Ибн Муборакнинг исмлари баъзи таржимаи ҳол китобларида[1] оталари исмидан қисқартириб олинган дейилса, баъзиларида[2] боболариникидан дейилади.

У киши Абдуллоҳ ибн Муборак ибн Водиҳ Ал-Ҳанзалий Ат-Тамимий мавлолари, Абу Абдурроҳман Марвазий. У табаъ тобеъинлардан, бани ҳанзала мавлоларидан.

Ибн Жавзий “Мудҳиш”да келтирадилар: “Абдуллоҳ ибн Муборак исми билан номланувчилар олтита. Биринчиси – Марвазий, бу киши мана шу. Иккинчиси – Хуросоний. Учинчиси – Бухорий. Тўртинчиси – Жавҳарий. Қолганлари Бағдоддан”[3].

Абдуллоҳ ибн Муборакнинг оналари Хоразмдан, оталари турк бўлган. Оталари Бани Ҳанзаладаги Ҳамзон исмли тижоратчининг қули бўлганлар. У киши тақводор, солиҳ, ибодатгўй, хилватни севувчи, ўта даражада парҳезкор эди. Тарих саҳифалари бизга у киши ҳақларидаги ажойиб ҳодисани ёзиб қолдирган:

Абдуллоҳнинг оталари Муборак хўжайинларининг боғида ишлаб юрар эди. Бир куни боғ эгаси Муборакдан ширин анор келтиришини сўради. Анор келтирилиб,  ичи ёрилганда хом бўлиб чиқди. Шунда хўжайин жаҳли чиққанча, “Мен сенга ширин анор келтир, десам, хомини олиб келасан-ми?!” деди. Муборак яна бошқа бир дарахтдан янги анор келтирди. Униси ҳам хом чиқди. Бу ҳолат учинчи бор такрорланганда  хожанинг ғазаби кучайиб деди:

- Нима, сен ширин мева билан хомини фарқига бормайсанми?

- Йўқ.

- Бу қанақаси бўлди?!

- Боғдаги бирорта мевадан татиб кўрмаганман.

- Нима учун татиб кўрмадинг!?

- Чунки сиз боғдаги мевалардан еб кўришимга изн бермагансиз – да...

Хожа бундан таажжубга тушди. Муборак унинг кўзларига юксак инсон бўлиб кўринди. Унинг қадри ошди.

Боғ эгасининг бир қизи бўлиб, совчилари кўп эди. Муборакка деди:

- Эй, Муборак, қизимни кимга узатсам экан, нима дейсан?

- Жоҳилият аҳли обрўлига, яҳудийлар пулдорга, насронийлар чиройлига узатадилар. Бу уммат эса диёнатлига лойиқ деб билади.

Боғ эгаси унинг етук ақлидан лол қолди. Тезда бориб аёлига унинг хабарини берди ва “Қизимиз учун Муборакдан муносиброқ куёв топилмаса керак”, деди. Сўнг уни Муборакка никоҳлаб берди. Абдуллоҳ исмли фарзанд кўрдилар. Бу фарзандга отасининг яхшилиги ўтди, Аллоҳ таоло солиҳ фарзандлардан қилди.

Бу ажиб қисса Абдуллоҳ ибн Муборакнинг оиласи тақводор, диёнатли ва солиҳ эканлигини кўрсатади. Абдуллоҳ ибн Муборакка ҳам гўзал хислатлар отасидан ўтган. Кўриниши ва шакли шамоили отасига ўхшагани каби, хулқи ва диёнати ҳам отасига жуда-жуда ўхшаган.

“Тарихи  Бағдод”да Муҳаммад ибн Абдулазиз ибн Абу Разимадан  келтирилади: “Абдуллоҳ ибн Муборакдан эшитдим, у айтади: “Абу Ҳанифа отамга разм солиб: “Бу боланинг онаси сендаги омонатини адо этибди”, деди. Чунки у отасига қуйиб қўйгандек ўзи эди”.

Абдуллоҳнинг отаси ҳақида фақатгина юқорида зикр қилган воқеа маълум. Боболарининг эса исмлари маълум. Оталарининг бошқа фарзандлари бўлмаган.

