Саудия Aрабистони Подшоҳлиги Ислом ишлари, даъват ва иршод вазирлиги келгуси якшанба куни 85 давлатнинг вазирлари ва диний ишлар идораси раҳбарлари иштирокида халқаро анжуман ташкил қилади: “Дунёдаги диний ишлар, фатволар ва шайхликлар бошқармалари билан ҳамкорлик муносабатларини мустаҳкамлашга оид “Aлоқа ва интеграция” мавзусидаги халқаро конференцияга мезбонлик қилади.

Мамлакат Ислом ишлари, даъват ва иршод вазири доктор Aбдуллатиф бин Aбдулазиз Ол Шайхнинг таъкидлашича, анжуман еттита асосий мавзуни ўз ичига олади, хусусан, дунёдаги диний ишлар бўлимлари, фатво ва шайхликлар идораларининг Исломга хизмат қилиш, ислом бирлигини мустаҳкамлаш, воқелик ва умид ўртасидаги алоқа ва интеграция, уларнинг халқлар ўртасида бағрикенглик ва осойишталик  қадриятларини тарғиб қилиш борасидаги саъй-ҳаракатлари, Қуръон ва суннатда мўътадиллик ва аслият, дунёдаги диний ишлар, фатво ва шайхликлар идораларининг экстремизм ва терроризмга қарши кураш ва уларнинг жамиятни атеизм ва парчаланишдан ҳимоя қилиш борасидаги саъй-ҳаракатлари кабиларни қамраб олади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Ибн Умар розияллоҳу анҳу айтадилар: “Бир киши Набий саллоллоҳу алайҳи васалламга бавл (пешоб) қилаётганларида салом берди. У зот алик олмадилар” (Имом Термизий ривояти).

Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам ҳожат ушатаётган пайтлари зикр ўрни бўлмагани учун алик олмадилар. Зеро, алик ҳам зикр, ҳам муборак каломдир. Салом орқали тинчлик, саломатлик, сакинат, раҳмат ва Аллоҳнинг баракаси сўралади. Салом бераётган кишимизга ана шуларни тилаётган бўламиз. Лекин шундай ўринлар борки, бу ўринларда салом бериш, ноўрин ёки беҳуда ёхуд Аллоҳ хушламайдиган ишларни қилаётганларга Аллоҳнинг саломи, раҳмати сўралаётган, гуноҳ иш устида турганга мувофиқдек бўлиб қолинади.

Ибн Обидийн “Роддул мухтор” китобларида салом бериб бўлмайдиган ўринларни санаб ўтганлар:

– Қандай кўринишдан қатъий назар Аллоҳнинг зикри билан банд бўлган инсонга;
– Ҳадис илми билан шуғулланаётган одамга;
– Фиқҳ такрор қилаётганга;
– Дарс бериб турган мударрисга;
– Устози ҳузурида фиқҳ топшираётган кишига;
– Ҳожатга ўтирган одамга;
– Ваъз-насиҳат қилаётган кишининг суҳбатига одамлар қулоқ солиб турган пайтда маърузачига;
– Бегона ёш қизларга;
– Аврати очиқ кимсага;
– Қимор ўйнаб ўтирган кимсага;
– Маст қилувчи ичимликлар ичаётганга;
– Одамларни ғийбат қилиб турган ғийбатчига;
– Кабутарвозга кабутар учираётганда;
– Қўшиқ куйлаб турганга;
– Шариатда қораланган ва маън қилинган барча ишлар асносида;
– Аҳлига яқин ҳолатда ва унга киришиш асносида бўлган одамга;
Кофирга (агар кофирда мусулмоннинг иши, ҳожати бўлса майли)

Шайх Ар-Роҳматий қўшимча қилиб айтадилар: “Салом зиндиқ (кофир), аскиябоз, беҳуда гаплар гапирадиган, ёлғончи қарияга, бозорларда ёш қизларга атайин қараб турган кишига, имом ва аҳли илмларни сўкадиган, ҳақоратлайдиган кимсага, масжидда намозни кутиб ўтирган ҳам тасбиҳ қилаётган одамга ҳам салом берилмайди”.

