www.muslimuz
Неъматларнинг аълоси
Аллоҳ таъоло Қуръони Каримда:
“Бас, Мени эслангиз, сизни эслайман. Ва Менга шукр қилингиз, куфр қилмангиз”, – дея марҳамат қилади (Бақара сураси, 152-оят).
Аллоҳнинг берган неъматларига шукр қилиш мусулмон инсон учун энг муҳим амаллардан ҳисобланади. Чунки мўминга берилган неъмат – унинг шукрига яраша бўлади. Шукр кўпайган сари неъмат ҳам зиёда бўлаверади.
Аллоҳ таъоло айтади:
“Ва Роббингиз сизга: “Қасамки, агар шукр қилсангиз, албатта, сизга зиёда қилурман. Агар куфр келтирсангиз, албатта, азобим шиддатлидир”, деб билдирганини эсланг”(Иброҳим сураси, 7-оят).
Мўмин инсон Аллоҳ таолодан дунё неъматларини сўрашдан олдин шукр неъматини сўраганида эди, балки ўзида бирор нарсага муҳтожлик сезмаган бўларди.
Ибн Мункадир розияллоҳу анҳу ривоят қилади: Расулуллоҳ алайҳис салом «Эй Аллоҳим! Сени зикр қилишимда, Сенга шукр қилишимда, ибодатингни чиройли қилишимда менга ёрдам бер!» – дея дуо қилар эдилар.
Эй Роббимиз! Ҳабибинг дуо қилганларидек дуо қилишимизни, У зотнинг дуоларини ижобат қилганингдек бизнинг ҳам дуоларимизни ижобат қилишингни илтижо қиламиз!
Ангрен шаҳар “Қорабоғ” жоме масжиди
имом-хатиби Бобохонов Яҳёхон
“Ўзбекчиликда энди, ўзбекчилик...” (давоми)
Миллатимиз номига қиёсан айтилувчи “Ўзбекчилик” деган тагдор мазмунли сўз мавжуд. Бу сўзнинг замирида фақатгина миллатимизга хос бўлган жуда кўплаб фазилатлар ва хусусиятлар ётади.
ЎЗБЕКЧИЛИК – миллатимизнинг улуғлиги, бағрикенглиги, донишмандлиги, иймон-эътиқоди, беғаразлиги, беқиёс мардлиги каби фазилатларини муштарак қилиб ифодалаган сўз.
“Ўзбекчилик” – гўёки ҳаммамизга таниш тушунча, ҳатто қадрдон сўзга ўхшайди. Айниқса, берган ваъдамизнинг устидан чиқолмасак, ёшиними, мансаби, ёки “акалари”ними “ҳурмат” қилиб ноҳақ кишини оқласак ва яна бошқа кўплаб уялишимиз лозим бўлган ишларни қилсак, айнан шу сўз ёрдамида ўзимизни оқлаймиз. Ўзбекчилик атамасининг ҳаммага яхши маълум яна бир маъноси борки, унинг қатларига миллат сифатида ғурурланадиган қандай хусусиятларимиз бўлса, бариси сингган. Шу сабабли бу сўзни адолат, инсонийлик, меҳр-оқибат каби кўплаб хусусиятларнинг ўрнига бемалол қўллайверамиз.
Лекин ёлғон ва алдов, зўрма-зўракилик, ғирромлик каби ҳолатларга... “ўзбекчилик-да”, деб “изоҳ” берилиши – мутлақо ўринсиз.
Ахир қачон, қаердан чиққан бундай “ўзбекчилик”?
Миллатдошлар, дўстлар даврасида кинояли оҳангда айтилган “ўзбекчилик” сўзи балки бир-бирларига оғир ботмас. Лекин ўзга миллатлар лафзида айнан салбий иллатларга қиёсан (синоним сифатида!) айтилган “ўзбекчилик” (ёки тожикча “узбак”, русча кинояли оҳангдаги “узбеки”) сўзи кишида аламли ҳис-туйғу уйғотади: наҳотки шундай гўзал, улуғ ном салбий мазмун касб этса? (“Ўзбекчилик” сўзи, айниқса, бир-бирини чув тушириш, зуғум ўтказиш, сотқинлик, жаҳолат, ўз юртида ўзини ғариб ҳис этиш, ўзгаларга ҳаддан зиёд қуллуқ қилиш кабиларга менгзалади).
