АЁЛЛАР ИСЛОМ НИГОҲИДА

بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам жамоат! Ислом дини ҳаётда аёл шаънини улуғлайди. Аёл деганда кўз олдимизда оналаримиз, турмуш ўртоғларимиз, опа-сингилларимиз ва қизларимиз кўз ўнгимизга келади. Қуръони каримда аёллар ҳақида алоҳида "Нисо"(Аёллар) сураси келган. Азиз ва мукаррам бўлган инсон зоти ер юзида ўзидан кўпайиб ва ўзига берилган вазифани адо этиши учун  Хақ таоло Ўзининг инсонга ўз жинсидан ҳаёт йўлдоши, қалби сурури ва муҳаббати тимсоли қилиб жуфтини яратди. Аллоҳ таоло Нисо сурасида шундай хабар беради:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا

 (سورة النّساء/1)

яъни: “Эй, одамлар! Сизларни бир жон (Одам)дан яратган ва ундан жуфти (Ҳавво)ни яратган ҳамда иккисидан кўп эркак ва аёлларни таратган Раббингиздан қўрқингиз! Шунингдек, ўрталарингиздаги ўзаро муомалада номи келтирилувчи Аллоҳдан ва қариндошлар (алоқасини узиш)дан қўрқингиз! Албатта, Аллоҳ сизларни кузатиб турувчидир”.

Жамиятининг бир қисмини аёллар ташкил этар экан, ҳаётда турмуш юмушларининг кўп қисми улар зиммасидадир. Агар аёл ҳаётда ҳам жисмонан, ҳам маънан соғлом бўлса демак, жамият соғлом бўлади. Чунки, келажакнинг меваси бўлмиш фарзандлар оналар сабабли дунёга келадилар. Уларга бошланғич таълим-тарбия ва одоб-ахлоқни онахон-момохонларимиз ўргатадилар. Шундай экан, келажак авлоднинг солиҳ бўлишлиги бугунги кун аёлларининг солиҳа бўлишларига ҳар жиҳатдан боғлиқдир. Ҳикматларда: "Ҳар бир буюк шахснинг ортида аёл бор" дейилган.

Аёл киши аввало, Она сифатида қадрланади. Сарвари коинот Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиси шарифда:

" اَلْجَنَّةُ تَحْتَ اَقْدَامِ الْاُمَّهَاتِ "

 (رواه الخطيب)

яъни: “Жаннат – оналар оёғи остидадир”, - деб марҳамат қилганлар.

Буюк шоир ва мутафаккир Мир Алишер Навоий ҳазратлари ушбу ҳадисни шундай баён этган эканлар: “Жаннат равзасию боғлари оналар оёғи остидадир, лекин равзани кўрмоқ ва ундан баҳраманд бўлмоқ бахтига эришмоқни истар бўлсанг, оналар оёғи остида тупроқ бўлишни ихтиёр қил”. Чунки оналар ёмонликни ҳеч кимга раво кўришмайди, улар дунёни тугал ва мукаммал кўришни хоҳлайдилар, фарзандлари илмли, доно, зукко ва албатта, соғлом вояга етишини, фаровон ҳаётда умргузаронлик қилишини истайдилар. Болалар бошида алла айтганларида “Тинч ухла, тинчинг ҳеч қачон бузилмасин!” дея ният қиладилар. Демакки, ҳар бир гўдак туғилган хонадонда аёллар тинчлик ва хотиржамлик учун айтиладиган энг ёрқин, гўзал ва бетакрор тириклик қўшиғи – аллани куйлайдилар.

Ислом шариати аёл зотини улуғлаб, уни эрига вафодор ва ёрдамчи, фарзандларга меҳрибон она сифатида қадрлайди. Аёл шаънини юқори даражага кўтариб, уни мадҳ этади ва инсонларни аёлга юксак эҳтиром ва шафқат кўрсатишга чақиради. Ҳадисда айтилганидек: Аёлларга эркаклар ўз туғишган опа-сингиллари каби муносабатда бўлишлари керак. Аллоҳ таоло Анкабут сурасининг 8-оятида хабар бериб шундай дейди :

وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا  ...

 (سورة العنكبوت/8)

яъни: “Биз инсонни ота-онасига яхшилик қилишга буюрдик...”.