Қуйидаги ўринларда саломга алик олиш ҳам шарт бўлмайди:

– Намоз ўқиётган;
– Нарса еб-ичаётган;
– Қуръон тиловат қилиб турган;
– Дуо;
– Зикр;
– Хутба қилаётган;
– Талбия айтаётган;
– Азон ва иқома айтаётган;
– Ҳукм қилишга ўтирган;
– Ҳаммомда;
– Қазои ҳожатда бўлган;
– Яқинлик пайтида бўлганлар – алик олишлари вожиб эмас;
– Ёш қизлар, фитна бўлишидан қўрқилган аёлларнинг саломига;
– Маст одамнинг саломига;
– Фосиқнинг саломига;
– Уйқуда, мудроқда салом берганга алик олиш ҳам шарт эмас.

Динимиз таниган ва танимаганга салом беришга ва унга алик олишга чақирган, лекин юқорида санаган баъзи ҳолатларимиз салом бериш ва унга алик олишга номуносиб ўринлар бўлгани учун ҳам шарт қилинмаган.

Бу билан ҳалиги одамга қўполлик қилиш, қаршимиздаги инсонни беҳурматлаш; кимнидир яхши-ёмонга чиқариш эмас, аксинча, қилаётган иши яхши эмаслиги эътиборидандир, албатта!

Саломга нолойиқ кимса бўлиб қолишдан Аллоҳ сақласин! 

Имом Бухорий номидаги
Тошкент ислом институти ўқитувчиси
Н.Саидакбарова

Ушбу касалликдан азият чекадиган одам – ўз нафсини мусулмонларни йўлдан оздириш учун барча имкониятлардан фойдаланадиган шайтон алайҳи лаънанинг ҳийла ва макрларидан узоқда ва шайтоннинг васвасалари унга таъсир қилмайди деб билади.

 Муолажа услуби

Бу дарддан шифо топиш учун – аввало фарз ибодатларни адо этиш, шайтонга қарши курашда Аллоҳнинг раҳмати ва ёрдамини сўраш керак. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: “Албатта, Менинг бандаларим устида сен учун ҳеч қандай салтанат (ҳукмронлик) йўқдир, магар сенга эргашган адашган кимсаларнигина (бу тўғри йўлдан оздира олурсан). У кимсаларнинг барчалари учун ваъда қилинган жой, шак-шубҳасиз, жаҳаннамдир” (Ҳижр сураси, 42-43-оятлар).
Мавлоно розияллоҳу анҳу айтдилар: “Иблисни енгаман деб кўп керилаверма! У қанчадан-қанча ботир ва паҳлавонларни йўлдан адаштирган! Шайтон инсонни ҳақ йўлдан, Аллоҳ таолога ибодат қилишдан узоқлаштиради.
Эй инсон! Шайтон сени узундан-узун орзулар ва ўткинчи хом хаёллар олами сари бошлайди, оқибатда сен ўзинг билмаган ҳолда намоз ўқишдан, рўза тутишдан узоқлашасан ҳамда ибодатларни хушуъ-хузуъ билан адо этишдан маҳрум бўласан”.

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг

“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан

Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси.

Инсонга умри давомида китобдан содиқроқ дўст топилмаса керак. Китоб гапирмайди, лекин сизга жуда кўп нарсани ўргатади. Бу борада уларни ўзига хос устоз дейиш ҳам мумкин. Лекин китобларнинг ҳаммаси ҳам содиқ дўст бўла оладими? Барча китобни ўқийвериш керакми ёки танлаб мутолаа қилиш мақсадга мувофиқми?

Аслида китобни тўғри танлай олиш ҳам эътибор талаб қиладиган ўзига хос нозик санъатга ўхшайди. Қандай китобларни ўқиш керак деган саволга ғарблик бир олим бундай дейди: «Яхши китобларни бугун ўқинг, ёмон китобларни ўқишга эртага албатта вақт топилади». Яъни вақт оз, бугун яхши, савияли китобларни ўқиш пайида бўлинг, деган фикрни илгари суради.

Тан олиш жоиз: бир вақтлар китобларнинг камлиги илмнинг ривожига таъсир қилган, бирор керакли маълумотни олиш учун кўпроқ изланишга сабаб бўлган. Бугунги кунга келиб, китобларнинг кўплиги баъзиларни шошириб, танлов масаласида иккаланишни юзага келтирмоқда. Улуғларимиз китоб топишга қийналишган бўлса, биз бугун уларни танлай олмай, бошимиз қотган...

