muslim.uz

muslim.uz

Жанубий-шарқий Осиёда жойлашган Мьянма давлатида ислом динига эътиқод қилувчи кўп сонли мусулмонлари истиқомат қилади. Мусулмонлар Мянмада аҳолисининг 4,3 фоизи, яъни 2,5 миллион нафарини ташкил этади. Шундан роҳинжа мусулмонлари 1 миллион нафардан ортиқдир. 

Мьянмада аҳолининг асосий қисми буддизмга эътиқод қилгани сабабли, ушбу мамлакатда ўзга дин вакилларига нисбатан ҳукумат қўшинлари ва буддист экстремистлар томонидан босим ўтказилган эди. 

Нобель мукофотининг 23 нафар совриндори БМТ хавфсизлик йиғилишида Мьянмадаги мусулмонларга бўлаётган зўравонликларни тўхтатиш масаласига эътиборни қаратди. Машҳур олимлар ташкилот номига очиқ мактуб йўллаб, “Мьянмадаги этник тозалашлар натижасида содир бўлаётган инсоният фожиаси”га эътибор қаратишни талаб қилишган. 

"Бордию бунга бирор чора кўрилмаса, одамлар ё ўқлардан, ё очликдан ҳалок бўлади", - дейилади мактубда. 

Мьянманинг шимоли-ғарбидаги Ракхайн штатида мусулмон-рохиньяларга қарши зўравонликлар сабаб бўлган. БМТ маълумотларига кўра, сўнгги 4 йил ичида мазкур минтақадаги 120 минг одам тазйиқлар туфайли ўз уйини ташлаб кетишга мажбур бўлган. 

Жаҳонда мусулмонлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишни мақсад қилган Ислом ҳамкорлик ташкилоти ҳам Мьянмада содир бўлаётган мантиқсиз воқеаларга нисбатан ўз ёндашувини билдирди. 

Бу ҳақдаги баёнот ташкилотнинг ноябрь ойидаги йиғилишидаэълон қилинган ва “Мьянмадаги инсон ҳуқуқлари борасидаги резолюция” лойиҳасининг 72-бандида айтилган. 

Саудия Арабистони Подшоҳлигининг Бирлашган Миллатлар Ташкилотидаги доимий вакили Абдулла ибн Яхё Ал Маалами томонидан билдирилган фикрда 21 асрда ҳеч қандай этник тозалашларга йўл қўйилмаслиги лозимлиги, бу 20 асрда қолиб кетган одат эканини айтиб ўтган. 

Мьянмадан роҳинжа-мусулмонларининг қувилиши, уларни ўлдириш билан қўрқитиш, ўз ерларида яшаш ҳуқуқидан маҳрум қилиш жиноят экани таъкидланган. 

Маълумоларга кўра, Мьянманинг Аракан вилоятида жуда катта ер ости заҳираси, табиий бойликлар мавжуд. 

Ҳозирда Араканда айнан роҳинжа аҳолиси яшайдиган ҳудудда 1,2 триллион куб-метр табиий газ ва 2,1 миллиард баррель нефть заҳиралари мажуд экани тахмин қилинмоқда. Бу эса можароларнинг аниқ мақсадини юзага чиқаради. 

Ўзбекистон ҳукумати Мьянмадаги ҳолат юзасидан ўз муносабатини билдирган ҳолда, 18 сентябрь куни зарур маҳсулотлардан иборат инсонпарварлик ёрдамини Бангладеш Қизил ярим ой жамиятининг Даккадаги миллий бош қароргоҳига етказиб бериш бўйича амалий ишларни бажарган эди.

ЎМИ матбуот хизмати

Болалар тарбиясига доир фойдали маслаҳатлар

Фақиҳ Маждуддин Уструшанийнинг «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асарида келтирилган кўпгина шаръий ҳукм ва фатволар узоқ асрлар синовидан ўтган бўлиб, у ота-она ва вояга етмаган фарзандларга ўз ҳақ-ҳуқуқлари ва вазифаларини таниш ва танитишда ажойиб дурдона асар сифатида қадрлидир. Чунки ноҳақлик ва тажовузкорликнинг ўз вақтида олди олинмаса, бошқа иллатлар урчиб кўпаяди.  Бундан дастлаб ота-онанинг ўзлари катта азият чекиб, бир умр пушаймон бўлиб, боши эгик ҳолда яшаб ўтишлари ҳаётимизда кўплаб учрайди.

Ибн Сино ёш авлод тарбиясининг илк палласида нималарга эътибор бериш кераклиги ҳақида қуйидагиларни айтган эди: «Ёш бола бошланғич таълим ва тилга доир қоидаларни ёд олганидан кейин у машғул бўлиши мумкин бўлган касб-ҳунар ва саноъатга мойиллигига қараб, уни шунга йўллаймиз. Агар у котибликни хоҳласа тил, хат ёзиш, нутқ сўзлаш ва одамлар билан муомала қилиш кабиларга далолат қиламиз. Албатта бу ўринда боланинг майли аҳамиятга эга».

Ҳасан Басрий (р.ҳ.) бир куни ёшлар тарбиясига эътиборни жалб қилиш мақсадида ҳамсуҳбатларига: «Эй кексалар! Экин пишиб етилганидан сўнг нима қилинади?», деб савол бердилар. «Ҳосили йиғиб олинади», дейишди. Шунда Ҳасан Басрий (р.ҳ.): «Эй йигитлар! Шуни билингларки, гоҳида экин пишиб етилмасдан олдин, унга офат (касаллик) етиши мумкин», деб кишининг ўспиринлик даврини қандай ўтказиши ва унинг келажакда ким бўлиб етишишига эътиборни жалб этдилар.

Ёш авлод тарбияси ҳақида сўз борар экан, Имом Ғаззолийнинг бу хусусдаги фикр-мулоҳазалари нақадар тўғри эканини ҳаётда кўриб турибмиз: «Ёшлар тилла тақинчоқ ва турли зебу зийнат тақмасликлари лозим. Улар ўтириш, туриш, салом бериш одобларига риоя этишлари, ўзларидан катталар ҳузурида оёқларини чалиштириб ўтирмасликлари, сергап ва сўкувчи бўлмасликлари, беҳаё сўзларни айтмасликлари, хусусан, ёмон хулқли тенгдошларига аралашишдан эҳтиёт бўлишлари лозим».

Биз қуйида Маждуддин Уструшанийнинг «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асарида келтирилган касб-ҳунар ва таълим тарбияга доир фатволардан намуналар келтириб ўтамиз:

Ёш болани меҳнатга жалб этиш.

Ота ёки бобо (отанинг отаси) қарамоғидаги ёш болани, шунингдек, икковининг васийлари ҳам уни ижара кўринишида бирор-бир хизматга беришлари мумкин. Меҳнатга ўргатиш ва чиниқтириш мақсадида меҳнати учун ҳақ бермасалар ҳам (меҳнати учун ҳақ бериш мақсадга мувофиқ) ушбу кишиларда боланинг меҳнатидан фойдаланиш ҳуқуқи бор.

