Бугунги кунда Жиззах вилоятидаги бинолари эскириб, яроқсиз ҳолга келиб қолган 8 та масжид қайтадан қуриляпти. Шулардан бири, Фориш тумани олис Бағдод шаҳарчасидаги “Янгиқишлоқ” масжидидир. Масжид шу вақтгача, тўғрироғи 2019 йилга қадар универмаг биноси ўрнида фаолият кўрсатиб келгани ачинарли ҳол. Кўрган инсон бу эски дўконниинг деворига илинган ёзувидан билмаса, масжид деб ўйламас эди.

Диний идора Жиззах вилояти вакиллигининг кўпдан бери шу жойда аҳоли учун ёзда салқин, қишда иссиқ бўлган том маънодаги намозгоҳни барпо этиш борасидаги саъй-ҳаракатлари натижасида ниҳоят 2019 йили тегишли рухсат асосида саҳоватпеша кишилар кўмаги ҳамда қишлоқ аҳолисининг ҳашари билан янги масжид қуриш ишлари бошланди.

Олти сотихдан ортиқ майдонда қурилаётган ибодат уйи 800 кишини сиғдира оладиган хонақоҳ, таҳоратхона, аёллар учун намозхона, қўшимча маъмурий хоналардан иборат бўлади. Бундан ташқари, масжид ҳовлисида ёрдамчи хўжалик ташкил этилиб, иссиқхона барпо этиш кўзда тутилган.

Ўтган бир йилдан зиёд вақт мобайнида хонқаҳоқ ва минора кўтарилиб, том қисмлари ёпилди. Ҳозирда таҳоратхона қурилиши давом этмоқда. Тез кунда кунда эшик, дераза-ромлар ўрнатилади.

Аҳамиятлиси, мазкур масжид Жиззах-Нурота-Навоий катта йўли ёқасида жойлашган бўлиб, зиёрат туризми ҳамда маҳаллий йўловчиларнинг ибодатларини адо этиб олишлари  учун қулай нуқта ҳисобланади. Шу боис савоби улуғ амалга ҳисса қўшиш истагида бўлганлар қуйидаги ҳисоб-рақамлари орқали қурилиш ишларига ҳисса қўшишлари мумкин:

Агробанк Фориш филиали:

ҳ/р: 20212000904004960001

МФО: 00133      ИНН:202939611

Узкард:

п/к: 8600042317309242

т/р: 23120000500000133001

Имом-хатиби Нишонов Рустам номида.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Масжидлар бўлими 

Пайғамбарлик даврида шариат асослари Қуръон ва суннатдан иборат бўлганлиги ҳамда фатво ва ҳукм чиқаришда асосан Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга мурожаат қилиниши ҳақида билимга эга бўлдингиз. У зот Роббилари ҳузурига риҳлат қилиб, ваҳий келиши тўхтагандан сўнг, ўзларидан кейин умматлари учун иккита бебаҳо хазинани – Аллоҳнинг китоби ва Пайғамбарнинг суннати – қолдирдилар. Шундан сўнг катта саҳобалар ушбу вазифаларни ўз зиммаларига олдилар, натижада улар оғир қийинчилик ва муаммоларга дуч келдилар. Бунинг сабаби, исломий фатҳлар кўпайди, арабларнинг нуфузи араб ярим ороли ортига ҳам етиб бориб, Миср, Шом, Форс диёрлари ҳамда Ироқда ҳукмронлик қўлларига ўтди. Натижада, мусулмонлар ҳаётлари давомида учрамаган янги-янги воқеа ҳодисаларнинг шоҳиди бўлдилар.

Бундай ҳолатлар уларни Аллоҳнинг каломи ва Расулининг суннатидан ўшандай фавқулотда учраган нотаниш масалалар ҳақида ҳукм излашга мажбур қилди. Маълумки, Қуръон ва суннат мусулмонлар кўз ўнгида содир бўлаётган воқеаларнинг ҳар бири ҳақида аниқ далил келтирмаган. Шунинг учун уламолар ушбу жузъий воқеаларга китоб ва суннатдаги умумий қоидаларни татбиқ қилиш устида ижтиҳод қилишлари лозим эди. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам уларга ижтиҳод йўлларини кўрсатиб, уларни ҳам ижтиҳод қилишга ўргатиб, қилган ижтиҳодларидан рози бўлиб, тўғри топганга ҳам, хато қилганга ҳам савоб ваъда қилиб кетганлар. Шунинг учун ҳам  улар ожизона ҳаракатларини ишга солиб, қийин масалаларга ҳукм топиш учун куч-ғайратларини сарф қилганлар.

