб қолган вақтда сабаб ва маслаҳатни нассга бўйсундиришда таъсир кўрсатадиган кишилар бўлмаган, бу ҳам чегара билмасликдир.

____

*Насс, шаръий насс - ҳужжат бўладиган матн.

**Маслаҳат, масолиҳул мурсала - яъни манфаат, ”қайдланмаган”, ”эркин манфаат”.

Имом Бутийнинг; «Мулаххасу мухозароти тарих ат-ташриъ ал-исламий» китобидан

Абдуллоҳ Ғуломов таржимаси.

 

الإثنين, 23 تشرين1/أكتوير 2023 00:00

Басралик қария ва жориянинг хотимаси

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Исмоил ибн Абдуллоҳ ал Хузоий менга мана бу ривоятни айтиб берди:

«Басра аҳлидан, Муҳолаба уруғидан бўлган бир киши Бармакийлар даврида баъзи юмушлар билан шаҳримизга келди. Ишларини битиргач, Басрага қараб жўнади. Ёнида хизматкор йигит ва жория бор эди. Дажла дарёсига етганларида соҳилда бир йигитни кўрдилар. Йигитнинг устида жундан тайёрланган либос, қўлида асо ва халтачада егуликлари бор эди. У қайиқчидан дарёнинг нариги қирғоғига, яъни Басра томонга ўтказиб қўйишни сўради.


Махлаблик қария бўй чўзиб йигитни кўрдию, унга раҳми келди.

Қайиқчига: «Бери кел, анави йигитни ўзинг билан қайиққа чиқариб ол» деди. Қайиқчи йигитни ўзи билан мингаштириб олди ва қайиқ манзил томон сузиб кетди. Тушлик вақти бўлганда қария овқатланиш столини ҳузурига олиб келишларини буюрди ҳамда қайиқчига юзланиб: «Анави йигитни ҳам чақир бизни олдимизга тушсин» деди.

Йигит қариянинг бу илтимосини рад этиб, тушишдан бош тортди. Қария қайта-қайта талаб қилавергач, охири тушди. Бирга таомланишди, шундан сўнг йигит яна ўзининг жойига қайтиб кетмоқчи бўлган эди, кекса киши то барчалари қўл ювмагунча йигитни туришга қўймади. Кейин отахон ичида шароби бор мешни олиб келишларини буюриб, ундаги шаробдан қуйиб ичди. Cўнг жорияга ҳам шаробдан узатди. Ундан кейин шаробни йигитга таклиф қилди.

Йигит ичишдан бош тортиб: «Мени маъзур тутасиз, ичмайман», деди.

Қария: «Узрингни қабул қилдик, биз билан ўтир» деди ва шаробдан яна жорияга узатди. Унга қани бир ҳунарингни кўрсатчи» деди. Шунда жория чолғу асбобини олиб келиб, у ёқ бу ёғини созлаб, қўлига олди-да, қўшиқ хиргоя қила бошлади. Қария йигитга қараб: «Ҳой йигит, сен ҳам шундай чиройли айта оласанми?», деб сўради.

Йигит: «Мен бу оламдаги энг гўзал нарсани жуда чиройли қилиб ўқий оламан», деди-да, Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм деб ушбу оятни тиловат қилди

«Қўлингизни тийинг, намозни тўкис адо этинг ва закотни беринг!» – деб айтилган кимсаларни кўрмадингми?!
Уларга уруш фарз қилинганда, тўсатдан бир гуруҳлари одамлардан худди Аллоҳдан қўрққандек ёки ундан ҳам қаттиқроқ қўрқишмоқда. Ва: «Роббимиз, нега бизга урушни фарз қилдинг, бизни озгина муддатга ортга суриб турсанг бўлмасмиди?!» – демоқдалар. «Дунёнинг матоҳи оз, охират эса тақво қилганларга яхшидир. Ва сизларга қилча ҳам зулм қилинмас», – деб айт».

