Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раиси Содиқ Тошбоевнинг “Янги Ўзбекистон” газетаси бош муҳаррири Салим Дониёровга берган интервюси

2017-2021-йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг бешинчи – ХАВФСИЗЛИК, МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИК ВА ДИНИЙ БАҒРИКEНГЛИКНИ ТАъМИНЛАШ ҲАМДА ЧУҚУР ЎЙЛАНГАН, ЎЗАРО МАНФААТЛИ ВА АМАЛИЙ ТАШҚИ СИЁСАТ СОҲАСИДАГИ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАР шарҳи

Маърифат ва диний бағрикенглик – тинчлик ва тараққиётимиз асоси

– Бағрикенглик ва диний эркинлик масаласи давлатимиз сиёсатида муҳим ўрин эгаллайди. Давлатимиз раҳбари ташаббуси билан бу борада, айниқса, сўнгги йилларда тарихий аҳамиятга молик ишлар амалга оширилди. Сизнингча, янгиланаётган Ўзбекистонда ушбу йўналишдаги ишлар, яратиб берилаётган шароитлар юртдошларимизнинг ўз диний ибодатларини эмин-эркин адо этиши учун қай даражада қулайлик яратмоқда?

Содиқ ТОШБОЕВ, 

Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раиси:

– Улуғ аждодларимизнинг донишмандлик анъаналарига амал қилиб, бугун Ўзбекистон ўз тараққиётининг янги босқичига қадам қўйди. Буни Янги Ўзбекистоннинг ташқи ва ички сиёсатидан тортиб, иқтисодий-ижтимоий, маданий ҳамда диний-маърифий соҳалардаги туб ислоҳотлар мисолида ҳам яққол кўриш мумкин. 

Президентимиз ташаббуси ва халқимиз бирдамлигида қабул қилинган 2017-2021-йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегияси асосидаги янгиланишлар том маънода халқимиз ҳаётидаги фаровонлик ва мамлакат тараққиётида ўз бўй-бастини кўрсата бошлади. 

Сўнгги беш йилда мамлакатимизда турли миллат ва конфессиялар ўртасида ўзаро ҳурмат, бирдамлик ва ҳамкорлик муҳитини мустаҳкамлаш маданиятлараро мулоқотни қўллаб-қувватлаш, тинчлик-тотувликни таъминлашга қаратилган изчил ҳамда пухта ўйланган сиёсат халқаро ҳамжамият томонидан тўлиқ қўллаб-қувватланмоқда.

Эътиборлиси, 2017-йил 19-сентябрьда БМТ Бош Ассамблеясининг Нью-Йорк шаҳрида бўлиб ўтган 72-сессиясида Президентимиз Шавкат Мирзиёев илгари сурган ташаббуснинг амалий ифодаси сифатида 2018-йили БМТ Бош Ассамблеясининг навбатдаги ялпи сессиясида “Маърифат ва диний бағрикенглик” деб номланган махсус резолютсия қабул қилинди. Ўзбекистон томонидан ишлаб чиқилган ҳужжат лойиҳаси БМТга аъзо барча давлатлар томонидан бир овоздан маъқулланди.

Ўзбекистон таклиф этган резолютсиянинг асосий мақсади барча учун таълим олиш имкониятини яратиш, саводсизлик ва билимсизликни бартараф этишдан иборат. Ҳужжатда бағрикенглик ва ўзаро ҳурматни ўрнатиш, диний эркинликни таъминлаш, диндорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва уларнинг камситилишига йўл қўймасликка муҳим аҳамият қаратилган. 

Маърифат ва диний бағрикенглик тўғрисидаги резолютсия жаҳонда экстремизм, терроризм муаммоси авж олиб, турли дин ва эътиқод вакилларига нисбатан тоқатсиз, муросасиз муносабатлар кузатилаётган бир вақтда глобал таҳдидларга қарши курашишнинг самарали воситаси сифатида маърифат, таълим-тарбия масаласини илгари сургани билан, айниқса, аҳамиятлидир. 

Ҳозирги кунда Ўзбекистонда 2 минг 323 та диний ташкилот ва 16 та диний конфессия фаолият юритмоқда. Тегишли тартибда давлат рўйхатидан ўтган ноисломий диний ташкилотларнинг 174 таси христианлик ташкилоти, 8 таси яҳудийлик жамоаси, 6 та баҳоийлик, 1 та кришначилик жамияти ва 1 та буддавийлик ибодатхонаси, шунингдек, конфессиялараро Ўзбекистон Библия жамияти ҳисобланади. 2019-2020-йилларда ноисломий ташкилотларнинг умумий сони 191 тага етгани ҳам Ўзбекистонда бағрикенглик ва диний эркинлик тамойиллари нечоғлиқ устувор аҳамият қаратилаётганидан дарак беради.

