muslimuz
Фарзанд кўрганда бажариладиган суннатлар
- Муносиб исм қўйиш.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Исмларнинг яхшиси бандалик ва ҳамдни билдирганидир”, деганлар. (Абдуллоҳ, Ҳамидуллоҳ, Абдураҳмон каби).
- Чақалоқнинг қулоғига азон ва такбир айтиш.
Рофеъ розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Фотима розияллоҳу анҳонинг фарзанди Ҳасан ибн Алининг қулоғига азон айтаётганларини кўрдим” (Имом Абу Довуд, Имом Термизий ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимнинг боласи туғилса-ю, унинг ўнг қулоғига азон, чап қулоғига иқома айтса, унга Умму Сибён[1] зарар етказа олмас”, дедилар.
- Чақалоқнинг сочини олиш, унга атаб ақиқа қилиш.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳар бир янги туғилган бола таваллуди муносабати билан етти кунлигида сочи олиниб, исм қўйилиб, ўтказиладиган ақиқа маросими билан гаров қилингандир”.
Агар фарзанд туғилганидан сўнг етти кунда ақиқа қилишга имконият бўлмаса, 14 ёки 21 кунлигида қилинади. Бу муддат ичида ҳам имконият топилмаса, бошқа хоҳлаган вақтда қилса ҳам бўлади.
- Чақалоқнинг танглайини кўтариш.
Абу Мусо розияллоҳу анҳу айтади: “Ўғлим туғилганда уни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига олиб бордим. У зот алайҳиссалом ўғлимга Иброҳим деб исм қўйдилар ва хурмо билан танглайини кўтардилар. Унга барака тилаб дуо қилдилар” (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).
5. Чақалоқнинг ҳаққига дуо қилиш.
Туғилган чақалоқнинг ҳаққига ушбу дуони қилиш: "Аллоҳуммажъалҳу тақиййан баарон рошийдан ванбитҳу фил Ислами набаатан ҳасанан".
Даврон НУРМУҲАММАД
[1] Умму Сибён болаларга зиён етказадиган жин тоифаси.
Сиз қайси бирини танлайсиз?
-
Одамларнинг энг олими бўлишни истасангиз – Аллоҳга тақво қилинг.
-
Одамларнинг энг бойи бўлишни истасангиз – Аллоҳ берган неъматларига қаноат қилинг.
-
Одамларнинг энг адолатлиси бўлишни истасангиз – Ўзингизга ёққан нарсани бошқаларга ҳам раво кўринг.
-
Одамларнинг энг яхшиси бўлишни истасангиз – Инсонларга манфаат етказишга ҳаракат қилинг.
-
Аллоҳга энг яқин банда бўлишни истасангиз – Аллоҳ таолони кўп зикр қилинг.
-
Иймонингиз комил бўлишини истасангиз – Хулқингизни гўзал қилинг.
-
Муҳсинлардан бўлишни истасангиз – Аллоҳ таолога Уни кўриб тургандек ибодат қилинг. Агар бунга қодир бўлмасангиз У Зот сизни кўриб турганини унутманг.
-
Итоат этувчилардан бўлишни истасангиз – Аллоҳнинг фарзларини ўз вақтида адо этинг.
-
Қиёмат куни юзингиз нурли бўлишини истасангиз – Ҳеч кимга зулм қилманг.
-
Қиёмат куни Аллоҳ таоло сизга раҳм қилишини истасангиз – Инсонларга раҳм қилинг.
-
Аллоҳ гуноҳларингизни кечиришини истасангиз – Истиғфор айтинг.
-
Инсонларнинг энг саховатпешаси бўлишни истасангиз – Мусибатларингизни одамларга билдирманг, уларга шикоят қилманг.
-
Одамларнинг энг кучлиси бўлишни истасангиз – Аллоҳга таваккул қилинг.
-
Аллоҳ ризқингизни кенг қилишини истасангиз – Доимо таҳоратли ҳолда юришга одатланинг.