Саҳобаларнинг ижтиҳодлари кенг маъноли ижтиҳод бўлган. Дарҳақиқат, улар оят ва ҳадисларнинг далолатига эътибор беришган, қиёсни кенг қўллашган ва истеҳсонга мурожаат қилишган.

Бу даврда фақат воқеъликда содир бўлиб турган ҳодисаларгагина ҳукм чиқариш билан чекланилган, воқеъ бўлмаган масалаларга фатво чиқаришдан сақланилган. Мутааххир уламоларга ўхшаб ҳали воқеъ бўлиб улгурмаган масалаларни ўйлаб топиб, воқеъ бўлиш вақтларини тахминан белгилаб, уларга олдиндан ҳукм ва фатволар ҳам чиқариб қўйиш саҳобалар даврида бўлмаган. Саҳобаларнинг бундай қилмасликларига асосан учта сабаб бор эди:

• Улар ҳаёлий масалалар устида бош қотиришни вақтни бефойда сарф қилиш, қилиниши мумкин бўлган муҳим ишларни амалга оширишга халал бериш, деб билар эдилар.
• Улар фатво беришдан қўрқишар эди. Хато қилиб қўйишдан қўрқиб, масалани бир-бирларига оширишар эди. Бундай қилган киши табиийки, содир бўлмаган масалаларга фатво бераверишдан анча узоқ бўлади. Зайд ибн Собит разияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, агар у кишидан бирор масаланинг фатвоси сўраб қолинса, аввал ўша масала воқеъликда содир бўлган ёки бўлмаганлиги ҳақида сўрар эдилар. Агар содир бўлган дейилса, унга фатво берар эдилар. Бордию, ҳали содир бўлгани йўқ, дейилса, аввал содир бўлсин, кейин фатвосини айтамиз, дер эдилар.
• Ушбу даврда асосан кўзга кўринган уламо саҳобийлар халифалик, волийлик мансабларини бошқариб, давлатнинг ички ва ташқи сиёсатлари, мусулмонларнинг диний ва дунёвий ишлари билан машғул бўлиб, фаразий масалалар устида бош қотиришга вақтлари йўқ эди.

Хулафои рошидиннинг истинбот йўлларини Имом Бағовий Маймун ибн Меҳрондан келтирган қуйидаги ривоят яққол ифодалаб беради: Абу Бакр разияллоҳу анҳу бирор масала устида ҳукм чиқармоқчи бўлсалар Аллоҳнинг китобига қарар эдилар. Агар китобдан топсалар ўша бўйича ҳукм қилар эдилар, агар ундан топа олмасалар, Расулуллоҳнинг суннатларидан ахтарар ва ўша бўйича ҳукм чиқарар эдилар. Агар суннатдан ҳам топа олмасалар, мусулмонларни чақириб, улардан: мен фалон, фалон масалага дуч келиб қолдим. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг шу масала бўйича бирорта ҳукм чиқарганларини эшитганмисизлар? – деб сўрар эдилар. Гоҳида баъзи бир кишилар Расулуллоҳнинг бундай масала устида ҳукм чиқарганларини эслаб, Абу Бакрга айтишар эди. Агар ҳеч қим Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламдан бундай масала устида ҳукм чиқарганларини эслай олишмаса, у ҳолда Абу Бакр илмли катта саҳобаларни жамлаб, улардан шу масала устида фикр билдиришларини сўрар эдилар. Агар фикрлари бирор ҳукм устида тўхтаса ўша бўйича ҳукм чиқарар эдилар. Умар разияллоҳу анҳу ҳам шундай қилар эдилар. Агар масаланинг ҳукмини Қуръондан ҳам, суннатдан ҳам топа олмасалар, Абу Бакр разияллоҳу анҳунинг бу масала устида ҳукм қилган ёки қилмаганлигига қарар эдилар. Агар Абу Бакр бирор ҳукм чиқарган бўлсалар, шу ҳукмни олар, агар ҳеч қандай ҳукм бўлмаса, у ҳолда олимларни тўплаб, улардан маслаҳат сўрар эдилар ва кўпчилик нима ҳукм чиқарса шу ҳукмни ижро қилар эдилар.

