Тошкент ислом институтида “Декабръ – Ислом ва ҳозирги замон фан ойлиги” деб эълон қилинган. Шу муносабат билан “Ижтимоий фанлар” кафедраси мудири, доцент, тарих фанлари доктори (PhD) Обид Тангиров раҳбарлигида 3-курс талабалари учун “Тарихий меъморий обидалар” мавзуси асосида Ҳазрати Имом мажмуасида жойлашган Бароқхон, Мўйи муборак мадрасалари ва Қаффол Шоший мақбарасига экскурция уюштирилди. Унда кафедра устозлари ва ходимлари ҳам иштирок этдилар.

Қаффол Шоший мақбараси

Қаффол Шоший номи билан машҳур бўлган Абу Бакр Муҳаммад ибн Али аш-Шоший (904-976) – ислом олими, муҳаддиси ва тилшуносидир. У Ҳазрати Имом номи билан таниқли бўлган.

Қаффол Шоший машҳур мусулмон илоҳиётчилари ва олимлари Имом ал-Бухорий ва Муҳаммад ат-Термизийларнинг шогирди ва маънавий вориси ҳисобланган. Мусулмон динига чуқур эътиқод қилган олим Маккани бир неча бор зиёрат қилган. Вафотидан сўнг Тошкентда унинг қабри устида мақбара барпо этилган бўлиб, у ҳозирга қадар мусулмонлар томонидан зиёрат қилинади.

Қаффол Шошийнинг асарлари бугунда ҳам қайта нашр этилмоқда. 2007 йилда Байрутнинг Dar al-Kutub al-‘Ilmiyah (Ливан) нашриёти томонидан ислом фиқҳи бўйича “Маҳасину шариат” китоби чоп этилди.

Мақбаранинг 10-асрга оид биринчи биноси ҳам сақланиб қолган. Сағана бирламчи шаклида сақланмаган.

Мақбара бу шаклда хоннинг ўша пайтдаги меъмори Ғулом Ҳусайин томонидан 1542 йилда қурилган. У асимметрик гумбазсимон мақбара – ҳонақодан иборат. Ҳонақо зиёратчиларга турар жой сифатида ҳам беришга мўлжалланган. Мақбаранинг ёнида Қаффол Шошийнинг издоши бўлган Хожа Аҳрор яшаган уй ҳам сақланиб қолган.

Ушбу ёдгорлик катта тарихий ва бадиий аҳамиятга эга бўлиб, Ҳазрати Имом мажмуи таркибига киради. 2007 йилда мақбара қайта таъмирланган.

Бароқхон мадрасаси

Бароқхон мадрасаси (XVI асрнинг 40-йиллари) барпо этилиши тарихи Тошкент ҳокими бўлган уч киши: Суюнчхожахон (1509–1525) ва унинг икки ўғли: Келди Муҳаммадхон (1525–1533) ва Наврўз Аҳмадхон ёки Бароқхон (1533–1556 йилларда Тошкент вилояти ҳокими, 1554–1556 йилларда эса бутун ўзбек улус хони – марказлашган шайбонийлар давлати олий ҳукмдори) номи билан боғлиқ. Бароқхон мадрасаси ана шу тип ва мақсадда барпо этилган бинолардан яққол ажралиб туради: масжид ва дарсхона ўрнида қурилган иккита мақбара, айни маҳалда мадраса – очиқ ҳовли теварагида бутун жуссаси қовуштирилган меъморий мажмуа бўлишидек қоидага ҳам амал қилинган. Бино ташқи гумбазлари, пештоқлари тепа қисми қайтақайта қуришлар ва зилзилалардан ҳам азият чеккан. Шу тахлит Бароқхон мадрасаси ажойиб ва нафис нақшу нигорлари йўқлик қаърига юзланган эди. Айни маҳалда эски фотосуратларда ва археологик қазишмалар чоғида аниқланган қадамалар парчалари, шунингдек, қўлёзма манбалар бизга қадар сақланиб қолмаган меъморий зийнатларни қайта тикламоққа имкон беради. Буюк Имом Абу Бакр Муҳаммад ибн Исмоил алҚаффол аш-Шоший табаррук мақбараси ёнида Тошкент ҳокимлари ва уларнинг қариндошлари сулолавий хилхонасини барпо этиш ғояси Суюнчхожахон кўнглида дунёга келган эди, дея тахмин қилиш ҳам мумкин. Мадрасанинг жануби-шарқий бурчагида жойлашган дастлабки унча катта бўлмаган мақбара-хонақоҳ ҳам чамаси Суюнчхожахон фармойишига биноан барпо этилган кўринади

Мўйи муборак мадрасаси

Ҳазрати Имом жоме масжидининг шимоли-ғарб тарафида мўъжазгина бир тарихий бино қад ростлаган. Унинг кунчиқарида кичикроқ, кунботарида каттароқ ўймакор ёғоч эшикларию мажмуанинг бошқа гумбазларига ўхшамас ҳаворанг гумбази бор. У – Мўйи Муборак мадрасаси. Мадраса илк бор XV асрда Бароқхон мадрасасининг қаршисида қурилган эди. Айтишларича, Хожа Аҳрор Валий то Самарқандга кетгунича, бу ерда бир муддат талабаларга дарс ҳам берган. Бироқ у мадраса бузилиб кетган.