Бобом Аҳмад Муҳаммад (Аллоҳ уларни раҳматига олсин) аввалги вақтлар ҳақида ҳикоя қилиб берганлари ҳамон ёдимда. У киши: «Бир нарсанинг устида изланиш учун жуда кўп вақт кетказардик, маълумотларнинг қадри жуда баланд эди-да, дўстларимиз билан биргаликда китобларни тақсимлаб олиб, улардан нусха олиш учун уйга олиб кетардик. Нусхалаш учун кўп вақт кетгани ҳамда муқовалар жуда эски бўлгани сабаб, матнларни базўр тушуниб олар эдик. Ўша дамлар бошқача эди. Илмнинг, маълумотларнинг қадри жуда баланд эди», дердилар.

Ҳозирги кунга келиб бир маълумотни қидирсангиз, керакли мавзу юзлаб, балки минглаб ҳар хил манбада, турли тилда чиқариб берилмоқда. Биздан талаб қилинадигани – ўша маълумотларни худди оддий тошлар ичидан олмосни ажратгандек танлаб олишдан иборат. Китобларнинг сони эмас, балки сифати фойда келтиради. Ҳаммамизга маълумки, бугунги кунга келиб нашр ишлари ҳам маркетингнинг бир бўлагига айланиб улгурди. Савиясиз, шунчаки гўзал муқовали китоблар сони жуда кўпайди.

 Қандай китобни танлаш керак?

Бирор қурилишни бошлайдиган киши, табиийки, уни томидан эмас, пойдеворидан бошлаб тиклайди. Худди шунга ўхшаб мутолаани ҳам оддийроқларидан, асос тушунчаларни шакллантирадиган китоблардан бошлаш мақсадга мувофиқ. Худди зинадан босқичма-босқич чиққанимиз сингари китоблар ҳам муайян тартибда мутолаа қилиб борилади. Тартиб билан қилинган иш бардавом бўлади. Устозлар устози, фазилатли шайх, ҳазрат Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф: «Яккам-дуккам маълумотларни ўқиган-ўрганган кишининг фикрлари ҳам яккам-дуккам бўлиб қолади», деган эдилар.

Нима бўлганда ҳам, доимо энг яхшисига интилинг. Инсоннинг ақли, хулқ-атвори, дунёқарашини унинг кутубхонасига кўз ташлаб туриб ҳам билса бўлади.

Баъзи китобларни шунчаки ўқиб бўлмайди. Падари бузрукворим (Аллоҳ умрларини узоқ қилсин) «Иҳёу улумид-дин» китобини ўқимоқчилигимни билганларида дарҳол мени тўхтатганлар. Мазкур асарни илк китобхонлик даврида ўқиш хато эканини айтган эдилар.

Шу боис китобни даражамизга қараб танлашимиз даркор. Мен илк мустақил тарзда мутолаа қилган китобим – севимли адибим Эркин Маликнинг «Шайтонваччанинг найранглари» китоби бўлган. Бунга сабаб шайтонлар, жинлар оламига болалик чоғимда қаттиқ қизиқар эдим. Бу китоб айни муддао бўлган. Жажжи шайтоннинг ҳийлалари ўз тилидан айтилган. Эътиборимни тортган жиҳати китоб қисқа ва ҳикоявий эди.

Аввало дунё тарихида ўз ўрнига эга бўлган, илму салоҳияти билан дунёни титратган буюк инсонлар, олимлар, ёзувчиларнинг китобларини ўқиш ва уларнинг ҳаёти ва ижодини ўрганишга интилмоқ зарур. Модомики ҳаёт жуда қисқа, бўш вақт эса жуда кам экан, қимматли вақтимизни саёз китобларга сарфламаслигимиз даркор.

Қўлга тушган китобни эмас, танлаб, саралаб олинган китобни ўқиш керак. Дид ва тафаккурингизни тарбияланг. Мустақил мутолаани саёз эмас, лекин ҳамма бирдек тушуна оладиган китоблардан бошланг.