Юқорида таъкидланганидек, миллат номига нисбат берилувчи “ўзбекчилик” сифати – фақат бизга хос. Ёки “ўрисчилик”, “арманичилик”, “немисчилик” каби сифатлар ҳақида эшитганмисиз?
Бизнинг миллатимизда ҳам бошқаларда учрамайдиган, ёки бошқаларга қараганда янада ёрқинроқ намоён бўлувчи бир қатор фазилатлар мавжуд:
- Хонадонига эшик қоқиб келган инсоннинг кимлиги ва нима мақсадда қадам ранжида қилганини суриштириб ўтирмай, олдига дастурхон ёзади, таом қўяди. “Аввал – таом, сўнгра калом”, – дейди. Бу – ўзбекчилик.
- Оғир очарчилик йилларида теварак-атроф юртлардан юз минглаб одамлар: “Тошкент – нон шаҳри”, – дея умид билан келишганида, уларни бағрига олган, бир бурда нонини баҳам кўрган ва меҳр берган. Бу – ўзбекчилик.
- Ўзбек “борини ошириб, йўғини яшириб” яшайди. Ўзи жўжабирдай жон бўлса-да, меҳмонга мурувватининг қиёси йўқ. Ҳатто, унинг саховат-мурувватини тушунмаган баъзи нонкўрлар, “бу – пора”, дея номламоқчи бўлганлар. Йўқ, бу – ўзбекчилик.
- Бировнинг айбини кўриб, кўрмаганга, эшитиб, эшитмаганга олади. Инсонларнинг айбини очиш ва изза қилиш – гуноҳ, деб ҳисоблайди. Бу – ўзбекчилик.
- Гарчи, кўпинча ўзига зарар келтирса-да, Ўзбекда “андиша” деган ноёб инсоний туйғу мавжуд. Маҳтумқули – ҳақ: “Баъзилар андишанинг отини қўрқоқ қўйдилар”. Аслида, андиша – баъзилар хато ўйлаганидек, асло қўрқоқлик эмас. Бу – ўзбекчилик.
- Ўзбек қанча қийинчилик билан бўлмасин, бойлик топса-да, ҳатто, шунинг остида ҳам эзгу орзу-ниятлари ётади. У дабдабали тўйлар қилади ва топган бойлигини яна ўша халққа сочади. Бу ҳам – ўзбекчилик.
- “Маҳаллада дув-дув гап” киносини нега яхши кўрамиз? Чунки унда “ўзбекона” қиёфамиз, феъл-атворимиз, ўзбекчилигимиз кўринишлари жуда яққол акс этган, назаримда. Тўй қилса “овозаси етти иқлимга етсин”, “ҳофизлар тўрт томондан бири олиб, бири қўйиб куйласин”, тўйга атаб битта қўй олган эрининг овозини ўчириб: “Ўнта қўй нима бўлади? Боринг, олдига яна ўнта қўчқорни етаклаб келинг” дейиш ҳам ўзбек аёлларининг ўзбекчиликка йўядиган одатларидан.
Боласига макка, мош берган,
Дошқозонда юртга ош берган,
Борми шундай юкка дош берган?
Ўзбек бўлиш осон эмасдир...
(Ўзбекистон Қаҳрамони Эркин Воҳидов)
– Ҳамма нарсага кўникиб, “хўп” дейиш, “сендан нима кетади, “хўп” десанг – қутиласан, кейин ўз билганингни қилавер”, деган “нажотбахш” мулоҳаза – ўзбекнинг ўзбекчилигига хос.
– Қўлидан ёрдам бериш келмаса ҳам, “акажон, биздан нима ёрдам?”, “бизга нима хизмат?” деб қўлини кўксига қўйиб туриш – ўзбекчилик.
– Уйини қўшнисининг уйидан баландроқ ва ҳашаматлироқ қилиб қуриш истаги ҳам – ўзбекчилик.
– Нима бўлса “боламга”, деб бешикдаги боласига ҳам иморат тиклаб, сандиқ-сандиқ сарпо йиғиш – ўзбекчилик.
– Бозорда сотувчининг тарозидан ураётганини билиб туриб, индамаслик ҳам ўзбекчиликка мансуб.
