Мавлоно Жалолиддин Румий 1207 йил 30 сентябрда Балхда туғилган. Унинг отаси шаҳар пешволаридан бўлиб, «Олимлар султони» унвонини олган Ҳусайн Хатиби ўғли Баҳоуддин Валад, онаси Балх амирининг қизи Мўмина хотундир. Баҳоуддин Валад баъзи саёсий воқеалар ва мўғул истилоси сабабли Балхдан кетишга мажбур бўлган.

1212 ёки 1213 йил оила ўз  яқинлари билан Балхдан чиқиб Нишопурга келган. Баҳоуддин Валад бу шаҳарда машҳур мутасаввиф Фаридуддин Аттор билан учрашади. Мавлоно кичик бўлишига қарамай, Фаридуддин Атторнинг назарига тушди. Баҳоуддин Валад Нишопурдан Бағдодга ва кейинчалик Куфа йўли орқали Каъбага йўл олади. Ҳаж амалини бажаргандан сўнг Шомга келади. Шомдан Малайзия, Эрзинжон, Сивас, Қайсари, Ниғде йўллари орқали Ларендега (Караман) келади. Караманда амир Мусо қурдирган мадрасада қўним топади. 1222 йилда Караманга келган Баҳоуддин Валад ва унинг оиласи бу ерда етти йил яшайди.

Мавлоно 1225 йилда Шарафуддин Лолонинг қизи Гавҳар хонимга уйланади. Мавлононинг бу никоҳидан Султон Валад ва Алоуддин Чалабий исмли икки ўғли бор. Гавҳар хоним вафот этганидан бир неча йил ўтиб, бир боласи билан бева қолган Карра хонимга уйланади. Мавлононинг иккинчи никоҳидан Музаффариддин, Амир Алим Чалабий деган икки ўғил ва Малика хоним исмли бир қиз дунёга келади.

Ўша кезларда Онадўлининг катта қисми Салжуқийлар давлатининг ҳукмронлиги остида эди. Бу давлатнинг пойтахти бўлган Қўнё санъат асарлари билан машҳур, олимлар ва санъаткорлари кўп шаҳар эди. Қисқаси, Салжуқийлар давлати энг порлоқ даврини бошдан кечираётган бўлиб, давлат ҳукмдори Баҳоуддин Валадни Карамандан Қўнёга таклиф этди ва шу ерда жойлашишини хоҳлади.

Баҳоуддин Валад Султоннинг таклифини қабул этди ва 1228 йил 3 майда Қўнёга оиласи ва дўстлари билан келди. Султон Алоуддин уларни тантана билан қаршилаб, яшашлари учун Олтинапа мадрасасидан жой ажратди. «Олимлар султони» 1231 йилнинг январь ойида Қўнёда вафот этди. Муборак жасади салжуқийлар саройининг Гул боғчасига қўйилди. «Олимлар султони» вафот этгач, шогирдлари ва муридлари Мавлононинг атрофида тўпландилар. Мавлонони отасининг меросхўри қилиб қўйдилар. Дарҳақиқат, Мавлоно буюк бир шоир ва дин олими бўлгач, “Ипликчи” мадрасасида ваъзлар ўқирди. Ваъзлари уни тинглашга келганлар билан тўлиб тошарди.

Мавлоно 1244 йил 12 ноябрда Шамси Табризий билан учрашади. Бу учрашув тарихда «Икки денгизнинг учрашуви» дея аталди. Бироқ биргаликлари узоққа чўзилмади. Шамс фоний дунёдан узилди.

Мавлоно Шамснинг ўлимидан сўнг узоқ йиллар якка ўзи яшайди. Кейинги йилларда Салоҳиддин Заркубий ва Ҳусомиддин Чалабий Шамси Табризийнинг ўрнини тўлдира бошлайдилар.

Ҳаётини «Хом эдим, пишдим, ёндим» сўзлари-ла хулосалаган Мавлоно 1273 йил 17 декабрда якшанба куни Ҳақнинг раҳматига етишади. Мавлононинг жанозасини унинг васиятига кўра Садриддин Қўнёвий ўқимоқчи бўлади. Лекин Садриддин Қўнёвий энг яхши кўрган инсони Мавлонони йўқотганидан ўзини тутиб туролмай жанозада ҳушидан кетади. Шу сабабли Мавлононинг жанозасини қози Сирожиддин ўқийди.