Ушбу ривоятдан кўринадики, хулафолар ўз фатволарида асосан тўрт нарсага суянар эдилар: Қуръон, суннат, ижмоъ, раъй. Демак, мана шу тўрт асос ўша асрда шариат манбаи ҳисобланган. Қуйида биз хулафоларнинг ушбу тўртала манба бўйича тутган йўллари ҳақида алоҳида-алоҳида сўз юритамиз.

1 – Қуръон

Қуръоннинг жамланиши ва унинг мусҳафларга кўчирилиши

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётлик даврларида Қуръон мусҳаф шаклида жамланган эмас. Бунинг ҳикмати, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам модомики ҳаёт эканлар, у киши ўзларига ваҳий келиб қолишидан умидлари бор эди. Ваҳий келишининг тўхташи эса, фақатгина У зотнинг вафотларидан кейингина аниқ бўлди.

Аммо шуни билмоқ лозимки, Расулуллоҳ саллаллоҳу лайҳи васаллам бу дунёни тарк қилиб кетганларида Қуръон оятларининг ҳаммаси тери, суяк ва бошқа нарсаларга ёзиб қолинган эди.

Абу Бакр разияллоҳу анҳу халифаликка сайланганларидан сўнг, Ямома жанги бўлиб ўтди ва унда кўпгина қорилар ҳалок бўлишди. Шундан сўнг Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳу жангларда қорилар ҳалок бўлавериб, Қуръонни ёд билган кишилар қолмаслигидан ташвишга тушиб Абу Бакр разияллоҳу анҳуга Қуръонни мусҳаф шаклида жамлашга маслаҳат бердилар. Аввалига, Абу Бакр разияллоҳу анҳу тараддуддланиб турдилар. Чунки, бу иш Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлик вақтларида ҳам қилинган эмас эди. Сўнгра, қилинаётган иш хайрли мақсад учун амалга оширилаётганлиги сабабли Умар разияллоҳу анҳунинг фикридан қаноат ҳосил қилдилар. Шунданг сўнг, Зайд ибн Собитни ҳузурларига чақирдилар. Зайд ибн Собит разияллоҳу анҳу Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг мажлисларида доим иштирок этган, Қуръонни мукаммал ёд олган саҳобалардан эдилар. Шунинг учун Абу Бакр разияллоҳу анҳу Зайд ибн Собитга ушбу вазифани топширдилар ва ўз навбатида Зайд разияллоҳу анҳу бу ишни аъло даражада адо этдилар.

Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳи ўзларининг Саҳиҳул Бухорий асарларида Зайд ибн Собит разияллоҳу анҳудан шундай ривоят келтирадилар: Зайд дедилар: Абу Бакр разияллоҳу анҳу менга Ямома жангида вафот этганлар ҳақида хабар юбордилар. Мен келсам, у кишининг ҳузурларида Умар ибн Хаттоб ҳам бор эканлар. Абу Бакр менга: Умар менинг олдимга келиб уруш кўпгина қориларнинг бошига етди. Мен энди бундан кейинги жангларда ҳам қорилар қирилиб кетса, Қуръонга путур етиб қолмасмикан деган қўрқинчдаман. Шунинг учун Қуръонни жамлашга буйруқ берсангиз яхши бўлар эди, деган фикрдаман – деди. Мен эса, унга: Қандай қилиб биз Расулуллоҳ салаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни қиламиз? – дедим. У менга: Аллоҳга қасамки, бу хайрли иш, деди. У шу гапни такрорлайвергач, Аллоҳ таоло қалбимни очди, Умарнинг фикри тўғри эканлигига амин бўлдим. Эй, Зайд! Сен ақлли йигитсан. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламга нозил бўлган ваҳийларни ёзиб борар эдинг. Энди, сен Қуръон оятларини тўплаб, бир ерга жамлагин – дедилар. Зайд айтади: Аллоҳга қасамки, агар менга бир тоғни ўз жойидан бошқа жойга кўчиришни буюришганда Қуръонни жамлашчалик оғир бўлмасди. Мен Абу Бакрга: қандай қилиб, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам қилмаган ишни қилмоқчисизлар? – дедим. У эса, менга: Аллоҳга қасамки, бу хайрли иш, деди. Менга қайта-қайта шу ишни буюравергач Аллоҳ таоло Абу Бакр ва Умарнинг қалбини очган нарсага менинг ҳам қалбимни очди. Шундан кейин Қуръоннинг тери, тош, суяк каби нарсаларга ёзилган, одамлар дилида ёд тутганларини тўплаб жамладим. Тавба сурасининг охиридаги иккита оятни фақат бир ансорий кишидагина топдим. Ундан бошқа ҳеч кимда йўқ экан. Шу тариқа Қуръон жамланди ва у Абу Бакрнинг уйида то у вафот этгунича сақланди. Ундан кейин Умар разияллоҳу анҳуда, сўнгра унинг қизи мўминларнинг онаси Ҳафса разияллоҳу анҳонинг уйида сақланди.