Дунё цивилизациясига бешик бўлган юртимизда диний-маърифий соҳадаги кенг кўламли ислоҳотлар халқимизнинг бой илмий-тарихий меросини ўрганиш ва тарғиб қилишда ҳам катта аҳамият касб этмоқда. Бу, табиийки, неча асрлардан буён ислом динига эътиқод қилиб келаётган халқимизнинг диний эътиқодини мустаҳкамлаш ва маънавий-маърифий, илмий-интеллектуал салоҳиятини янада юксалтиришда дастуруламал вазифасини бажаради.

Шу боис, энг аввало, мамлакатимизда узлюксиз таълим тизими ислоҳотига устувор аҳамият қаратилди. Бу билан диний ва дунёвий билимлар уйғунлиги асосида таълим сифатини ошириш, диний-маърифий соҳада малакали кадрлар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг яхлит тизими яратилди.

Дастлаб мазкур тизимнинг норматив-ҳуқуқий асосларини яратиш учун 2017-2021-йилларда диний-маърифий соҳа ислоҳотига доир 42 та норматив-ҳуқуқий ҳужжат қабул қилинди.

Президентимизнинг 2018-йил 16-апрелдаги “Диний-маърифий соҳа фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони ҳамда “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори соҳа фаолиятини ташкил этишда муҳим ҳуқуқий асос бўлди. Шунга кўра, Дин ишлари бўйича қўмита ҳузурида фаолият юритадиган жамоатчилик-маслаҳат органи ҳисобланмиш Конфессия ишлари бўйича кенгашнинг янги таркиби тасдиқланди. 

Юртимиз азалдан маърифат маркази сифатида танилган. Шу боис, Ўзбекистонда илмий-маърифий марказлар ҳам ташкил этилмоқда. Хусусан, Тошкент шаҳрида кўп асрлик маърифат хазинасини ўзида мужассам этадиган, фундаментал тадқиқотлар олиб бориладиган Ислом цивилизацияси маркази бунёд этилмоқда. Шунингдек, ўтган уч-тўрт йилда Самарқандда Имом Бухорий, Сурхондарёда Имом Термизий ва Тошкентда Имом Мотуридий номидаги халқаро илмий-тадқиқот марказлари фаолияти йўлга қўйилди. Ҳозир ушбу марказларда аниқ фанлар қаторида ҳадис, калом, ақида, тасаввуф, фиқҳ каби илмлар бўйича чуқур тадқиқот ва изланишлар олиб борилмоқда. Бухородаги Мир Араб олий мадрасаси, Тошкент ислом институти ва Самарқанддаги Ҳадис илми мактаби сингари олий ўқув юртларида ҳам етук малакали мутахассислар тайёрланмоқда.

2018-йилда эса ислоҳотларнинг мантиқий давоми сифатида Ўзбекистон ислом академияси ва Тошкент ислом университети негизида Ўзбекистон халқаро ислом академияси ташкил этилди. Академия таркибидаги малака ошириш маркази фаолиятига қўшимча равишда Қорақалпоғистон Республикаси, Самарқанд, Наманган ва Сурхондарё вилоятларида унинг ҳудудий филиаллари ташкил этилгани ҳам диний таълим соҳасида ўзига хос аҳамият касб этмоқда.

Республикамизда 2017-йилга қадар 3 та олий (1 та исломий, 2 та ноисломий) ҳамда 9 та ўрта махсус диний таълим муассасаси фаолият юритган бўлса, бугунги кунда уларнинг сони мос равишда 5 та (3 та исломий ва 2 та ноисломий) ҳамда 10 тага етди.

Мазкур таълим муассасаларида ислом маърифатини тарқатиш, аждодларимиз бой маънавий меросини янада чуқур ўрганиш борасида кенг кўламли илмий тадқиқотчилик фаолияти йўлга қўйилди. Хусусан, сўнгги беш йилда диний-маърифий меросимизни чуқур ўрганишга оид 37 та фалсафа доктори (ПҳД) ва 11 та фан доктори (ДСc) илмий диссертацияси муваффақиятли ҳимоя қилинди. 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳузурида “Вақф” хайрия жамоат фонди ташкил этилганини ҳам алоҳида қайд этиш лозим. Зеро, ушбу фонднинг асосий вазифаси юртимизнинг барча ҳудудларидаги масжидлар, зиёратгоҳлар, муқаддас қадамжолар ва шу каби бошқа обектлар реконструкциясини молиялаштириш, уларнинг моддий-техник базасини яхшилаш ҳамда соҳа ходимларини моддий қўллаб-қувватлашдан иборатдир.

Ўтган қисқа давр мобайнида мазкур фонд фаолияти билан Ўзбекистонда 64 та янги масжид очилиб, умумий сони 2 минг 104 тага етди. Бундан ташқари, мамлакат миқёсида 2017-2021-йилларда 261 та жоме масжид биноси бутунлай қайтадан бунёд этилган бўлса, шу давр мобайнида яна 500 дан зиёд масжид капитал ва жорий таъмирланди. Умуман олганда, масжидларнинг чиройли ва қулай ҳолатга келтирилиши билан халқимиз ўз ибодатларини хотиржам адо этмоқда. Бу каби хайрли ишлар диний қадриятларимизга бўлган улкан эътиборнинг натижаси, албатта.

