“Мазҳаб” сўзи луғатда “чиройли”, “гўзал” ҳамда “йўл”, “йўналиш” деган маъноларда ишлатилади. Шариат истилоҳида мазҳаб, Аллоҳ таолонинг амрлари ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васлламнинг суннатлари асосида ижтиҳод қилиб топилган, У Зотнинг розилигига эриштирувчи йўл,  урфда эса чиройли йўл маъносини билдиради.

Халқимиз асрлар оша эътиқод қилиб келаётган диний жамоа – аҳли сунна вал-жамоанинг мазҳаблари тўртта бўлиб, унинг асосчилари мутлақ ижтиҳод соҳиблари ҳисобланади. Улар мазҳаббоши ёки имом деб аталади. Уларнинг қай бирига эргашилса ҳам, тўғри йўл тутилган бўлади. Ушбу мазҳабларнинг бири бошқасидан устун кўрилмаган ҳолда барчаси бирдек қадрланади. Мусулмон киши тўрт мазҳабдан бирини маҳкам ушлаши вожиб амал.

 Тўрт мазҳабнинг ҳар бири асосчилари номи билан Ҳанафий, Моликий, Шофиий, Ҳанбалий мазҳаблари деб номланган. Ибн Ражаб Ҳанбалий раҳматуллоҳи алайҳ “Тўрт мазҳабдан бошқага эргашганга раддия” деган китобида мазҳабларга бўлган эҳтиёжни қуйидагича таърифлаган: “Аллоҳ таоло ўз ҳикмати тақозоси ила динни ушлаш ва муҳофаза қилиш учун одамларга имомларни чиқариб берди. Уларнинг билимлари, фатво ва ҳукмлар илмида кўзланган мақсадга эришганларини ҳамма тан олар эди. Барча одамлар фатвода уларга мурожаат қиладиган, ҳукмларни билишда ҳам уларга қайтадиган бўлди. Аллоҳ таоло улар учун мазҳабларини тартибга соладиган ва қоидаларни таҳрир қиладиган зотларни қоим қилди. Охир-оқибат улардан ҳар бир имомнинг мазҳаби, услуби, қоидалари ва фасллари аниқланди. Барча ҳукмлар ўшалар орқали чиқариладиган бўлди. Бу нарса мўмин бандалар учун Аллоҳ таолонинг лутфу карами, ушбу динни муҳофаза қилиш сабабларидан бўлди”.

Мазҳаббошилар Қуръони карим ва ҳадиси шарифдан ҳукмларни оладиган мужтаҳиди мутлоқ даражасига етганлар. Уларнинг йўли бирор-бир масалани ечишда  ўзлари асос қилиб олган усуллар ва истинбод қоидаларига таянгани жиҳатидан фарқ қилади.

Амр ибн Ос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон ҳоким ҳукм қилганда ижтиҳод қилиб, тўғри топса, унга икки ажр бўлур. Қачон у ҳукм қилганда ижтиҳод қилса-ю, хато қилса, унга бир ажр бўлур”, дедилар”.

Ҳанафий мазҳабининг имоми  Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ бирор масалани ечишда қуйидаги етти асос: Қуръони карим, суннат, саҳобийлар сўзлари, қиёс, истиҳсон, ижмо, урфга таянганлар. Қолган учала имомлар эса, урф ва истиҳсонга асосланмаган, Лекин Моликий мазҳаби истиҳсонни олган.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, тўртта мазҳабнинг ҳақ экани борасида мусулмонлар уммати ижмоъ қилганлар.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Албатта, бу Менинг тўғри йўлимдир. Бас, унга эргашинг. Ва бошқа йўлларга эргашманг, сизни Унинг йўлидан ажратурлар” (Анъом сураси, 153-оят).

Бугунги кунда дунёдаги тахминан 1.3 миллиард мусулмон аҳолисининг 92.5 фоизини суннийлар ташкил этиб, улар мазҳаблар бўйича қуйидаги нисбатда бўлинади: ҳанафийлар 47, шофиийлар 21, моликийлар 17, ҳанбалийлар 7.5 фоизини ташкил қилади.