Абу Бакр даврида Қуръон махсус саҳифаларга кўчирилиб, уни тахтлаб, белидан ип ўтказиб боғлаб қўйилган эди.

 Қуръонни жамлашда фақат дилда ёд бўлгани билан кифояланмай, балки бирор нарсага ёзилганига кўпроқ суянилди. Ривоятларга қараганда Пайғамбар алайҳиссаломнинг уйларидан чиққан турли нарсаларга ёзилган Қуръон оятлари ичида Тавба сурасининг 128-129-оятлари ҳамда Аҳзоб сурасининг 23-ояти топилмади. Зайд бу оятларни ўзи ёд олган бўлсада, мутавотир даражасига етадиган кўп сонли саҳобалар ёдлаган бўлсалар ҳам бундан қаноатланмай, қўлёзмасини излашда давом этаверди. Ниҳоят, Тавба сурасидаги оятларни бир ансорийдан, Аҳзоб сурасидаги оятни эса, Абу Ҳузаймадан топди.

Шундай қилиб, Қуръони карим мукаммал ҳолатда жамланди, унинг тўғри ва бехато эканлигини барча муҳожир ва ансорий саҳобалар тасдиқладилар ва Аллоҳнинг: “Зикрни (Қуръонни) биз нозил қилдик ва уни Ўзимиз сақлаймиз” (Ҳижр сураси, 9-оят)ояти ҳам ўз тасдиғини топди.

Усмон ибн Аффон разияллоҳу анҳу даврига келиб Қуръондан нусхалар кўчириб, уларни бир нечта шаҳарларга тарқатиш лозим бўлди. Имом Бухорий раҳимаҳуллоҳ Анас ибн Молик разияллоҳу анҳудан ривоят қилишича: Ҳузайфа ибн Ямон Усмон разияллоҳу анҳунинг ҳузурларига келиб, одамлар Қуръон ўқишда ўзаро ихтилоф қилаётганликлари, ҳар ким ўз билганича ўқиётганлиги ҳақида шикоят қилди. Бундай ҳолатлар янги фатҳ қилинаётган Арманистон ва Озарбайжон каби ажам диёрларида юз бераётган эди. Шунинг учун Ҳузайфа разияллоҳу анҳу Усмон ибн Аффонга: Ислом уммати яҳудий ва насронийларга ўхшаб ихтилофга берилмасликларидан олдин сиз уларни тўхтатиб қолинг, деди. Шундан сўнг Усмон разияллоҳу анҳу Ҳафса разияллоҳу анҳонинг уйига одам юбориб, унга: Уйингиздаги Қуръон битикларини бизларга юборинг. Биз ундан нусхалар кўчириб олиб, сўнгра ўзингизга қайтарамиз, дедилар. Ҳафса разияллоҳу анҳо Қуръон битикларини Усмон разияллоҳу анҳуга бериб юборди. Усмон разияллоҳу анҳу Қуръонни олгач, уни кўчириш вазифасини Зайд ибн Собит, Абдуллоҳ ибн Зубайр, Саъийд ибн Ос ва Абдурраҳмон ибн Ҳорис ибн Ҳишом разияллоҳу анҳумга топширдилар. Улар Қуръонни мусҳафларга кўчиришди. Усмон разияллоҳу анҳу учала Қурайшдан бўлган котибларга қараб: Агар Қуръоннинг бирор жойида Зайд билан тортишиб қолсангизлар у ҳолда ўша сўзни Қурайш тилида ёзинглар, чунки Қуръон Қурайш тилида нозил бўлган, дедилар.

Ниҳоят улар Қуръонни бир нечта мусҳафларга кўчириб бўлишди. Усмон разияллоҳу анҳу Қуръон битикларини Ҳафса разияллоҳу анҳога қайтариб бердилар. Кўчирилган Қуръонлардан турли шаҳарларга юбордилар ва бундан бошқа Қуръон оятлари ёзилган саҳифалар бўлса, барчасини ёқиб юборишга фармон бердилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

раисининг биринчи ўринбосари

Ҳомиджон Ишматбеков

https://t.me/tuhur

Ёки илмли бўл, ёки илмга таяниб иш тутадиган бўл, лоақал илмни тинглаб эшитадиган бўл, бироқ тўртинчиси бўлма, чунки касодга учраб ҳалок бўласан (жувонмарг бўласан).