Шу боис бўлса керак, мадраса ўрни аҳоли томонидан Хожа Аҳрор туғилган жой деб тушунилиб, Хожа Аҳрор майдони деб аталган.

1856-1857 йиллари Қўқон хони тайинлаган Тошкент ҳокими Мирзо Аҳмад қушбеги амри билан Мўйи Муборак мадрасаси пишиқ ғиштдан қайта қурилди. Бундай ном берилишига мадрасанинг махсус хоналаридан бирида кичкина шиша идишда Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) муборак мўйлари Тошкент дурдоналарига саёҳат

ТИИ Ижтимоий фанлар кафедраси

катта ўқитувчиси Т.Азимов

– Мендан ҳазратнинг вирдлари ҳақида кўп сўрашади. Ҳазратнинг асосий вирдлари илм эди. У киши: “Оддий мўминнинг вирди зикр, қорининг вирди Қуръон, толиби илмнинг вирди талаби илм, олимнинг вирди илм тарқатиш”, деб қўярдилар.

Кун тартибларига келсак, ҳазрат қи­шин-ёзин саҳарлаб турардилар. Бироз таҳажжуд ўқиб, сўнгра ишга ўтирардилар. Бомдод вақти кирганда намозни ўқиб, вирдларига ўтирарди­лар. Вирдлари суннатда келган тонгги зикрлар, Ёсин тиловати ва ўзлари ихтиёр қилган муайян зикрлардан иборат эди. Воқеа сурасини ҳам ҳар куни ўқирдилар.

Кўпинча эрталаб соат 7 ларда маросимга боришлари керак бўларди. Ҳазратни олиб кетгани келган кишининг келга­нини хабар қилиши ёки дарвоза қўнғироғини чалиши ҳазратнинг наздларида катта беодоб­лик ҳисобланарди. Улар айтилган вақтга келиб турар, ҳазрат ҳам келишилган вақтга ташқарига чиқардилар. Маросимга олиб кетадиган маши­на 6:30 га яқин келарди. Ҳазрат 3 дақиқада кийимларини алмаштириб, роппа-роса 6:30 га ташқарига чиқардилар. Вақтни тежаганларидан кийимнинг тугмасини ҳам йўл-йўлакай тақиб борардилар.

Маросимдан келибоқ, яна ишга ки­ришардилар. Сўнгги бир йилдан бери парҳезда бўлганлари учун кўпинча маросимдан келиб, уйда чой ичардилар. Чой ичишлари узоғи билан 15 дақиқага борарди. Кейин тушгача ишларди­лар. Ўзлари учун кунда 10 саҳифа китоб таълиф қилишни вазифа қилиб олгандилар. Вазифалари тугамагунча тўхтамасдилар, не бўлмасин, уни бажарардилар. Ҳатто сафарда ҳам имкон топди дегунча ишларини давом эттирардилар.

Одатда, пешиндан кейин ҳафтанинг баъзи кунлари дарс ҳалқалари бўлар, баъзи кунлари эса сузишга борар эдилар. Шунингдек, яна баъзи кунлари шомдан кейин дарс берсалар, бошқа кунлари шомдан кейин баскетболга борардилар. Ҳафтада икки марта сузиш, икки марта баскетбол, бешта дарс ва бир нечта мажлис бўларди. Бу бардавом ва бир маромдаги тадбирлар бўлса, ундан ташқари, турли йиғинлар, сафарлар ҳам кетма-кет бўлиб турарди.

Ҳазратнинг вақтига Аллоҳ таоло барака бериб қўйган эди. Буни у киши билан ҳамнафас бўлган инсон ҳам ўз вақтидаги ўзгаришдан сеза оларди. У кишининг вақтга бўлган эътиборларидан Аллоҳ таоло у кишини бу каромат билан сийлаган бўлса, ажаб эмас. Ҳазратнинг вирдларидан яна бири – ҳар доим таҳоратли юрардилар ва ҳар бир таҳорат кетидан икки ракъат нафл ўқирдилар.