-
Аллоҳ ва Унинг Расулига муҳаббатли бўлишни истасангиз – Аллоҳ ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам яхши кўрган нарсаларни яхши кўринг.
-
Қиёмат куни Аллоҳнинг ғазабига учрамасликни истасангиз – Аллоҳ яратган бирорта махлуқотга ғазаб қилманг.
-
Дуоларингиз қабул бўлишини истасангиз – Луқмангиз ҳалол бўлишига эътиборли бўлинг.
-
Қиёмат куни Аллоҳ таоло айбларингизни беркитишини истасангиз – Одамларнинг айбларини яширинг.
-
Гуноҳларни нима ювиб юборади? – Кўз ёшлари, хушуъ-хузуъ ва беморлик.
-
Қайси яхшилик Аллоҳ учун энг севимли? – Хусни хулқ, тавозеъ, мусибатларга сабр қилиш.
-
Аллоҳнинг наздида амалларнинг энг ёмони қайси? – Ахлоқсизлик ва бахиллик.
-
Аллоҳнинг ғазабини нима кетказади? – Махфий садақа ва силаи-раҳм.
-
Жаҳаннам оловини нима ўчиради? – Бало-офат ва мусибатларга сабр қилиш.
Даврон НУРМУҲАММАД
Ислом сўзининг 5 маъноси
Ислом сўзи “салима” “ясламу”, “салааман” ва “салааматан” каби сўзларнинг ўзагидан олинган.
Ислом сўзининг маъноси турли маъноларни англатсада, бироқ барча маънолар бир эзгу мақсад – тинчликка йўналгандир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилган:
“Эй, иймон келтирганлар! Исломга тўлиғича киринг. Ва шайтоннинг изидан эргашманг” (Бақара сураси, 208-оят).
Тилшунос олим Абу Амр Шайбоний ушбу оятдаги “силм” сўзини Ислом деб шарҳлайди.
Ушбу ояти каримадаги “каафатан яъни тўлиғича, ёппасига” сўзи барча инсонлар тинчлик йўлини тутишлари лозимлигини билдиради. Аллоҳнинг амр фармонига итоат этган ҳолда ҳамиша аҳил ва иноқликда яшашлари даркор.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмон бандани таърифлаб: “Мусулмон бошқа мусулмонларга тили билан ҳам, қўли билан ҳам озор етказмаган кишидир”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Аҳмад, Ибн Ҳиббон ривояти).
Бу ҳадисга кўра, мусулмон сўзи “барчага яхшилик истовчи, дилозорликдан йироқ” каби маъноларни ифодалайди.
Шунинг учун ҳам, мусулмонлар ўзаро муомалаларини доимо бир-бирларига тинчлик тилаш, яъни саломлашиш билан бошлайдилар. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Сизларга салом бўлсин, Роббингиз Ўз зиммасига раҳматни ёзди” (Анъом сураси, 54-оят).
Араб тилидаги салом сўзининг тўрт хил маъноси бор.
Биринчиси, “салима” сўзининг масдари “салаам” бўлиб, у турли “бало-офатлардан омонда бўлиш”ни англатади.
Иккинчиси, “салаама” сўзининг кўплик шакли, у “тинчлик ва омонлик” каби маъноларни билдиради.
Учинчиси, Аллоҳ таолонинг гўзал исмларидан бири бўлган “ас-Салом”, яъни, “барча нуқсонлардан саломат, тинчлик-хотиржамлик берувчи” деган маънони англатади.
Тўртинчиси, “салам” яъни, “серсоя ва ҳамиша яшил бўлиб турувчи дарахт”дир.
Абу Исҳоқ Зужажнинг фикрига кўра, “салаам” сўзи “саллама”дан олинган бўлиб, “инсоннинг оғир синов, ғам-алам ва ташвишлардан омонда бўлиши”ни англатади (Абу Мансур Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Азҳарий. Таҳзибул луғат. Ж.4. – Б.292.).
