ОАВ ходимлари учун Туркияда ташкил этилган Пресс-тур дастурининг Кўня билин боғлиқ тадбирлапри ниҳоясига етгач, иштирокчилар Истанбулга кўчишди. Ҳам Европа ҳам Осиёга дахлдор ушбу афсонавий шаҳар бўйлаб саёҳат Султон Аҳмад туманида жойлашган “Тўпкапи”, яъни тўп (пушка)ли дарвоза, тўрлар билан қуролланган макон маъносини англатувчи майдондан бошланди.

Константинопол (Истанбул)ни илк бор ишғол қилган туркий подшо, Маҳмуд томонидан қарийб 7 гектар ерда улкан сарой барпо этган. Бу жойлар 4 минг йиллар аввал афсонавий Троя ҳукмдорларига тегишли бўлган экан. Маълумки, машҳур Усмонлилар империяси тарихи 1299-1699 йиллар оралиғини ўз ичига олади. Аввалига “Янги сарой” деб номланган мажмуа таркибида турлича аталган 4 ҳовли ва ҳовлиларга кириш учун алоҳида 3 дарвоза мавжуд. 

Ёв ҳужумидан ўта кучли ҳимояланган, яъни уч томондан денгиз билан ўралган қулай ҳудуд эгалланиши Усмонлиларни дунёнинг ўша даврдаги энг қудратли давлатни барпо этишларида ҳал қилувчи аҳамият касб этган. Ҳукмдор оиласи, сарой аҳли учун ҳам яшаш ҳам иш жойи сифатида хизмат қилган мажмуадан туриб мамлакатни бошқариш учун зарур бўладиган барча шароитлар яратилган. Кўплаб турар-жойлар, боғлардан ташқари пул, танга ясаладиган зарбхона, хорижий меҳмонларни қабул қилишга мўлжалланган алоҳида қароргоҳ, ҳатто, подшоҳ томонидан аскарлар машқи кузатиладиган кенг яланглик ва бошқа кўплаб, бино, иншоот, майдонлар шундай хулоса қилиш имконини беради.

Истанбулда Ўзбекистон номи, ўзбек миллати билан боғлиқ яна тарихий-маданий манзил бор. Бу – олтин шаҳар маъносини англатувчи Ускудар туманида жойлашган “Ўзбеклар қўналғаси”. Мазкур мўъжазгина уй қурилганига 300 йилдан ошиб кетган. XVII асрнинг иккинчи ярмида Турк давлатини бошқарган Султон Маҳмуд, тарихий манбаларда келтиришича, бир куни овга чиқади. Севимли машғулоти билан банд бўлган пайт, ногаҳон, чангалзордан иборат каттагина ҳудудда учта – яшил, сариқ ва ҳаво ранг чодирга кўзи тушади. Бориб танишса, чодир ичидаги одамлар ҳозирги Ўзбекистон ҳудудидан, аксарияти бухоролик, Ҳаж амалини адо этиш мақсадида сафарга чиққан йўловчилар экани маълум бўлади. Улар қуръон тиловати, мутолаа, маърифий суҳбатлар ила машғул эканликларини кўриб, султон вазирига эзгу ниятли ўзбеклар учун уй барпо этишни буюради. Шу тариқа Истанбулда “Ўзбеклар қўналғаси” вужудга келади ва Ҳаж сафарига чиққан ҳамюртларимиз шу ердада тўхтаб ўтадиган бўлишади.

Бино ва ҳовли мамлакатни XIX асрда бошқарган Султон Абдулмажид даврида ҳозирги кўринишига келган. Мажмуа таркибида меҳмонхона, турар-жой, алоҳида ётоқ хоналари, ошхона ва бошқа зарур иморатлар, шунингдек, номозхона (эҳтимол кичик масжид, деб аташ ҳам мумкиндир), дарвешлар учун зикр хонаси, хонақоҳ, қабристон бор. Бу ерда биз, журналистлар эътиборини тортган энг муҳим жиҳат шу бўлди-ки, меҳмонхона мажмуасига киришингиз билан ҳар бир бўлинмада мўъжазгина кутубхонага кўзингиз тушади.

Демак, хулоса қилиш мумкинки, Истанбулдаги ўзбеклар қўналғаси, мусофир ватандошларимиз учун шунчаки тўхтаб ўтадиган жой сифатида барпо этилган бўлса-да, даврлар ўтиб, маърифатпарвар элимиз зиёлилари, сахий, бағри кенг инсонлари саъй-ҳаракати билан ўзига хос маърифатхонага айлантирилган.

Дарвоқе, гуруҳимизга ушбу маскан ҳақида сўзлаб берган тарихчи мутахассис сўзларига қараганда, мажмуа таркибидаги хонақоҳ-қабристонга дафн этилган юртдошларимиз орасида бухоролик машҳур сулола фарзанди, сиёсий арбоб Файзулла Хўжаевнинг қариндоши, таниқли ватандошимиз Усмон Хўжа ҳам бор экан.

Нима бўлганда ҳам Ўзбекистондан келган журналистлар бу галги сафаримиз охирлаётган бир пайтда мана шундай зиёли, маърифатга ошно аждодларимиз билан фахрландик. Энг муҳими, бошқа эллардан келган ҳамкасбларимиз олдида “бўйимиз бир қарич ўсгани ҳам рост!