Мусулмонларнинг мазҳабга бўлиниш эътиборидан аён бўлмоқдаки,  47 фоиз киши ҳанафий мазҳабида экани, бу мазҳабнинг моҳияти ва мазмунида одамларга енгиллик яратиб беришдек олий мақсад ўз аксини топган. Ҳанафий мазҳаби тўрт мазҳаб ичида васатийликни маҳкам тутган, шариатга хилоф қилмаган ҳолда бандаларга енгилликлар яратган мазҳабдир. Ҳанафий мазҳаби ҳеч қачон мусулмонларга қийинчилик ва машаққатни раво кўрмаган, хоҳ ибодатда бўлсин, хоҳ муомилат масалаларида бўлсин, Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг бундай ёндашуви таҳсин ва эътиборга сазовордир. Масалан, Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ кўйлакка теккан нажосатни гул ёки узум суви билан тозалаш ва меваларни хомлигида сотишга ижозат берганлар. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ урф ва истиҳсонга эътибор бериши жиҳатидан, қолган уч мазҳабга нисбатан фиқҳий масалаларда енгил ва мўтадилроқ деб айтсак бўлади.

Хайрулло МАРДОНОВ,

Хожа Бухорий номли ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси 

Жорий йилнинг 19 апрель куни Тошкент ислом институтида Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги ўрта махсус ислом билим юртларининг битирувчи курс талабалари ўртасида “Ягона олимпиада - 2017” нинг якуний Республика босқичи бўлиб ўтди. Ягона олимпиада ўрта махсус ислом билим юртлари битирувчи курс талабалари орасидан умумтаълим, чет тили ва мутахассислик фанлари бўйича қобилиятли ва истеъдодли талабаларни аниқлаш, уларнинг истеъдоди ва  ижодий қобилиятини намоён қилиш, ихтисослигини чуқур ўрганишга қизиқишларини ошириш ва муносиб рағбатлантириш мақсадида ўтказилди.

Тадбирнинг очилиш маросимида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари шайх Абдулазиз Мансур ҳазратлари барча иштирокчиларга ўз самимий тилакларини билдирди ва уларининг ҳақларига дуо-ю хайрлар қилдилар.

Ягона олимпиада қатнашчилари жами тўққиз нафарни ташкил этди, улардан икки нафари аёл-қизлардир. Унда талабалар қуйидаги фанлар ўз билимларини синовдан ўтказдилар:

-  Маънавият ва маърифат (ижодий имтиҳон);

- Араб тили (ижодий имтиҳон);

- Қуръон ва тажвид ҳамда фиқҳ фанларидан (тест);

- Она тили ва адабиёти (тест);

- Ўзбекистон тарихи (тест);

 Синов натижаларига кўра:

1-ўринни 67,5 балл билан Мир Араб ўрта махсус ислом билим юрти талабаси Акбар Роҳманов эгаллади. Ғолиб 1-даражали фахрий ёрлиқ билан тақдирланди ҳамда 2017-2018 ўқув йилида Тошкент ислом институтига конкурссиз ўқишга қабул қилинганлиги эълон қилинди.

2-ўринни 64,5 балл тўплаган “Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти талабаси Абдулазиз Қодиров эгаллади. Ғолиб Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг қимматбаҳо мукофоти, эсдалик совғалари ҳамда 2-даражали диплом билан тақдирланди.

3-ўринни 63,5 балл тўплаган Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти талабаси Муҳсина Исоқжонова эгаллади. Ғолиб ЎМИ томонидан ажратилган қимматбаҳо мукофот, эсдалик совғалари ҳамда 3-даражали диплом билан тақдирланди.

Қолган иштирокчилар ҳам ЎМИ томонидан мақтов ёрлиқ ва эсдалик совғалар тақдим этилди.

Бухоро шаҳридаги жаҳонга машҳур Мир Араб мадрасасининг 4 курс талабаси Акбар Роҳмановни ва барча устозларини ғалаба билан қутлаймиз. Бу ютуқлар замирида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 10-11 март кунлари Бухоро вилоятига ташрифи давомида Мир Араб мадрасасининг мақомини кўтариш ҳақидаги топшириқлари ҳамда бу кўҳна билим даргоҳи ҳақида билдирган юксак ҳурмат ва ишонч турибди, десак ҳечам муболаға бўлмайди.

Ўқув ва илмий  ишлар бўйича проректор И.Ахроров

Савдо-сотиқ билан шуғулланиш шарафли касблардан биридир. Динимиз кўрсатмасига кўра тижоратда ростгўйлик, тўғрилик, мулойимлик алоҳида ўрин тутади. Инсонларнинг ҳаққига хиёнат қилмай, бир-бирини алдамай савдо-сотиқ қилган кишиларга охиратда Аллоҳнинг энг суюкли бандалари билан бирга бўлиш бахти насиб бўлади. Абу Саъид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: ”Ишончли, ростгўй савдогар (жаннатда) набийлар, сиддиқлар ва шаҳидлар билан биргадир”, деб марҳамат қилганлар (Термизий ривояти).