Аллоҳ таоло бошқа бир ояти каримада ота-онага яхшилик қилишни буюрар экан, айниқса онанинг ҳомиладор бўлиш даврини машаққат билан ўтказиши ва уни дунёга келтириб, эмизиб, катта қилишдаги қийинчиликларга бардош бериши ҳақида хабар бериб бундай дейди:

وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ

 (سورة لقمان/14)

яъни: “Биз инсонга ота-онасини (рози қилишни) буюрдик. Онаси уни заифлик устига заифлик билан (қорнида) кўтариб юрди. Уни (кўкракдан) ажратиш (муддати) икки йилда (битар). (Биз инсонга буюрдикки) “Сен Менга ва ота-онангга шукр қилгин! Қайтишлик Менинг ҳузуримгадир”.

Муҳтарам жамоат! Онанинг ҳурмати ва даражаси нақадар улуғ ва катталиги ҳақида жаноб Пайғамбаримиз (с.а.в.)дан бир қатор ҳадиси шарифлар ривоят қилинган. Жумладан, Абу Ҳурайра (рз.)дан ривоят қилинади, бир киши ҳазрат Расул Акрам (с.а.в.) ҳузурларига келиб: “Эй Аллоҳнинг расули! Менинг чиройли муомала қилишим учун инсонларнинг қайси бири ҳақлироқ?”, - деб сўраганида, у зоти шариф: “Онанг”, - дедилар. “Ундан кейин ким?”, - деди. “Онанг”, - дедилар. “Кейин ким?”, - деди. Яна: “Онанг”, - дедилар. “Кейин ким?”, - деди. “Отанг”, - дедилар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоятлари).

Ҳадиси шарифда оналарнинг юқорида тилга олинган ҳомиладорлик, туғиш ва эмизиб бола боқиш давридаги қийинчилик, азоб ва машаққатлари учун уч босқичдаги ҳолатига мувофиқ “Онанг”, - дейилиши оналаримизга ҳар қанча ҳурмат ва иззат кўрсатилса ҳам кифоя этмаслигига далолат қилади.

Бошқа бир ҳадисда она ким бўлишидан қатъий назар унга силаи раҳм қилиш, меҳрибончилик кўрсатиш ва ҳурмат қилиш вожиблиги айтилган. Асмо бинти Абу Бакр (рз.)дан ривоят қилинади, ҳазрат Расулуллоҳ (с.а.в.) замонларида менинг ҳузуримга мушрика онам келди. Мен ҳазрати Расулуллоҳ (с.а.в.)дан:

"عَنْ أَسماء بنت أبي بكر رضي الله عنهما قالت: قَدِمَتْ عَلَيَّ أُمِّي وهي مُشْرِكَةٌ فيِ عَهْدِ رسول الله صلى الله عليه وسلم فَاسَْتَفْتَيْتُ رسول الله صلى الله عليه وسلم، قلتُ: إِنَّ أمِّي قَدِمَتْ، وهي رَاغِبَةٌ أَفَاصِلُ أُمِّي ؟ قال: نعم، صِلِى أُمَّكِ"

 (متفق عليه).

яъни: “Онам мендан бир нарса умидида уйимга келибди. Унга силаи раҳм юзасидан эҳсон қилсам бўладими?”, - деб сўрадим. У зоти бобаракот: “Ҳа, онангга силаи раҳм қилавер”, - дедилар (муттафақун алайҳи).

Ҳа, ота-она, хусусан меҳрибон ва мушфиқ онанинг фарзандда ҳаққи кўплигини яхши биламиз. Бунга Ибн Можа Абу Умомадан ривоят қилган қуйидаги ҳадиси шариф мисол бўла олади. Бир киши ҳазрат Расул Акрам (с.а.в.)дан ота-онанинг фарзанддаги ҳаққи тўғрисида сўради. Ул зот жавоб бериб:

" هُمَا جَنَّتُكَ وَ نَارُكَ "

яъни: “Ота-она сенинг жаннатинг ёки дўзахингдир (яъни, уларни рози қилсанг жаннатга кирасан, агар уларни ранжитадиган бўлсанг дўзахга равона бўласан”, - деб жавоб бердилар.

Муҳтарам жамоат! Тарихдан маълумки, буюк солиҳа аёлларнинг ҳаётларига назар ташласак, улар эрларига қанчалик ёрдам берганларини, эр-хотинлик ҳаётидаги барча юмушларни ихтиёрий равишда, чин ихлос билан адо этганларини кўрамиз. Ҳазрат Расул Акрам (с.а.в.) қизлари Фотимаи Заҳро эрлари Ҳазрат Али (к.в.)нинг уйларидаги барча хизматларни адо этишни ўзларига шараф деб билганлар. У зотнинг бу гўзал сифатлари барча замон ва маконлардаги ҳамма муслима аёлларга намуна бўлди. Шунингдек, Ҳазрат Абу Бакр (рз.)нинг қизлари, Зубайрнинг хотини Асмо бинти Абу Бакр эрларига хизмат қилиш ва рўзғор юмушларини бекаму кўст бажаришдан асло чарчамаганлар.