Мавлоно ўлим кунини янгидан туғилган кун сифатида қабул қиларди. У ўлган заҳоти севганига, яъни Аллоҳга етишишини биларди. Шунинг учун Мавлоно ўлим кунини тўй куни маъносида келган сўз «Шаби арус» деб атарди ва дўстларига ўлими орқасидан «Эй, воҳ» дея йиғламасликларини васият қилганди.

«Ўлганимиздан сўнг мозоримизни ердан ахтарманг! Бизнинг мозоримиз орифлар кўнгилларидадир!» (Мавлоно Жалолиддин Румий)

Мирсобит ВОҲИДОВ,

Пискент тумани «Мулла Бўта қози» жоме масжиди имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати

Умр давомида энг камида бир марта умра ибодатини адо этиш суннати муаккада ҳисобланади. Умра ибодатини йилнинг хоҳлаган вақтида адо этиш мумкин. Яъни умра қилиш учун  айнан бирор вақт тайин қилинмаган. Аммо беш кунда – арафа куни, ийду қурбон ва ундан кейинги уч кунда умра қилиш макруҳи таҳримий бўлади. Чунки бу кунлар ҳаж арконлари адо этиладиган кунлардир. 

 Умра ибодати учун энг афзал вақт Рамазон ойи ҳисобланади. 

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳижратдан сўнг тўрт марта умра, бир марта ҳаж қилганлар. 

Умра ибодати Қуръони каримда ҳаж ибодати билан бирга зикр қилинган: 

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ

“Аллоҳ учун ҳаж ва умрани тугал адо этинг”[1]. 

Яъни Аллоҳ таоло ҳаж ва умрани адо қилувчиларга: “Ҳаж ва умранинг шартларини тўкис адо этинглар. Уларни адо этиш асносида зоҳирий ва ботиний нуқсонларга йўл қўйманглар”, дея буюрган. 

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам умра ибодати ҳақида шундай деганлар: 

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ.

  رَوَاهُ مُسْلِمُ

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Умра (олдин қилинган) умрагача (бўлган) иккаласининг ўртасидаги (сағира гуноҳлар)га каффорот бўлади. Мабрур ҳажнинг мукофоти албатта жаннатдир”. Муслим ривоят қилган.

Ушбу ҳадисда умранинг фазли яъни, иккита умра ўртасидаги бандаларнинг ҳақларига тааллуқли бўлмаган сағира гуноҳлар кейинги умра сабабидан ювилиб кетиши хабар берилган.

Умра сўзи луғатда “зиёрат қилиш” маъносини англатади. Истилоҳда эса “ махсус шартлар билан Байтуллоҳни зиёрат қилиш умра дейилади”.

Умранинг Ҳаждан фарқлари:

– Умра фарз эмас балки суннат;

– Умранинг муаййан вақти йўқ;

– Арофатда туриш йўқ; 

– Муздалифада туриш йўқ; 

– Шайтонга тош отиш йўқ; 

– Икки намозни жамлаш йўқ; 

–  Хутба йўқ; 

–Тавофи қудум ва видо йўқ. 

Умра ибодатида қуйдаги амаллар бажарилади: 

Эҳром боғланади;

Каъбани тавоф қилинади;

Сафо ва Марва орасида саъйи қилинади;

Соч тўлиқ олдирилади ёки қисқартирилади.

Эҳром боғлаш ҳақида 

Умра қилишга киришган киши мийқотдан эҳромга кириши лозим бўлади. Бизда ҳозир умрачиларга дастлаб Мадинани зиёрат қилиш режалаштирилгани сабабли зиёратдан сўнг умра қилиш учун Маккага йўлга чиққанларида Зулҳулайфа номли жойда эҳромга кирадилар. Ушбу жойда эҳромга кирувчилар учун барча шароитлар ҳозирлаб қўйилган. Эҳромга киришда қуйидаги амаллар қилинади: 

– Ғусл қилиш; 

– Баданга хушбўйлик суриш (эҳромга эмас); 

–  Икки ракат намоз ўқиш; 

– Талбия айтиш. (Лаббайкаллоҳумма лаббайк, лаббайка ла шарийка лака лаббайк. Иннал ҳамда ван неъмата лака вал мулк. Ла шарийка лак). Талбияни ҳар айтишда уч мартадан айтиш мустаҳаб бўлади. То тавофни бошлагунича имкон қадар кўпроқ талбия айтишга ҳаракат қилинади. 