Кечқурун соат ўнда, кечикиб кетса, ўн ярим-ўн бирларда уйқуга ётардилар. Баъзан хуфтонни эртароқ ўқиб, кейин ётиш олдидан таҳоратни янгилаб, витрни ўқирдилар. Ҳазрат бирор лаҳзани ҳам зое қилмас эдилар. Вазифаларни ўтаб бўлган пайтлари Қуръон тинглар эдилар. Қуръони каримни кўп ўқир ва эшитар эдилар. Озгина фурсат бўш бўлиб қолсалар, зикр қилиб ўтирар эдилар. У киши бадиий адабиётга ҳам қизиқардилар. Илмий ишлардан бўшаган пайтлари турли бадиий асарлар билан ҳам танишиб турар, ҳикматли шеърларни ўқишни, тинглашни яхши кўрар эдилар.

Шайх ҳазратларининг умр йўлдошлари:

Исмоил махдум қизи Фотима ҳожи онамиз.

Қирғизистоннинг «Кабар» миллий ахборот агентлиги «Бетакрор мерос билан юзма-юз: Ўзбекистон ўзининг бой маданияти билан Ғарб аудиториясини таништирмоқда» сарлавҳали мақолани эълон қилди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.
Мақолада Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ноябрь ойида Францияга расмий ташрифи доирасида Париждаги машҳур Лувр музейида ва Араб дунёси институтида Ўзбекистон тарихи ва маданиятига бағишлангани иккита йирик кўргазма очилгани ҳақида хабар қилинган.
«Луврдаги «Ўзбекистон воҳаларининг хазинаси. Карвон йўллари чорраҳасида» номли кўргазма милоддан аввалги V-VI асрдан бошлаб Темурийлар ҳукмронлиги даврларини қамраб олган, Араб дунёси институтида ташкил этилган «Самарқандга йўл. Ипак ва олтин мўъжизалари» кўргазмасида эса XIX аср охири – XX аср бошларига оид бой моддий маданияти тақдим этилган», деб ёзади нашр.
Мақолада кўргазмаларни тайёрлаш бўйича махсус комиссия тузилиб, кенг кўламли реставрация ишлари олиб борилгани алоҳида таъкидланган.
«Айниқса, VIII асрга оид Катта Лангар Қуръони саҳифаларини тиклаш жуда мураккаб ва айни пайтда қизиқарли бўлди, - деб ёзади агентлик. - Ушбу Қуръон ислом дини ва мусулмонлар учун жуда катта аҳамият касб этиб, бутун инсониятнинг маданий ва тарихий меросини ташкил этувчи қадриятлардан биридир».
Материалда қайта тиклаш ишлари уч йил давом этгани хабар қилинган. Ушбу муқаддас китобни реставрация қилишда Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон миллий кутубхонаси, Маданият вазирлигининг Санъат ва маданиятни ривожлантириш жамғармаси, Ўзбекистон Мусулмонлари идораси вакиллари иштирок этди. «Қайта тиклаш ишларида Лувр музейи реставраторлари Аксель Делау ва Аурелия Стрери иштирок этган», деб ёзади «Кабар».

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Абдулатиф Одилов,
Чуст тумани Мавлоно Лутфуллоҳ жоме масжиди имом-ноиби

Яқинда турмуш қурган икки ёш бир ой ҳам яшамасдан ажрашди. Бунинг сабаби эса ўзаро тортишув ва жаҳл устида эрнинг хотинига айтган уч талоғи бўлди.

Халқимизда “Жаҳли бурнининг учида экан”, деган гап бор. Бу иборани бугун аксарият кишиларга қўллаш мумкин. Чунки кейинги пайтда ён-атрофимизда жаҳли тез, асабий, бир гапга ловиллаб кетадиган одамлар кўпайиб бораётгандек. Ҳатто фарзандларига ҳам ғазаб билан муомала қиладиганлар етарлича топилади.

Гоҳида бозорларда, жамоат жойларида, оилаларда ўзаро тортишувлар бўлиб туради. Агар уларга эътибор берсангиз, аксарияти бир оғиз узр билан ҳал бўладиган иш. Бироқ икки томон ҳам бир гапдан қолмайди. Оддий вазият чигаллашиб, ёқалашишгача, ҳатто қотилликкача боради. Ғазаб босилиб, ақли ҳуши жойига келганда эса буларнинг барчасига афсусланади. Кейинги пушаймон ўзингга душман деганларидек, ғазабда айтилган сўз ва қилинган амал ҳар бир инсон учун ҳам, жамият ҳам учун зарарлидир.