– Иккита одам урушаётганда “тўхта-чи, охири нима билан тугаркан” деб панада туриб томоша қилиш – ўзбекчилик.
– Бирор қонун бузилиши ё жиноятнинг шоҳиди бўлиб қолса-ю, ҳуқуқ-тартибот ходимлари гувоҳлик беришини сўраса, “Билдим дедим тутилдим, билмадим дедим, қутилдим” қабилида гувоҳликдан қочиш ҳам – ўзбекчилик.
– Ўзига нисбатан ноҳақлик қилинса, ҳақ-ҳуқуқини ҳимоя қилиш, жиноятни олдини олиш ўрнига “югур-югур қилиб идорама идора изғийманми, э, майли-да” деб, айрим нокасларнинг омма кўз олдида ҳар турли қилмишларни қилиб юришларига шароит яратиш ҳам – ўзбекчилик.
- Рост гапни, ҳақиқатни гапирсаю, ҳали бироз ёш бўлса “сен жим ўтир тирранча” дейиш ҳам – ўзбекчилик.
- Шиддат билан ривожланаётган ва ўзгараётган жамиятни, одамлар онгидаги янгиланишларни ҳазм қила олмай жиғи бийрон бўлиб, ёшларни ёппасига саводсиз ва нодонликда айблаб, уларга йўл бермаслик ҳам – ўзбекчилик.
- Фақат ўзимизга хос бўлган ўзбекчилик фазилатлари рўйхатини яна узундан-узоқ давом эттириш мумкин…
Ҳа, биз ўзбеклигимиз билан, аслзода, темурийзодалар эканлигимиз, термизийлар, хоразмийлар ва бухорийлар авлоди эканимиз билан ҳақли равишда фахрланамиз! Ғурурланиш борасида бизга тенг келадигани йўқ. Аммо, амалда ҳам аждодлар қилган ишларнинг мингдан бирини қила олсакгина давойимиз асосли бўлади.
“Инсоннома” китоби асосида
Саидаброр Умаров тайёрлади
IСESCO раҳбари биринчи ўринбосари Наджиб Рахиати бошчилигидаги делегация аъзолари Марказга ташриф буюрди
Айни кунларда мамлакатимизда меҳмон бўлиб турган Фан, таълим ва маданият масалалари бўйича Ислом олами ташкилоти (IСESCO) раҳбари биринчи ўринбосари Наджиб Рахиати бошчилигидаги делегация аъзолари 19 февраль куни Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказига ташриф буюрди.
Меҳмонлар дастлаб, Имом Бухорий ёдгорлик мажмуасини зиёрат қилди. Бу ерда муҳаддислар султони ҳақига Қуръон тиловот қилинди.
Шундан сўнг делегация аъзолари Халқаро илмий-тадқиқот маркази ва Ҳадис илми мактабида бўлишди. Меҳмонларни Марказ директори Ш.Зиёдов кутиб олди ва муассасада илмий-тадқиқотчилар учун яратилган шароитлар билан яқиндан таништирди. Марказнинг ташкил этилиши, мақсад ва вазифалари, халқаро ҳамкорлик ва илмий-тадқиқот йўналишида олиб борилаётган ишлар, эришилган ютуқлар ҳақида сўзлаб берди.
Ўз ўрнида IСESCO бош директори ўринбосари Рахиати Салих Нажиб ҳам юртимизга ташрифи ҳақида сўзлаб берди. Ўзбекистонда сўнгги йилларда диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган ислоҳотларни юқори баҳолади. Марказ директори билан 2020 йил Бухоро шаҳрининг “Ислом олами маданияти пойтахти” деб эълон қилингани муносабати билан Ўзбекистонда ўтказиладиган тадбирлар хусусида фикр алмашди. Шунингдек, айни масалалар юзасидан юртимиздаги қатор ташкилот ва идоралар раҳбарлари билан учрашганини айтиб ўтди.
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази
Матбуот хизмати
ТАТУ Самарқанд филиали талабаларига Имом Мотуридий ҳаёти ва илмий-маънавий мероси тўғрисида маъруза қилинди
Хабарингиз бор, айни кунларда Самарқандда буюк аллома, калом илмининг асосчиси Имом Мотуридий таваллудининг 1150 йиллиги муносабати билан тарғибот тадбирлари ўтказилмоқда.