Пасткаш кимсанинг ўз насл-насабини мақтаб, у билан фахрланиши, чанқоқ кишининг сув шуъласи (сароби) ни кўриб алдангани кабидир.

Маҳмуд аз Замахшарий

Шариат ва диннинг пойдевори сабр ва ишонч.

Шайх Нажмиддин Кубро

Ҳаммаси қалбингга боғлиқ: қалбингни ўзгартир, дунёинг ҳам ўзгарсин.

Шамс Табризий

Бир марта “мана буни ол” дейиш, икки марта “мен бераман” дегандан афзалдир.

Тарих муҳрлаган сўзлар

Кўнглингни покламабсан-ку, тинмай таҳорат олганинг нимаси?!

Тилингдан олдин қалбингни тарбия қил. Чунки сўз қалбдан келиб, тилдан чиқади.

Жалолиддин Румий

Мен ҳали ҳам фақир фақирлигидан уялмайдиган, балки бой бойлиги билан фахрланишдан уяладиган жамиятни орзу қиламан. 

Жуброн Халил Жуброн

Кимки ботил йўл билан иззат талаб қилса, Аллоҳ уни ҳақ йўл билан хор қилиб қўяди. 

Абулҳусайн Сирвонийи Сағир

Ҳар бир нарсанинг занги бўлади, қалб нурининг занги эса тўйиб овқатланишдир. 

Абу Сулаймон Дороний

Одамлар билан оловга муомала қилганингдек муомала қил: фойдаларидан баҳраманд бўлгину, куйдиришларидан эҳтиёт бўл!  

Шақиқ Иброҳим Балхий

Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади

بسم الله الرحمن الرحيم

ҚАБРИСТОН ЗИЁРАТИ ОДОБЛАРИ ВА УНДА БИДЪАТ ВА ХУРОФОТЛАРДАН ТИЙИЛИШ

Муҳтарам жамоат! Аллоҳ таоло инсоният ибрат олиши ва тафаккур қилиши учун кўпгина оят-мўжизаларини зоҳир қилиб қўйган. Улардан бири ва ҳар куни кўз ўнгимизда содир бўлиб тургани ўлим ва ҳаётдир.

Қуръони каримда ўлим ва ҳаётнинг яратилиши инсон ҳаётини яхшиликларга сарфлаши учунлиги баён қилинади:

الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ

яъни: “Аллоҳ сизларнинг қайси бирингиз чиройлироқ (савоблироқ) амал қилувчи эканингизни синаш учун ўлим ва ҳаётни яратган зотдир. У Азиз (қудратли) ва Ғафур (кечиримли)дир” (Мулк сураси 2-оят).

Бошқа ояти каримада эса ҳеч бир жон эгаси ўлимдан қочиб қутула олмаслиги таъкидланади:

كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ

яъни: “Ҳар бир жон ўлимнинг тотувчисидир. Биз сизларни ёмонлик билан ҳам, яхшилик билан ҳам синаб, имтиҳон қилурмиз. (Кейин)  Бизнинг ҳузуримизгагина қайтарилурсиз” (Анбиё сураси 35-оят).

Динимизда қатъий эътиқод қилинадиган тушунчалардан бири шуки, инсон ҳаёти учга бўлинади. Дунёдаги синовли ҳаёт, қабрдаги барзахий ҳаёт ва охиратдаги абадий ҳаёт. Буларга имон келтириш имон асосларидандир. Инсон вафот этиши билан унинг охиратдаги янги ҳаёти бошланиши, яъни Қиёмат кунигача қабр ҳаёти – барзахда яшаши ҳадиси шарифларда зикр қилинган. Шунинг учун мусулмонлар инсон ўлди, тамом, у энди бутунлай унутилди, демайдилар. Балки, бу дунёдан ўтган мўмин-мусулмонларга ҳурмат бажо келтириб, доимо дуолари, тиловатлари ва хайру-эҳсонларида ёд этадилар. Аллоҳ таоло ўтганларнинг ҳаққига дуо қилувчи мўминларни мақтаб шундай дейди:

وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ

وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آَمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ

яъни: “Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар: “Эй, Раббимиз! Ўзинг бизларни ва биздан илгари имон билан ўтганларни мағфират этгин ва қалбларимизда имон келтирган зотларга нисбатан гина пайдо қилмагин! Эй, Раббимиз! Албатта, Сен меҳрибон ва раҳмли зотдирсан!” (Ҳашр сураси 10-оят).