Эҳромга киргандан сўнг қуйдаги ишларни қилиш мумкин бўлмайди: 

Эркаклар учун одатдаги тикилган кийимни кийиш, бошни ё юзни узрсиз ёпиб юриш;

Соч, соқол, ёки бошқа бирор аъзосининг тукларини узрсиз олиш;

Қўлларининг ёки оёқларининг тирноқларини олиш;

Ўпиш ва қучоқлашга ўхшаш нарсалардан бирини шаҳват билан қилиш;

Бирор аъзосига узрсиз хушбўй суриш.

Агар ушбу ишлардан бирортаси тўлиқ бажарилса, масалан, тўлиқ бир кеча ё бир кундуз тикилган кийим кийиб юрса, ёки бир қўли ё бир оёғининг тирноқларини бир ўтиришда тўлиқ олиб қўйса, бир қўй сўйиш вожиб бўлиб қолади. 

Аммо мазкур ишлардан бирортасини тўлиқ қилмасдан содир этса, масалан, тирноқларидан бирини олиб қўйса, ёки бирор аъзосига тўлиқ қилмасдан хушбўй суриб қўйса, 2 кг буғдой ёки унинг қийматини садақа қилиш  шарт бўлиб қолади. 

Умра қилувчилар адо этаётган амаллари ибодат эканини доимо ёдда тутишлари ва уни камчилигу нуқсонларсиз бажаришга астойдил ҳаракат қилишлари лозим бўлади. 

Каъбани тавоф қилиш ҳақида 

Каъбани тавоф қилиш умранинг рукнларидан бири бўлиб, тавофдан олдин умра учун эҳромга кирган бўлиш шартдир. “Тавоф” сўзи “айланиб чиқиш” маъносини англатади.  Истилоҳда эса: “Каъбани 7 марта айланиб чиқиш  тавоф деб аталади”. Тавофда тўртта айланиш фарз, қолган учтаси вожиб ҳисобланади. 

Тавоф “Ҳажарул асвад”нинг рўпарасидан бошланади. Каъбани айланиб тавофни бошлаган жойига келганда бир тавоф ҳисобланади. “Ҳажарул асвад”нинг рўпарасига келганда “Бисмиллаҳи валлоҳу акбар” дея имкони бўлса, “Ҳажарул асвад” ўпилади, агар бошқаларга озор бериш хавфи бўладиган бўлса, қўли билан унга ишора қилинади ва ўша қўл ўпилади, сўнгра иккинчи тавофга киришилади. 

Тавофнинг вожиблари: 

Тавофни “Ҳажарул асвад”дан бошлаш;

Чап елкасини Каъба тарафга қилиб тавоф қилиш;

Сатри аврат;

Қодир кишининг ўзи пиёда юриши;

“Ҳатийм”нинг орқасидан тавоф қилиш;

Тавофни 7 марта қилиш;

Таҳоратли бўлиш;

Тавофдан кейин 2 ракат намоз ўқиш[2].

Тавофнинг суннатлари: 

Эркаклар учун эҳромни ўнг қўлтиғининг тагидан ва чап елкадан олиб ўраш;

Эркаклар учун аввалги 3 тавофда қадамини кичик олиб тез юриш;

Имкон бўлса “Ҳажарул асвад”ни ўпиш.

Сафо ва Марва орасида саъй қилиш ҳақида 

Сафо ва Марва орасида саъй қилиш вожиб амал ҳисобланади. Саъй Сафодан бошланади. Марвага бориш бир, қайтиб Сафога келиш иккинчи саъй ҳисобланади. Шу тарзда давом этиб саъй Марвада ниҳояланади.

Сафога чиқаётган пайтда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб ҳисобланади:

بِاسْمِ اللهِ وَالصَّلاَةُ عَلَى رَسُولِ اللهِ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أَبْوَابَ رَحْمَتِكَ وَأَدْخِلْنِي فِيِهَا

“Аллоҳнинг номи билан бошлайман, Аллоҳнинг элчисига саловот бўлсин. Эй Аллоҳим, менга раҳматинг эшикларини очгин ва мени уларга киритгин!”.