Аёл эрининг оилавий ишларида ёрдамчи сифатида унга кўмакчи бўлиш билан бирга оила, фарзанд тарбияси каби ишларда масъул. Оқила аёл бека бўлган оилада дўстлик, иноқлик ва муҳаббат ришталари мустаҳкамланади ҳамда оила аъзоларининг барчалари саодат, ҳузур-ҳаловат ва фаровонликда яшайди.

Ҳозирги замон мусулмон аёли нафақат ижтимоий ҳаётда, балки илм-маърифат, маънавият ва маданият соҳаларида ҳам камолотга эришиш орқали эрига мухлис, солиҳа, вафодор аёл, фарзандларга меҳрибон она, ҳамма ишни эплайдиган уддабурон бўлиши лозим.

Динимиз таълимоти эркакларга ўз аёллари билан хушмуомала бўлиб ҳаёт кечиришни буюради. Бу ҳақда Аллоҳ таоло амр этиб бундай дейди:

 ...وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا

 (سورة النّساء/19)

яъни: “...Улар билан тотув турмуш кечирингиз. Агар уларни ёмон кўрсаларингиз, (билиб қўйингки,) балким сизлар ёмон кўрган нарсада Аллоҳ (сизлар учун) кўпгина яхшилик пайдо қилиши мумкин”.

Сарвари коинот Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қиладилар:

" خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ وَأَنَا خَيْرُكُمْ لِأَهْليِ "

 (رواه الترمذي)

яъни: “Сизларнинг ичингиздаги энг яхшингиз ўз аҳли аёлига нисбатан яхши муносабатда бўлганидир. Мен эса ўз аҳлимга сизлардан кўра яхшироқ муносабатдаман”.

Муҳтарам азизлар, шарқда қадим-қадимдан оила муқаддас даргоҳ саналган. Агар оила соғлом ва мустаҳкам бўлса, маҳаллада тинчлик ва ҳамжиҳатликка эришилади. Зеро, оила фаровонлиги – миллий фаровонлик асосидир. Оила ҳақида сўз юритар эканмиз, аввало, кўз ўнгимизда Она сиймоси шаклланади. Нима деганда оила муқаддаслигини таъминловчи биринчи омил – Она, аҳли аёлнинг покизалиги, оқилалиги, меҳру муруввати, садоқати ва вафодорлигидир.

Оилада аёл кишининг ўрни деганда фахр билан айтамизки, бугунги кунда ҳам ўзбек оилалари, хусусан оналаримиз, аёлларимиз оиланинг соғлом иқлими, оила бағрида фарзандларини эл-юртининг муносиб ўғил-қизлари, Ватанининг ҳақиқий содиқ фуқароси бўлиб вояга етишларига жон куйдирмоқдалар.

Шуни мамнуният билан айта оламизки, Аллоҳга шукрки, мамлакатимизда аёл зотининг ҳурмат, эҳтироми ва нуфузини, хотин-қизларнинг турли жабҳа ва йўналишларда қилаётган ишларини муносиб баҳоланади ва қадрланади, ҳар қайси хонадоннинг уй бекаси бўлмиш опа-сингилларимизнинг оғирини енгил қилишга доимий равишда алоҳида эътибор қаратилади. Шунинг учун ҳам мамлакатимизда “Аёллар йили”, “Соғлом она ва бола йили” деб номланиб, унинг асосида қабул қилинган Дастурлар орқали оилада меҳр-муҳаббат ва ўзаро ҳурмат муҳити, оналикни муҳофаза қилиш, она ва бола саломатлигини мустаҳкамлаш, хотин-қизлар ўз иқтидорини рўёбга чиқариш учун ҳамда кундалик рўзғор юмишларини енгиллаштириш бўйича зарур шароитлар яратиб келинмоқда.