«Қаерда бўлсангиз ҳам, ҳаттоки мустаҳкам қалъаларда бўлсангиз ҳам ўлим сизни топадир. Агар уларга бирор яхшилик етса: «Бу Аллоҳдан», – дерлар. Борди-ю, уларга бирор ёмонлик етса: «Бу сендан», – дерлар. «Ҳаммаси Аллоҳдан», – деб айт! Манави қавмга нима бўлдики, гапни тушунай демаслар?!» (Нисо сураси, 77-78-оятлар).

Дарҳақиқат, унинг овози жуда ёқимли эди. Қария Қуръон тиловатини тинглаб, саросимага тушиб қолди ва қўлидаги қадаҳни сувга улоқтирди-да: «Гувоҳлик бераманки, бу ўқилган нарса мен аввал эшитиб юрган нарсаларнинг барчасидан мутлақо гўзалдир. Ҳой йигит, бундан бошқа яна борми», деди. 

Йигит: «Ҳа албатта, деб:
 «Сен: «Ҳақ Роббингиз томонидандир. Бас, ким хоҳласа, иймон келтирсин, ким хоҳласа, куфр келтирсин», – дегин. Албатта, Биз золимларга деворлари уларни ўраб оладиган ўт-оловни тайёрлаб қўйганмиз. Агар ёрдам сўрасалар, эритилган маъдан каби юзларни қовурувчи сув билан «ёрдам» берилади. Нақадар ёмон ичимлик ва нақадар ёмон ҳузурланиш жойи!» (Каҳф сураси, 29-оят) оятини тиловат қилди».

Бу оятлар қарияга жуда қаттиқ таъсир қилди. Дарҳол қария мешни олиб келишларини буюрди. Олиб келинган мешни дарёга улоқтирди. Чолғу асбобини уриб синдирди. Кейин йигитга қараб: «Қутулиш йўли борми?», деб сўради.

Йигит: «Албатта бор», дея:

«(Менинг номимдан) айт: «Эй ўз жонларига исроф (жавр) қилган бандаларим, Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлманг! Албатта, Аллоҳ барча гуноҳларни мағфират этар. Албатта, Унинг Ўзи ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир»

(Зумар сураси, 53-оят) оятини тиловат қилиб берди.

Отахон баланд овозда қичқирди ва ҳушидан кетиб, йиқилди. Қарашса, омонатни топшириб бўлган экан. Қайиқ Басрага яқинлашиб қолган эди. Қирғоқдаги одамлар отахон келаётган қайиқни кўриб, қувончдан қичқирдилар. Бироқ улар қайиқда бўлган воқеадан бехабар ҳолда отахонни кутиб олиш учун қирғоқда тўпланиб турган эдилар.

Чунки, қария қабиласи орасида таниқли эди. Отахонни вафот этганини билган одамлар дарҳол унинг уйига олиб кетишди. Кўп ўтмай жанозаси ўқилди. Мен бу даражада кўп одам иштирок этган жанозани кўрмаганман. 
Менга етиб келган хабарга кўра, ҳалиги қўшиқчи жория сочини турмаклаб, бошидан қалин ва катта рўмолни ташлаб олиб, кечалари ибодат билан машғул бўлиб, кундузлари рўза тутаётган экан. Шу тарзда 40 кун ибодат билан машғул бўлибди. Сўнг, кечаларнинг бирида мана бу оятни эшитиб қолибди:

 «Сен: «Ҳақ Роббингиз томонидандир. Бас, ким хоҳласа, иймон келтирсин, ким хоҳласа, куфр келтирсин», – дегин. Албатта, Биз золимларга деворлари уларни ўраб оладиган ўт-оловни тайёрлаб қўйганмиз. Агар ёрдам сўрасалар, эритилган маъдан каби юзларни қовурувчи сув билан «ёрдам» берилади. Нақадар ёмон ичимлик ва нақадар ёмон ҳузурланиш жойи!» (Каҳф сураси, 29-оят).

Эртаси куни тонгда у жорияни вафот этган ҳолда топишди».

Таржимон: Нозимжон Ҳошимжон
Муҳаррир: Хуршид Маъруф

Top