Ўтганларни яхшилик билан ёдга олишнинг бир кўриниши уларнинг қабрларини зиёрат қилишдир. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳақда шундай марҳамат қилганлар:

كُنْتُ نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبُورِ، أَلا فَزُورُوهَا،، فَإِنَّهُ يَرِقُّ الْقَلْبَ، وَتَدْمَعُ الْعَيْنَ، وَتُذَكِّرُ الآخِرَةَ،

 وَلا تَقُولُوا هَجْرًا"

(رواه الامام الحاكم عن أنس بن مالك رضي الله عنه)

яъни: “Мен сизларни қабрларни зиёрат қилишдан қайтарган эдим, энди зиёрат қилаверинглар. Чунки қабр зиёрати қалбни юмшатади, кўзни ёшлантиради ва охиратни эслатади. Лекин фаҳш-ёмон сўзларни сўзламанглар” (Имом Ҳоким ривоят қилганлар).

Мана шу ва бошқа ҳадиси шарифлардан келиб чиқиб, уламоларимиз қабр зиёрати эркакларга ихтилофсиз савобли иш эканини айтганлар. Аёлларнинг қабр зиёратига аксар уламолар шартлар билан рухсат берганлар. Аёллар эрларининг розилиги билан сатри авратда, йиғлаб дод-вой қилмасдан қабрларни зиёрат қилишлари дуруст. Оиша онамиз разияллоҳу анҳо Мадинадан Маккага келганларида Макка шаҳрига дафн қилинган акалари Абдурраҳмон ибн Абу Бакр разияллоҳу анҳунинг қабрларини зиёрат қилар эдилар.

Қабр зиёратининг бир қанча одоблари борки, уларга амал қилиш билан бу савобли иш мукаммал бўлади:

1. Ниятни тўғрилаш. Зиёратга борган киши аввало Аллоҳ таолонинг розилигини қасд қилиб, охиратни ёдга олиш ва қабристон аҳлининг ҳаққига дуо қилишни ният қилади.
2. Қабристонга иложи борича таҳоратли кириш.
3. Қабристонни дабдаба қилмасдан хокисорлик билан зиёрат қилиш. Аёллар ҳам ҳаё билан авратларини беркитиб юришлари динимиз талабидир.
4. Қабристонга кирганда дуо қилиш. Суннатда келган дуо:

السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الدِّيَارِ مِنْ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُسْلِمِينَ وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ نَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا وَلَكُمْ الْعَافِيَةَ

яъни: “Ассалому алайкум, эй, мўмин ва мусулмонлар диёри аҳли! Биз ҳам, иншааллоҳ, сизларга қўшиламиз. Аллоҳдан бизга ҳам, сизга ҳам офият сўраймиз” (Имом Ибн Можа ривоятлари). Бу дуонинг бошқача кўринишлари ҳам бор, уларни ҳам ўқиш мумкин.

5. Қабр зиёратида Қуръон тиловат қилиш. Зиёратга борганда қайси сура ёки ояларни ўқиш қатъий белгилаб қўйилмаган. Қуръоннинг хоҳлаган жойидан хоҳлаган миқдорда ўқиш жоиз. Лекин уламоларимиз Бақара сурасининг аввали ва охиридан, “Оятал курсий” ояти, “Мулк”, “Ясин”, “Ихлос”, “Фалақ” ва “Нас” сураларидан имкон борича ўқишни тавсия қиладилар. Тиловатнинг савобини дуо қилиб яқинларига ва қабристон аҳлига бағишлайди.
6. Қабр устидаги ўсиб турган майса ва ўсимликларга тегилмайди, чунки уларнинг тасбеҳидан ўтганларга манфаат бор. Қуриган ўсимликларни эса олиб ташлаш мумкин.
7. Қабристонга хоҳлаган кунда бориш жоиз. Айни бир кунни тайин қилиб олинмайди.
8. Қабристон ёнидан ўтганда қабр аҳлларига салом бериб ўтиш суннатдир. Уловдаги киши тўхтай олмаса ҳам, салом бериб кетаверади.
9. Қабрларни босмаслик ва улар устига ўтирмаслик керак. Чунки ҳадиси шарифларда бу ишлар чўғни устида юриш ва чўғ устида ўтириш кабидир, деб таърифланади. Динимизда вафот этган кишининг ҳурмати ҳам худди тирикники кабидир, шуни доим ёдимизда сақлашимиз керак.
10. Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ва азиз авлиёларнинг қабрларини зиёрат қилганда зиёрат одобларига риоя қилиш зарур. Зиёрат учун бориладиган қабрларнинг энг улуғи Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг қабрларидир. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким қабримни зиёрат қилса, унга шафоатим вожиб бўлади”, деганлар (Имом Табароний Ибн Умардан ривоят қилганлар).