Ибн Масъуд розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ғазабга бундай таъриф берганлар: “Албатта, ғазаб жаҳаннамнинг оловидан бўлган тамғабосардир. Аллоҳ таоло уни улардан бирининг қалб томирига жойлаштиргандир. Кўрмайсанми, қачон ғазабланса, кўзи қизариб, юзи бўзариб, томирлари шишиб кетадир”.

Динимиз доим хушмуомала, мулойим бўлишга чақириб, ғазабдан тийилишга буюради. Бундай инсонларга эса жаннат ваъда қилинган. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: «(У тақводор зотлар) яхши-ёмон кунларда инфоқ-эҳсон қиладиган, ғазабларини ичларига ютадиган, одамларни афв этадиган кишилардир. Аллоҳ бундай яхшилик қилувчиларни севади» (Оли Имрон сураси, 134-оят).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Ғазабини сочишга қодир бўла туриб, ўзини босган бандани Аллоҳ таоло қиёмат куни бутун халойиқ олдида чақиради ва унга истаган ҳурини танлаш ихтиёрини беради”, дейилган (Имом Аҳмад, Имом Термизий ривояти).

Маълумки, жаҳлдор кишиларни нафақат ўзгалар, балки уларнинг яқинлари ҳам ёқтирмайди. Бундай инсонлардан Аллоҳ таоло ҳам узоқлашиб, ғазаб назари билан боқади.

Абдуллоҳ ибн Умар розийаллоҳу анҳумо Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўрадилар: “Аллоҳ азза ва жалланинг ғазабидан мени нима узоқлаштиради?” Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ғазаб қилма” , деб жавоб бердилар» (Имом Аҳмад ривояти).

Албатта, ҳаммамиз ҳам оддий бандамиз. Ҳаётдаги баъзи воқеа-ҳодисалар сабаб беихтиёр жаҳлга берилиб, ўзимизни ҳам, ён-атрофдагиларни ҳам дилини вайрон қиламиз. Бундай асабийлик киши соғлиғига ҳам салбий таъсир этишини унутмаслик керак. Зеро, шифокорларимиз асаб толалари тикланмаслигини доим таъкидлаб келади. Хўш, ғазабни босиш, таранг вазиятдан чиқиш учун нима қилмоқ керак?

Бунинг бир неча йўллари борлигини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам таъкидлаганлар. Бу ҳақда муборак китобларда «Ғазаби қайнаган киши “Аъузу биллаҳи минаш-шайтонир рожим” деб, Аллоҳ таолодан паноҳ сўрасин», дея қайд этилган. Бунга: «Агар сизни шайтоннинг шарри тутса, Аллоҳдан паноҳ сўранг! Албатта, У Эшитувчи, Билгувчидир» (Аъроф сураси, 199-) оятини далил қилганлар.

Яна бир ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Агар қай бирингизнинг ғазаби келса, тик турган бўлса, ўтириб олсин. Агар шунда ҳам ғазаби тарқамаса, ётиб олсин!» дедилар (Имом Аҳмад ва Имом Абу Довуд ривояти). Чунки тик турган киши ғазабланганда бирон ножўя иш қилиб қўйиши мумкин. Ўтирган ёки ётган киши эса бундай хатти-ҳаракатдан тийилади.

Ғазабни сўндирадиган воситалардан яна бири таҳоратдир. Таҳорат ибодатида Аллоҳ таоло зикри мавжуд. Инсондаги ғазабни алангалатиб турувчи шайтон эса ибодат қаршисида ортга чекинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ғазаб шайтондандир. Шайтон эса оловдан яралган. Агар ғазабингиз келса, таҳорат қилинг!” дедилар (Имом Аҳмад ва Имом Абу Довуд ривояти). Бошқа бир ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам хутба қилаётиб бундай дедилар: “Билингларки, ғазаб одам боласи қалбида ёниб турган чўғдир!” (Имом Аҳмад ва Имом Термизий ривояти). Маълумки, ғазаб тана ҳароратини кўтаради. Сув эса кишини совутиб, асл ҳолига қайтаради. Шу боисдан аксарият бундай ҳолатларда киши юзига сув сепилади.

Албатта, ғазабини тийган киши кечиримлилик, ҳалимлик хислатини ҳам ўзида мужассамлаштирмоғи лозим. Чунки Қуръони каримнинг бир қанча ояти карималарида киши кечиримли ва ўзаро аҳил бўлиши кераклиги буюрилган. Қайсики оила ва жамиятда бундай хислатлар бўлар экан, у ерда файзу барака, тараққиёт бўлади, иншоаллоҳ.

Бобур МУҲАММАДИЕВ
тайёрлади.

"Ҳидоят" журнали 2022 йил 10-сонидан олинди