Тўғрилик деганда аввало, ёлғон, хиёнат, туҳмат, бевафолик каби қабиҳ ишлардан узоқда бўлиш тушунилади.

Маълумки, ҳар қандай касбни пухта эгаллаш, ўз касбининг моҳир устаси бўлиш учун ана шу касбга тааллуқли илмни мукаммал ўрганмоқ керак. Ўз касбига муҳаббати бор инсон меҳнатдан чарчамайди, балки у роҳатланади. Меҳнатининг самарасини кўрганда барча чарчоқларини унитади. Касби туфайли атрофдагиларига ёрдами тегса, инсон ўзини бахтли деб ҳисоблайди. Демак, инсон ҳалол меҳнати билан ваъда қилинган улуғ савоблар, даражаларга эришар экан.

Демак, савдо-сотиқ, тижорат билан машғул бўлган киши динимиз кўрсатган йўлга мувофиқ тижорат қилса, унга охиратда катта ажру мукофот бўлиши, хатто жаннатда пайғамбар-у, сиддиқлар билан бирга бўлар экан. Аммо унинг акси бўлса, ўзининг фойдаси учун ҳийла-найранг, алдамчилик, кўзбўямачилик ва ғирромлик қилса, динимиз талабларидан ташқарига чиққан бўлади ҳамда қиёмат кунида оғир ҳисоб китобга мубтало бўлиши муқаррар. Баъзи бир савдогарлар ўз молини ўтказиш учун ёлғон гапирадилар, ҳатто ёлғон қасам ичадилар. Бу савдонинг баракасини кетказади. Бошқа томондан бало ва офатлар етиши ҳам мумкин.

Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан: Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам: ”Олувчи ва сотувчи ихтиёрлидир. Агар бир-бирларига рост сўзлаб, молини айбини яширмасалар ўрталарида барака бўлади. Агар моллари айбини яширсалар ва бир-бирларини алдасалар, савдоларида барака кўтарилади”, дедилар (Бухорий ва Муслим ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни бозорда буғдой сотиб турган кишининг буғдойига муборак қўлларини тиқиб кўрсалар, буғдойнинг таги сал нам экан. Шунда У зот: “Бу қандай бўлди?”, деб сотувчига эътироз билдирдилар. Сотувчи эса: “Ҳозир ёмғир ёғиб ўтган эди, шунинг учун нам текканини тагига қўйган эдим”-деб узр айтди. Он ҳазрат: “Нам теккани устида тураверса бўлмайдими? Кимки ҳиёнат қилса биздан эмас”-дедилар.

Баъзи бир ўлкаларга Исломни ёйишда мусулмон савдогарларнинг ўрни беқиёс бўлган. Кўплаб инсонлар мусулмон тижоратчилар сабабли исломга кирганлар. Хитой ерларига қарашли Шарқий Туркистон исломни мусулмон савдогардлар орқали ўрганганлар. Шу билан хитойликлар орасида ислом ёйила бошлаган. Мусулмон савдогарлар туфайли Ислом Индонезия, Малайзия, Филиппин каби  Жанубий-Шарқий Осиё мамлакатларига етиб борган. Шри-Ланканинг  жанубий ғарбида жойлашган Малдив ороли ва Вьетнамга ҳам исломнинг тарқалиши ортида мусулмон савдогарларнинг хизматлари катта.

Африка қитъасининг шимолидан тортиб марказий-шарқий ва жанубий Африкагача бўлган ҳудудларда ҳам исломнинг тарқалишига мусулмон савдогарларнинг ўрни ниҳоятда беқиёс.

Бироқ, қалб қулфларининг исломга очилишида тижоратчилирнинг хулқи қандай ўрин тутган?

Ана ўша биз улар ҳақида гапираётган тижоратчилар кўп ишлар қилмаган. Лекин улар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган хулқ билан хулқланган эдилар холос.

Бу хулқ Аллоҳ таоло ўз набиййиниوَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ  “Сиз буюк хулқ узрадирсиз” деб мақташига сабаб бўлган хулқ эди.

