Жаҳон оммавий ахборот воситалари ИШИД етакчиси Абу Бакр ал-Бағдодий қўлга олингани ҳақида хабар бермоқда. У Мосулдан қочишга уринган. Ироқ ва Сурия чегарасида террорчи гуруҳ раҳбари қўлга олинган.

Араб мамлакатлари оммавий ахборот воситалари ИШИД етакчиси қўлга олингани ҳақида биринчи бўлиб хабар беришган. Бу маълумотни БМТ Хавфсизлик ва ахборот Қўмитаси ахборот хизмати бошлиғи Хейтам Абу Саид тасдиқлади.

Бундан олдинроқ оммавий ахборот воситаларида Мосул шаҳри яқинида ҳарбий амалиёт жараёнида ал-Бағдодийнинг яқин ёрдамчиларидан бири бўлган “Кавказлик амир” лақабли жангари қўлга олинаётганида ўлдирилгани ҳақида хабар тарқатилган эди. Ўтган ойда ал-Бағдодий жангариларга қараб сўзлаган нутқида қатор мағлубиятларга учраганини эътироф этган эди. 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

ахборот хизмати

“Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя” китобини ўқир эканман, муаллиф энг долзарб масалага айланган ахборот хавфсизлиги билан боғлиқ муаммоларнинг ечимига доир қувватли далиллар – Қуръони карим оятлари, саҳиҳ ҳадислар, маъмурий ва жиноий  жавобгарликка тортувчи моддалар,  воқеий ҳикоялар келтирганига гувоҳ бўлдим. Асарнинг ҳар саҳифаси тагидан “билиб олинг” рукнида  уламоларимизнинг доно насиҳатлари жой олган. Китобни ўқиган сари янги-янги маълумотларга эга бўласиз.

Умуман олганда, китоб ўқиш  инсонни буюклик сари етаклаши ҳақ гап. Аммо ҳозирги кунда баъзи  ёшларимиз, ёши катталар, ҳаттоки аёлларимиз орасида  китобни бир четга улоқтириб интернетга  муккасидан кетиш ҳолатлари учраётгани ачинарли.

Раҳматли Ғуломқодир ҳожи Юнусов  “Дониёр бин Озод” жоме масжидига асос солган эдилар. У киши қачон бўш қолсалар мутолаа қилар эдилар. 90 ёшга кирганларида ҳам кўзойнаксиз китоб ўқиганлар. Бугун ўйлаб қарасам, у кишининг узоқ умр  кўришлари ҳамда тетик юришларининг сабаби кўп китоб ўқиганларидан экан.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев  “Ёшларимизнинг мустақил фикрлайдиган, юксак интеллектуал ва маънавий салоҳиятга эга бўлиб, дунё миқёсида ўз тенгдошларига ҳеч қайси соҳада бўш келмайдиган инсонлар бўлиб камол топиши, бахтли бўлиши учун давлатимиз ва жамиятимизнинг бор куч ва имкониятларини сафарбар этамиз” деб таъкидладилар.  Бу мақсадга эришишнинг асосий омилларидан бири китобхонлик маданиятини ошириш, ёшларни китобни севишга ўргатиш зарурлигини алоҳида қайд этдилар. Бу ҳаётий даъват ҳар биримизнинг, ота-оналар ва кенг жамоатчиликнинг онги ва қалбидан мустаҳкам ўрин эгалламоқда.  

Хулоса ўрнида  энг аввало, ёшлар бугунги кунда юртимизда барқарор бўлган тинчлик ва осойишталикнинг қадрига етиб, бу неъматни кўз қорачиғидай асраши мақсадида, тинмай ўқиш ва изланишда бўлиши, китобга меҳр қўйиши керак.  

Махмуджон АБДУСАИДОВ,

Бўстонлиқ туман бош имом-хатиби вазифасини бажарувчи  

Савол: Ассалому алайкум! Муҳтарам Шайх Ҳазратлари, бир биродарим бомдод  намозига масжидга келганда аввал масжид ҳаққи намозини ўқиб, кейин бомдод намозининг суннатини ўқийди. Мен: “Биродар субҳ киргандан кейин фақат бомдоднинг суннати ўқилади, бошка нафл намоз ўқиш мумкин эмас”, деб айтдим.

Бир неча кундан кейин биродарим: “Бомдоднинг суннатини ўқигунча нафл намозини ўқиш мумкин экан, менга фалон домла айтдила”, деди ва яна нафл намозини ўқишни давом эттирди.

Сиздан илтимос, шу саволимга аниқлик киритиб берсангиз. Жавоб учун олдиндан раҳмат!!!