Кўпчилик уламолар зиёрат қилувчи аввал У Зот алайҳиссаломнинг қабрларига қараб салом бериб, сўнгра қиблага қараб дуо қилади, дейишган.

Зиёрат қилувчи У Зотнинг қабрлари рўпарасида ўзини хокисор тутган ҳолда вазминлик билан тўхтаб, салавот ва салом айтади. Абу Бакр ва Умар разияллоҳу анҳумога салом бериб, дуо қилади. Ислом уламолари ва азиз-авлиёларнинг қабрларини зиёрат қилганда ҳам шу каби одобларга риоя қилинади.

Қабр зиёратида бир қанча бидъат-хурофотлар ҳам борки, улар сабабли киши ўзи билмаган ҳолатда савобли ишни гуноҳга айлантириб қўяди. Бидъат-хурофотларнинг энг кўп учрайдиганларини санаб ўтамиз:

1. Қабристонга жонлиқ олиб бориб, у жойдаги марҳумларга атаб жонлиқ сўйиш, шам ёқиш ва латта боғлаш каби ишларни қилмаслик. Бу ишлар эътиқодга қараб, катта гуноҳ ёки ширк даражасидаги ишлардир.

Авлиёларга атаб жонлиқ сўйиш ҳақида Имом Раббоний раҳматуллоҳи алайҳ ўзларининг “Мактубот” номли китобларида: “Фиқҳий ривоятларда улуғларнинг номига аталган жонлиқни қабр устига олиб бориб сўйиш ширк ишлар қаторига киритилган ва бундан сақланиш лозимлиги қаттиқ таъкидланган. Ушбу жонлиқ жинларга атаб сўйилган жонлиқ ҳисобланади. Бу иш шаръан тақиқланган, ширкка оид амаллардандир” деганлар.

Аллома Ибн Обидин раҳматуллоҳи алайҳ бу мавзуда шундай деганлар:

وَاعْلَمْ أَنَّ النَّذْرَ الَّذِي يَقَعُ لِلْأَمْوَاتِ مِنْ أَكْثَرِ الْعَوَّامِ وَمَا يُؤْخَذُ مِنْ الدَّرَاهِمِ وَالشَّمْعِ وَالزَّيْتِ وَنَحْوِهَا إلَى ضَرَائِحِ الْأَوْلِيَاءِ الْكِرَامِ تَقَرُّبًا إلَيْهِمْ فَهُوَ بِالْإِجْمَاعِ بَاطِلٌ وَحَرَامٌ ...  وَقَدْ اُبْتُلِيَ النَّاسُ بِذَلِكَ ، وَلَا سِيَّمَا فِي هَذِهِ الْأَعْصَارِ

яъни: “Билингки, авом халқ тарафидан ўликларга атаб назрлар қилиш, авлиёларнинг қабрларига уларга яқин бўлиш мақсадида тангалар ташлаш, шам, чироқлар ёқиш ижмоъ қилинган ботил ва ҳаром ишлардир... Бу нарсаларга хусусан, асримиз одамлари кўпроқ мубтало бўлганлар». (“Раддул Муҳтор” китоби).