Бу хулқ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг

بعثت لأتمم مكارم الأخلاق

“Мен ахлоқларнинг энг мукаррамларини мукаммал қилиш учун юборилдим” деган сўзларида жо бўлган хулқ эди.

Масруқ розияллоҳу анҳу айтади: “Биз Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳу билан ўтирган эдик. У бизга: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фаҳш ишларни қилувчи ҳам фаҳш гапларни айтувчи ҳам эмасдилар. У зот:

إن خياركم أحاسنكم أخلاقاً

“Сизларнинг энг яхшиларингиз хулқи гўзалларингиздир, дер эдилар”, -деди” (Бухорий ривояти).

Жобир розияллоҳу анҳу айтади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:

إن من أحبكم إليَّ وأقربكم مني مجلساً يوم القيامة أحاسنكم أخلاقاً

“Сизларнинг менга энг севиклигингиз ва қиёмат куни менга энг яқин жойда бўладиганингиз хулқи чиройлиларингиздир”, дедилар  (Термизий ривояти).

  Исломда тижоратнинг ҳам ўзига хос ахлоқи бўлиб, у ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деб хабар берадилар:

عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : (إِنَّ أَطْيَبَ الْكَسْبِ كَسْبُ التُّجَّارِ الَّذِينَ إِذَا حَدَّثُوا لَمْ يَكْذِبُوا، وَإِذَا ائْتُمِنُوا لَمْ يَخُونُوا، وَإِذَا وَعَدُوا لَمْ يُخْلِفُوا، وَإِذَا اشْتَرُوا لَمْ يَذِمُّوا، وَإِذَا بَاعُوا لَمْ يُطْرُوا، وَإِذَا كَانَ عَلَيْهِمْ لَمْ يَمْطُلُوا، وَإِذَا كَانَ لَهُمْ لَمْ يُعَسِّرُوا

Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: “Касбларнинг энг яхшиси – тижоратчиларнинг касбидир. Улар гапирсалар ёлғон гапирмайдилар, уларга омонат қўйилса хиёнат қилмайдилар, ваъда берсалар хилоф қилмайдилар, сотиб олаётгаларини пастга урмайдилар, сотаётганларини бўрттирмайдилар, қарзларини беришни чўзиб юрмайдилар ва бировга қарз берганларида уни қистамайдилар” (Байҳақий ривояти).

Мусулмон тижоратчининг омонатдор бўлиши муқаддас динини кўрсатмаси ва топшириғи экан. Ривоятларда келишича Юнус ибн Убайд ҳар хил нархдаги кийимларни сотар эди. Баъзи кийим-кечакларининг нархи тўрт юз танга бўлса, баъзилариники икки юз танга эди. Бир куни ўзининг ўрнига дўконда жиянини қолдириб ўзи намоз ўқиш учун масжидга жўнабди. Шунда дўконга бир аъробий келиб тўрт юз тангалик кийим сўрабди. Унга икки юз тангалиги кўрсатилганда либос унга маъқул келиб уни сотиб олибди. Юнус ибн Убайд йўлда ҳалиги аъробийни учратиб қолибди ва либос ўзининг дўконидан сотилганини пайқаб ундан “Қанчага сотиб олдинг?” деб сўрабди. Аъробий тўрт юз тангага олганини айтгач Юнус ибн Убайд у либос икки юз танга туришини ва қайтариб олиб боришини айтибди. Аъробийнинг: “Биз томонларда бунинг нархи беш юз танга, мен розиман” деган гапига қарамай “Тўғрилик мол-у дунёдан яхшироқ” деб дўконидан икки юз тангасини қайтариб берибди, жиянига эса бу иши учун қаттиқ дашном бериб, уни инсофли бўлишга чақирибди.

Бунга ўхшаш воқеани Муҳаммад ибн Мундакир роҳматуллоҳи алайҳнинг ҳаётларида ҳам учратишимиз мумкин. У киши ҳам савдогарлардан бўлиб турли либосларни сотар эдилар. Бир куни ўрнига ёш бола савдо қилиб беш тангалик кийимни ўн тангага сотганлигини билиб қолиб харидорни излашга тушибди. Ахири топгач унга: “Ёш бола сизга беш тангалик кийимни ўн тангага сотибди”  дебди. У одам розилигини айтганда унга қарата: “Биз ўзимизга раво кўрганимизнигина бошқаларда бўлишига розимиз. Энди ё ўн тангалик либослардан бирини олинг, ёки беш тангани қайтариб берай, ёки бўлмаса либосни қайтариб пулларингизни олиб кетинг” деб айтибди. Ҳалиги одам беш тангани қайтариб олибди ва одамлардан бу улуғ зот ким эканлигини сўрганида улар Муҳаммад ибн Мундакир эканлигини айтишибди.