Н.Саидакбарова,

Тошкент Ислом институти

“Ҳадис ва Ислом тарихи” кафедраси ўқитувчиси.

[1] Тарихи Бағдод, Ал-ибар фи ахбори мин ғубар, Ал-жаваҳирул мудийя, Ал-бидоя ван Ниҳоя.

[2] Таҳзибул асмо вал луғот, Тазкиротул ҳуффоз, Таҳзибут таҳзиб, Вафоётул Аъён

[3] Ал-аълом, Заркилий. 4:256

Машҳур ишбилармонлардан бири билан бўлган интервюда ундан ҳаётидаги эсда қоларли, энг ажабланарли воқеа ҳақида сўрашибди.

У айтибдики: “Бир куни тунда ўзимда иккиланиш, тараддудланиш ҳис қилдим, кейин очиқ ҳавога чиқиб сайр этишга қарор қилдим. Эшиги очиқ бир масжид ёнидан ўтдим. Ичимда ўзимга-ўзим: “Кириб, икки ракъат намоз ўқисам бўлмайдими?!” дедим ва масжид ичига кирдим, қарасам масжидда бир киши қиблага юзланиб, қўлларини кўтариб дуо қилаётган экан. У ёлвориб дуо қилаётган эди. Шундан билдимки, унинг бирор муаммоси бор экан. Дуо қилиб бўлгач олдига бориб, дедим: “Бирор муаммоси бор одамдек дуо қиляпсиз, нима гап ўзи?” У: “Бўйнимда қарзим, шу мени безовта қиляпти”, деди.

- Қанча?

- Тўрт минг.

Чўнтагимдан пулни чиқариб унга тўрт минг бердим, у жуда хурсанд бўлди ва менга раҳмат деб, ҳаққимга дуо қилди. Кейин ташриф қоғозимни олиб унга: “Буни олинг, бирор эҳтиёжингиз ёки муаммойингиз бўлса ҳеч иккиланмай ишхонамга келинг ёки қўнғироқ қилинг!” дедим. Мен уни бу таклифдан хурсанд бўлади деб ўйлагандим, бироқ унинг жавоби мени ҳайратда қолдирди! Биласизми нима деди?! Айтдики: “Йўқ, биродар, Аллоҳ сизни мукофотласин, бу ташриф қоғозига эҳтиёжим йўқ. Мен бирор эҳтиёжим бўлса дарров икки ракат намоз ўқийман ва қўлимни дуога очиб, ҳожатимни Аллоҳдан сўрайман. Аллоҳ тез орада ҳожатимни раво этади, худди шу сафар сиз орқали раво этганидек!”.

Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларини шунда тушуниб етдим: “Агар Аллоҳга ҳақиқий таваккал қилсангиз, Аллоҳ худди қушга ризқ бергандек – бўм-бўш келиб, қорин тўйғазиб кетганидек, ризқингизни беради”.

Масжиддан Аллоҳ таолонинг қуйидаги оятини такрор-такрор қайтариб чиқдим: “Ва барҳаёт, ўлмайдиган Зотга таваккал қил ҳамда Уни ҳамду сано ила поклаб ёд эт. Бандаларининг гуноҳларидан ўта хабардор бўлишда Унинг Ўзи кифоядир” (Фурқон сураси, 58-оят).

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

Фарздаларимни савобли ишларга ундаш учун бир тадбир ўйладим. Болаларимнинг суратларини олиб, бир ёғоч доскага ёпиштирдим. Доскани “Оиланинг шараф доскаси” деб номладик. Доска остига бир қути қўйиб унга картон қоғоздан ясалган юлдузчали шакллар солдик. Кейин болаларимга қайси бирлари бирор яхши иш қилишса, расмлари тагига битта юлдузча ёпиштиришимни айтиб қизиқтирдим. Фарзандларим билан кимнинг юлдузчалари сони юзтага етса, буни биргаликда нишонлашни келишиб олдик.