Бу галги тарғибот тадбири 19 февраль куни Тошкент Ахборот технологиялари университети Самарқанд филиалида ташкил этилди.
Унда Марказ илмий ходимлари Имом Мотуридийнинг ҳаёти ва бой илмий-маънавий мероси хусусида маъруза қилди. Шунингдек, Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг ташкил этилиши, мақсад ва вазифалари хусусида йиғилганларга маълумот берилиб, ўтган давр мобайнида муассасада илмий-тадқиқот ва халқаро ҳамкорлик йўналишида амалга оширилган ишлар, эришилган ютуқлар тўғрисида сўзлаб берилди.
Тадбир доирасида Марказ илмий ходимлари томонидан «Жаҳолатга қарши-маърифат» рукни остида нашр этилган китоблар тақдимоти ҳам ўтказилди.
Тарғибот тадбирлари давом этмоқда.
Дунё фан ва маданиятига улкан ҳисса қўшган аллома
Жаҳон фан ва маданиятига кўҳна Хоразм улкан ҳисса қўшган. Ўрта асрларда бу ерда бир неча илмий мактаб, марказ ва академиялар фаолият юритиб, турли соҳаларда алломаларни тарбиялаган. Ана шундай алломалардан бири X асрда яшаб ижод қилган катта олим Абу Бакр ал-Хоразмийдир.
Буюк юртдошимиз ҳақида Абу Мансур Саолибий бундай ёзади: “Абу Бакр Хоразмий замонасининг энг даҳоси, адаб денгизи, наср ва назмнинг туғи, фазл ва идрок соҳиби бўлган. Араблар тарихи, жанглар ва девонларини чуқур билган ва ҳар қандай бўлимидан ва дурларидан мисол келтира оладиган даражада етук олим бўлган. Унинг рисолалар девони (Ар-Расоил) жилдларга ажратилиб кенг тарқалган”.
Абу Бакр Хоразмий луғат ва шеър ёдлашда замонасида тенгсиз бўлган. Бир ривоятга кўра, у киши Исфаҳонга ас-Соҳиб ибн Аббод ҳузурига кириш учун изн сўрайди. Шунда ас-Соҳиб ясовулларига араб шеъриятидан йигирма минг байт ёддан айтса рухсат берилишини айтади. Бунга жавобан аёл шоирлар шеърлариданми ёки эркакларникиданми, деб сўрайди. Буни ас-Соҳибга етказишганда Абу Бакр келибдида, деб ўзи пешвоз чиқади»[2].
Дарҳақиқат, аллома шеър илмида ҳақиқий қобилият эгаси ва араб адабиёти, грамматикаси ва тилшунослиги билимдони бўлган.
Тарихий манбаларда у кишининг тўлиқ исми Абу Бакр Муҳаммад ибн ал-Аббос ал-Хоразмий деб келтирилган. У Абу Бакр куняси билан машҳур бўлган. У зот “Табархазий” нисбаси билан аталган. Чунки у киши Муҳаммад ибн Жарир ат-Табарийнинг опасининг ўғли бўлган.
Абу Мансур ас-Саолибийнинг “Ятимат ад-даҳр” асарида Абу Бакр ал-Хоразмийни асли табаристонлик, яшаб ўтган жойи Хоразм деб кўрсатилган.
Абу Бакр ал-Хоразмий ҳаёти ва илмий фаолиятини ўрганиш натижасида у киши дастлаб таълимни она шаҳри Хоразмда эгаллаб, сўнг илм олиш мақсадида бошқа ўлкалар – дастлаб Сижистон, кейин Дамашққа борган. Бир муддат Дамашқда яшаб, Халабга йўл олган. Бу ерда машҳур Ҳамдамийлар амири Абулҳасан Сайфуддавла (944-967) саройида ҳизмат қилиб, сўнг Бухорога қайтиб келган. Кейинчалик Нишопурга кўчиб бориб, у ерда таниқли шоирлар Абулҳасан ал-Қазвиний, Абу Мансур ал-Бағавий ва Абулҳасан ал-Хакамийлар билан дўстлашган. Манбаларда ёзилишича, у киши Ироқ ва Шом олимларидан илм олган.
