muslim.uz

muslim.uz

vendredi, 20 juillet 2018 00:00

Неъматлар кушандаси 

Аллоҳ таоло инсон зотига кўп неъматларни ато этган. Булар: ислом, имон, ақл неъматларидир. Берилган неъматлар ҳаммаси инсон манфаати учун яратилган. Самовий динларнинг охиргиси,  Ислом одамларни барча шайтоний афъоллардан сақланишга, Аллоҳ томонидан амр қилинган фармонларни адо этишга, виждонли ва чиройли хулқ эгаси бўлишга, яшаб турган жамиятига манфаат келтирувчи, ватанига содиқ фарзанд бўлишга  даъват этиб келади.

Инсоннинг  асосий вазифаси яратгувчи яъни, Аллоҳга итоат ва ер юзини обод қилишдан иборат. Баъзи бир инсонлар берилган неъматлар қадрига етмай,  ўзларига юкланган вазифарларини ҳам унутмоқдалар. Динимизда одам фарзандига берилган ақл ва жон неъматларини асраш энг катта ва долзарб масалалардан бири бўлиб ҳисобланади. Агар  бандалар Аллоҳ таолонинг фарзлари ва пайғамбармизнинг(с.а.в) суннатларига риоя қилган ҳолда ҳаёт гузаронлик қилсалар икки дунё саодатига эришадилар. Лекин ҳозирги кунимизга қарасак,  жон ва ақл неъматига хиёнат қилаётган инсонлар анчагина. Гиёҳвандлик ҳам ушбу омонатларнинг заволига сабабчи бўлган омиллардан биридир. Ушбу хиёнат Аллоҳ таолонинг иродасига зид бўлган амаллар сирасига киради. Аллоҳ таоло ўзининг каломи шарифида барчани огоҳлантириб: "ўз қўлларингиз билан ўзларингизни ҳалокатга ташламангиз!"-деб марҳамат қилган. (Бақара, 195 оят). Шариатимиз томонидан ман қилинган, рухсат этилмаган ҳар қандай кўринишдаги гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш ушбу оятга мос келади. Гиёҳванд моддалар ақл ва молни ҳалокатга олиб келувчи воситаларидандир. Ҳозирги замонамизга келиб, дунёнинг деярли барча жойларида тарқалиб улгурган бу офат кўпгина ёшларни, ҳаётга эндигина қадам ташлаб келаётган фарзандларимизни йўлдан урмоқда. Ҳаммамизга маълумки, Ислом таълимоти, гўзал шариатимиз инсон учун зарарли бўлган,  фойда келтирмайдиган, ақл ҳушини карахт қиладиган ҳар қандай кайф берувчи моддарни ҳаром деб таъкидлайди ва уларни истеъмол қилишдан қайтаради.

Пайғамбаримиз(с.а.в.): "Ҳар қандай маст қилувчи, баданни бўшаштирувчи ва сусайтирувчи нарсаларни истеъмол қилишдан қайтардилар" (Аҳмад ва Абу Довуд ривояти). Ушбу машҳур ҳадиси шариф ҳар қандай турдаги гиёҳвандлик ҳаром эканлигига далолат қилади. Шу сабабли ҳам бу турдаги моддаларни истеъмоли шаръан ножоиз. Дунё тан олган олимлар ва юртимиздан чиққан буюк шахслар, инсон сиҳат-саломатлигига зарар қиладиган бу заҳри қотилни ҳаромлигига иттифоқ қилишган. Жумладан, ҳозирги замон табиб ва шифокорлари ҳам гиёҳвандликнинг зарарини тасдиқлашмоқда. Гиёҳванд одам нафақат ўзига балки яқинлари,  оила аъзолари ва бутун жамиятга зарар келтиради. Бу эса Исломга зид ва шариатга номуносибдир. Пайғамбар(с.а.в) "Исломда ўзига ҳам бошқаларга ҳам зарар етказиш йўқдир"-деб марҳамат қилганлар. (Имом Ибн Можа ривояти). Гиёҳвандликнинг зарарлари эса беҳисобдир.