 Марвага юриб кетаётганида қуйидаги дуони ўқиб кетиши мустаҳаб бўлади:

 رَبِ اغْفِرْ وارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَكْرَمُ

“Роббим, мени мағфират этгин ва раҳм қилгин (гуноҳларимни) Ўзинг билиб турибсан уларни афв қилгин. Албатта Сен энг азиз, энг карамли зотсан”. 

 Сафо ва Марванинг устида чиққанда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб бўлади:

 اَللهُ أَكْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شِرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إِيَّاهُ

“Аллоҳ буюкдир, ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқдир. Унинг шериги йўқдир, барча мулк ва барча ҳамду санолар Уникидир. Ҳаёт берадиган ҳам, ҳаётни оладиган ҳам Удир. У ҳеч қачон ўлмайдиган доимий тирикдир. Барча яхшиликлар Унинг қўлидадир. У барча нарсага қодирдир. Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқдир. Фақатгина Унга ибодат қиламиз”.

Саъйнинг вожиблари:

Тавофдан кейин қилиш;

7 марта саъй қилиш;

Қодир кишининг ўзи юриши;

Сафодан бошлаш.

Саъйнинг суннатлари:

Тавофнинг орқасиданоқ қилиш;

Таҳоратли бўлиш;

Таҳлил, такбир айтиш, дуо қилиш.

Соч олдириш ёки қисқартириш ҳақида

Сочни тўлиқ олдириш ёки қисқартириш вожиб амаллардан ҳисобланади. Қисқартириш деганда бошдаги барча сочларни бармоқ учи миқдорида қисқартириш тушунилади. Қисқартиришда бошдаги барча сочларни қисқартирмасдан фақатгина баъзиларини қисқартириб қўйиш эркаклар учун макруҳ ҳисобланади. Агар бошнинг тўртдан бири миқдоридан кам жойи қисқартирилса вожиб адо этилмаган бўлади ва қўй сўйиш вожиб бўлиб қолади. Бошида умуман сочи йўқ одамлар бошнинг тўртдан бирига устара юрғизиб қўйишлари суннат бўлади.

Аёлларга эса сочларидан бармоқ учи миқдорида қисқартиришлари лозим бўлади. Аёлларнинг сочларини тўлиқ олдиришлари ҳаром ҳисобланади.  Чунки бу табий хилқатни ўзгартиришга ўхшаш бўлиб қолади. 

Соч олдираётган пайтда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб бўлади: 

اللَّهُمَّ هَذِهِ نَاصِيَتِي بِيَدِكَ فَاجْعَلْ لِي بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُورً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَامْحُ عَنِّي بِهَا سَيِّئَةً وَارْفَعْ لِي بِهَا دَرَجَةً اَللَّهُمَّ بَارِكْ فِي نَفْسِي وَ تَقَبَّلْ مِنِّي اَلللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَلِلْمُحَلِّقِينَ وَالْمُقَصِّرِينَ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ

“Эй Аллоҳим, ушбу пешона сочим Сенинг қўлингдадир. Қиёмат кунида ҳар бир соч толам миқдорида менга нур бергин ва уларнинг ҳар бири миқдорида мендан бир гуноҳни йўқ қилгин, уларнинг ҳар бири миқдорида даражамни кўтаргин. Эй Аллоҳим, мени баракотли қилгин, мендан қабул қилгин.  Эй Аллоҳим, мени, сочларини тўлиқ олдирганларни ва қисқартирганларни ҳам барчаларини мағфират қилгин. Эй мағфирати чексиз Зот”. 

Соч олдирилгандан сўнг умра ибодати ниҳоясига етган бўлади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам умра қилувчилар ҳам ҳожилар сингари Аллоҳ таолонинг “меҳмони” бўлишдек шарафга эга бўлишларини хабар берганлар:

نْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ الْحُجَّاجُ وَالْعُمَّارُ وَفْدُ اللَّهِ إِنْ دَعَوْهُ أَجَابَهُمْ وَإِنْ اسْتَغْفَرُوهُ غَفَرَ لَهُمْ.

    رَوَاه ابْنُ مَاجَه

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ҳожилар ва умра қилувчилар Аллоҳнинг меҳмонларидир, агар Унга дуо қилсалар дуоларини қабул қилади, Ундан мағфират сўрасалар уларни мағфират қилади”. Ибн Можа ривоят қилган. 

Уламолар: “Умра қилган кишининг яхши ҳолатга ўзгариши, қилган умрасининг мақбул бўлгани аломатидир”, деганлар.