Масалан, муслима опа-сингилларимиз учун «Сиз қандай яшамоқчисиз?», «Улуғлар шундай яшашган», «Ҳикматлар хазинаси», «Эркак кишининг камолотида аёлнинг ўрни»,

 «Қизларжон», «Эй қизим», «Ҳадис ва Ҳаёт» силсиласининг 25-жузи ҳисобланган «Нубувват хонадони хонимлари», «Саҳобия аёллар» каби китобларнинг ёзилиши енгил, уларни ўқиш китобхонга қийинчилик туғдирмайди. Бу каби китобларнинг савия даражаси юқори ҳамда англаш қийин эмас.

Китобга муҳаббат қўймоқчи бўлсангиз бунинг учун аввал ўзингиз айнан нимага қизиқишингизни билиб олинг. Тарихий, бадиий, дидактик руҳдагиларними ёки диний, фалсафий қарашларга бой бўлган асарларми ёки бошқа? Ҳаттоки қизиқишингизга қараб, гўзаллик сирлари, пардоз ёки пазандачиликка оид китобларни ҳам бошланишига танлаб олишингиз мумкин. Шу орқали китобларга қизиқишингиз ортади.

Бадиий адабиёт мутолаасини энг қадимийсидан бошлаш мақсадга мувофиқ. Мумтоз адабиёт сира эскирмайди. Энг муҳим жиҳатлардан бири шундаки, китоб танлашдан аввал, муаллифга жиддий эътибор қаратинг. Чунки китобда унинг фикрларини ўқийсиз, унинг дунёсида яшайсиз. 

Оилада мутолаа маданияти

Жамият, миллатнинг ривожланиши, тараққий этиш тарихига назар ташлайдиган бўлсак, билимли, маънавиятли ва маърифатли ёшларнинг жамият юксалишида ўрни беқиёслигини кўриш мумкин. Бундай ёшларни баркамол этиб тарбияловчи асосий омиллардан бири – китобдир. Буюк бобокалонларимиз ҳам бола тарбиясида китобнинг ўрни бениҳоя катта эканини, уни тафаккурнинг толмас қаноти ўлароқ инсон маънавий оламини бойитиши, юксак ижодий фаолият воситаси сифатида ундан самарали фойдаланиш зарурлигини таъкидлаб ўтганлар.

Эсимни танибманки, падарим оилада барчамизни йиғиб бизга «Ҳикматлар хазинаси», «Риёз ус-солиҳийн», «Соҳилсиз денгиз» каби тарбиявий аҳамиятга эга тарихий, таъсирли ва шу билан бирга маъноси нисбатан содда бўлган китобларни ўқиб, шарҳлаб берар эдилар.
Баъзилар фарзанд тарбияси – уни едириш, ичириш, кийинтиришдан иборат деб ўйлашади. Аслида фарзандга нисбатан бундай муомала уни шунчаки парвариш қилиш дейилади.

Инсон бирор жонзотни ҳам парваришлайди, эътибор қаратиб, қимматли вақтини ажратади. Фарзандга маънавий озуқа, билим берилганида бир кун албатта ширин мевани оласиз.

Оилада мутолаа маданияти шаклланган бўлса, фарзандлар бу одатда бардавом бўлишади. Овқат қилиш учун алоҳида хона, меҳмонлар учун ҳам алоҳида хона, жойлар тайёрлаймиз. Ухламоқчи бўлсак, болаларни жим қилиб, ўзимизга қулайлик яратиб ухлаймиз. Мутолаа учун ҳам муайян жой тайёрлаш, қулайлик яратиб вақтимизни ажратмоғимиз даркор.

 Диққатни жамлаш жуда муҳим

Сизни сиз истаган келажакка элтадиган нарса – диққатдир. Бутун диққатингизни фақатгина бир нарсага қаратинг. Мутолаага муҳаббат қўйинг, шунда диққат ҳам жам бўлади. Уйқунгиз келавермаслиги, диққатингиз бўлинавермаслиги учун тикка туриб ўқиш услубини қўлласангиз, албатта фойда беради.

 Помидор услуби

Жараён жуда содда: белгиланган лойиҳага сарфламоқчи бўлган вақтингизни қисқа, 25 дақиқалик «давр»ларга бўлиб оласиз ва ҳар бир шундай даврдан кейин кичик, 5 дақиқалик танаффус қиласиз. Яъни 25 дақиқа ишлаб, 5 дақиқа дам оласиз. Ҳар бир 25 дақиқа «помидор» деб аталади. Ҳар 4 та «помидор»дан кейин каттароқ, 15–20 дақиқалик танаффус қилинади ва мутолаа жараёнидаги камчилик ҳамда ютуқлар ёзиб чиқилади.