Келаётган ҳафтада бир кун борки, у ҳам бўлса 8 март куни. Бутун дунё халқлари аёл ҳуқуқи ва ҳурматини жойига қўйиш мақсадида бир йилда бир кунни оналаримиз, опа-сингилларимиз ва турмуш ўртоқларимиз учун ажратиб кўнгилларини бир кўтариб қўяйлик деган мақсадда, яъни яхши мақсадда байрам куни деб белгилаб қўйилган. Бинобарин, буни тўғри қабул қилиб, бу кунни байрамона кайфият билан ўтказишлигимиз мақсадга мувофиқ бўлади.

Аллоҳ таоло барчаларимизни ота-она ризосини топишга, кекса ва табаррук момоларимиз, онахонларимизни эъзозлашга ва уларнинг дуоларини олиб, уларни хизматида қоим туришга, ота-оналаримизни, опа-сингилларимиз, аёлларимиз, қизларимизни ҳар вақт эъзозлаб, ҳурмат қилишга, уларга меҳрибонлик ва мурувват қанотини ёзишга муваффақ айласин! Омин.

Бугунги кунда ҳаётимизни электр энергияси, табиий газсиз тасаввур қила олмаймиз. Хонадонларимизга зиё таратиб, тун зулматини ҳам бизга сездирмайдиган, қишнинг совуқ кунларида уйларимизни иссиқ ҳарорат билан таъминлайдиган бу икки неъмат Яратганнинг бандаларига берган буюк инъомларидан бири бўлиб, улардан оқилона фойдаланишга, исроф қилмасликка буюрилганмиз. Ҳаёт манбаимиз бўлган ичимлик сувининг қадри ҳақида эса гапириб ўтиришнинг ўзи ноўрин ва бунингсиз тириклигимиз душвор экани барча англаб етган ҳақиқатдир.

Юқорида келтириб ўтилган ва булардан бошқа неъматлар инсонларга дунё ҳаётини ислоҳ қилиш, қийинчиликларини кўтариш, қулай шарт-шароитларни ҳозирлаш учун берилган ва шунинг билан бир қаторда Қуръони каримда "(Ер) юзидаги барча нарсалар фонийдир", (Раҳмон сураси 26-оят) демоқлик билан неъматлар абадий эмаслиги, маълум миқдор ва ўлчов билан чегаралаб қўйилгани маълум қилинган. Шундай бўлгач, бу табиий неъматлардан талаб этилган кўринишда фойдаланиш, уларда ҳамманинг ҳам бирдек ҳаққи борлигини унутмаслик лозим.

Ҳаётимиз давомида оммавий ахборот воситаларида, уйда, ишда, кўчада коммунал тўловлар атрофида айланаётган қатор муаммолар ҳақида эшитамиз, баъзан ўзимиз унинг гувоҳи ёки бевосита иштирокчисига айланамиз. Табиий газ, электр энергияси, ичимлик суви истеъмолининг тўловини амалга оширмаган, оширишга ҳаракат ҳам қилмаётганлар орамизда кўпчиликни ташкил этаётгани бугун айни ҳақиқатдир. Ёки бўлмаса ҳисоблагич асбобларини ортга қайтариш ҳам тобора одат тусига кириб бормоқда. Бу ишларнинг ортида эса алдов, ўзганинг ҳаққига хиёнат, бошқанинг мулкини ҳақ-ҳуқуқсиз ўзлаштириш каби динимиз томонидан буткул қораланган иллатлар ётади.

Газ ва электр токи давлатнинг мулкидир ва давлат асосини эса халқ ташкил этиши эътиборидан, ушбу неъматларнинг ҳаққини адо этмасдан фойдаланиш халқ мулкига хиёнат бўлади. Давлатнинг бюджетида шу чегара ичида яшаётган барча фуқаронинг, хусусан, кам таъминланганлар, ногиронлар, етим-есирлар, кексаларнинг ҳаққи бор. Коммунал тўловларни амалга оширмаётганлар зикр этилган қатламлар ҳаққини ўзлаштириб юбораётганлари, бу ишлари билан ўзганинг ҳаққини ноҳақ еяётганларини эсдан чиқармасликлари лозим. Зеро Қуръони каримда: "Бир-бирларингизнинг молларингизни ботил йўл билан еманг", (Нисо сураси 4-оят) дея бизларни бошқанинг мулкига кўз олайтиришдан қайтарилган.

Шундай бўлгач, ҳар бир фуқаро ўзига юклатилган вазифаларни астойдил бажариши, зиммасидаги масъулиятга виждонан ёндошиши лозим ва ўзгаларнинг ҳақ-ҳуқуқларини поймол қилмаслик, молига хиёнат этмаслик керак бўлади. Бунинг натижаси эса шу фуқаронинг ўзига, жамиятга, давлатга фақат ва фақат манфаат келтириши шубҳасиз. 