Абдулқодир Абдур Раҳим

[1] Бақара сураси, 196-оят.

[2] Тавофдан кейинги 2 ракат намозни “Мақоми Иброҳим”да ўқиш мустаҳаб, агар имкони бўлмаса бошқа жойларда ўқийди. Ушбу намозда 1-ракаатига “Кафирун”, 2-ракаатига “Ихлос” сураларини зам қилиш афзал.

ЎМИ Матбуот хизмати

“Давра” маросими қайси вақтдан ва қандай зарурат туфайли вужудга келгани ҳақида билмоқчи бўлсангиз қуйидаги мақолани ўқиб чиқишни тавсия этамиз. 

Таассуф билан шуни айтмоқ лозим, “давра” шариатимизда жорий бўлган фидя ҳақидаги масалага зиддир. Турли сабабларга кўра мусулмонлар орасида ҳар хил бидъат ва хурофотлар жорий бўлиб қолган. Шундай хурофотлардан бири “давра”дир. 

Киши беморлиги ёки бошқа шаръий узр билан адо қилолмаган намоз ва тутолмаган рўзалар учун васият қилсагина у қолдирган меросининг учдан биридан фидя берилади. Фидя миқдори ҳар бир фарз намоз ва витр учун ҳамда бир кунлик рўза учун ярим соъ буғдойдир. Демак, бир кунлик намоз учун 12 кг буғдой фидя сифатида берилади. Мазкур сонни намоз адо этилмай қолган кунлар ададига кўпайтирилса, умумий фидя миқдори чиқади. Бир ой рўзанинг фидяси 60 кг буғдойдир. 

Давра тарғиботчилари эса марҳум ҳали дафн қилинмасдан туриб, унинг умрини ҳисоблаб, марҳум васият қилмаган бўлсада, бунча намози ва бунча рўзаси қолибди, шунинг учун фалон миқдорда мол беришингиз керак, деб марҳумнинг қариндошларидан мол-пул талаб қилишади. Аллоҳ таоло мусулмонларни бировларнинг мол-мулкини ботил йўл билан ўзлаштиришдан қайтаради. Бу ҳақда “Нисо” сурасининг 29 оятида бундай дейилади: 

“Эй имон келтирганлар! Мол-мулкларингизни ўртада ноҳақ (йўллар) билан емангиз! Ўзаро розилик асосидаги тижорат бундан мустасно. Шунингдек, ўзларингизни (бир-бирингизни ноҳақ) ўлдирмангиз! Албатта, Аллоҳ сизларга раҳм-шафқатлидир”. 

“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди 

ЎМИ Матбуот хизмати

Кўпчилик фуқароларимиз томонидан уйида ит боқиш одати учраб туради. Бунинг ҳукми шариатимизда қандайлигини эса кўпчилик билмаслиги мумкин. 

Абу Талҳа (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Фаришталар ит ва сурат бор уйга кирмаслар”, дедилар” (Имом Бухорий). 

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: “Кимки ит боқса ҳар куни савоб ишларига бериладиган ажрлардан бир қийрот (ёки икки қийрот) камаяди. Қўриқчи, подачи ва овчи итлар бундан мустаснодир” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти). 

Шу ўринда “қийрот” сўзига изоҳ сифатида қуйидаги ҳадисни келтирсак: 

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: “Ким жанозага қатнашса ва намоз ўқигунча турса, унга бир қийрот, агар маййит дафн этилгунга қадар бўлса, икки қийрот савоб ёзилади”. “Икки қийрот нима?” – деб сўралди. Айтдиларки: “Икки улуғ тоғ мисличадир”. Имом Муслим ривоятида “Унинг кичиги Уҳуд тоғидек”, дейилган. 

Ривоятларда келтирилишича, қиёмат аломатларидан бири кишиларнинг ит боласини боқишни одат қилишларидир. Ҳатто бу ишни улар ўз фарзандини парваришлагандан ҳам юқори даражага қўйишади (Табароний, Ҳоким ривояти). 

Ҳадисдан маълум бўладики, уй қўриқлайдиган, подага қарайдиган ва овчи итлардан бошқасини боқиш мумкин эмас. Демак, қизиқиш учун уйда ит сақлаш ва боқиш шариатда қайтарилган.

“Сўраган эдингиз” китобидан

ЎМИ Матбуот хизмати

ONLINE:

ЎМИ Матбуот хизмати