Аллоҳ таоло юртимиз бозорларига Ўзининг баракотларини ёғдирсин. Барчамизга муқаддас динимиз кўрсатмасига мувофиқ савдо-сотиқ қилиб, бу дунё бахти охират саодатига насиб этсин.

Жалолиддин Ҳамроқулов,

Тошкент ислом институти “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири,

Тошкент шаҳар “Новза” жоме масжиди имом хатиби

Жаҳон оммавий ахборот воситалари ИШИД етакчиси Абу Бакр ал-Бағдодий қўлга олингани ҳақида хабар бермоқда. У Мосулдан қочишга уринган. Ироқ ва Сурия чегарасида террорчи гуруҳ раҳбари қўлга олинган.

Араб мамлакатлари оммавий ахборот воситалари ИШИД етакчиси қўлга олингани ҳақида биринчи бўлиб хабар беришган. Бу маълумотни БМТ Хавфсизлик ва ахборот Қўмитаси ахборот хизмати бошлиғи Хейтам Абу Саид тасдиқлади.

Бундан олдинроқ оммавий ахборот воситаларида Мосул шаҳри яқинида ҳарбий амалиёт жараёнида ал-Бағдодийнинг яқин ёрдамчиларидан бири бўлган “Кавказлик амир” лақабли жангари қўлга олинаётганида ўлдирилгани ҳақида хабар тарқатилган эди. Ўтган ойда ал-Бағдодий жангариларга қараб сўзлаган нутқида қатор мағлубиятларга учраганини эътироф этган эди. 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

ахборот хизмати

“Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя” китобини ўқир эканман, муаллиф энг долзарб масалага айланган ахборот хавфсизлиги билан боғлиқ муаммоларнинг ечимига доир қувватли далиллар – Қуръони карим оятлари, саҳиҳ ҳадислар, маъмурий ва жиноий  жавобгарликка тортувчи моддалар,  воқеий ҳикоялар келтирганига гувоҳ бўлдим. Асарнинг ҳар саҳифаси тагидан “билиб олинг” рукнида  уламоларимизнинг доно насиҳатлари жой олган. Китобни ўқиган сари янги-янги маълумотларга эга бўласиз.

Умуман олганда, китоб ўқиш  инсонни буюклик сари етаклаши ҳақ гап. Аммо ҳозирги кунда баъзи  ёшларимиз, ёши катталар, ҳаттоки аёлларимиз орасида  китобни бир четга улоқтириб интернетга  муккасидан кетиш ҳолатлари учраётгани ачинарли.

Раҳматли Ғуломқодир ҳожи Юнусов  “Дониёр бин Озод” жоме масжидига асос солган эдилар. У киши қачон бўш қолсалар мутолаа қилар эдилар. 90 ёшга кирганларида ҳам кўзойнаксиз китоб ўқиганлар. Бугун ўйлаб қарасам, у кишининг узоқ умр  кўришлари ҳамда тетик юришларининг сабаби кўп китоб ўқиганларидан экан.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев  “Ёшларимизнинг мустақил фикрлайдиган, юксак интеллектуал ва маънавий салоҳиятга эга бўлиб, дунё миқёсида ўз тенгдошларига ҳеч қайси соҳада бўш келмайдиган инсонлар бўлиб камол топиши, бахтли бўлиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имкониятларини сафарбар этамиз” деб таъкидладилар.  Бу мақсадга эришишнинг асосий омилларидан бири китобхонлик маданиятини ошириш, ёшларни китобни севишга ўргатиш зарурлигини алоҳида қайд этдилар. Бу ҳаётий даъват ҳар биримизнинг, ота-оналар ва кенг жамоатчиликнинг онги ва қалбидан мустаҳкам ўрин эгалламоқда.  

Хулоса ўрнида  энг аввало, ёшлар бугунги кунда юртимизда барқарор бўлган тинчлик ва осойишталикнинг қадрига етиб, бу неъматни кўз қорачиғидай асраши мақсадида, тинмай ўқиш ва изланишда бўлиши, китобга меҳр қўйиши керак.  

Махмуджон АБДУСАИДОВ,

Бўстонлиқ туман бош имом-хатиби вазифасини бажарувчи