Мустақиллик йилларида юртимиздан 305 минг мусулмон Саудия Арабистонига зиёрат учун борган бўлса, улардан 130 минг киши ҳаж, 175 минг киши эса умра амалини бажаришга муваффақ бўлган. 2,5 минг христиан ва яҳудий Исроил, Россия, Туркия, Италия, Грузия ва Юнонистон каби давлатларнинг муқаддас диний қадамжоларига ташриф буюрган.

Яна бир эътиборли жиҳат: 2018-йилдан эътиборан умра зиёратини йил давомида амалга ошириш белгиланди. 2019-йилнинг декабр ойидан Тошкент – Жидда – Тошкент йўналишида ҳар куни 2 тадан рейс йўлга қўйилган бўлса, 2020-йил феврал ойидан Тошкент – Мадина – Тошкент йўналишида ҳам авиапарвозлар ташкил этилди. Шунга кўра, 2017-йилда умра зиёратини 6 минг фуқаромиз адо этган бўлса, 2018-йилда ушбу диний зиёратни 16 минг, 2019-йилда 38 минг ҳамда 2020-йилнинг И чорагида 28 минг юртдошимиз бажаришга муваффақ бўлди.

Ҳаж зиёратини ташкил қилишда ҳам сўнгги тўрт йилда ўзига хос янгиликлар бўлди. Эътиборлиси, 2017-йили Ўзбекистон тарихида биринчи марта Президентимиз ташаббуси билан Иккинчи жаҳон урушининг 150 қатнашчиси ва уларнинг ҳамроҳлари имтиёзли равишда ҳаж зиёратини амалга ошириш имконига эга бўлди. Ҳаж ибодатини бажариш квотаси ҳам мувофиқ равишда 5 мингдан 7 минг 200 га кўпайиши натижасида 2017-2019-йилларда қарийб 21 минг 750 нафар мусулмон юртдошимиз бу буюк зиёратга борди.

– Шу ўринда “Жаҳолатга қарши маърифат” ғоясининг асл моҳиятини англашга интилиш кучайганини ҳам эътироф этиш жоиз. Бу, ўз навбатида, айрим ҳолларда ислом динига бўлган нохолис қарашларнинг ҳам олдини олишга хизмат қилаётгани аён ҳақиқат. Шундай эмасми? 

– Тўғри айтасиз. “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси эзгулик тимсоли сифатида бўй кўрсатди. Масалан, сўнгги йилларда Ўзбекистонда экстремизмга қарши курашиш чора-тадбирларини амалга оширишдаги ёндашувлар концептуал жиҳатдан қайта кўриб чиқилди. Бунда асосий эътибор аҳоли ўртасида профилактика ва тушунтириш ишларига қаратилди. Ушбу соҳадаги барча саъй-ҳаракатлар ана шу эзгу ғояга асосланган.

Диний экстремистик оқимларга алоқадор шахсларни реабилитация қилишнинг муҳим қадамларидан бири уларга нисбатан афв этиш актларини қўллаш бўлди. 

Ўзбекистонда ўтган йиллар давомида экстремистик гуруҳларга алоқадорлиги учун назоратга олинган 20 мингдан зиёд фуқаро махсус ҳисоблардан чиқарилди. Шунингдек, 2019-2021-йилларда ташкил этилган “Меҳр” операцияси доирасида Яқин Шарқнинг жанговар ҳаракатлар кечаётган ҳудудларидан аёллар ва болалар Ватанимизга қайтарилди. Уларни жамиятга қайта мослаштириш билан боғлиқ тизимли ишлар олиб борилмоқда.

Шубҳасиз, бугунги кунда Ўзбекистонда амалга оширилаётган бу каби инсонпарварликка йўғрилган ишлар дунё жамоатчилиги томонидан эътироф этилмоқда. Хусусан, БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича бош комиссари Зайд ал-Ҳусайн бугунги таҳликали замонда Ўзбекистонда мавжуд динлараро ва миллатлараро тотувлик ва диний-маърифий соҳадаги ислоҳотлар турли давлатлар учун ўрнак бўлишга лойиқ эканини қайд этди.

Ўзбекистон минг йиллар давомида Буюк ипак йўлининг муҳим қисми бўлиб келган. Муқаддас заминимизда савдо-сотиқ, илм-фан, маданият марказлари ҳамиша тараққий этган. Уларнинг ривожланишида халқимизга хос бағрикенглик, меҳмондўстлик, ўзга маданият вакилларига ҳурмат туйғулари асосий омиллардан бўлгани табиий. Шунинг учун ҳам бугунги кунда ўлкамизда турли халқлар урф-одат ва анъаналари ўзаро уйғунликда ривожланиб бормоқда.

Шулардан келиб чиқиб, Президентимизнинг диний-маърифат соҳасида юритаётган оқилона сиёсати том маънода дунё мамлакатларида тинчлик, осойишталик ва барқарорликнинг асоси бўлиб хизмат қилиши, шубҳасиз.

Манба: “Янги Ўзбекистон” газетаси 2021-йил 30-декабр, 265-сон