Абу Бакр ал-Хоразмий Нишопурда яшаган вақтда Абу Мансур ас-Саолибий билан танишади. Саолибийнинг “Йатимат ад-даҳр” асарида Абу Бакр ал-Хоразмийга юксак баҳо беради. Хоразмий вафотидан бир йил аввал Нишопурга кўчиб келган ва ҳиж. 383, милодий 993 санада ўша ерда вафот этган.
Абу Бакр ал-Хоразмий нафақат етук адиб, балки ўз даврининг қомусий олими сифатида шуҳрат қозонган улуғ сиймолардан биридир. Аллома илм-фаннинг турли соҳаларида қалам тебратган ва ўз даврида машҳур бўлган асарлар ёзган. Манбаларда Хоразмийнинг «Девон аш-шиър» («Шеърлар девони»), «Мажмуъа ар-расоил» («Мактублар тўплами») ва «Расм ал-маъмур мин ал-Билад» («Обод диёрнинг чизмаси») каби асарлар ёзганлиги қайд этилган.
Абу Бакр ал-Хоразмийнинг «Мажмуъа ар-расоил» (Мактублар тўплами) асари машҳур бўлиб, ушбу асар X аср насрий адабиётининг машҳур ёдгорлиги ҳисобланади. Унда Хоразмийнинг замонасидаги машҳур кишилар, амир, вазир, лашкарбоши, қози, амалдор, фақиҳларга, адиб ва тилшунос олимларга, ёзган хатлари жамланган. Рисолалар мазмуни турли байрамлар, юқори мартабаларга кўтарилиш ва бирор муваффақиятни қўлга киритиш, ўлим, мансабдан четлашиш, касаллик ёки уруш хавфи каби муносабатлар билан табрик ёки қайғу изҳор этиб, тасалли бериш, тухфалар учун ташаккурга бағишланган.
Алломанинг илмий маънавий меросида машҳур асари «Муфид ал-улум ва мубид ал-ҳумум» («Илмларга фойдали ва ташвишларни кетказувчи» китоб) нинг аҳамияти катта. Алломанинг мазкур асари илк марта 1903 йилда Саид Муҳаммад Хошим ҳомийлигида Дамашқда чоп этилган. Кейинчалик 1909 йилда Мисрда, 1911 йилда такроран Мисрда нашр этилган. Асар ўз даврининг энциклопедик манбаси нуфузига эга бўлган. Бу ҳақда асар муқаддимасида муаллифнинг ўзи: “Ушбу китобни турли диний ҳамда дунёвий масалаларда кишиларга фойдали бўлиши учун ёздим ва уни «Муфид ал-улум ва мубид ал-ҳумум» дея номладим”, деб ёзади.
Асардаги маълумотлар турли мавзуларга қаратилган бўлиб, улар муаллиф томонидан жуда аниқлик билан ифодаланган. Масалан, ислом динининг асосий беш аркони, тавҳид ва унинг моҳияти, олам ва инсоннинг яратилиши, нубувват ва унинг шартлари, турли диний-ахлоқий қоидалар, эсхотология масалалари, адашган диний фирқаларга раддиялар, инсондаги турли салбий иллатларнинг оқибатлари ва уларни муолажа қилиш усуллари, шунингдек, географик маълумотлар, ўлкашунослик масалалари, давлатни бошқариш сирлари ва бошқа шу каби масалаларни ўз ичига олади. Хоразмий асардаги мавзуларни ёритишда шеърий қофиялардан ҳам фойдаланади.
Хоразмий илмий-маънавий меросини яқиндан ўрганган тадқиқотчилар унинг ижодига юксак баҳо бериб, у ҳақида қимматли маълумотларни келтирганлар. Аллома ижодининг аксарият қисми илм-фан, одоб-ахлоқ, адолат, ҳиммат, дўстлик каби муҳим ижтимоий масалаларга бағишланган бўлиб, уларда қўлланилган иборалар халқ ҳикматига айланиб кетган. Ватандошимизнинг асарларида ёритган ҳаётий-фалсафий, маънавий-маърифий фикрларини ўрганиш ва уни замонавий руҳда ривожлантириш бугунги кун ёш авлод тарбиясида беқиёс аҳамиятга эга.
Илҳом ЖУМАНИЁЗОВ,
Урганч тумани “Қарри бобо” масжиди имом-хатиби
Мақолалар