Ғайрат ХОННАЗАРОВ,

Туркия, Истанбул

ЎМИ матбуот хизмати

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ер юзида уламолар худди еру сувнинг қоронғулигида йўл топишга ёрдам берувчи йўлчи юлдузга ўхшайди. Юлдузлар ғойиб бўлганда йўловчилар адаша бошлайдилар», дея марҳамат қилганлар.

Ҳадиси шарифда таърифи келган ана шундай йўлчи юлдузлардан бири билан қисқача танишсак.

Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Жарир Табарийнинг тафсир китоблари ичида энг мўътабарларидан саналувчи «Тафсири Табарий» асари ва «Мусулмон тарихчилигининг отаси» унвонига сазовор этган «Тарихи Табарий» номи билан машҳур асарлари орқали танимаган илм толиблари кам топилади.

839 йилда ҳозирги Эроннинг тарихий вилояти Табаристон таваллуд топган Абу Жаъфар раҳимаҳуллоҳ ўзининг ёшлиги ҳақида сўзлаб: «Етти ёшимда Қуръони Каримни ёд олдим. Саккиз ёшга тўлганимда, таровеҳ намозларида инсонларга намоз ўқиб берар эдим. Тўққиз ёшга тўлганимда эса, ҳадис ёза бошладим» деган эканлар.

Бўлажак олим 12 ёшида илм йўлида сафар қилган. Кўплаб илм марказларида бўлиб, таниқли уламолардан дарс олган.

Бир неча йиллик илмий сафарлардан сўнг 870 йили Мисрдан Бағдодга келган олим кейинги 50 йиллик ҳаёти давомида ўта баракали ва сермазмун илмий фаолият олиб борган.

Ўзини бутунлай таълим ва илмга бағишлагани сабабидан замондошлари ва кейинги авлодларнинг юксак эътирофи ва таҳсинига сазовор бўлган.

Имом Абу Бакр Хатиб ўзининг «Тарихи Бағдод» китобида шундай ёзади: «Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Жарир Табарий... шундай олим эдики, сўзлари ҳукм ўрнида қабул қилинарди, унинг раъйига мурожаат қилишарди. У ўз асрида ҳеч ким муваффақ бўлмаган даражада илм олди ва уларни ёзди. У Қуръони каримни тўла ёд олган, қироат турларининг барчасини чуқур ўзлаштирган, уларнинг маъноларини теран ўрганган олим эди. У ҳадис илмида ҳам беназир бўлиб, саҳобалар, тобеинларнинг ҳаётлари, ҳақида ҳам ҳаммадан яхшироқ билар эди».

Имом Табарий юксак эътирофларга сабаб бўлган «Тафсир»ини етти йил давомида шогирдларига айтиб туриб ёздирган. Хатиб Бағдодий шундай дейди: «Али ибн Убайдуллоҳ Симсимийдан эшитдимки, ибн Жарир Табарий қирқ йил давомида ҳар куни қирқ варақдан асар ёзган».

Табарий тарих, фиқҳ ва тафсир ва қироат илмларидан ташқари араб шеърияти, наҳв, математика ва тиббиёт илмларини ҳам яхши ўзлаштирган. У зот вақтини жуда ҳам тартибли равишда илм олиш ва таълим беришга тақсимлаб, шунга қатъий амал қилган.

Хатиб Бағдодий ривоят қилади: «Абу Жаъфар Табарий бир куни ўз шогирдларига айтди: «Тафсир ўқишни ҳохлайсизларми, ёзиб берайми?»-деди. Улар: «Қанча варақ бўлади?» –деб сўрашди. У киши: «Ўттиз минг саҳифа бўлса керак…» - деб, жавоб берди. Шунда шогирдлари: «Китобни охирига етмасдан умримиз тугаб қолади-ку!» -деб, жавоб бердилар. Сўнг Абу Жаъфар Табарий китобни уч минг саҳифага қисқартириб, таълиф қилди.

Сўнгра шогирдларидан: «Одам алайҳиссаломдан бизнинг вақтмизгача бўлган олам тарихини ёзиб берайми»-деб, сўради. Улар: «Неча саҳифа бўлади?»-деб, сўрашди. Абу Жаъфар тафсир китобининг ададича миқдорни айтган эди, шогирдлари ҳам худди ўшандай жавоб қайтаришди. Шунда Абу Жаъфар: «Инна лиллаҳи! Одамларда ҳиммат камайиб кетибди.» –деб, тафсирни қисқартирган миқдорда қисқартириб ёзди».

Муфассир, фақиҳ, муҳаддис ва тарихчи олим ибн Жарир Табарий 86 ёшида Бағдодда вафот этган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Кимга илм талаб қилиб турган ҳолида ажали келса, у билан пайғамбарларнинг ўртасида фақат пайғамбарлик бўлади, холос», (Имом Термизий ривояти) деган муборак сўзлари ҳаётининг сўнгигача ўзини илмга бағишлаган олимлар ҳақида айтилган бўлса керак, Валлоҳу аълам.

Манбалар асосида Бобур Аҳмад тайёрлади