Мутахасисларнинг фикрига кўра гиёҳвандлик моддаларини қабул қилган инсон ўртача 25 йил умр кўришлиги қайд этилган. Демак, мана шундай тинч ва осуда ватан, фаровон ҳаёт, соғлик ва саломатлик неъматларини асраш ҳаммамизни бурчимиз. Гиёҳвандлик барча неъматлар кушандаси. Бу каби иллатларга қарши курашиш барчамизнинг бурчимиздир.


Р.КАМОЛОВ

 Бухоро шаҳар 

«Сайфиддин Бохарзий» жомеъ масжиди

 имом хатиби

vendredi, 20 juillet 2018 00:00

Валийлар каромати ҳақ

Айримлар илмсизликлари сабаб оят ва ҳадисларни нотўғри талқин қилиб, валийларнинг кароматларини кескин инкор этишади. Бу гўёки мушрикларнинг пайғамбар алайҳиссаломнинг мўъжизаларини рад этганлари кабидир. Аллоҳ ҳар нарсага қодир зот. Хоҳлаган бандасига набий, расул ёки валийлик мақомини бериш Унинг измида. У зот ўз дўстларини мўъжиза ёки каромат ила сийлаши табиий ҳол, албатта. Бунга шак келтириш ноўрин. Валийлар Аллоҳнинг эрка бандалари бўлиб, айрим ишларда бошқалардан ажралиб туришган холос. Улар ҳаётига разм солсак, теран мушоҳада этсак, бунинг ҳақлигига яна бир карра амин бўламиз. 

Аввало, валий тушунчасига эътибор берсак. Валий Аллоҳни дўст тутувчи, ибодатда бардавом, ҳукмларда маҳкам, эътиқодда ўрнак, гуноҳдан йироқ, ҳаромдан узоқ юрувчи кишидир. 

Саъдуддин Тафтазонийнинг «Шарҳ ал-ақоид ан-Насафия» асарида айтиб ўтилганидек, шубҳасиз, уларнинг кароматлари ҳақдир. Бундай каромат узоқ масофани қисқа муддатда босиб ўтиш, муҳтож пайтда озиқ-овқат, ичимлик ва кийим-кечакнинг пайдо бўлиши, сув устида юриш, ҳавода учиш, жонсиз ва тилсиз нарсалар билан гаплашиш, келган балоларни пасайтириш каби нарсаларда билинади. Бу каби ҳолатлар валийларда ғайриоддий йўл билан содир бўлади.  

Имом Абу Бакр ибн Фурак айтганлар: «Авлиёларга пайғамбарлардан фарқли ўлароқ кароматларини яшириш вожибдир». 

Абу Бакр Ашъарий эса: «Каромат набийга ҳам, валийга ҳам хос», – деганлар. 

Демак, авлиёларда каромат содир бўлиши айни ҳақиқатдир. Унинг қандай бўлиши ақлга сиғмасада, бироқ шариат қоидаларига асло зид эмас. Ақидавий масалаларни тўғри тушуниш, тўғри талқин қилиш, далил-исботларга суяниб иш тутиш турли хил фитна ва зиддиятларнинг олдини олишда, айрим бузғунчи гуруҳларнинг ботил эътиқодларига раддия сифатида истифода этишда анчайин қўл келади. 

Шундай экан, ўтган валий зотларнинг йўлларини тутиш, суннатларига эргашиш, ҳикматларига суяниб иш тутиш айни камолот чўққиси эканини унутмаслик зарур.


Эркин ҚУДРАТОВ,

Мир Араб ўрта махсус ислом 

билим юрти мударриси

Президент Шавкат Мирзиёев бугун, 20 июль куни Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ядро физикаси институтига ташриф буюрди.

Энергия ҳосил қилувчи қувватларни кўпайтириш, энергетика соҳасини диверсификация қилиш мақсадида мамлакатимизда атом энергия станцияси қуришга киришилди. Юқори технологияларга асосланган бу вазифани амалга ошириш учун замонавий билимларни чуқур эгаллаган мутахассислар талаб этилади. Шу боис Тошкентда Москва муҳандислик-физика институти филиалини очиш мўлжалланмоқда. Ушбу таълим муассасасини Ядро физикаси институти ҳудудида жойлаштириш режалаштирилмоқда.

Президент Шавкат Мирзиёев шу борадаги лойиҳалар билан танишди. Ўқув бинолари ва лабораторияларни жаҳон стандартлари асосида қуриш, энг замонавий технологиялар билан жиҳозлаш зарурлигини таъкидлади.

Маълумки, Ядро физикаси институти пойтахтимизнинг Улуғбек шаҳарчасида жойлашган. Давлатимиз раҳбари ушбу шаҳарчанинг Бош режасини ишлаб чиқиш бўйича топшириқ берди.

«Бу шаҳарча олимлар шаҳарчаси бўлиши керак. Яқин вақтларда бу ерга бошқа илмий-тадқиқот институтларини ҳам кўчирамиз. Олимлар учун, илм-фан ривожи учун ҳамма шароитларни яратиб берамиз», деди Шавкат Мирзиёев.

Президент шаҳарча ҳудудини кенгайтириб, институтлар учун бинолар, янги уй-жойлар, мактаб ва дам олиш масканлари қуриш, шаҳар маркази билан транспорт қатновини яхшилаш, ер усти метроси олиб келиш зарурлигини таъкидлади.

 

ЎМИ Матбуот хизмати

بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам жамоат! Маълумки, муқаддас Ислом динимиз беш аркон устига қурилган бўлиб, улардан бири – ҳаж ибодатидир. Ҳаж  молиявий ва жисмоний ибодат бўлиб, мўмин-мусулмон киши умрида бир марта адо этиши фарздир. Ҳаж қилмоқчи бўлган шахс балоғатга етган, ақли расо, сафар харажатларига қодир, ҳажга бориб келгунига қадар ўз қарамоғидагиларни нафақа билан таъминлаган ҳамда йўллар очиқ ва бехатар бўлиши шарт қилинади.  Аёл кишига эса,  юқоридаги шартлар билан бирга эри ёки бирор маҳрами ҳамроҳ бўлиши керак. Кимда мана шу шартлар топилса, унга ҳаж фарз бўлади. Қуръони каримда ҳажнинг фарзлиги ҳақида  шундай дейилган:

 وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حَجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا  (سورة ال عمران/97).

яъни: “Йўлга қодир бўлган одамлар зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир” (Оли Имрон сураси, 97-оят).

Ҳаж ибодатига киришишдан олдин, аввало, киши ҳақиқий тавба қилиб,  барча хато-камчиликларини тўғрилаб, келгусида барчага намуна ва ўрнак  бўладиган ҳолатда бўлиши лозим. Шунингдек, зиммасида ўзгаларнинг ҳаққи бўлса,  эгасига қайтариши керак.

Ҳажнинг вақти Шаввол ва Зулқаъда ойлари ҳамда Зулҳижжа ойининг дастлабки ўн кунидир. Бунга ишора қилиб Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ  (سورة البقرة/197).

яъни: "Ҳаж (мавсуми учун) маълум ойлар (белгиланган). Бас, ким шу ойларда ҳажни ўзига фарз қилса (ҳажни ният қилса), ҳаж давомида хотинига яқинлашиш, гуноҳ-маъсият ва жанжал (каби ишларга рухсат) йўқ. Ҳар қандай яхши (савобли) иш қилсангиз, албатта, уни Аллоҳ билур. (Ҳаж сафарига) озуқа олиб чиқинг. Энг яхши озуқа тақводир. Тақвони Менга қилингиз (Мендан қўрқингиз), эй, оқиллар! " (Бақара сураси, 197-оят) 

Оятнинг мазмунига кўра, ҳажга борувчи кимса тақво билан зийнатланиб, бажараётган амалларини чиройли адо этишга ҳаракат қилиши керак. Қолаверса, саноқли ҳаж кунларини охирати учун захира бўладиган амаллар билан ўтказишга ошиқиши лозим. Тилни сақлаш ҳам тақводан ҳисобланади ва бу нарса ҳажда катта аҳамиятга эгадир. Чунки ҳар қандай сафарда ўзига яраша машаққат ва қийинчиликлари бўлади, мана шундай ҳолатларда ҳаж қилувчи киши тилига эҳтиёт бўлиши лозимдир. Бу ҳақда Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай марҳамат қиладилар:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "مَنْ حَجَّ للهِ وَلَمْ يَرْفَثْ وَلَمْ يَفْسُقْ رَجَعَ كَيَوْمٍ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ" (رواه الإمام البخارى والإمام أحمد).

яъни: “Ким Аллоҳ учун ҳаж қилса, фаҳш сўз айтмаса ва фисқу фасод қилмаса, онасидан туғилгандек гуноҳлардан пок бўлган ҳолда қайтади” (Имом Бухорий ва Имом Аҳмад ривояти).

Ҳаж  даврида беҳаё сўзларни айтмай, фисқу фасод ишларни қилмай юрган кишилар худди онадан туғилгандек бегуноҳ ҳолда уйларига қайтадилар. Бу ҳақиқатни ҳажга борувчи ҳар бир киши энг зарур нарсалар қатори қалбига сингдириб олмоғи лозим. Ҳажни ният қилган киши катта-ю кичик гуноҳларни қилишдан, ҳатто бирор жонзотга озор беришдан, хусусан, одамлар билан жанжаллашишдан доимо ўзини сақлаши лозимдир. Албатта, булар ҳажнинг мақбул бўлиш шартларидан ҳисобланади.

Ҳаж сафари давомида йўлдошларига хайр-эҳсон қилиш ажр савоб бўлиши билан бирга, инсонлар орасида ўзаро дўстлик ва меҳр-муҳаббат пайдо бўлишига сабаб бўлади. Бундай одамнинг ҳажи ҳам мақбул бўлади.

عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:"اَلْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إلَّا الْجَنَّة "قِيلَ: وَمَا بِرُّهُ؟ قَالَ:"إطْعَامُ الطَّعَامِ، وَطِيْبُ الْكَلاَمِ" )رَوَاهُ الإمام أَحْمَدُ(

яъни: Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мақбул ҳажнинг мукофоти фақат жаннатдир”, – дедилар. “Унинг қабул бўлиши нима билан бўлади”, дейилди. “Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Таом бериш ва яхши гапириш”, – дедилар (Имом Аҳмад ривоят қилган).

Муҳтарам азизлар!  2018 йил ҳаж ибодатини адо этадиган зиёратчилар учун Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва масъул мутасадди ташкилотлар йил бошидан тайёргарлик ишларини бошлаб, ҳозирда ниҳоясига етказиб бормоқдалар. Шу кунларда 10 нафар ишчи гуруҳ Саудия Арабистонига жўнаб кетдилар. Юртимиздан ҳаж сафарига боргувчилар билан ҳажнинг қонун-қоидалари ва тартиблари ҳақида учрашув ва суҳбатлар ўтказилмоқда. Шунингдек, уларнинг ҳар бирларига ҳаж ҳақида йўриқнома сифатида китоб билан диск тарқатилди.

Муҳтарам жамоат! Ҳаж ибодатини бажариш ҳаммага ҳам насиб қилаверадиган амаллардан эмас. Шунинг учун бу улуғ сафарни ният қилган юртдошларимиз ҳажнинг моҳиятини яхши тушуниб олишлари, уни адо этиш тартибларини пухта ўзлаштиришлари, сафар одобларига қатъий риоя қилишлари талаб этилади. Катта харажатлар сарфлаб, узоқ вақт навбат кутиб, шунча узоқ жойга, Аллоҳнинг розилигини топаман, деб борган айрим ҳожиларимиз, афсуски, ғанимат дамларини қадрига етмай, кўп вақтларини беҳуда амаллар ва дўкон айланишлар билан ўтказиб юборишади. Ҳаж зиёратига отланган кишилар зиммаларидаги фарз, вожиб, суннат амалларни иложи борича жамоат билан, ўз вақтида адо этишга ғайрат қилиш – муборак динимиз талаби ва шариатимиз кўрсатмасидир. Кўпроқ Қуръон тиловати, нафл ибодатлар, зикр ва истиғфор айтиш, ёрдамга муҳтож кишиларга кўмак бериш каби савобли ишларни қилишлари зарур. Яна сафар давомида иложи борича билимдон ва солиҳ кишиларга йўлдош бўлиш, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам тавсия қилган дуоларни ёдлаб, айтиб юришга интилиш ҳам мақбул амаллардандир. Шундагина ҳажларимиз мабрур, ибодатларимиз мақбул бўлади, иншааллоҳ.

Шуни таъкидлаш лозимки, ҳожи бўлиш – шараф, шу билан бирга катта масъулият ҳамдир. Чунки уламоларимизнинг айтишларича, ҳажнинг қабул бўлиш ёки  бўлмаслиги ҳожининг уйига қайтганидан кейинги амалларидан билинади. Демак, ҳожиларимиз юртимизга қайтганларида билим-маърифат, одоб-ахлоқ ва барча эзгу ишларда  ҳаммага намуна бўлишлари лозимдир.

Аллоҳ таоло муборак ҳаж сафарига ҳозирлик кўраётган барча юртдошларимизга ҳаж ибодатларини  тўла-тўкис адот этиб, юртимизга соғ-саломат ҳолда қайтиб келишларини муваффақ айласин! Омин.

 

 

ИЛОВА

 

МИССИОНЕРЛИК

Миссионерлик – лотинча  “юбориш” ва “топшириқ” маъноларини билдириб, бир динни бошқа диндагилар ўртасида тарқатиш соҳасидаги черков (яъни, католик ва протестантлар каби йўналиш) ташкилотларининг фаолиятидир. Содда қилиб айтганда, миссионерлик христианлаштиришдир.

Шуни билиш лозимки, даъват (насиҳат) бошқа, миссионерлик бошқа нарсадир. Бир дин вакилини ўз қавмига хитоби даъват бўлиб, ҳар бир инсон бу ишни қилиши мумкин. Аммо, бир дин вакилининг бошқа диндагиларни ўз динига оғдириш учун қиладиган ҳаракати эса, миссионерлик дейилади ва бу қонун билан таъқиқланади.

Минг афсуслар бўлсинки, охирги пайтларда баъзи ёшу қарилар ўзларининг муқаддас Ислом динларини қўйиб, бошқа динга ўтиб кетиш ҳоллари кузатилмоқда. Бу ҳолга чек қўйилмас экан, миллат барқарорлигига таҳдид солиниши турган гап!

Дунё тарихига назар соладиган бўлсак, миссионерларнинг ўзга дин вакиллари орасидаги фаолияти ҳар дойим минтақа барқарорлигини бузган, аҳоли орасида нотинчлик ва қон тўкилишларга сабаб бўлган.

Миссионерларнинг ғаразли мақсадлари ва фаолиятлари:

Миссионерларнинг асосий мақсадлари турли йўл ва усуллар билан ўз сафларини маҳаллий миллат вакиллари ҳисобига кенгайтиришдан иборатдир.

Уларнинг мақсадлари асосан уч нуқтада жамланади:

  1. Халқларни христианлаштириш. Шу орқали уларни иқтисодий, сиёсий ва маънавий жиҳатдан Ғарб давлатлари таъсир доирасига олиш.
  2. Халқларда ўз динига нисбатан шубҳа уйғотиш, уларни ўз динидан чиқариш ва динсиз қолдириш.
  3. Қадимдан христиан бўлганларни ўз динларида мустаҳкамроқ туришга чорлаш ва уларнинг сафини “янги христианлар” билан тўлдириш.

Улар мақсадлари йўлида барча воситалардан фойдаланади, уларнинг ҳийла-найранглари доимо такомиллашиб боради. Мана улардан бир нечтаси:

  1. Инсонпарварлик ёрдамини кўрсатиш. Бунга, албатта, моддий ёрдамлар (тиббиёт, озиқ-овқат) ва сўзсиз, “руҳий” ёрдамлар киради.
  2. Маҳаллий халқ тилида ўша халқнинг урф-одатларини ҳисобга олган ҳолда, сифатли, рангли ва расмли христиан даъват китобчаларини бепул тарқатиш. Кўпинча бу китоблар Қуръон оятлари билан “безалади”.
  3. Христианликни тарғиб қилувчи газета-журналлар чиқариш.
  4. Христианликка қизиқтирувчи аудио-видео кассеталар тарқатиш.
  5. Турли мавзуларда тадбирлар ва анжуманлар уюштириш.
  6. Ўз сафларига қўшилганларни моддий рағбатлантириш, уларни чет элларга жўнатиш, уларни иш билан таъминлаш.

Баъзи ватандошларимиз уларнинг кетидан эргашиб кетаётганининг биринчи сабаби – муқаддас Ислом динимиз ҳукмларидан мутлақо бехабарлик. Иккинчи сабаби – ён атрофимиздаги кам таъминланган оилалар, ногиронлар ва боқувчисидан айрилган қариялардан деярли хабар олмаймиз, моддий ва маънавий ёрдамлар кўрсата олмаяпмиз. Миссионерлар бу имкониятдан фойдаланиб баъзи муҳтожларнинг кўнглини овлаб, диндан чиқармоқда. Аллоҳ таоло бу ҳақда Қуръони каримда шунай деган:

وَمَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآَخِرَةِ

وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

яъни: “Сизлардан кимда-ким ўз (Ислом) динидан қайтиб, кофир ҳолида ўлса, ундай кимсаларнинг қилган амаллари (тоат-ибодатлари) дунёю охиратда беҳуда кетар. Улар дўзах аҳлидирлар ва унда мангу қолурлар” (Бақара сураси, 217-оят).

Аллоҳ таоло барчамизнинг имонимизни саломат айлаб, ҳар хил ёвуз ниятли кимсалар гирдобига тушиб қолишдан Ўз паноҳида асрасин! Омин.

Украинанинг Запороже шаҳрида мусулмон жамоаси учун масжид қурилиши режалаштирилмоқда. Бунинг учун шаҳар марказида жойлашган Пушкин истироҳат боғи ҳудудидан 0,9 гектар майдон ажратилади.

Масжид қурилишига рухсат берувчи қарор Запороже шаҳар депутатлар кенгашининг сўнгги сессиясида қабул қилинган. Ушбу масжид «Мусульманская религиозная громада города Запорожья» диний ташкилоти тасарруфида бўлиши маълум қилинган.

Маълумотларга кўра, масжид учун ажратилган майдон Волгоград кўчасида жойлашган бўлиб, собиқ футбол стадиони ўрнида қад кўтаради.

Бугунги кунда Запорожеда жамоат намозларини амалга ошириш учун кичик намозхона фаолият кўрсатаётгани қайд этилган.

 

ЎМИ Матбуот хизмати

Ушу бўлимдаги асосий материаллар Жалолиддин Нуриддиновнинг "Ҳаж ва умра қўлланмаси"дан олинди

Top