Сийрат уламоларнинг таъкидлашича Исломдаги биринчи фитна Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу даврига тўғри келишини айтадилар. Биринчи фитна деб номланишига сабаб шуки, Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламдан кейин ҳам турли фитналар бўлган лекин оммавий тус олмаган. Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу даврида эса фитналар қулфи синдирилган эди. Воқеъани қисқача баён қиладиган бўлсак, бир куни Ҳазрати усмон рўза тутган ҳолларида намозгоҳда Қуръон ўқиб ўтирган эди. Ногаҳон фитначилар қўлларида қурол билан у зотнинг жонига қасд қилиш нийятида яширинча орқаларидан кириб боришди. Улардан бири Усмон розияллоҳу анҳуга яқинлашиб қўлидаги заҳарланган пичоқ билан зарба берди. Зарб кучидан Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ҳушсиз бўлиб ерга йиқилди. Муборак қони эса тиловат қилиб турган Қуръон саҳифаси устига сочилди. Кароматни кўрингки қон сочилган жойи фитнагарлар ҳақидаги оят эди. Оятнинг мазмуни: “Аллоҳ сизни улардан тезда ҳимоя этади. Аллоҳ эшитувчи ва доно зотдир”.

Яна қуролланган шахслардан бири Ҳазрати Усмон томонига яқинлашиб зарба бермоқчи бўлган эди аёли ноила у зотни ҳимоя қилиб устига ташланди. Фитначининг кескир қиличи ноилани қўл ва бармоқларини кесиб юборди. Фитначилар Ҳазрати Усмонни ўлганини билгач, уйлари ва ундаги нарсаларни талон тарож қилишди. Улар Аллоҳдан қўрқмадилар. Қуръони каримни ҳам ҳурмат қилмадилар ва уруш ҳаром қилинган зулҳижжа ойини ҳам эътиборга олмадилар. Зеро, бу аянчли воқеъа ҳижрий 35 йил, 8-зулҳижжада содир бўлган эди. Демак фитна бошланганида ҳурматга сазовор муқаддас нарсаларнинг ҳеч қандай ҳурмати қолмас экан. Демак юқоридаги воқеъадан хулоса қиладиган бўлсак фитналар жамиятни пароканда қилиб, одамлар орасида турли низоларга сабаб бўлар экан. Охир оқибат бу зиддиятлар қон тўкилиши билан якун топар экан.

Аллоҳ таоло барчамизни ҳидоятидан адаштирмасин. Амин.

Мир Араб олий мадрасаси ўқитувчиси

Мадаминзода Абдулатиф Бахтиёржон ўғли тайёрлади.

Ўз ўрнида бўлган кулги, албатта, мароқлидир. Лекин бу ҳаргиз мўминни ҳазил-ҳузул, мазахлаш, хандалар ўқиш билан вақтини ўтказишига ундамаслиги лозим. Боиси “Кимнинг кулгиси кўпайса, ҳайбати озаяди” (Ҳазрат Умар).

Пайғамбаримиз алайҳиссалом феълларининг аксари табассум бўлган. Баъзи-баъзида кулганлар ҳам. Лекин ҳеч қачон қаҳқаҳа отиб кулмаганлар.

Кулги мўминни Аллоҳнинг ибодати, тоати, зикри каби қурбат ҳосил қилувчи амаллардан машғул қилмаслиги керак. Аммо меъёрда кулиш, табассум қилишнинг зарари йўқ. Масалан, кишининг фарзандлари ёки аёлига кулиб қўйиши мустаҳабдир. Ҳадисда: “Биродаринг юзига табассум қилишинг садақадир” (Имом Термизий ривояти), дейилади.

Кишиларга танилиш даражада кулгини кўпайтириш ёмон амаллардан. Мўмин ҳаётда ҳам амалда жиддий бўлиши лозим.