Изоҳ: Жамиятга табиб, қурувчи, тўқувчи, муаллим, Ватан ҳимоячиси, қурол ясовчи уста, машина ҳайдовчи, новвой каби касб эгалари ҳамиша зарур. Тарихдан маълумки, қайси жамият замонавий илмлардан орқада қолган бўлса, албатта, инқирозга учраган, келгинди босқинчиларга қарам бўлган. Пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом) шунинг учун умматга: «Фарзандларингизни сувда сузишга, отда чопишга, камондан отишга ўргатингиз», деб буюрганлар. Фахри коинотнинг ўзлари аскарларнинг машқларини кузатганлар, мусулмон фарзандларини бошқа халқлар тилини ўрганишга ундаганлар.

Динимиз инсонларни ҳалол меҳнат, касб-ҳунар билан турмуш кечиришга чақирган. Дангасалик, ишёқмаслик, бекорчилик, нопок йўллар билан тирикчилик қилиш Исломда қаттиқ қораланган. Ўтмишда момоларимиз эрларини пул топиб келишга жўнатишиб, фақат ҳалол йўл билан, меҳнат орқали пул топишни тайинлашган ва: «Биз йўқчилик ва очликка чидаймиз, аммо дўзах оташига чидай олмаймиз», деб насиҳат қилишган.

 Боланинг меҳнати учун берилган ҳаққа эгалик қилиш ва уни сарфлаш хусусида.

Ким ёш болани ижара кўринишдаги хизматга бериш ҳуқуқига эга бўлса, ушбу хизмат учун берилган ҳақга ҳам эгалик қилиши мумкин. Чунки бу шартномага оид ҳуқуқ (ижара ҳам икки томон ўртасидаги шартнома, битим) бўлгани учун, ушбу ҳуқуқ шартномани тузувчи кишига тегишли, лекин болага хизмат учун берилган ҳақни сарфлаш ҳуқуқига эга эмас (чунки бу мулк ёш болага тегишли). Ота, бобо ва шу иккисининг васийларидан бошқа ҳеч ким ёш боланинг мулкини тасарруф қилиш ҳуқуқига эга эмас. Шунингдек, ёш болага инъом этилган мулкка ўз қарамоғига олган киши эгалик қила олса-да, лекин уни сарфлаш ҳуқуқига эга эмас. Имом Муҳаммад фикрича, зарур бўлса ушбу мулкни ёш боланинг ўзи учун сарфлаши мақсадга мувофиқ, чунки уни сарфламасдан ушлаб туриш ёш бола учун зарардир.

 Ёш боланинг даражасига лойиқ бўлмаган касб бўйича ижара кўринишидаги хизматга бермаслик тўғрисида.

Ёш боланинг отаси тўқувчи бўлмаган бўлса, ёш болани қарамоғига олган киши уни тўқувчилик бўйича ижара кўринишидаги хизматга бериш ҳуқуқига эга эмас. Бу борада ёш болага эгалик ҳуқуқи муҳокамага асосланади. Ушбу касбнинг зарарли томони ёш боланинг шаъни ва ижтимоий мавқеига таъсир қилиши мумкин.

Изоҳ: Болаларга ёшлигидан бирор касб-ҳунар ўргатиш ота-онанинг муҳим вазифасидир. Улуғ шоиримиз Алишер Навоий бир достонининг қаҳрамони тилидан: «Ҳунарни асрабон неткумдир охир, Олиб туфроққаму кеткумдир охир», деб бежизга ёзмаган. Атоқли шарқ шоири Низомий Ганжавий: «Ўқиб-ўрганилган ҳар битта ҳунар ҳунармандга бир кун фойда келтирар», деб ёзганида минг бора ҳақ эди. Яна ҳикматлардан бирида: «Ҳар кимнинг зари бўлмаса-да, аммо ҳунари бўлса, дунёда ҳеч бир хавф-хатари бўлмайди. Шунинг учун киши ҳунар зийнати билан безанмоғи керак», дейилибди. Яна Алишер Навоий хазратлари: «Йўқ ҳунари ёлғиз эрса киши, қайда киши сонида ёлғиз киши», деганлар. Яъни, агар юз киши бўлса ҳам, илм-ҳунари бўлмаса, бир киши ҳисобидадир. Ёлғиз киши эса ҳеч қачон инсоният ҳисобида бўлмайди.

Ўғил болаларни ота меҳнатга ёллаши мумкин.

Ўғил болалар вояга етмасалар ҳам, меҳнат қила олиш ёшига етсалар ва ота пул топишлари учун уларни бир ишга топшириб, тушган пулдан уларга таъминот пули бериши мумкин. Шунингдек, ота бирор иш ёки хизмат бўйича уларни ёллаши ҳам мумкин.

Изоҳ: Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:  «Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Аллоҳ таоло деди: «Мен Қиёмат куни қўйидаги уч тоифа одамнинг душманидурман: Менинг номим билан қасам ичиб ваъда бергач, ваъдасига вафо қилмаганнинг, озод одамни (қул қилиб) сотиб, пулини еганнинг ва бир одамни ёллаб ишлатиб, сўнг ҳақини бермаганнинг (душманидурман)».

Ота қизларини ёллай олмайди.

Агар қизлари бўлса, ота уларни бирор иш ёки хизмат учун ёллай олмайди. Чунки меҳнатга ёлловчида қизларни ёллаш ҳуқуқи йўқ. Бу шариатда тақиқланган.
Бир кишининг фарзандига таълим бериш ёки касб ўргатиш учун киши ёллаши хусусида.

Қози, имом Фахруддин[1] ўзининг «Фатово» асарининг ижарага оид меъёрлар бўлимининг нотўғри ижара битимлари фаслида шундай дейди: Бир киши хизматкори ёки фарзандига шеър, адабиёт, ёзув ва ҳисоб кабилардан таълим бериш ёки тикувчилик ва шунга ўхшаш касб-ҳунар ўргатиш учун киши ёллаб, бунинг учун олти ой ва шу каби муддат тайин этса, ушбу битим ҳақиқий ва шу муддат ичида бола таълим олиш-олмаслигидан қатъи назар устоз хизмати учун ҳақ тўланиши лозим.

Изоҳ: Халқимизда фарзандларни ёшлигидан бирор ҳунарга ўргатиш мақсадида устозга шогирд беришдек жуда яхши анъана бор. Бу одат бошқа халқларда учрамайди десак, муболаға бўлмас. Истиқлол шарофати билан бугун она заминимизда сертароват, жаҳон андозаларига тўла мос келадиган юзлаб касб-ҳунар коллежлари бунёд этилди. Ўсиб келаётган ёш авлод бугуннинг энг илғор техника ва технологияларини мукаммал эгаллашини таъминлаш мақсадида ушбу таълим муассасалари юқори сифатли анжомлар билан жиҳозланиб, талабаларга тақдим этилди. Бу ёшларга бўлган эътибор ва ишонч тимсолидир.

Имом Байҳақий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шундай деганлар: «Кимки тиланчилик қилишдан сақланиш, оиласини боқиш ва қўни-қўшниларига мурувват қилиш мақсадида ҳалол йўл орқали ризқ топиш билан машғул бўлса, қиёмат кунида у Аллоҳ таолога юзи ўн беш кунлик ойдек ёруғ бўлган ҳолида йўлиқади».

Энг улуғ зотлар саналмиш пайғамбарлар ҳам ўз ризқларини ҳалол пешона терлари билан топганлари, яъни касб-ҳунар билан шуғулланганлари барчамиз учун буюк ибратдир. Улар ризқ Аллоҳдан эканини билган ҳолларида ҳам ҳунарсиз ўтирмадилар. Тарихдан маълумки, Одам (алайҳиссалом) деҳқончилик, Нуҳ (алайҳиссалом) дурадгорлик, Довуд (алайҳиссалом) темирчилик, Идрис (алайҳиссалом) эса хаттотлик билан шуғулланганлар.

Маълумки, ҳар қандай касбни пухта эгаллаш, ўз касбининг моҳир устаси бўлиш учун ана шу касбга тааллуқли илмни мукаммал ўзлаштирмоқ керак. Касбига муҳаббати бор инсон ўз меҳнатидан чарчамайди, балки роҳатланади. Касби туфайли атрофидагиларга ёрдами тегса, инсон ўзини бахтли ҳисоблайди. Шунинг баробарида Аллоҳ таоло томонидан улуғ ажру ҳасанотлар берилишига муносиб эканини ҳис қилиш билан руҳияти енгил тортади, имони қувват олади.

Салаф уламоларидан бири шундай дейди: «Кимда учта хислат бўлмаса, қилган амали унга фойда бермайди: мустаҳкам имон, холис ният ва тўғри бажарилган амал. Зеро, Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг: "Кимки охиратни истаса ва мўминлик ҳолида (ўз) саъйи билан ҳаракат қилса, бас, ундай зотларнинг саъйи (Аллоҳ наздида) манзурдир" (Исро, 19) оятида учта шарт айтилган: охират истагида бўлиш, буйруқларни бажаришда саъй-ҳаракат қилиш ва мустаҳкам имонли бўлиш».

Имом Табароний ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Гуноҳлар ичида шундайлари борки, унга фақат ҳалол ризқ топиш мақсадида қилинган таш-вишгина каффорат бўлади», деб марҳамат қилганлар.

Дарҳақиқат, инсон ҳалол меҳнати билан улуғ савоблар ваъда қилинган даражаларга эришиши мумкин. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир ҳадисда: «Албатта, Аллоҳ таоло ҳунарманд мўминни севади», деганлар.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадисларининг бирида: «Ҳеч ким қўл меҳнати билан топган таомидан кўра яхшироқ нарса еган эмас. Албатта, Аллоҳ таолонинг пайғамбари Довуд (алайҳиссалом) ҳам қўл меҳнати орқали кун кўрганлар», деб марҳамат қилганлар (Имом Бухорий ривояти).

[1] Фахруддин – Ҳасан ибн Манcур ибн Абул Қосим Маҳмуд ибн Абдулазиз ал-Узжандий ал-Фарғоний. Қозихон Фахруддин номи билан машҳур. (Кашф аз-зунун. – Б. 1. – Б. 36-37).

Муслим Атаев,

тарих фанлари номзоди,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво бўлими ходими

Адий ибн Ҳотам розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: “Ҳатто бир дона хурмо бўлаги билан бўлсада, дўзахдан сақланинг. Агар уни топмасангиз, яхши бир сўз билан”.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Банда садақани чиройли қилар экан, Аллоҳ азза ва жалла ҳам унинг қолдирганига ўринбосарини чиройли қилади”  яъни, Аллоҳ унинг фарзандларига муҳофаза учун яхши ўринбосар юборади.

Саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Қайси садақа афзал?” деб сўрашди. У зот: “Соғлом, хасис (дунёда абадий)қолишни ўйлаётган ва камбағалликдан қўрқаётган ҳолингда садақа қилмоғингдир. Жонинг то ҳалқумга келиб: Фалончига шунча, фалончига шунча, дегунингча кутиб турмайди (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Бир куни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳобларига: “Садақа қилинглар”, дедилар. Шунда бир киши: “Менда бир динор бор”, деди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўзингга инфоқ қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, деди. “Аёлингга инфоқ қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, деди. “Фарзандларингга инфоқ қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, дедилар. “Хизматкорингга нафақа қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, деди. Шунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сен ўзинг яхши билувчироқсан”, дедилар (Имом Абу Довуд, Имом Насоий, Имом Ибн Ҳиббон, Имом Ҳоким ривояти).

 Фақиҳ айтадилар: Қуйидаги хислат бандани яхшилар мартабасига ва олий даражаларга етказади.

  1. Кўп садақа қилиш.
  2. Кўп Қуръон ўқиш.
  3. Қариндошчиликни боғлаш.
  4. Касални зиёрат қилиш.
  5. Эртага ўзига келадиган кун ҳақида кўп фикрлаш.
  6. Орзу ҳавасни камайтириш ва ўлимни кўп зикр қилиш
  7. Жим ўтириш ва камгап бўлиш.
  8. Тавозеъ, оддий кийиниш, камбағалларни яхши кўриш ва улар билан аралашиб юриш, етимларга, мискинларга яқин бўлиб, уларнинг бошини силаш.

Етти хислат борки, улар садақани тўғрилайди, юксалтиради:

  1. Уни ҳалолдан бериш, чунки Аллоҳ таоло айтган: “Эй мўминлар, касб қилиб топган нарсаларингизнинг ҳалол-покизаларидан инфоқ-еҳсон қилинглар”, (Бақара сураси, 267-оят).
  2. Озгина молидан ҳам садақа бериш.
  3. Вақт ўтиб кетишидан қўрқиб, шошилиб бериш.
  4. Бахилликдан қўрқиб, уни покламоқ, яъни молларининг яхшироғидан бериш, ёмонидан эмас.
  5. Риёдан қўрқиб, уни яшириб бериш.
  6. Ажрини йўқотишдан қўрқиб миннатдан узоқ бўлиш.
  7. Унинг соҳибига гуноҳдан қўрқиб, азият етказмаслик. Чунки Аллоҳ таоло айтадики: “Садақаларингизни миннат ва азият билан ботил қилмангизлар”, (Бақара сураси, 264-оят).

Қайси мусулмон бошқа мусулмонни кийинтирса Аллоҳ, уни Жаннат яхшиликлари билан кийинтиради. Қайси мусулмон оч қолган мусулмонни едирса, Аллоҳ унга Жаннат меваларидан едиради. Ким чанқаган мусулмонни чанқоғини қондирса, Аллоҳ уни асалдай ширин тоза сут билан қондиради.

Аллоҳнинг Расулидан сўрашди: “Қайси садақанинг фазилати улуғроқ” У зот: “Ичида сенга яширинча адоват (душманлик) сақлаётган яқин танишларга берилган садақа”, дедилар.

  Абдуллоҳ Парпиев

Халқаро алоқалар бўлими ходими

الإثنين, 20 تشرين2/نوفمبر 2017 00:00

Мавлиди набий нишонланишининг тарихи

Мавлиди набий Расулуллоҳ с.а.в.нинг таваллуд топган кунлари бўлиб, у Рабиъул аввал ойининг 12 кунидир. Бир қанча мусулмон мамлакатларида бу кунни хурсандчилик билан кутиб олиш одат тусига кирган. Мусулмонларнинг бу кунни байрамдек нишонлашларига асос аввало, Пайғамбар с.а.в.нинг душанба куни рўза тутишларининг сабабини шу кунда таваллуд топганликлари билан боғлаганликларидир.

Абу Шома Ал-Мақдисийнинг айтишича биринчи бўлиб мавлидни мунтазам тарзда нишонлашни йўлга қўйган киши Ал-Мулло Муъийниддин Абу Ҳафс Умар ибн Муҳаммад ал-Мусилий бўлиб, у ўз даврида Мусил шаҳрининг шайхи бўлган. Имом Суютий эса, биринчи бўлиб мавлиди набийни кенг тарзда нишонлашни жорий этган киши Ирбил ҳокими (ҳозирда Ироқнинг шимолидаги жой) Малик Музаффар Абу Саъид Кавкабрий ибн Зайниддин Али ибн Бектекиндир, деган. Ҳар иккала фикр ҳам бир-бирини рад этмайди. Чунки, Ал-Мулло Малик Музаффар даврида яшаган. Демак, Малик Музаффар мавлиди набийни нишонлашни Ал-Муллонинг фатвосига асосан жорий этган. Зеро, унинг Ал-Муллога ихлоси баланд бўлиб, Мусилдаги бирорта диний масала Ал-Муллонинг иштирокисиз ҳал этилмаслиги ҳақида фармон ҳам чиқарган. Малик Музаффар ҳақида уламолар қуйидагича ижобий фикрларни билдирганлар: Имом Суютий ва Ибн Касир: “У шонли ва буюк саховатли подшоҳлардан эди. У ҳақда яхши ном қолган ва у Касиюн қиялигидаги Музаффарий жомеъ масжидини обод қилган”, деганлар. Ибн Холликон эса, Ҳофиз Абул Хаттоб ибн Диҳянинг таржимаи ҳолида шундай деган: “У таниқли уламолардан, машҳур фузалолардан бўлиб, Мағрибдан келган, Шом ва Ироқга кирган, олти юз тўртинчи йилда Ирбилдан ўтган. Шунда у ернинг подшоҳи Музаффар ибн Зайниддинни мавлиди набийга катта эътибор беришини кўрди ва унга атаб “ат-танвир фи мавлиди ал-башир ан-назир” китобини ёзди ва буни унга ўзи ўқиб берди. Шунда подшоҳ унга минг динор мукофот берди”.[1] Ҳофиз Аз-Заҳабий айтадилар: “У тавозелик, яхши суннийлардан бўлиб, фуқаҳо ва муҳаддисларни яхши кўрар эди”[2]. Ибн Касир айтадилар: “Малик Музаффар Рабиъул аввал ойида мавлиди шарифни ҳаддан ташқари кенг тарзда хурсандчилик билан нишонлар эди. Шу билан бирга у ғайратли, шижоатли, оқил ва олим ҳамда одил эди”. [3]

Айюбийлар давлатининг подшоҳларидан саналмиш Малик Музаффар Кавкабрий мавлиди набийни нишонлаш учун жуда ҳам кўп миқдорда мол-дунё сарфлар, кўплаб хайриялар ташкил этар, уларнинг умумий қиймати уч юз минг динорга етарди ва бу ҳар йили такрорланар эди. Унинг ҳузурига Ирбилга яқин бўлган Боғдод ва Мусил каби шаҳарлардан кўплаб фақиҳлар, сўфийлар, воизлар ва шоирлар таклиф этилар эди. Улар Муҳаррам ойидан бошлаб Рабиул аввал ойининг бошигача кела бошлар эдилар. Мавлид маросими Муҳаммад с.а.в.нинг таваллуд топган кунлари устида ихтилоф борлиги сабабли бир йили 8 рабиул аввалда нишонланса, кейинги йили 12 рабиул аввалда нишонланар эди.[4]  Мавлиддан икки кун олдин кўплаб туялар, моллар ва қўйларни тантанавор шаклда дўмбиралар садоси остида майдонга чиқарилар, уларни ўша ерда сўйиб турли хил таомлар пиширишга киришилар эди.  Мавлид куни тонг отиши билан у ерга одамлар, аъёнлар ва раислар тўланишар, ваъз учун курси ўрнатилар, аскарлар ҳам жамланишиб ўша тонгда ҳарбий кўргазма ҳам бўлиб ўтар эди. Шундан сўнг таомлар учун дастурхонлар ёзилиб, оммавий зиёфат бошланар эди. Дастурхонда ҳилма ҳил таомлар ва нонлар сероб бўлар эди. [5]

         Ҳасан ас-Санудийнинг айтишича, мавлиди набийни биринчи бўлиб нишонлаганлар Фотимийлардир. Шунингдек, улар мавсумига қараб бошқаларнинг ҳам мавлидларини нишонлар эдилар. 488 ҳ. санада Ал-Мустаъли Биллаҳнинг халифалиги остида Ал-Афзал бин Амир ал-Жуюш Бадр ал-Жамолий тўртта мавлидни бекор қилишга амр қилди. Улар; мавлиди набий, мавлиди имом Али, мавлиди саййида Фотимаи Заҳро ва ўша даврдаги Фотимийларнинг имомининг мавлиди.[6] Доктор Абдул Мунъим Султон “Фотимийлар давридаги ижтимоий ҳаёт” номли китобида ўша вақтдаги байрамларни зикр қилар экан: “Фотимийлар (Ал-Абидийлар) давлатида мавлиди набийни нишонлаш фақат ҳолвалар пишириб, уларни ва бошқа садақаларни тарқатишдангина иборат бўлган. Аммо, расмий нишонлаш эса, қозиларнинг қозиси даражасида бўлар ва унда ҳамма ҳолвалар солинган паднисларни кўтариб Азҳар Жомеъ масжиди томон, сўнгра халифанинг қасри томон юришар, шу ерда хутбалар ўқилар, сўнгида халифанинг ҳақига дуо қилиниб ҳамма уйига қайтар эди. [7]

         Усмонийлар халифалиги султонлари мусулмонларнинг ҳамма байрамларини нишонлашга ғоятда катта эътибор берганлар. Жумладан, Пайғамбар с.а.в.нинг мавлид кунларига ҳам алоҳида аҳамият қаратганлар. Мавлид маросими султон ихтиёр этган бирорта жоме масжидда нишонланар эди. Султон Абдулҳамид иккинчи халифалик мансабига ўтиргач мавлидни фақат Ҳумайдий жоме масжидида нишонлашни одатга айлантирди. Унинг даврида мавлид маросими Рабиул аввал ойининг 12 кунига ўтар кечасидан бошланар эди. Яъни, шу кеча жоме масжиднинг эшиги олдида давлатнинг барча катта мансабдорлари расмий ташриф кийимларида, кўкрак нишонларини таққан ҳолда тўпланишар, сўнгра саф тортиб султоннинг келишини кутиб туришар эди.[8] Султон ўз қасридан соф тиллодан ясалган эгар билан эгарланган энг чиройли отга минган ҳолда чиқар, атрофини шонли навкар ўраб олган, байроқлар кўтарилган ҳолда, ортидан мавлидга келган аҳоли эргашиб усмоний лашкарининг икки сафи орасидан ўтиб, масжидга кириб боради. Шундан сўнг мавлид маросими бошланади. Аввал Қуръони карим тиловат қилинади, сўнгра Мавлиди набий қиссаси ўқилади. Ундан сўнг Пайғамбарга салавот маъносида “Далоилул харот” китоби ўқилади. Ундан кейин баъзи машойихлар зикр ҳалақаларини ташкил этадилар. Пайғамбарга салавотлар айтилган овозлар жаранглай бошлайди. Рабиул аввалнинг 12 куни тонгидан давлат мулозимлари ўзларининг даражаларига қараб гуруҳ гуруҳ бўлиб султонни мавлиди шариф байрами билан табриклагани кирадилар. [9]

         Узоқ Мағриб (Марокаш) султонларининг Пайғамбар а.с.нинг мавлидларини нишонлашдаги ҳимматлари жуда ҳам баланд бўлган. Хусусан, ўнинчи ҳижрий асрнинг охирларида подшоҳлик тахтига ўтирган Султон Аҳмад ал-Мансурнинг замонида рабиул аввал ойи кириб келиши билан Мағриб еридаги ҳамма муаззинларни бир ерга жамланар, сўнгра тикувчиларга шоҳона матолардан энг сўнгги урфдаги кийимлар тикишга буюрилар эди. Мавлид куни тонгида султон одамлар билан бомдод намозини ўқигач, тахтига чиқиб ўтиради. Шундан кейин одамлар ўз даражаларига қараб гуруҳ гуруҳ бўлиб унинг ҳузурига кириб келадилар. Ҳамма ўз жойини эгаллаб ўтиргач, воиз ўртага чиқиб Муҳаммад с.а.в.нинг фазилатлари ҳамда мўжизаларидан баён қилади, мавлидларини ўқийди. Фориғ бўлгач шеърлар, мадҳиялар айтилади. Барчаси тугагач одамларга байрам дастурхони ёзилади. [10]

         Мавлиди набийни нишонлашни ёқлаган уламоларнинг сўзларидан намуналар:

         Жалолиддин ас-Суютий: “Менинг наздимда аслида мавлид амалида одамларнинг тўпланиши, Қуръони каримдан қироат қилиш, Пайғамбар а.с.нинг таваллуд топганларида рўй берган мўжизалар ҳақида ворид бўлган хабарларни ривоят қилиш, кейин дастурхон ёзилиб, таомлардан тановул қилингач тарқалиб кетиш, буларнинг ҳаммаси бидъат ҳасана ишлардан саналиб, уни ташкил этганларга савоб бор. Чунки, бунда Пайғамбар с.а.в.ни улуғлаш, таваллуд топганлари учун ҳурсандчилик ва шодликни изҳор этиш бор”.[11]

         Ибн ал-Жавзий мавлид ҳақида шундай деган: “Унинг хусусиятидан бири ўша йили омонлик бўлади ва ният ва мақсадлар тезда амалга ошиши ҳақида ҳушхабар бор”.[12]

         Ибн Ҳажар ал-Асқалонийга мавлид амали ҳақида савол берилганда у зотнинг айтган жавобларини Жалолиддин ас-Суютий келтирадилар: “Аслида Мавлид амали бидъат иш бўлиб, аввалги учта асрда яшаган салафи солиҳлардан бундай қилганлари нақл қилинмаган. Лекин, шунга қарамай унинг кўплаб яхши томонлари бор. Ким ана шу яхши томонларини қилса яхши бидъат жумласидан бўлади. Мен бунга асос бўладиган далилни ҳам топдим. У ҳам бўлса, Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоят қилган қуйидаги ҳадисдир: Пайғамбар с.а.в. Мадинага келган вақтларида у ердаги яҳудийларни Ашуро куни рўза тутаётганларини кўрдилар ва улардан бунинг сабаби ҳақида сўрадилар. Улар: бу кунда Аллоҳ таоло Фиръавнни ғарқ этиб, Мусога нажот берган. Шунинг учун биз Аллоҳга шукр қилиб рўза тутамиз, дейишди. Бундан шундай маъно келиб чиқадики, Аллоҳ таоло кимга бирор муайян кунда бирорта неъмат берган ёки балони даф этган бўлса, ўша куни Аллоҳга шукрона тариқасида яхши амал қилиш лозим бўлади. Бу кунда раҳмат пайғамбари бўлмиш зотни дунёга келишидан ҳам ортиқроқ неъмат борми?! Мана бу мавлидни нишонлаш учун нақлий далил саналади. Аммо, унда қилинадиган амалларга келадиган бўлсак, албатта, Аллоҳга шукрона бўладиган Қуръон тиловати, таом ва садақалар тарқатиш, пайғамбар а.с. ҳақларидаги қасида ва мадҳиялар ўқиш, охиратга савоб бўладиган амалларга тарғиб этиш каби амаллар билан ўтказиш лозим бўлади.[13]

          Ас-Саховий айтадилар: “Аввалги уч асрда яшаган салафлар мавлидни нишонлашмаган, балки у кейинчалик пайдо бўлган. Шундан бери барча юртлардаги мусулмон аҳолиси мавлидни нишонлаб келадилар. Мавлид кечасида турли хилдаги садақалар чиқарадилар, мавлиди шарифдан ўқишга алоҳида эътибор берадилар ва бунинг натижаси ўлароқ уларда файзу баракотлар намоён бўлади”.[14]

        Ибн ал-Ҳож ал-Моликий айтадилар: “Рабиул аввал ойининг 12 душанба куни Аллоҳ таолога шукрона учун кўплаб ибодатлар ва хайриялар қилишимиз лозим. Зеро, у бизга беҳисоб неъматларини ато этгандир. Дарҳақиқат, неъматларининг ичида энг буюкроғи бу албатта, Пайғамбаримизнинг таваллуд топишларидир”.[15] Яна шундай деганлар: “Пайғамбар с.а.в.ни улуғлашнинг бир кўриниши у зот таваллуд топган кечада ҳусандчилик қилиш ва мавлиди шарифдан қироат қилишдир”.[16]

         Ибн Обидин айтадилар: “Билингки, Пайғамбар с.а.в. таваллуд топган ойда мавлиди шариф ўтказиш яхши бидъатлардандир”. Яна шундай деганлар: “Мўъжизалар соҳиби бўлмиш зотга энг афзал салавотлар ва мукаммал саломлар бўлсинки, у зотнинг қиссаларига қулоқ солиш энг буюк қурбатлардандир”.[17]

         Ал-Ҳофиз Абдурраҳим ал-Ироқий айтади: “Зиёфат ташкил этиш ва муҳтожларга таом улашиш ҳар вақтда ҳам яхши саналган амаллардандир. Айниқса, бу муборак ойда унга Расулуллоҳ с.а.в.нинг нурлари зоҳир бўлганлиги туфайли шоду ҳуррамлик уланса қандай ҳам яхшидир. Унинг бидъат эканлиги макруҳ бўлишига сабаб бўлолмайди. Зеро, қанчадан қанча яхши бидъатлар борки, уларга амал қилиш вожиб даражасига чиққандир”.[18]

         Ал-Ҳофиз ас-Суютий айтадилар: “Қориларнинг имоми Ал-Ҳофиз Шамсиддин ибн ал-Жазарийнинг (арфу ат-таъриф билмавлид аш-шариф) номли китобида шундай сатрларни ўқидим: “Абу Лаҳаб вафот этгач уни тушда кўрилди ва унга: ҳолинг қандай? - дейилди. У: дўзахдаман, бироқ, ҳар душанба кечаси мендаги азоб енгиллатилади. Яна бармоғимни сўрсам сув чиқади. Бунинг боиси чўрим Сувайба менга пайғамбарнинг туғилгани ҳақида хабар олиб келганида ҳурсанд бўлганимдан уни чўриликдан озод қилиб юборганим ва у Муҳаммадни эмизгани учун, деб жавоб берди. Агарки, Пайғамбар с.а.в.нинг таваллуд топган кечаларида ҳурсанд бўлгани учун Қуръони каримда мазаммат қилинган кофир Абу Лаҳабга дўзахда шунчалик мурувват кўрсатилган бўлса, пайғамбарнинг туғилганидан ҳурсанд бўлган, борини унга бўлган муҳаббати учун Аллоҳ йўлида эҳсон қилган мусулмоннинг ҳоли қандай бўлиши мумкин. Бешак, Аллоҳ таоло уни ўз фазли билан жаннат неъматларига дохил этади”.[19]  