2. Қабр аҳлидан дуо қилиб ҳожатини сўраш, фарзанд сўраш, қабрни тавоф қилиб айланиш, сийпалаб юзига суртиш жоиз эмас. Афсуски, баъзи жойларда қабр атрофини айланиб, ҳатто сажда қилиш ҳолатлари кузатилди. Руку ва сажда фақат Аллоҳ таоло учун қилинадиган амаллардандир. Уларни хоҳ тирикка, хоҳ ўликка қилиш кишини Исломдан чиқаради. Мусулмон юртда бундай ҳукмларни билмаслик узр бўлмайди, инсонни куфрдан қутқармайди. Худди шундай дуо ҳам ибодат бўлиб, уни фақат Аллоҳ таолога қилинади, ўзгага эмас.
3. Ўтганлардан шумланиб, “кафанини чайнабди” ва шунга ўхшаган ботил эътиқодлар билан қабрларини очиш мутлақо мумкин эмас. Бу ишлар ҳам ҳаром амаллардан.
4. Қабрларни дабдабали қилиш ва безашдан тийилиш керак. Чунки тирикларга фойдаси тегадиган пишиқ ғишт, тахта ва темир каби маҳсулотларни қабрга ишлатиш мумкин эмас. Гоҳида бир оилани бир йиллик харажатини қоплайдиган қийматдаги мармарлар билан қабрларни безаш ҳам кузатилади. Бу очиқ-ойдин исрофдир. Бу дабдалардан маййитга фойда йўқ. Фақат риёкорликка ярайди холос. Қабрларни бежирим қилиб лой билан суваб қўйиш ва белги бўладиган даражадаги тош қўйиш жоиз.

Ўз навбатида таъкидлаш жоизки, барчамизнинг охирги борадиган манзилимиз бўлган қабристонларни қаровсиз ташлаб қўймаслик керак. Аввало, ўтганларни тартиб билан дафн қилиб, юриш учун алоҳида йўлакчалар қилиш, манзарали дарахтлар экиш ва тоза-озода сақлаш лозим. Ёввойи ёки уй ҳайвонлари қабристонга кириб қабрларни оёқости қилмаслиги учун керакли чоралар кўриш, иложи бўлса атрофини ўраш мақсадга мувофиқдир.

Қаровсиз қолган қабрларни тозалаш, обод этиш савобли ишдир. Бу каби савобли ишларни барча мусулмонлар сидқи дилдан бажаришлари, ўз яқинлари қабрлари аторифида шундай қабрлар бўлса, уларга ҳам эътибор қаратишлари даркор.

(Имом-хатиблар шу ўринда намозхонларни қабристонларнинг ободонлаштириш ишларига тарғиб этишлари сўралади). 

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, динимизда жоиз бўлган ишларни, жумладан қабр зиёратини ҳам суннатга ва уламоларимизнинг тавсияларига мувофиқ бажарсак, кўзланган савоб ва мақсадлар ҳосил бўлади. Аксинча бидъат-хурофотларнинг изидан кетиб, нафақат динимизда буюрилмаган, балки ман қилинган ишларни қилишда давом этилса, дунё ва охиратда исроф, қийинчилик ва азобга сабаб бўлади.

 Аллоҳ таоло барчамизни тўғри йўлда собитқадам қилсин, турли бидъат хурофотларга эргашишдан асрасин!

Ҳурматли имом-домла! Келаси жума маърузаси “Ижтимоий иллатлар: Фирибгарлик ва ўзгалар молини ноҳақ ейиш” ҳақида бўлади, иншааллоҳ.

Ҳаромни тарк этмоқ ҳалолни талаб қилишдан хайрлидир.

Гўзал, ёқимли сўзлашишнинг сири бекорчи гапларни тарк этишдир.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу

***

“Ҳусни хулқ бу—яхшилик улашмоқ, ёмонликдан тийилмоқ ва очиқ юзли бўлмоқдир”!

 Ҳасан Басрий

***

Ҳар қанча ажойиб ва буюк бўлмагин, ҳамма одамлар сени бирдек яхши кўриши амри маҳолдир. 

Нажиб Маҳфуз

***

Тилингдан олдин қалбингни тарбия қил. Чунки сўз қалбдан келиб, тилдан чиқади.

Минг йил ўқисаму, мендан «нимани билдинг», деб сўрасалар, «ҳаддимни билдим» дейман.

Жалолиддин Румий

***

Баъзан ортингга қараб қўй: шунда қаердан келганингни унутмайсан.

Ошиқларга уйқу ҳаромдир.

Баъзан узоқлашмоқ керак, яқинлашмоқ учун. Баъзан эсламоқ керак, эсланмоқ учун. Баъзан йиғламоқ керак, очилмоқ учун. Баъзан сукут яхшидир, тингламоқ учун.

Шамс Табризий

Ҳар бир нарсанинг занги бўлади, қалб нурининг занги эса тўйиб овқатланишдир. 

Абу Сулаймон Дороний

Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади