Маълумки, Рамазон ойида Аллоҳ таоло бандаларига Ўз раҳмати ва баракотини кўплаб нозил қилади. Шундай экан, ўз навбатида инсонлар ҳам бу кунларни ғанимат билиб, кўпроқ ибодат ва эзгу амалларни адо этишга ҳаракат қилиши лозим.
Эзгу амаллар деганда, аввало, чин ихлос-эътиқод, ибодатда бардавом бўлиш, шунингдек, ўзгаларга хайру саховат кўрсатиш ва уларни чиройли кўринишда холис адо этиш тушунилади.
Бугунги кунда барчаларимиз муборак Рамазон ойида Аллоҳнинг бизга ато этган неъматларидан бахраманд бўлиб турибмиз. Ўзига шукр, ушбу ойни сизу бизлар тинчлик, хотиржамликда, осойишталикда ўтказмоқдамиз. Бу ойнинг дастлабки ўн куни “раҳмат” даҳаси ҳам ўтиб, иккинчи ўн кунлиги, яъни “мағфират” даҳаси бошланди. Бу даҳада холис ният билан рўза тутган бандаларини Аллоҳ таоло аввалги қилган гуноҳларини кечиради, мағфират қилади. Бу даҳаларда рўйи заминга Аллоҳнинг раҳмати ила мағфирати ёғилади. Яратганнинг ўзи қодир қилганича рўза тутиб, таровеҳ намозларини адо этган бандасига албатта Ўз раҳмат ва мағфиратини ато этади.
Ислом дини беш асос устида қурилган бўлиб, шулардан бири бу – Закот ибодатидир. Закот Аллоҳ таоло мўмин бандаларига фарз қилган амалларидандир. Ҳақ таоло марҳамат қилиб айтадики: “Намозни баркамол ўқингиз, закот берингиз...”.
Бошқа бир оятда эса, “Мол-мулкларидан уларни у сабабли поклашингиз ва тозалашингиз учун садақа олинг...” (Тавба, 103), деб марҳамат қилган.
Закотнинг жорий этилиш ҳикмати шуки, закот туфайли жамиятда бир қадар тенглик пайдо бўлиб, бой ва фақир табақалар ўртасида илиқ муносабатларни вужудга келади, қолаверса, закот берувчининг молини поклаб, уни талофатдан асрашига замин тайёрланади.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) марҳамат қиладилар: “Сизлар молларингизни закот (бериш) билан сақлангиз. Касалларингизни садақа (бериш) билан даволангиз ва турли бало-офатларга дуони ҳозирлангиз”.
Маълумки, закот муайян миқдордаги маблағга эга бўлган мусулмоннинг зиммасига фарз бўлади. Закотни вожиб қилувчи муайян миқдор шариат тилида – нисоб дейилади. Закот тилло ва кумуш, пул мева ва деҳқончилик маҳсулотлари ҳамда чорва молларидан берилади. Закот бериладиган молнинг нисоби Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) томонларидан қатъий белгилаб берилган.
Тиллонинг нисоби (85 гр.) 20 мисқол бўлиб, ундан (2,5 гр.) 0,5 мисқол закот учун ажратилади. Яъни, қирқдан бири демакдир.
Закот вожиб бўлиши учун юқорида айтиб ўтилган нисоб миқдори мавжуд бўлиши ҳамда шу нисобга бир йил тўлиши керак.
Чорва моллари жумласига туя, қора мол ҳамда қўй-эчкилар киради. Туянинг сони бешта бўлса нисобга етган ҳисобланиб, ундан битта қўй закот учун ажратилади. Қора молнинг нисоби 30 та бўлиб, ундан битта бир ёшли бузоқ закотга чиқарилади. Қўй ва эчкининг сони 40 тага етганида нисоби тўлган ҳисобланиб, ундан битта қўй ёки эчки закотга чиқарилади. Чорва молларидан закот вожиб бўлиши учун тилла ва кумуш учун айтилган шартлар бўлиши, яъни бир йил давомида камаймаслиги, бундан ташқари чорва моллари ярим йилдан кўпроқ вақт давомида яйловда ўтлатилган бўлиши шарт. Аммо, ем-хашакни 6 ойдан ортиқ ташиб келиб боқилган бўлса, закот вожиб бўлмайди. Магар тижорат нияти бўлса, худди бошқа буюмлар қатори ҳисобланади.