                               Зайниддин Эшонқулов:

Самарқанд вилоят бош имом хатиби ўринбосари,

Имом Бухорий жоме масжиди имом хатиби

Тафаккур ақлга сайқал берадиган муҳим восита. Аслида “тафаккур” сўзининг ўзаги “фикр” бўлиб, бу сўз  астойдил фикр юритиш маъносини англатади.

Қуръони каримнинг кўплаб оятларида тафаккур қилишга тарғиб қилинар экан, инсон ақлининг баркамоллигига зикрга фикрни қўшиш билан эришилиши баён этилган.

Аллоҳ таоло “Юнус” сурасида: “Албатта, дунё ҳаётининг мисоли худди Биз осмондан туширган сувга ўхшайди. Бас, одамлар ва чорвалар ейдиган ер набототи у билан аралашиб, ер безагини олганда ва зийнатлаганда ҳамда унинг аҳли, энди бунга эришдик, деб ўйлаганда, кечаси ёки кундузи унга Бизнинг амримиз келадир. Биз уни худди куни кеча яшнаб турмагандек қуритиб қўямиз. Тафаккур қиладиган қавмлар учун оятларимизни ана шундай батафсил баён қилурмиз”, деган (24 -оят).

Фикрли, фаросатли одамлар учун бу дунё ҳаёти ҳам худди шундай. Инсон туғилади, улғайиб вояга етади. Тиним билмай ҳаракат қилади. Қандайдир натижаларга эришади ҳам. Аммо Аллоҳ таоло хоҳлаган лаҳзада у эришдим деб юрган нарсани олиб қўяди.

Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ҳадисларида ҳам тафаккур алоҳида эътибор ила тилга  олинган.

Абд ибн Ҳумайд, Ибн Аби Ҳотим ва Ибн Ҳиббонлар Ато раҳматуллоҳи алайҳидан ривоят қиладилар: 

“Мен, Абдуллоҳ ибн Умар ва Убайд ибн Умайрлар Оишанинг олдиларига кирдик. Ибн Умар: “Бизга Расулуллоҳ алайҳиссаломдан кўрган энг ажойиб нарсани айтиб беринг”, деди. У киши йиғладилар, сўнгра дедилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир кеча ўринларидан туриб таҳорат олдилар ва намоз ўқидилар. Намозларида кўп йиғладилар. Соқоллари ва саждага бош қўйган ерлари кўз ёшларидан ҳўл бўлиб кетди. Бомдодга азон чақириш учун келган Билол: “Эй Аллоҳнинг элчиси, ўтмиш ва келажак гуноҳларингиз кечирилгани ҳолда сизни нималар бунчалик йиғлатди?” деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бу кеча Аллоҳ таоло бир оят туширди”, дедилар ва уни (Оли Имрон сурасининг 190-191-оятларини) ўқидилар: “Осмонлар ва Ернинг яратилишида, тун ва куннинг ўрин алмашиб туришида ақл эгалари учун аломатлар бордир. Улар туриб ҳам, ўтириб ҳам, ётиб ҳам Аллоҳни зикр этадилар ва осмонлару Ернинг яратилиши ҳақида фикр юритадилар (ва дуо қиладилар:) “Эй, Роббимиз! Бу (коинот)ни беҳуда яратмагансан. Сен (айблардан) пок Зотдирсан. Бас, бизни дўзах азобидан сақлагин!”

Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бу оятни ўқиб, тафаккур қилмаган кимсаларга вой бўлсин!” дедилар. (Ибн Ҳиббон ривояти, “Саҳиҳ”).

Уламоларимиз ҳам тафаккур ҳақида ажойиб фикрлар айтганлар.
Жумладан, Имом Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ “Иҳёу улумиддин” асарида: “Ҳазрати Луқмон узоқ вақт ёлғиз ўтирар эди. Хизматкори унинг олдидан ўтаётиб: “Эй Луқмон! Ёлғиз ўзинг узундан узоқ ўтирасан. Бундан кўра, одамлар билан ўтирсанг яхшимасми?” дер эди. “Узоқ вақт ёлғиз қолиш фикрлашга қулай, узоқ фикрлаш эса, жаннат йўлининг кўрсаткичидир”, дея унга жавоб қиларди ҳазрати Луқмон”, деб ёзган.

Шуни ҳам таъкидлаш лозимки, ислом ақидасига кўра, қалбда тасаввур қилиш мумкин бўлган нарсалар ҳақидагина тафаккур қилиш мумкин. Шунинг учун Аллоҳнинг яратганлари ҳақида тафаккур қилинади – Аллоҳнинг зоти ҳақида тафаккур қилинмайди. Чунки Аллоҳнинг сурати васф қилинмайди ва шакли хаёл қилинмайди.

Тафаккур ҳақида Умар ибн Абдулазиз розияллоҳу анҳу (ваф. 720 й) “Буюк Аллоҳнинг неъматини тафаккур қилиш энг фазилатли ибодатлардандир”, деган. 

Аллоҳ таоло барчамизни атрофимиздаги ҳар бир нарса ҳақида фикр юритиб, ибратланишга, биз учун яратиб қўйилган беҳисоб неъматлар учун шукрона айтишга буюрган.

Шоир Рудакийнинг қуйидаги байти бизни “Бирни кўриб фикр қил, юзни кўриб шукр қил”  деган ҳикматнинг мағзини чақишга чақиради:

Борига қаноат қил, озод яша,

Эй Рудакий, одил ва обод яша.

Ўзингдан ортиқни кўриб ғам ема,

 Сендан ожизлар бор, кўриб шод яша.

Аллоҳ таоло бизга берган неъматларни эслайлик. Ўша неъматлар устимиздан ҳам, оёғимизнинг остидан ҳам бизни ўраб олган-ку. Роббимиз Иброҳим сурасининг 34-оятида ўз неъматларини эслатиб бундай дейди: “Агар Аллоҳнинг неъмат(лар)ини санасангиз, саноғига ета олмайсиз”.

Тана соғлом, юрт тинч, озиқ-овқат ва кийим-кечаклар муҳайё, ҳаво ва сув... Демак, дунё бизнинг қўлимизда-ю, биз уни ҳис қилмаяпмиз.

Тўрт мучамиз соппа-соғ – шундай тугал ҳаётга эгамиз-да, унинг қанчалик бебаҳо неъмат эканини ҳис қилмаётгандекмиз. Тасаввур қилинг: мажруҳ оёқ билан юриш осонми? Оғриқ забтига олиб турса кўз юмиб ухлай олармидик ёки иштаҳа тусаган овқатни  еб ёки совуқ сувни ича  олармидик? Шундай одамлар борки, овқат уларнинг кўнглини хира қилади, ичган суви заҳар бўлиб, касалга мубтало этади. Биз ўзи аслида энг афзал неъматлар ичидамиз, лекин ўзимиз билмаймиз. Доим арзимаган нарсалар дардида куйиб-пишиб юрамиз, ўзимизни тушкунлик ва маҳзунлик домига ташлаймиз.

Олдимизда иссиқ нон, совуқ сув, тинч уйқу – бениҳоя офият турса-да, йўқотган арзимас нарсаларимизни ўйлаб уларга ачинамиз, борига шукр қилмаймиз. Аслида ихтиёримизда саодат калити, ҳисобсиз яхшилик, иқтидор, неъмат ва бошқа эзгу нарсалар бор.

Демак, илоҳий қудрат тимсоли бўлган еру осмонлар, жамики мавжудотлар, хусусан,  мукаррам зот бўлган инсон ва унга ато этилган неъматлар ҳақидаги тафаккур ва тасаввуримиз натижаси сифатида Аллоҳ таоло берган барча неъматларнинг қадрига етиб, шукр қилишимиз керак бўлар экан.

            Муҳаммади ҚОРАЕВ,

“Хожа   Бухорий”   ўрта    махсус   ислом   билим юрти маънавий-маърифий ишлар бўйича мудир ўринбосари

  Мазҳабсизлик – шариатимизга таҳдид соладиган хатарли бидъат. Бу борада сўз юритар эканмиз, аввало, “мазҳаб” сўзининг маъносини аниқлаштириб  олмоғимиз зарур. “Мазҳаб” сўзи араб тилидаги “заҳаба” феълидан олинган бўлиб, ўзбекчада “йўл” деган маънони ифода этади. Истилоҳда эса тўртта фиқҳий мазҳаб имомларининг йўлларидир.

Ўтган аср сўнггида дунё юзида исломни ниқоб қилиб олган экстремистик гуруҳлардан ташқари таҳдиднинг яна бир қатлами пайдо бўлдики, у – мазҳабcизликка чақирувчилар тоифасидир.

Ҳаракат тарафдорларининг даъвосича, Исломда фиқҳий мазҳабларнинг бирига эргашиш шарт қилинмаган. Агар мусулмон шахс, бирор шаръий масалада улардан бирининг йўлини тутса, у кўр-кўрона тақлид қилгани учун хатокор мутаассиб ва динидан ажралган фирқа ва гуруҳлардаги шахслар каби адашади. Ушбу тоифага кирувчи шахслар исломга амал қилишнинг асосида фақат Китоб (Қуръон) ва  сунна туриши лозимлигини таъкидлашади. Уларнинг фикрича, бу икки манба хатолардан холи. Аммо фиқҳий мазҳабларга  эргашиш эса, китоб ва сунна таълимотидан кўра, кўпроқ шахслар ижтиҳод (фикр)ларига тақлид қилиниши билан тавсифланади. Бу эса, хатога йўл қўйиш ва нуқсонлардан холи бўлишни кафолатлай олмайди. Қолаверса, уларнинг наздида исломдаги фиқҳий мазҳаблар ҳижрий III асрдан сўнг пайдо бўлгани боис бидъат ишлардан саналиб, сунна таълимотига кўра ҳар бир динга киритилган янгилик шубҳасиз залолатга  маҳкумдир. Саҳобаи-киромларнинг барчаси Аллоҳнинг китоби ва Расулуллоҳнинг суннатигагина мурожаат қилганлар. Ўзларини ислом динининг фидойилари деб эълон қилаётган бу тоифа тарафдорлари Қуръон ва сунна турганда фиқҳий мазҳабларга эргашиш мусулмонлар ўртасида ихтилофлар пайдо бўлишига замин яратиб, бирлигига раҳна туғдираётгани ҳақида жар солмоқда. Аслида-чи?!

Аслида, мазҳабсизлик даъвосини ёйишнинг ўзи ихтилоф манбаи бўлиб, Ислом дини, хусусан, мусулмонлар бирлигига улкан таҳдид туғдирадиган омил эканига шубҳа йўқ. Улар ўзларини мазҳабсиз деб даъво қиладилар-у, аслида ўзлари ҳам намоз ва бошқа ибодатларда ўша тўртта машҳур мазҳаб имомларидан бирига эргашади. Ижтиҳод қилишга ҳар ким ҳам қодир бўла олмайди. Чунки бу ишни қилиш учун шаръий далиллардан ҳукмларни истинбот қилишга етарли даражада ақлий қувват лозим бўлади. Бу малакани Аллоҳ таоло ҳаммага ҳам берган эмас. Лекин бир-икки масалаларда ихтилоф қилиб, “Мазҳаб деган нарса Расулуллоҳнинг даврларида бўлмаган, биз уларга эмас Аллоҳ ва Расулига эргашамиз” дейдилар. Бу гапларни айтаётган кишилар мазҳаб борасида илмлари  йўқлигини билдиради.

Фикримизнинг далили, Аллоҳ таолонинг “Агар билмасангиз зикр аҳлларидан сўранг”(Наҳл, 43), деган амридир. Уламолар ижмоъ қилганларки, бу оят ҳукмни ва унинг далилини билмайдиган кишиларни ўша нарсаларни биладиган кишиларга тобе бўлишга буюрмоқда.

Дарҳақиқат, барча усул уламолари бу оятни саводсиз одам мужтаҳид олимга тақлид қилиши кераклигига биринчи далил ўлароқ келтирадилар.

Аллоҳ таолонинг “Албатта, бу Менинг тўғри йўлимдир. Бас, унга эргашинг. Ва бошқа йўлларга эргашмангки, сизни унинг йўлидан ажратурлар”

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Мен ва хулафоий рошидинларнинг йўлини маҳкам тутинглар” деб марҳамат қилганлари мазҳабсизликни даъво қилаётганларнинг гаплари пуч эканига далил бўлади.

Тўрт мазҳабдан бирини маҳкам тутиш вожиб саналади. Бунга барча мусулмонлар уммати ижмоъ қилган. Ҳатто Муҳаммад Саид Рамазон Бутий ҳазратлари: “Мазҳабсизлик диндан чиқишга олиб борадиган кўприкдир”, деганлар.

Бундан мазҳабсизлик жуда оғир гуноҳ экани аён бўлади. Унинг яна бир хатарли жиҳати, олдинроқ айтиб ўтганимиздек, мазҳабсиз одам фиқҳий масалаларга ўзининг билими етиб ечим топа олмагани боис гоҳ у мазҳабдан, гоҳ бу мазҳабдан далиллар қидиради. Яъни ўзи инкор этган мазҳабларнинг ҳаммасининг ичида довдираб юради. Лекин аниқ бирини ушламагани боис эътибор қозона олмасдан умрини залолатда ўтказиб қўяди.

Хайруллоҳ  МАРДОНОВ,

 “Хожа   Бухорий”   ўрта   махсус   ислом   билим

юрти  ўқитувчиси

Фарзанд болалигида ота-онанинг кўзларининг қувончи, қариган чоғида суянчи бўлишини ҳамма ҳам орзу қилади. Бироқ бу сабаб дунёда ҳамма нарсанинг ҳам тадбир ва чорасини кўриш лозим. Айнан фарзанд қобил бўлиши учун унинг тарбиясини нафақат туғилганидан, балки оила қурганидан бошлаш керак десак ҳам камлик қилади. Негаки, инсон оила қургунга қадар ҳалол ва софдил бўлиб умр ўтказмаса, анча нарсани қўлдан бой берган бўлади. Инчунун фарзандим қобил бўлсин деган инсон фарзанд тарбиясини оила қурмасдан аввал бошласа, унинг қон томирларига сингиб кетган юксак инсоний туйғулар фарзандига ўтади.

Ривоят қилишларича, Муборак исмли одобли йигит бир бойнинг боғида кўп йиллар боғбон бўлиб xизмат қилган экан. Бир куни боғ эгаси кeлиб унга:

— Мeнга анорнинг энг ширинидан олиб чиқ, — дeди. Муборак унга анор узиб кeлди. Xўжайин анорни еб кўрса, нордон экан. Боғ эгасининг жаҳли чиқиб:

— Мeн сeнга анорнинг ширинини олиб кeл дeдим десам, сeн нордонини олиб кeлибсан! Бор, мeнга ширин анор кeлтир! — дeди. Шунда Муборак бориб бошқасини олиб келди. Бой еб кўрса, у ҳам нордон экан. Бой дарғазаб бўлиб, учинчи марта юборди, бу сафар ҳам олиб келган анори нордон чиқди. Шунда xўжайин ҳайрон бўлиб сўради:

— Нима, сeн ширин билан аччиқнинг фарқига бормайсанми?

— Фарқига бораман, аммо анорларнинг қайси бири ширин, қайси бири нордон эканини билмайман-да, — жавоб берди Муборак.

— Нeга билмайсан?

— Мeн шу пайтгача бу боғда пишган анордан татиб кўрмаганман.

— Нима учун тотиб кўрмагансан? —сўради бой.

— Чунки бу боғ сизники, сизнинг рухсатингизсиз боғнинг мeваларидан ейишим ўғирлик бўлади-ку! Сиз менга боғни парвариш қилишни айтгансиз. Еб кўришга буюрмагансиз, —жавоб бeрди Муборак.

Боғнинг эгаси суриштириб кўрса, ҳақиқатдан ҳам бу йигит ҳали бирон марта ҳам боғнинг мeваларидан татиб кўрмаган экан. Шундан сўнг xўжайиннинг боғбон йигитга ҳурмат-эътибори ошди.

Xўжайиннинг бир қизи бор эди. Бой боғбоннинг ҳалол-покиза, тақводор йигит эканлигини билиб, ундан маслаҳат сўради:

—    Эй Муборак. Менинг қизим балоғатга етиб қолди. Қандай инсонга турмушга беришимни маслаҳат берасан?

Муборак жавоб берди:

—    Жоҳилият даврида одамлар қизи бор xонадоннинг шону-шуҳратига қизиқиб уйланар эди. Ҳозирда ҳам айримлар мол-дунёсига, бошқа бировлар ҳусни-жамолига қараб уйланади. Ваҳоланки, ислом динида қизнинг дину диёнатига, ақл-фаросатига қараб уйланиш тавсия этилади.

Боғбоннинг бу таxлит мулоҳазалари бойга жуда ёқди. Оила аъзолари билан маслаҳатлашиб қизини унга никоҳлаб берди. Вақти-соати кeлиб улар фарзанд кўришди. Фарзанд бутун Ислом оламига машҳур тақводор ва олим бўлиб етишди. Ўша туғилган фарзанд – мағрибу-машриқда бирдай машҳур инсон, Марв шаҳрида таваллуд топган Абдуллоҳ ибн Муборак ал-Марвазий эди.

Тошкент Ислом Институти 4-курс талабаси

Алиййев Абдулҳамид Неъматжон ўғли