Шунингдек, жаннатнинг номларидан бири “Дорус-салом” (тинчлик диёри) деб номланган. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Уларга Роббилари ҳузурида дорус-салом (тинчлик уйи) бордир” (Анъом сураси, 127-оят); “Аллоҳ (одамларни) тинчлик диёри (жаннат)га чорлайди ва хоҳлаган кишини тўғри йўлга ҳидоят этади” (Юнус сураси, 25-оят).
Жаннатда фақат тинчлик, хотиржамлик, саломатлик, роҳат-фароғат, анвойи нозу неъматлар бўлгани, унда ўлим, касаллик, уйқу, ғам-ташвиш деган нарсалар йўқ.
Имом Асфаҳонийнинг фикрига кўра, “салаам” ва “салаама” сўзлари барча мусибат, ғам, ташвишлардан четда бўлиш маъносини англатади. Аллоҳ бундай марҳамат қилади: “Магар ким Аллоҳ ҳузурига тоза қалб ила келар, (ўша манфаат топар)” (Шуаро сураси, 89-оят).
Тоза қалб – турли зулм ва ёмонликлардан ҳоли бўлган қалбдир. Шунингдек, Қуръони каримда тинчлик, хотиржамлик ҳақида яна бошқа кўплаб оятлар мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:
“У (жаннат)ларга тинчлик, омонлик ила киринглар (дейилур)” (Хижр сураси, 46-оят);
“Биздан (бўлмиш) саломатлик ва сенга ва сен билан биргаликдаги жамоаларга (аталган) баракотлар билан (кемадан ерга) тушгин!” (Ҳуд сураси, 48-оят);
“У билан Аллоҳ ризосини топишга интилганларни (У) тинчлик ва саломатлик йўлларига йўллаб, Ўз изни билан уларни зулматлардан нурга чиқарур ва тўғри йўлга ҳидоят қилур” (Моида сураси, 16-оят);
“ ... жоҳил кимсалар (бемаъни) сўз қотганда «Саломатлик бўлсин!» деб жавоб қиладиган кишилардир” (Фурқон сураси, 63-оят).
“(Уларга) раҳмли Парвардигор (томони)дан салом (айтилур)” (Ёсин сураси, 58-оят);
“(Аллоҳ йўлида турли машаққатларга) сабр қилиб ўтганларингиз сабабли (энди бу ерда) сизларга тинчлик бўлгай” (Раъд сураси, 24-оят).
Бу оятлар Ислом – тинчлик, омонлик, хотиржамлик ва сиҳат-саломатлик дини эканининг яққол исботи саналади.
Юқорида таъкидланганидек, яшил дарахт ҳам Ислом сўзининг луғавий маъноларидан бири ҳисобланади. Араб тили луғатига оид икки машҳур “Лисанул араб” ва “Таҳзибул луғат” асарларида Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг қуйидаги сўзлари келтирилади:
“Ас-салаам абадий яшил, улкан бир дарахтдир” (Ибн Манзур Африқий. Лисанул-араб. Ж.12. – Б.297).
Бир қатор луғатшунос олимлар “ас-салаам” сўзи “яшил дарахт” маъносини англатишини қўллаб қувватлашган. Чунки бу дарахт ҳатто кузда сарғаймайди, ҳеч чиримайди ҳам.
Буюк луғат олимларидан бири Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Баррийнинг фикрига кўра, бу дарахт “салм” деб номланади ва унинг кўплик шакли “салаам” ҳисобланади. Унинг бундай аталишига сабаб, дарахт ҳамиша яшил рангда ва серсоя эканлигидир.
Шунингдек, нарвон араб тилида “суллам” деб аталади. Бу ҳақда Зужаж бундай ёзади: “Суллам” сўзи “нарвон” маъносини англатади, чунки у орқали сен кўтарилмоқчи бўлган жойга соғ-саломат етиб оласан (Ибн Манзур Африқий. Лисанул-араб. Ж.12. – Б.297).
Юқорига чиқиш ёки кўтарилишнинг нарвондан бошқа йўллари кўпинча шикастланиш ё жароҳатланиш каби бахтсиз ҳолатлар билан якун топиши мумкин. Шу боис, нарвон сабабли турли хавф-хатарлардан саломат, хотиржам бўлингани учун араб тилида нарвон суллам деб номланган. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “ёки осмонга нарвон қўйиб” (Анъом сураси, 35-оят).
“Лисанул-араб” асари муаллифи Ибн Манзур эса “суллам” сўзини қуйидагича шарҳлайди: “Суллам бу – катта челак дегани” (Ибн Манзур Африқий. Лисанул-араб. Ж.12. – Б.201).
Пақир – қудуқдан сув олиш воситаси бўлиб, қадимда одамлар унинг ёрдамида қудуқлардан сув олишарди. Лекин нега айнан челак “суллам” деб аталади? Чунки одамлар унинг ёрдамида сув тортиб чанқоғини қондиришган, уйларига олиб кетиб, таҳорат учун ишлатишган.
Сув – барча махлуқот, жонзот, наботот ва ўсимлик учун салқинлик, сокинлик, тириклик ва ҳаёт манбаи. Шунинг учун унга эришиш восита бўлган челак “суллам” дейилади.
Бир сўз билан айтганда, Ислом – тинчлик, омонлик ва хотиржамлик дини. Тинчлик – Ислом динининг шиори, бош ғояси. Унинг таълимоти башариятни тинчликка чақириш, ер юзида осойишта ҳаёт ўрнатиш, инсонларнинг ўзаро меҳр-мурувватли бўлишга чақиришдан иборатдир. Зўравонлик, жанжал, қотиллик ва бузғунчиликларнинг ҳар қандай кўринишини қоралайди ҳамда улардан қайтаради.
Даврон НУРМУҲАММАД
Ибодатга бошлайдиган амал
Илм пайғамбарлар мероси, бойлик эса подшоҳлар ва бойларнинг меросидир.
Илм ўз эгасини сақлайди, мол-дунёни эса эгаси қўриқлайди.
Илм қанча сарфланса шунча кўпаяди, пул эса сарфлангани сари камаяди (инфоқ, эҳсон, садақадан ташқари).
Мол-дунё солиҳда ҳам, фожирда ҳам бўлиши мумкин, аммо (фойдали) илмга фақат мўмин эга бўлади.
Илм ўз эгасига қабрда ҳам ҳамроҳ бўлади, бойлик эса инсон вафот этганидан кейин уни тарк этади (қилган садақаларидан ташқари).
Илм ҳокимдир, у бойликни бошқаради. Мол-дунё эса бошқарилади.
Бойлик эгаси бир кечада қашшоқ ё камбағал бўлиб қолиши мумкин, аммо илм соҳибида бундай қўрқув йўқ.
Олимга подшоҳлар муҳтож бўладилар, мол-дунё эгаси эса фақир ва мискинларга керак.
Бойлик инсонни дунё муҳаббатига етаклайди, илм эса Аллоҳ таолога ибодат қилишга бошлайди.
Бойлик ҳалокатга сабаб бўлиши мумкин. Ўғрилар қанча бойларнинг мол-дунёсини хонавайрон қилишди. Илм эса инсон вафот этганидан кейин соҳибига ҳаёт бериб туради.
Илмнинг саодати доимий, бойликники вақтинчадир.
Олимнинг қадр-қиммати илми ила, аммо бойнинг қадри мол-дунёси билан ўлчанади.
Бой одам бойлиги билан инсонларни дунёга, олим эса ўз илми билан охиратга чорлайди.
Даврон НУРМУҲАММАД
Беморнинг зиёратига борганда бажариладиган суннатлар
- Бемордан ҳол – аҳвол сўраш, унинг ҳақига дуо қилиш.
Оиша розияллоҳу анҳо онамиздан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам беморнинг олдига келсалар ёки у ҳузурларига олиб келинса:
“Азҳибил баъса Роббан нааси ишфи ва анташ шаафий лаа шифааъа иллаа шифааъука шифааъан лаа юғодиру сақоман”
“Ё инсонларнинг Робби! Зиённи кетказ. Шифо бер, Сен шифо берувчисан. Сенинг шифоингдан ўзга шифо йўқ. Ҳеч қандай дардни қолдирмайдиган шифо(бер)!”.
Ҳазрат Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу айтадилар: «Мен касал бўлганимда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга паноҳ тилардилар. Бир куни:
“Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. Уъийзука биллаҳил аҳадис сомад, аллазий лам ялид ва лам юлад ва лам якуллаҳу куфуван аҳад. Мин шарри ма тажиду”
“Якка, беҳожат, туғмаган, туғилмаган ва бирор тенги йўқ Аллоҳ номи ила етадиган нарсанинг ёмонлигидан паноҳ тилайман”, деб менга паноҳ тиладилар (Имом Ибн Суний ривояти).
- Бирор ҳадя, кўнгилни хушнуд этувчи нарса олиб бориш.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам касал кишини кўргани кириб: “Кўнглинг бирор нарса тусаяптими? Бирон нарса ейишни хоҳлайсанми?” деб сўрадилар. У киши: “Ҳа”, деб жавоб берди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир егулик келтиришни буюрдилар (Имом Ибн Можа, Имом Ибн Сунний ривояти).
- Беморга яқин жойда, иложи бўлса, бош томонида ўтириш.
- Яхши сўзлар билан беморнинг кўнглини кўтариш, тасалли бериш.
Умму Салама розияллоҳу анҳо онамиздан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар касал ёки маййитнинг олдида ҳозир бўлсангиз, фақат яхши гапни айтинглар. Чунки фаришталар айтаётган нарсангизга омин, деб туришади”, дедилар.
- Дард Аллоҳнинг неъмати экани, бунинг шукронасига тавба – тазарруъ қилиш ҳақида сўзлаш. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам касал кўргани борсалар:
“Лаа баъса тоҳурун иншаа Аллоҳу” (Ҳечқиси йўқ, Иншааллоҳ, бу покланишдир), деб айтардилар.
- Беморга очиқ юз, хуш кўнгиллик билан муомала қилиш. Унинг юзига синчиклаб қаралмайди, кўп ва қаттиқ овозда гапирилмайди.
- Беморга турли кинояли, кўнгилга оғир ботадиган сўзларни айтмаслик.
- Агар зарурати бўлмаса, касал кўргани кечқурун борилмайди. Чунки одатда дард кечга бориб кучайиб, беморнинг аҳволи таранглашади ёки у чарчаб, оромга шайланган бўлади.
- Касални толиқтирмаслик учун унинг олдида узоқ ўтирмаслик.
- Беморни овқат ейишга мажбурламаслик.
Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Беморларингизга овқат ва ичимликни мажбурламанглар. Чунки Аллоҳнинг ўзи уларни едириб-ичириб туради”, дедилар (Имом Термизий, Имом Ибн Можа ривояти).
- Беморнинг дуосини олиш.
Маймун ибн Маҳрон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар касалнинг олдига кирсанг, ҳақингга дуо қилишини сўра. Чунки уларнинг дуолари худди фаришталарнинг дуосига ўхшайди”, дедилар. (Имом Ибн Можа, Имом Ибн Сунний ривояти).
- Беморнинг ҳузуридан тураётганда Аллоҳдан унинг ҳақига шифо сўраб дуо қилиш.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ажали яқинлашмаган беморни кўргани борган ҳар қандай мусулмон банда етти марта
“Асалуллоҳал аъзийм Роббал аршил аъзийм ан яшфийка” (Аллоҳ таоло улуғдир ва улуғ Арш эгасидир. Аллоҳдан сенга шифо беришини сўрайман), деб айтса, у шифо топади», дедилар (Имом Абу Довуд ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бир беморни кўргани борса, то қайтгунича жаннатнинг хурфасида бўлур”, дедилар.
“Ё Аллоҳнинг Расули, жаннатнинг хурфаси недир?” дейилди.
“Мевасидир”, дедилар (Имом Муслим, Имом Термизий ривояти).
Даврон НУРМУҲАММАД
Мақолалар