         Абу Шома (Имом Ан-Нававийнинг шайхи) айтади: “Бизнинг замонага келиб ҳар йили Пайғамбар с.а.в.нинг туваллуд кунларида садақалар ва кўплаб яхшиликлар қилиш, зийнат ва шоду ҳуррамликни изҳор этиш каби янгиликларни жорий этган кишилар қандай ҳам яхши иш қилдилар. Зеро, бундай қилиш ўша ишни қилган кишининг қалбида расулуллоҳга бўлган муҳаббатини намоён этади ҳамда бутун оламларга раҳмат қилиб юборган расулини вужудга келтиргани учун Алло таолога шукрона бўлади”.[20]

         Аш-Шиҳоб Аҳмад ал-Қасталоний (Саҳиҳул Бухорийни шарҳ қилган олим) шундай дейди: “Қалбида марази бўлган кишиларга яна ҳам зиёда иллат бўлиши учун Пайғамбар с.а.в. таваллуд топган ойнинг тунларини байрам қилган кишини Аллоҳ раҳматига ноил айласин”.[21]

         Ал-Ҳофиз Шамсиддин бин Носириддин ад-Димашқий (мавридус содий фи мавлидил ҳодий) деб номланган китобида айтади: “Абу Лаҳаб пайғамбар а.с. туғилганларида ҳурсандлигидан Сувайбани чўриликдан озод қилиб юборгани учун душанба куни дўзахдаги азоби енгиллатилади, деган хабар саҳиҳдир”[22].

         Мутаахир уламолардан аксарияти мавлиди набавияни нишонлашни ёқлаганлар. Жумладан;

         Ҳасанайн Муҳаммад Махлуф – Азҳарнинг собиқ шайхларидан: “Нури Муҳаммадий чароғон этган мавлид ойи кечаларини бедор ўтказиш унда халойиқнинг энг яхшиси бўлмиш зотни вужуд оламида зоҳир этиб умматга катта неъмат ато этган зотни зикри ва шукри билан машғул бўлиш билан бўлади. Шукрни изҳор этиш эса, муҳтожларга ёрдам бериб уларнинг машаққатларини енгиллатиш, қариндошлар билан силаи раҳм қилиш каби ишларда намоён бўлади. Гарчи мавлидни нишонлаш Пайғамбар а.с. ва у зотнинг саҳобалари давридан қолмаган бўлсада, унга амал қилишнинг зарари йўқ, балки у яхши суннатлардандир”.[23]

         Муҳаммад Аш-Шозилий ан-Найфар – Тунисдаги Ал-Аъзам жомеъсининг шайхи: “Аллоҳ таоло бизга ўзига муҳаббатли бўлишдан сўнг Пайғамбар а.с.га муҳуббатли бўлишни вожиб қилган экан, демак бу бизга пайғамбар а.с.га тааллуқли бўлган барча нарсани улуғлашни вожиб этади. Мавлид кунларини байрам сифатида нишонлаш ҳам шунинг жумласидандир”.[24]

         Муҳаммад Мутаваллий Аш-Шаъровий: “Ушбу мавлиди каримга ҳурматан биз ҳар йили шу вақтда қалбимиздан шоду ҳуррамлик кайфиятини намоён этмоғимиз лозимдир”.[25]

         Ал-Мубашшир Ат-Тарозий – Туркистон уламоларидан: “Турли хилдаги зарарли намойишлар кўпайган ҳозирги вақтда уларга қарши курашиш учун ҳам Пайғамбар с.а.в.нинг мавлиди шарифларини нишонлаш асосий вожиб амаллардан бирига айланди”.

         Муҳаммад Улвий ал-Моликий: “Биз Пайғамбар а.с.нинг мавлиди шарифларини нишонлашни, у зотнинг сийратлари, ҳақларида айтилган мадҳияларни тинглаш, таомлар улашиб умматнинг қалбига сурур бахш этишни жоиз деб биламиз”.[26]

         Юсуф Ал-Қаразовий – Мусулмон уламоларининг бутун олам бирлашмаси раиси: “Расулуллоҳнинг таваллуд топган кунларини у зотнинг сийратларини, шахсиятларини, боқий ва умумий рисолатларини ўрганиш фурсатига айлантириш қандай қилиб бидъат ва залолат бўлиши мумкин”.[27]

         Муҳаммад Саъийд Рамазон Ал-Бутий: “Расулуллоҳнинг таваллуд кунларини эслаб нишонлаш диний манфаат кўзланадиган ижтимоий ташаббусдир. Буни ҳозирги асрда ўтказиладиган бир қатор диний анжуманларнинг бири дейиш мумкин. Бироқ бундай байрамлар шариатда мункар саналган ҳолатлардан холи бўлмоғи лозим”.[28]

         Нуҳ Ал-Қузот – Иордания собиқ муфтийси: “Шаксиз, Мустафо с.а.в.нинг таваллудлари биз учун Аллоҳ таолонинг фазли, бу умматга ато этилган энг тўкис неъматидир. Шундай экан, у зотнинг мавлидлари сабабли шод бўлишга биз ҳақлимиз”.[29]

         Али Жумъа – Миср муфтийси: “Пайғамбар а.с.нинг мавлидларини нишонлаш энг фазилатли ва буюк қурбат ҳосил қиладиган амаллардандир. Чунки, бу ҳурсандлик ва у зотга муҳаббатни ифодалашдир. Зеро, пайғамбар а.с.га нисбатан муҳаббат имон асосларидан биридир”.[30]

         Ваҳба Аз-Зуҳайлий: “Агар мавлиди набий Қуръони каримни ўқиш, Пайғамбар а.с.нинг ахлоқларини эслаш, одамларни ислом таълимотларига амал қилишга тарғиб этиш, фарзларни бажаришга ва исломий одобларга ундаш билан ўтказилса унда бу бидъат саналмайди”.[31]

         Муҳаммад бин Абдулғаффор аш-Шариф – Кувайт вақф ишлари бош котиби: “Саййидул халоиқ с.а.в.нинг мавлидларини нишонлаш жумҳур уламоларнинг фикрича мустаҳаб ва бидъат ҳасана амаллардандир”.[32]

         Муҳаммад Улвий ал-Моликий Мавлиди набий ҳақида китоб таълиф қилган бир қанча уламоларни зикр этиб ўтган.[33] Улар:

         - Ал-Ҳофиз Абдурраҳим ал-Ироқийнинг – 808 ҳ. вафот этган – “Ал-Маврид ал-ҳаний фи ал-мавлид ас-сунний” китоби.

         - Ал-Ҳофиз ибн Касир – 774 ҳ. вафот этган – “Мавлид” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Ас-Саховий – 902 ҳ. вафот этган – “Ал-Фахр ал-улвий фи ал-мавлид ан-набавий” китоби.59.

         - Ал-Ҳофиз Ибн Ал-Жавзий – 597 ҳ. вафот этган – “Ал-Арус” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Абу Ал-Хаттоб Умар бин Али бин Муҳаммад (“Ибн Диҳятул калбий” номи билан танилган) – 633 ҳ. вафот этган – “Ат-Танвир фи мавлид ал-башир ан-назир” китоби.

         - Шамсиддин ибн Носириддин ад-Димашқий – 842 ҳ.вафот этган – “Ал-Маврид ас-совий фи мавлид ал-ҳодий”, “Жомеъ ал-осор фи мавлид ал-мухтор” ва “Ал-лафзу ар-роиқ фи мавлиди хайрил халоиқ” номли китоблари.

         - Мулла Али Қори – 1014 ҳ. вафот этган – “Ал-Маврид ар-равий фи ал-мавлид ан-набавий” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Шамсиддин Ибн Ал-Жазарий – 660 ҳ. вафот этган, қорилар имоми – “Арф ат-таъриф би ал-мавлид аш-шариф” китоби.

         - Али Зайнулобидийн ас-Самҳудий – 911 ҳ. вафот этган – “Ал-Маварид ал-ҳарийя фи мавлиди хайрил барийя” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Муҳаммад Аш-Шайбоний (Ибн Ад-Дайбиъ номи билан танилган) – 944 ҳ. вафот этган.

         - Ибн Ҳажар Ал-Ҳайтумий – 974 ҳ. вафот этган – “Итмом ан-ниъма алал олам бимавлиди саййиди валади одам” китоби.

         - Ал-Хатиб Аш-Шарбийний – 1014 ҳ. вафот этган – “Ал-Мавлид ар-Равий фи Ал-Мавлид ан-Набавий” китоби.

         - Ал-Муҳаддис Жаъфар бин Ҳасан Ал-Барзанжий – 1177 ҳ. вафот этган – “Ақд ал-Жавҳар фи мавлид Ан-Набий ал-Азҳар” китоби. Мусулмон мамлакатларида кенг тарқалган мавлидлардан.

         - Абулбаракот Аҳмад Ад-Дардир – 1201 ҳ. вафот этган – “Мавлид” китоби.

         - Абулҳодий Нажо ал-Айборий ал-Мисрий – 1305 ҳ. вафот этган “Мавлид” китоби.

         - Юсуф Ан-Набиҳоний – 1350 ҳ. вафот этган – “Жавоҳир ан-назм ал-бадиъ фи мавлид аш-шафиъ” китоби.

         - Умар бин Ҳафийз – “Аз-Зийо ал-ломиъ бизикри мавлид ан-набий аш-шофиъ” китоби.

         - Нуҳ Ал-Қузот – Иордания собиқ муфтийси – “Мавлид ал-Ҳодий” китоби.

         - Имом Ас-Cаййид Муҳаммад Усмон ал-Марғаний – 1343 ҳ. вафот этган – “Ал-Асрор ар-Раббоний” (Ал-Мавлид ал-усмоний) китоби.

 

 

ЎМИ Фатво бўлими мудири

Ҳ.Ишматбеков.

        

 

 

 

[1] حسن المقصد في عمل المولد

[2] سير اعلام النبلاء للذهبي

[3]   البداية و النهاية لابن كثير

[4] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[5] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[6] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[7] تاريخ الاحتفال بمولد النبي و مظاهره حول العالم لمحمد خالد ثابت

[8] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[9] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[10]  تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[11] حسن المقصد في عمل المولد لجلال الدين السيوطي

[12]  السيرة الحلبية  تاليف علي بن برهان الدين الحلبي

[13] حسن المقصد في عمل المولد لجلال الدين السيوطي

[14] السيرة الحلبية  تاليف علي بن برهان الدين الحلبي

[15] المدخل عن تعظيم شهر ربيع الاول  تاليف ابن الحاج

[16]  الدرر السنية

[17]  شرح ابن عابدين على مولد ابن حجر

[18]  شرح المواهب اللدنية للزرقاني

[19]  حسن المقصد في عمل المولد لجلال الدين السيوطي

[20]  الباعث على انكار البدع و الحوادث  تاليف ابو شامة

[21]  المواهب اللدنية

[22]  مورد الصادي في مولد الهادي

[23] حسين محمد مخلوف فتاوى شرعية و بحوث اسلامية

[24]  محمد الشاذلي النيفر  مقالة احتفاء و تذكير

[25] على مائدة الفكر الاسلامي  تاليف محمد متولي الشعراوي

[26] محمد علوي المالكي  حول الاحتفال بذكرى المولد النبوي الشريف

[27]  موقع القرضاوي: الحتفال بمولد النبي و المناسبات الاسلامية

[28]  موقع البوطي: فتاوى عن المولد النبوي

[29]  موقع دار الافتاء الاردنية: خطبة جمعة بمناسبة المولد النبوي الشريف

[30]  البيان لما يشغل الاذهان  تاليف علي جمعة

[31]  الجزيرة تت: حلقة البدعة و مجالاتها المعاصرة مع الدكتور وهبة الزهيلي

[32]  موقع الدكتور الشريف: رقم الفتوى 431 في حكم المولد النبوي

[33] اقتضاء الصراط المستقيم

الإثنين, 20 تشرين2/نوفمبر 2017 00:00

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу

У зотнинг тўлиқ исми Саъд ибн Молик ибн Уҳайб ибн Абдуманоф ибн Зуҳра ибн Килоб ибн Мурра, насаби Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг насаби билан Килоб ибн Муррада бирлашади. Отасининг исми Молик, Моликнинг куняси Абу Ваққос бўлган. Бироқ Саъд ибн Абу Ваққоснинг номига отасининг исми эмас, куняси қўшиб айтилган.

Саъд ибн Абу Ваққос Исломга биринчи бўлиб кирган саҳобаи киромлар сирасидан.

Маълумки, ҳазрати Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг дастлабки даъвати самараси ўлароқ ўша вақтда Қурайш  ашрофларидан бўлган, кейинчалик саҳобаларнинг улуғларига айланган ва жаннатга киришларига башорат берилган ўн кишининг бештаси; Усмон ибн Аффон, Зубайр ибн ал-Аввом, Абдурроҳман ибн Авф, Саъд ибн Абу Ваққос ва Толҳа ибн Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳумлар иймонга келдилар. Шу билан бирга, Саъд ибн Абу Ваққос ўзини Исломга учинчи бўлиб кирган шахс ҳисоблар юрган эканлар.

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Мен Исломга кирган кунимдан аввал биров Исломга кирмаган эди. Таъкидки, етти кунгача Исломнинг учдан бири бўлиб турдим» (Бухорий ривоят қилган). Уламоларимиз маълумотларнинг ҳаммасини диққат билан ўрганиб чиқиб, Саъд ибн Абу Ваққос еттинчи ўринда мусулмон бўлган, деган хулосага келганлар. Бу манбалар Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг Исломга илк бор кирган улуғлардан эканини кўрсатади ва у зот учун буюк фазл манбаси ҳисобланади.

Саъд ибн Абу Ваққос эътиқодини эълон қилгани заҳоти дин йўлида синовга дучор бўлдилар. Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Саъднинг онаси унга ҳаттоки у ўз динига куфр келтирмагунича ҳеч ҳам унга гапирмасликка, еб ичмасликка қасам ичди. Ва Аллоҳ сенга ота-онангга итоат қилишга амр қилган, мен онангман, мен сени шунга амр қилмоқдаман!» деди. Бас, уч кун туриб қийналганидан ҳушидан кетиб йиқилди. Унинг Умора деган ўғли туриб унга (бир нарса) ичирди.
Бошқа ривоятда: «Қачон унга ичимлик ичирмоқчи бўлишса, оғзини чўп билан очиб туриб, қуйишар эди. У Саъдни дуои бад қила бошлади. Бас, Аллоҳ таоло: «Ва инсонга ота-онасига яхшилик қилишни тасвия қилдик. Агар улар сени ўзинг билмаган нарсани Менга ширк келтиришинг учун жиҳод қилсалар, бас, уларга итоат қилма»ни нозил қилди» (Имом Муслим ва Имом Термизий ривоят қилган).

Саъд ибн Абу Ваққоснинг оналари билан бўлиб ўтган бу можаролари ҳақида зикр қилинган юқоридаги ҳадисда айтилган «Ва инсонга ота-онасига яхшилик қилишни тасвия қилдик. Агар улар сени ўзинг билмаган нарсани Менга ширк келтиришинг учун жиҳод қилсалар, бас, уларга итоат қилма» ояти каримасининг нозил бўлиш сабаби ҳақидаги ривоятларини ўргансак, вазият янада равшанлашади.

Имом Термизий бу ҳақда қуйидагиларни ривоят қиладилар: «Ушбу оят Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу ва унинг онаси Ҳамна бинти Абу Суфён ҳақида нозил бўлган. У онасига яхшилик қилувчи эди. Саъд ибн Абу Ваққос ёшлигидан ўзида жанговарлик сифатларини мужассам қилган ҳолда ўсган эди. У киши камон отишни жуда кўп машқ қилар эди. Шу боисдан моҳир ва машҳур амончиси бўлиб етишди. У кишининг қалбини иймон нури ёритган лаҳзадан бошлаб Исломнинг мухлис лашкарига айландилар. У киши ҳар қандай оғир ҳолатда ҳам душманга юзма-юз келишдан тап тортмас эдилар. Саъд ибн Абу Ваққос Исломга биринчилардан бўлиб кирганларидек бошқа исломий ишларда ҳам биринчилардан бўлиш у кишига насиб этди. Жумладан, ҳижратга изн берилганда Саъд ибн Абу Ваққос биринчилардан бўлиб дину диёнат, иймону эътиқод йўлида Маккадан Мадинага ҳижрат қилдилар. Ҳижратдан кейин бўлган барча ишларда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида турдилар.

Биринчи ҳижрий санада Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Убайда ибн ал-Ҳорис ибн Абдулмуттолиб бошлиқ сарийяни Робиғ тарафга юбордилар. Улар биринчи сарийя эдилар. Сарийя Қурайш карвони билан тўқнашиши керак эди. Мусулмонларнинг сарийяси олтмишта муҳожир саҳобалардан иборат эди. Мусулмонларнинг бу биринчи чиқишларида, биринчи байроқ ҳам тикилган эди. Биринчи байроқдорликка Саъд ибн Абу Ваққос ихтиёр қилинган эдилар. Икки тараф тўқнашди. Мушрикларга Абу Суфён бошлиқ эди. Мушриклар билан мусулмонлар орасида биринчи қуролли тўқнашув содир бўлди. Ана ўшанда Саъд ибн Абу Ваққос душманга қарата биринчи бўлиб камондан ўқ отдилар.

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу Бадр куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларида туриб ўз камонларидан душманга тинмай ўқ узар эдилар. У киши ҳар ўқ отишидан олдин: «Эй бор Худоё! Уларнинг қадамларини ларзага солгин, қалбларига қўрқувни солгин, ундоқ қилгин, бундоқ қилгин», дер дуо қилар эдилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бўлсалар: «Эй бор Худоё! Саъднинг дуосини қабул қилгин!» дер эдилар. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг худди ўша мерганлик сифатлари Уҳуд урушида қўл келди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Саъд ибн Абу Ваққосга: «От! Ота-онам сенга фидо бўлсин! От!» дейишлари жуда катта гап. Бу гапни у зот алайҳиссалом биринчи бўлиб Саъд ибн Абу Ваққосга айтганлар. Ана шу ибора ҳам унинг фазилатли зот эканини билдиради. Иккинчи марта Хандақ урушида у зот алайҳиссалом «Ота-онам сенга фидо бўлсин!» деган гапни Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳуга айтганлар ва ундан кейин бошқа бировга айтмаганлар.

Имом Теримизий ривоятидаги Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Саъд ибн Абу Ваққосга қарата айтган, «Эй паҳлавон йигит!» деган гаплари ёлғиз Саъд ибн Абу Ваққоснинг ўзларига хосдир.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида бир кеча уйқулари қочди ва: «Саҳобаларимдан бир киши мени кечаси қўриқлаганида эди», дедилар. Биз шундоқ ҳолда турганимизда силоҳнинг шитирлаганини эшитиб қолдик. Бас у зот: «Ким у?!» дедилар. «Саъд ибн Абу Ваққос», деди. «Нимага келдинг?» дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Кўнглимга Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақида хавф тушиб у зотни қўриқлагани келдим», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ҳақига дуо қилиб сўнгра уйқуга кетдилар» (Имом Термизий ва Имом Муслим ривоят қилган).

Аллоҳ таоло Саъд ибн Абу Ваққос кўнглига Расулининг истаги натижаси ўлароқ илҳом қилиб солмаса бундай иш бўлмайди. Қаранг, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кечаси орзу қилганларига мос келиб у зотни қўриқлаб дуоларини олиш қандай саодат!

Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Аллоҳим, Саъд Сенга қачон дуо қилса, қабул айлагин!» дедилар» (Термизий ривоят қилган).

Эллик тўртинчи ҳижрий сана. Мадинаи мунавваранинг четидаги Ақиқ деган туман. Саксон уч ёшли Саъд ибн Абу Ваққос сафарга ҳозирланмоқдалар. У кишининг ўғиллари бу ҳақда шундай ҳикоя қилган: «Отамнинг боши қучоғимда эди. У киши жон таслим қилмоқда эдилар. Мен йиғладим. У киши: «Нега йиғлайсан, ўғлим? Албатта, Аллоҳ мени ҳеч азаобламайди. Мен аҳли жаннатларданман» дедилар.

Сўнгра у киши сандиққа ишора қилдилар. Уни очишди. Ичидан эскириб кетган ридони олишди. Саъд ибн Абу Ваққос ўз аҳлларига ўзларини ўша ридога кафанлашни амр қилилар ва: «Бадр куни мушриклар билан жанг қилганимда шуни кийган эдим. Мана шу кун учун сақлаб қўйган эдим», дедилар.

Саъд ибн Абу Ваққоснинг жанозасини Марвон ибн Ҳакам ўқиди. У зотнинг пок жасадлари Жаннатул Бақийъга дафн этилди. Жаннат башорати берилган ўнликдан охири вафот этганлари Саъд ибн Абу Ваққос эдилар. Баъзи уламоларимиз, муҳожирлардан охири вафот этганлари ҳам Саъд ибн Абу Ваққосдир, дейдилар. Аллоҳ таоло Саъд ибн Абу Ваққосдан Ўзи рози бўлсин!

Пўлатхон КАТТАЕВ,

Тошкент ислом институти ўқитувчиси

 

Top