Бу нарса болаларни яхши иш қилишга ундашдан ташқари уларда жамоа бўлиб ишлаш қобилиятини ҳам ривожлантиришга ёрдам беради. Чунки бундай байрамни қандай нишонлашни болалар йиғилиб бирга ҳал қилишади. Бир-бирларини эшитишади. Ғолиб бўлган боланинг зеҳнида бу фақат унинг ютуғи эмас, бутун оиланинг ютуғи, бутун оиланинг шарафи экани ҳақидаги фикрлар пайдо бўлади. Фақат ўзи учун эмас, оиласи, жамоаси учун ҳаракат қилишга ўрганади.

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг

“Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.

Афсус...

Кунларнинг бирида телефонимга дўстимдан мактуб келди. Бу хабар мени қаттиқ таъсирлантирди. Келинг, уни сизга ҳам ўқиб берсам.

Ассалому алайкум, дўстим Тавфиқ. Эҳтимол, бу менинг сенга ёзаётган энг охирги хатимдир. Ҳозир мен охирги нафасимни кутмоқдаман. Яқинларим орасида сенга хат ёзишга қарор қилдим. Чунки ёзганларимни дарс бераётганингда талабаларга ўқиб берасан деб умид қиламан.

Сен билан анчадан бери танишмиз. Сен менинг энг яқин дўстимсан.

Дўстим, ҳаётим ўз ниҳоясига етаётган сонияларда қаттиқ пушаймондаман. Шифокорлар менга ошқозон ости бези саратони ташҳисини қўйдилар. Уларнинг айтишича, мен сўнгги кунларимни яшаётган эканман. Ўлим фариштасини кутиб ётар эканман, ҳаёлимда фақат битта сўз қайта-қайта айланмоқда. Бу сўз: афсус, афсус....

Мен соғлом вақтимда қилмаган барча ишларимга энди қаттиқ афсус чекмоқдаман.

Қуръон ўқишни ўрганаман деб ният қилгандим, лекин ўрганмадим.

Умрага бораман дердим, аммо бормадим.

Онамни қучоқлаб, юзларидан ўпишни хоҳлардим, ҳеч бўлмаса шу ишни ҳам қилмадим.

Фарзандларим солиҳ инсон бўлишлари учун, уларга таълим-тарбия беришни истардим, лекин минг афсуски улар билан шуғулланмадим.

Яна Рамазон ойида рўза тутишни хоҳлардим, аммо энди бу ойгача яшай олмас эканман.

Қанийди, ҳозир Каъбанинг олдида бўлиб қолсам эди... энди бунинг иложи йўқ.

Қуръондан кўп суралар ёдлашни ният қилардим, аммо Фотиҳа ва яна бир, иккита кичик суралардан бошқасини билмайман.

Вафот этганимдан кейин сендан бошқа ҳеч ким мени эсламайди. Балки оилам агар меросимни бўлиб олишса ва вақтлари бўлса эслашар. Дўстларим ҳам мени ташлаб кетишган.

Афсус, бу дунёда ўзимдан бирорта яхшилик қолдирмаяпман. Аллоҳга қасамки, мендан фақатгина ерга яна бир қабр қўшилади, холос.

Даврон НУРМУҲАММАД

Ривоят қилишича бир обид киши диёнати, солиҳ амаллари билан ўзи яшайдиган қишлоқ аҳлига ўрнак бўлган экан. Қишлоқ аҳли ундан дин ишлари ҳақида савол сўраб мурожаат қилишар, Аллоҳга бўлган иймонда уни ўзлари учун намуна деб билишар эди.

Бир куни қишлоқ кучли тўфонга учради, қишлоқ бутунлай сув остида қолди. Фақат қайиғи бор одамларгина омон қолди. Бир гуруҳ одамлар ҳалиги обидни қутқариш мақсадида қайиқ билан унинг уйи олдидан ўтдилар. Қутқаришни таклиф қилишганда у уларга қараб: “Ҳожати йўқ, Аллоҳ мени қутқаради, кетаверинглар”, деди.  Кейин улар кетиб яна бир қайиқда одамлар келди ва уларга ҳам: “Ҳожати йўқ, Аллоҳ мени қутқаради, кетаверинглар”, деди. Учинчи бор қайиқ келди, у яна оша гапини айтди…

Тўфон тинчиб, қишлоқ аҳли тўпланишди ва қишлоқдан обиднинг жасадини топишди. Шунда одамлар ўртасида “Нега Аллоҳ бу ибодатгўй одамни қутқармади?” дея ғала-ғовур бошланди. Ҳатто баъзилар динида шакка ҳам бориб қолди.