Бу услуб сизни вақтни қадрлашга ўргатади. Шунингдек, бу жараён орқали имкониятларингизни чуқурроқ таҳлил қиласиз. Бир неча кунлик машғулотлар натижасида маълум бир ишни уддалаш учун сизга нечта «помидор» керак эканини аниқ билиб оласиз.

 Сиз дангаса эмассиз

Сиз дангаса эмассиз. Шунчаки бир дамнинг ўзида кўп нарсага эришишни хоҳлайсиз. Бир вақтни ўзида мингта нарсани хоҳлаш – сизни умуман ҳаракат қилмасликка олиб келади.

Ундан кўра, ана шу мингтанинг ичидан энг муҳимини танланг ва бор диққатингизни унга қаратинг.

Кўп ейиш, кўп ухлаш ва кўп гапириш кабилар дангасаликни келтириб чиқарувчи омил ҳисобланади. Бу иллатлардан динимизда қайтарилган ва замонавий тиббиёт ҳам инсон учун зарарли эканини исботлаган. Кўп ейиш орқали ҳазм тизими бузилади. Қон айланиши секинлашади ва ҳоказо. 

Озуқалар уч хил даражада бўлади: ҳожат даражаси, кифоя даражаси, ортиқча миқдор.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонга қаддини тиклаб туриш даражасидаги луқмалар кифоя қилишининг хабарини берганлар. Бу билан унинг қуввати сусайиб, заифлашмайди, балки акси бўлади. Инсон табиати кўп таом билан эмас, балки ундан қабул қилгани миқдорича қувватли бўлади.

 Уйқу вақти

Уйқу ҳаётий заруратдир. Меъёрдаги уйқу тана ва миямизнинг ривожини таъминлаш билан бирга биологик ритмларнинг тартибга солади, кун давомида тўпланган маълумотларни қайта тиклаб, уни таҳлил қилиш имконини беради.

Аммо жуда кўп ухлаш мияни қаритиши ва ақлий таназзулни кучайтириши мумкин. Умумий соғлиқнинг ёмонлашиши, натижада эса умрнинг қисқаришига олиб келиш эҳтимоли бор. Шу сабаб тунда эрта уйқуга ётиш ва эрта уйғониш тажрибада синалган энг самарали уйқу вақтидир.

 Хулоса ўрнида

Ҳар бир нарсада мўътадилликни ушлаш, Аллоҳ бизга неъмат ўлароқ омонат қилиб берган организмимизни соғ-саломат, сифатли умр кечирган ҳолатда қайтармоғимиз лозим.
Китобхон бўлиш учун китоб ўқишнинг ўзи кифоя эмас. Саломатлигимиз, кун тартибимиз ва, энг асосийси, китобни тўғри танлашимиз, мутолаа сирларини ўрганишимиз ҳамда амал қилишимиз зарур.

 Сакина Анвар қизи
«Ҳилол» журналининг 4(49) сонидан

Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти Модуль таълим тизимига 2023-2024 ўқув йили учун ихтисослик ва ижтимоий-гуманитар фанлар мажмуасидан ўтказилган қабул имтиҳонлари мандат натижаси эълон қилинди.

Институтнинг мазкур йўналишига олий маълумотли диний кадрларга бўлган эҳтиёждан келиб чиқиб вилоятлар кесимида квоталар ажратилган.

Вилоятларга ажратилган квотага кўра, энг юқори балл тўплаган 60 нафар имом-хатиб ва 60 нафар имом ноиб, жами 120 нафар абитуриент Олий маъҳад талабаси бўлишди.

Нуфузли олийгоҳга абитуриентларни талабалик билан муборакбод этамиз!

 Қабул жараёнлари ва кириш имтиҳонларини ташкил этиш ва ўтказишда иштирок этган мутасаддилар, ўқитувчи ва ходимларнинг хизматлари эвазига Аллоҳ таоло улкан ажрларни насиб этсин!

Имом Бухорий
 Тошкент Ислом институти
Матбуот хизмати