Шариатнинг шиорларини (азон, намоз, рўза каби ибодатларни) масхаралаш, истеҳзо қилиш эътиқодга зарар етказади. Нубувват даврида мунофиқлар мусулмонларни истеҳзо қилишар, ҳазил-мазах қилиб бир-бирларини кулдиришарди. Истеҳзоларига жавобан Аллоҳ таоло бундай деди: “... Узр айтманглар. Батаҳқиқ, имонингиздан кейин куфр келтирдингиз...” (Тавба сураси, 66-оят).

Аммо мубоҳ ишда ёлғон аралаштирмасдан ҳазил қилиш жоиз.

Баъзилар ҳазил қилишда ҳаддан ошиб, ўзгаларнинг фикрини инобатга олмай қўйишади. Гоҳида бир кишини, баъзида эса бошқани масхара қилишади. Оқибатда нафратга дучор бўлишади. Мунъий ҳазил ҳаромга олиб боргани учун жоиз эмас.

Шу ўринда “Кулги таҳоратни синдирадими?” деган савол туғилади. Уламолар намоздан ташқарида хоҳ баланд, хоҳ паст овозда кулиш таҳоратни синдирмайди, дейишган.

Намоз асносида кулиш уч турга бўлинади:

– Балоғатга етган кишининг намозда эшиттириб кулиши таҳоратини синдиради ва намозини бузади. Аммо балоғатга етмаган одамнинг кулиши таҳоратини синдирмайди, намозини бузади. Абу Мусо Ашъарий розийаллоҳу анҳу ривоят қилади: «Пайғамбаримиз алайҳиссалом одамлар билан (масжидда) намоз ўқиётган эдилар. Тўсатдан кўзи ожиз киши келиб, чуқурга тушиб кетди. (Уни кўриб) намоз ўқиб турганлардан кўпчилиги кулиб юборди. (Намоз тугагач) Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Ким кулган бўлса, таҳоратини янгиласин ва намозни бошидан ўқисин”, деб буюрдилар» (Имом Табароний ривояти).

Фақат ўзи эшитиб, бошқалар эшитмайдиган даражада кулиш намозни бузади, лекин таҳоратни синдирмайди.

Табассум намозни бузмайди, таҳоратни ҳам кетказмайди. Жобир розийаллоҳу анҳу ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалари билан аср намозини ўқиётганларида табассум қилдилар. Намоздан сўнг у зотга: “Ё Расулуллоҳ, намоз ўқиб туриб табассум қилдингизми?!” дейишди. Шунда у зот алайҳиссалом: “Менинг олдимдан Микоил алайҳиссалом ўтди. Унинг икки қанотида чанг бор эди. У менга кулган эди, мен унга табассум қилдим”, дедилар (Имом Байҳақий ривояти).

Пайғамбаримиз алайҳиссалом умматларига меҳрибон, насиҳатгўй ва раҳмлидирлар. Шариатимизда ҳеч қандай қийинчилик, машаққат йўқ. Зиён ва машаққатларни кетказиш фойда ва манфаатларни жалб қилишдан устун туради.

Манбалар асосида
Абдулвоҳид ВАЛИЕВ
тайёрлади.

"Ҳидоят" журналининг 12-сонидан олинди

Жаҳолат ва жоҳилликнинг энг асосий давоси китоб ўқишдир. Зеро, китоб инсоннинг энг яқин дўсти ва маслаҳатчиси, ақл қайроғи ва билим манбаидир. Унга ошно киши дунё ва охират шарифи бўлган илмни эгаллайди.

Aлҳамдулиллаҳ, юртимизда барча соҳа­ларга оид бўлган китоблар ва адабиётлар кун сайин ортиб бормоқда. Биргина диний йўналишда тафсир, Қуръони карим маънолар таржимаси, ҳадис, ақида ва бошқа фанларга оид кўплаб китоблар она тилимизда нашр этилмоқда. Уларни мутолаа қилиш керак, холос.

Ўтмишда ота-боболаримиз Қуръон, ҳа­дислар билан биргаликда “Хамса”, “Бобур­нома”, “Ўтган кунлар”, “Меҳробдан чаён” сингари бадиий адабиётлар ва халқ оғ­заки ижоди намуналарини ўқиб-айтиб улға­йишган. Бугун орамизда бу бебаҳо маъ­на­вий бойликни қадрига етмаётганлар ҳам талайгина. Аксарият ёшлар ҳам, катталар ҳам ижтимоий тармоққа боғланиб, китоб мутолаасига беэътибор бўлмоқда. Натижада уларнинг маънавияти, тафаккур қуввати заифлашди. Ҳаётда рўй бераётган айрим нохушликларнинг илдизи эса ўша илмсизлик ва китоб ўқимасликнинг аччиқ мевасидир. Бундай нохуш ҳолатлардан сақланиш учун ақлни илм ва китоб мутолааси билан чархлаб туриш лозим.

Ҳар қандай янгилик ҳам бир кун келиб эскиради, бироқ инсониятнинг минг йиллар давомида қўлга киритган дурдоналарини ўзида жамлаган китоблар асло эскирмайди. Буни улуғ зотлардан бизгача етиб келаёт­ган бебаҳо асарлардан англаш мумкин.

Имом Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбоний китоб ўқиш асносида мураккаб бир масалага ечим топганларидан хурсанд бўлиб: “Бундай лаззатни подшоҳларнинг болалари ҳам кўрмаган”, деганлар.

Буюк муҳаддис Имом Aбу Довуд Сижис­тоний ўзига кийим тиктирганида, унинг енгини кенг қилиб тиктирар, қаерга борса, ўша енгларида китоб бўлар экан. Бўш вақт топилди дегунча, китоб мутолаасига киришар экан.

Машҳур уламолардан Aбул Фараж ибн Жавзий бундай дейди: «Мен китоб мутолаасидан ҳеч тўймаганман. Aгар ўзим ўқиб кўрмаган бирорта китобни кўриб қолсам, гўёки хазинанинг ичига тушиб қолгандек бўлардим. Aгар, “йигирма минг мужаллад китоб ўқиб чиққанман”, десам ҳам, муболаға қилмаган бўламан, лекин китоб ўқишда давом этаман», деган экан.

Ҳасан ибн Саҳл айтади: «Маъмун ухлаганда атрофида китоблар турар эди. Ухлашдан олдин ҳам китоб ўқир эди. Уйқу­дан уйғониб кетганда ҳам китоб ўқир эди. У инсон шундай васият қилар эди: “Ёлғизлик ваҳшатини китоб ўқиш билан енггин. Aлбат­та, китоб­лар сўзловчи тиллар ва тикилиб ту­рувчи кўзлардир”».

Ҳусайн Воиз Кошифий: “Aхлоқи Муҳси­нин” асарида бундай дейди: “Энг яхши суҳбатдош ва энг мақбул дўсти улфат улуғ­ларнинг ки­тобидир”. Жалолиддин Румий маснавийларида ке­ладики: .

Излама китобдан яхшироқ ҳамдам,

Чунки суҳбатдошдир ҳар қачон, ҳар дам.

У дилга роҳату жонга ородир,

Сен неки истасанг, унда пайдодур.

Бундоқ латиф ҳамдам ким кўрмиш, эй ёр,

Ундан ранж ҳам етмас, ранжитмас зинҳор.

Китоб илму дониш ва маънавий озуқа ҳо­­сил қилишнинг асосий манбаидир. Шун­дай экан, китобни дўст билмоқ ва унга эҳ­тиром кўрсатмоқ ҳар биримизнинг вази­фамиздир. .

Отабек ЮЛДОШЕВ,

Арнасой тумани бош имом-хатиби

Британиянинг «The Daily Telegraph» кундалик газетаси «Нега мен Ўзбекистон ҳақида орзу қилишдан тўхтамайман?» сарлавҳали мақолани чоп этди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.
Нашр колумнисти Сюзан Мур қаламига мансуб мазкур мақолада муаллиф бир неча йилдан сўнг яна ҳаётидаги энг унутилмас масканлардан бирига айланган Ипак йўлининг юрагига саёҳатга отлангани ҳақида ёзади.
Муаллиф томонидан Тошкент афсонавий тарихий шаҳарлар - Самарқанд, Бухоро, Хива ва бошқаларга борадиган сайёҳлар учун марказ сифатида тавсифланади.
«Бу кенг хиёбонлар, дизайнерлик дўконлари, «Ўзбекистон» меҳмонхонаси жойлашган шаҳар, деб ёзади Сюзан Мур. Тошкент метрополитени санъат асари, барча бекатлар бир-биридан фарқ қилади. Улардан баъзилари катта қандилли залларга ўхшайди, бошқалари 1960 йилларда илмий декорациясини эслатади. Пойтахтдаги энг машҳур метро бекатларидан бирида машҳур космонавтларни, жумладан, биринчи аёл космонавт Валентина Терешковани кўриш мумкин».
Муаллифнинг таъкидлашича, «Ўзбекистон дурдоналари» - Бухоро, Самарқанд ва Шаҳрисабз шаҳарларининг ажойиб тарихий қиёфаси бугунги кунгача сақланиб қолган.
Мақолада ушбу шаҳарларнинг маданий ва тарихий аҳамияти алоҳида эътироф этилган.
«Икки минг йилдан ортиқ тарихга эга Бухорода нафис ва гўзал масжид-мадрасалар, исломгача бўлган маданият – зардуштийлик изларини учратиш мумкин... Шаҳрисабз – улуғвор масжидларни барпо этган буюк Амир Темурнинг туғилган маскани.. Самарқанд Регистон майдони ва Шохи-Зинда мақбаралари мажмуаси билан машҳур», деб ёзади муаллиф.
Британия босма нашрида эълон қилинган ушбу мақолада, шунингдек, Ўзбекистон миллий таомлари ва амалий санъати ҳақидаги маълумотлар ҳам ўқувчилар эътиборига ҳавола қилинган. Муаллиф бир пайтлар жаҳон савдо маркази бўлган, қадимий меъморчилик ёдгорликлари замонавий объектлар билан ёнма-ён жойлашган бу тарихий шаҳарларга саёҳат қилишни тавсия қилган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Хаворижлар Али розияллоҳу анҳунинг тарофдорларидан ажралиб чиққан бўлган бир гуруҳ ҳисобланади. Улар аввалда Али розияллоҳу анҳуга ёрдам бериш учун тўпланган эдилар. Ҳазрати Али ва Муовия розияллоҳу анҳум ўрталаридаги чиқарилган ҳукм шартномасидан кейин, Али розияллоҳу анҳуни  мазкур таҳким воқеасида айблаб,  ундан ажралиб чиқади. Шунинг учун ҳам уларни "Хаворижлар", яъни ажралиб чиққанлар, исёнчилар деб аташади. Ушбу гуруҳ тарафдорлари Басра ва Куфа аҳолисидан ташкил топган эди.[1]

Улар Куфадан чиқиб Ҳаруро деган жойга кетадилар. Шунинг учун баъзилар Хаворижларни "Ҳарурийлар" ҳам деб аташган. Улар ўша пайтда 12 минг киши бўлишган. Улар ўзларига Абдуллоҳ ибн Кавво ва Шабас ибн Рибъийларни бошлиқ қилиб олишган[2].

Шундан сўнг хаворижлар Али розияллоҳу анҳуга ҳам, умавийларга ҳам баробар қарши кураш бошлаганлар. Улар кураш давомида ўзига хос жанг услубини ишлаб чиқдилар, яъни отлиқ аскарлар тўсатдан ҳужум уюштириб, хавф туғиладиган бўлса, дарров ўзларининг ҳарбий манзиллларига, Басра яқинидаги Батаих деган жойга қайтар эдилар. Хаворижлар ҳаракати араблар фатҳи бўлган Ироқ ва Эрон аҳолиси, оддий араб мусулмонлар ҳамда меҳнаткашлар оммаси манфаатини ифодалашга даъвогар ҳам бўлган[3].

Шундай қилиб Хаворижлар исломдаги энг биринчи ажралиб чиққан гуруҳ ҳисобланади. Буларни фирқа эмас гуруҳ дейилишига сабаб, гуруҳ арабчадаги ҳизб калимасини ифода қилиб, диний маънодан кўра кўпроқ сиёсий маънога далолат қилади. Буларни сиёсий  гуруҳ дейилишига сабаб, албатта улар сиёсий фикрда бўлганлар.

Хаворижлар халифа маълум бир тайинланган, чегараланган қавмдан бўлишлиги шарт эмас, балки ҳар бир мусулмон ҳалифа бўлишга салоҳиятли ҳисобланади, модомики, унда иймон бўлса, илм бўлса ва инсонлар унга байъат бераётган пайтда қўйилган шартларда қоим турса, у халифа бўлишга ҳақли бўлади дейишади. Халифа Форс, Турк ёки Ҳабаш бўлса ҳам бўлаверади. Фақатгина Арабларнинг Қурайшларидан бўлиши шарт эмас дейишади.

Хаворижларни Али розияллоҳу анҳу қаноатлантириш ва уларни қайтаришлик учун бир неча бор харакат қиладилар. Лекин, натижа чиқавермагач, Али розияллоҳу анҳу уларни бутунлай қириб ташлашликни мақсад қилади ва уларга уруш очади. Лекин, Али розияллоҳу анҳу умрининг охирги кунларида хаворижлар ҳақида бир гап айтган: "Мендан кейин хаворижларга уруш очманглар. Бас, кимки хақни талаб қилса хато қилган ҳисобланмайди. Лекин, ботилни ирода қилиб уни талаб қилган кимса хато қилган ҳисобланади", деб айтганлар.

VIII асрнинг иккинчи ярмига келиб хаворижлар ўз раҳбарлари номи билан аталувчи бир неча гуруҳларга: азракий, ибодий, суфурий кабиларга бўлиниб кетдилар. Олимларнинг фикрича, хаворижларнинг 20 га яқин гуруҳларга бўлиниши ҳамда умавий ва аббосий халифалар VII – IX асрларда уларга қарши кескин кураш олиб бориши натижасида уларнинг аксарияти қириб ташланди, қолганлари Шимолий Африкада ўз давлатини вужудга келтирдилар. Улар халифаликдаги кўпгина қўзғолонларда қатнашганлар. VII асрнинг 80 йилларида Ироқда умавий халифасига қарши кўтарилган 20 минг қўшинга эга бўлган азракийлар қўзғолони 15 йил давом этди, 14 йил (869 - 883) давом этган азракий Али ибн Муҳаммад бошчилигидаги қора қул – зинжийларнинг Қуйи Ироқ ва Хўзистондаги дахшатли қўзғолонлари ниҳоят тор-мор этилди. Ҳозирда хаворижларнинг ибодий сектаси Мағриб мамлакатларида Жазоир, Тунис, шунингдек Ўмон ва Танзанияда учрайди[4].

ТИИ Модуль таълим шакли талабаси,

Самарқанд шаҳар Хўжа Нисбатдор жоме масжиди

имом-хатиби Бобохон Бобохонов

[1] Хулафои рошидин 120- бет.

[2] Ал-Фарқу байнал фироқи. 51-бет.

[3] Ислом йўналишлар, мазҳаблар, оқимлар. 29-бет.

[4] Ислом йўналишлар, мазҳаблар, оқимлар. 29-30-бетлар.