Шу вақт бир ўқимишли, доно йигит ўртага чиқиб: “Ким сизларга Аллоҳ уни қутқармади деб айтди? Аллоҳ унга ёрдам бериш учун учта қайиқ юбориб уни уч мартта қутқарди, бироқ унинг ўзи нажот топишни хоҳламади!” деди.

Шундан хулоса қиламизки, демак инсон Аллоҳдан ёрдам кутиш, дуо қилишдан ташқари ўзи ҳам ҳаракат қилиши, сабабларни амалга ошириши лозим экан. Шундагина Аллоҳнинг ёрдамига, кўмагига эришар экан. Йўқса, юқорида айтилган ҳикоядаги обиднинг ҳолига тушиш ҳеч гап эмас!

Сабабларни бажариш пайғамбарларнинг, солиҳларнинг хислатидир. Уни қилмаслик эса ҳеч нарса қилмасдан, садақалар, ҳадялар эвазига яшашни истайдиган адашган дарвешларнинг хислатидир!

Мана Нуҳ алайҳиссаломни олайлик, унга Робби ҳайвонлардан бир жуфт-бир жуфт, одамлардан эса иймон келтирганларини ортиш учун кема ясашни амр этди. Аллоҳ хоҳласа унга шу кемасиз ҳам нажот бериб қўя оларди, бироқ Аллоҳ унга сабабларни бажариш кераклигини ўргатди!

Ёки Мусо алайҳиссаломга боқинг, Робби унга денгизга ҳассаси билан уришни амр этди. Нима, денгизни ҳасса очиб юбора олармиди? Йўқ! Бу шунчаки сабаб эди. Ҳассаси билан урган эди – денгиз иккига ажралди, ҳар икки тараф улкан тоғдан гавдаланди. Агар Аллоҳ ҳассани урмасдан денгизни иккига ажратишни хоҳлаганда, албатта шундай қилган бўларди, бироқ Аллоҳ пайғамбарларига, солиҳ бандаларига доим сабабларни бажариш кераклигини ўргатади.

Марям алайҳассаломга Аллоҳ таоло хурмо дарахтини силкитишни буюрди, силкитан эди ундан мевалар тушди. Маълумки, аёл киши ҳомиладор вақти унинг энг қуввациз, ҳолу-мадорсиз вақтидир. Аслида дарахтни ўнта эркак киши поясидан силкитса ҳам бирорта мева тушмайди. Лекин Марям шундай заиф ҳолида силкитганда мевалар тушди. Сабаби Аллоҳ бу билан сабабларни амалга оширишни ўртгатмоқчи эди!

Бироқ сабабларни бажариш билан бир қаторда сабабларни сабаб қилувчи Зот – Аллоҳни ёдда тутиш керак, сабабларни бажарган тақдиримизда ҳам, аслида ҳаммасини Аллоҳ рўёбга чиқаришини билиш даркор! Аллоҳ бизга Юсуф алайҳиссаломнинг қиссасида шуни ҳам ўргатган:

Юсуф алайҳиссалом қамоқдалик вақтлари жуда заиф ҳолатга тушиб Аллоҳ сабабларни сабаб қилган Зот эканини унутиб қўйдилар ва бутунлай сабабларга берилиб кетдилар ва қамоқдаги шерикларига бошлиқ қамоқдан озод эцин учун “Менинг номимни бошлиғинг ҳузурида зикр қил”, деб тайинладилар. Бироқ Аллоҳ унинг қалби фақат Ўзи томон юзланишини хоҳлаган эди. Аллоҳ таоло айтади:

“Шайтон унга хўжасига эслатишни унуттирди. Бас, у қамоқда бир неча йил қолди” (Юсуф сураси, 42-оят).

Аллоҳ Юсуф алайҳиссаломнинг қалби сабабларга боғланишдан бутунлай халос бўлиб, сабабларнинг Эгасига юзланишини хоҳлади.

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.