Деҳқончилик агар лалми ер маҳсулоти бўлса, ундан ушр (яъни ўндан бир), суғориладиган ердан чиққан маҳсулот бўлса, ушрнинг ярми (яъни йигирмадан бир) қисми миқдорида закот чиқарилади. Ушр – ҳосил териб олинган вақтда берилади.
Бундан ташқари нақд пул ва тижорат учун олинган моллардан ҳам закот берилади. Уларнинг нисоби эса тилло ва кумушнинг нисобига қиёсан белгиланади. Яъни тилло ва кумушнинг қиймати аниқланиб, шуларга таққосланади.
Шуни яхши англамоқ лозимки, юқорида зикр қилинган нисоб миқдорлари закотни вожиб қиладиган қийматнинг энг паст чегараси бўлиб, маблағ миқдори ортган сари ундан чиқариладиган қирқдан бир қисмининг миқдори ҳам ортиб бораверади.
Албатта, закотнинг савоби янада мукаммал бўлиши учун уни муносиб ўринларга бериш жуда муҳимдир. Қуръони каримда закот бериладиган ўринлар аниқ баён қилинган:
“Албатта, садақаларни фақат фақирлар, мискинлар, унда (садақа ишида) ишловчилар, диллари ошна қилинувчи (ғайридин)лар, (пул тўлаб озод этилувчи) қуллар, қарздорларга ва Аллоҳ йўлида ҳамда йўловчига (мусофирга бериш) Аллоҳ (томони)дан фарз (этилди). Аллоҳ илмли ва ҳикматли зотдир”(Тавба, 60).
Бу саккизта ўриндан ғайридинлар, қуллар чиқариб ташланган. Ғайридинлар Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) даврида саҳобалар ижмои ила, қуллар эса, ҳозирги асримизда мавжуд эмаслиги ила бекор қилинган. Айни пайтда юртимизнинг турли билим юртларида таҳсил олаётган талабаларнинг ўқув шартнома тўловларига ёрдам беришлик энг мустаҳиқ ўринлардан биридир. Зеро улар юртимиз учун келажакда етишиб чиқаётган мутахассислардир. Закотни ота-она ва фарзандлар, шунингдек, эр билан хотин бир-бирларига бериши мумкин эмас. Лекин уни бошқа қариндошларга берса бўлади.
Закот ва бошқа садақаларни авваламбор яқин қариндошлар орасидаги эҳтиёжмандларига, қўни-қўшни, маҳалладаги муҳтож, кам таъминланган оилаларга бериш мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, меҳрибонлик уйлари, меҳр-мурувват уйларига, ногиронларнинг махсус муассасаларига бериш ўринлидир. Бунда ўша муассасалар, уларда парвариш қилинаётган инсонларнинг нималарга эҳтиёжи бўлса, закоти ҳисобига ўша нарсаларни муҳайё қилиб бериш тўғри бўлади.
Закотни кам таъминланган оилалар фарзанди бўлган талабаларнинг контракт-шартнома тўловлари учун ўтказиб берилса ҳам жуда ўринлидир. Айниқса, бу садақаи жория ҳисобланиб, ўша талабанинг келажакда қилган савобли амаллари, амалга оширган яхши ишларидан закот берувчига ҳам савоб етиб туради.
Аллоҳ таоло барчаларимизни муборак ойда эзгу амалларни кўпроқ қилишга муяссар айласин!
Шайх Абдулазиз МАНСУР