Жавоб: Ва алайкум ассалом! Субҳ (тонг) вақти киргач бомдоднинг суннатидан бошқа бирор нафл намоз ўқиш макруҳ бўлади. Бурҳонуддин Марғиноний раҳимаҳуллоҳнинг “Ҳидоя” асарида бу ҳақда қуйидагича баён этилади: “Тонг отгандан сўнг бомдоднинг икки ракат (суннат)идан ортиқча нафл намоз ўқиш макруҳ бўлади. Чунки Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоз ўқишга ҳарис-рағбатлари кучли бўлса-да, айнан шу вақтда икки ракат суннат намозидан ортиқ нафл намоз ўқимаганлар”.

Аллома Абдулҳай Лакнавий раҳимаҳуллоҳ бу сўзнинг шарҳида “Ҳарис бўла туриб, нафл ўқишни тарк қилиш нафл ўқишнинг макруҳлигига далил”, деганлар.

Мулла Али қори раҳимаҳуллоҳни “Фатҳу бобил иноя би шарҳин-Нуқоя” китобида бундай дейилган: “Тонг отгандан сўнг фақатгина нафл намоз ўқиш макруҳ. Бомдоднинг суннатини ҳамда қазо намозларни ўқиш, тиловат саждасини қилиш, жаноза намозини ўқиш эса макруҳ эмас”. Бунга далил сифатида бир неча далилларни айтиб ўтганлар. Жумладан: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаи киромларига: “Сизлардан шоҳид (шу жойда ҳозир) бўлганлар ғоиб (шу жойда ҳозир бўлмаган)ларга тонг отгандан сўнг икки сажда (бомдоднинг икки ракат суннати)дан бошқа ҳеч қандай (нафл) намоз ўқиш йўқ эканини етказиб қўйсин!” деганлар (Абу Довуд ривояти).

Ҳафса розияллоҳу анҳо: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам тонг отгач қисқагина икки ракат намоздан бошқа (ҳеч қандай нафл) намоз ўқимас эдилар”, деганлар (Имом Муслим ривояти).

Ривоят қилинишича, Умар розияллоҳу анҳу тонг отгандан сўнг (қуёш чиқишидан илгари) Каьбани етти марта тавоф қилганлар ва (тавофдан сўнг ўқилиши вожиб бўлган икки ракатлик тавоф) намозини ўқимаганлар. Йўл юриб, то “Зий Туваа” деган жойга етиб борганларида қуёш чиқиб, кўтарилиб бўлгандан сўнг тавофнинг икки ракат намозини адо этганлар.

Ҳанафий фиқҳига оид барча китобларда айнан шу маъно ифодаланиб, тонг отгандан сўнг бомдоднинг икки ракат суннатидан бошқа бирор нафл намоз ўқиш макруҳлиги таъкидланган. Валлоҳу аълам.

ЎМИ фатво ҳайъати / savollar.muslim.uz

Ўтган ҳафта сўнгида Навоий шаҳридаги “Ҳазрати Алишер Навоий” жоме масжидида Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Навоий вилояти вакиллиги тасарруфидаги масжид имом-хатиблари ва отинойиларнинг 2017 йил 1-чоракда амалга оширилган ишлари ва истиқболдаги режаларга бағишлаб йиғилиш ўтказилди.      

Вилоят ҳокими ўринбосари Ғофиржон Мусурмонов ҳамда вилоят маҳалла хайрия жамоат фонди  раиси Нормурод  Исоқовлар иштирок этган йиғилишда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Навоий вилоят вакиллиги 2017 йилнинг 1-чорагида амалга оширган ишлари тўғрисидаги ҳисоботи тингланди.

Шунингдек, масжид имом-хатибларининг 2017 йилнинг 1-чорагидаги маънавий-маърифий тадбирларда иштироклари, ОАВда чиқишлари ҳар бир туман ва шаҳар масжидлари имомлари мисолида таҳлил қилинди ва келгусида жойлардаги ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашдаги иштирокларини янада жонлантириш, тадбирларда ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлаш, диний экстремизм таҳдидига қарши  огоҳлик ва ҳушёрликни кучайтиришга қаратилган илмий-асосли маърузалар билан иштирок этиш тўғрисида кўрсатмалар берилди.

 ЎМИнинг Навоий вилоят вакиллиги

Қуддуси Шарифнинг Эски шаҳар томонида жойлашган Масжидул Ақсо Маккаи Мукаррамадаги Масжидул Ҳаром, Мадинаи Мунавварадаги Масжиди Набавийдан сўнгги учинчи муқаддас макон ҳисобланади.

Бунинг бир неча сабаблари бор. Биз уларнинг энг эътиборлиларини айтиш билан чекланамиз:

Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васалламнинг исро ва меърож кечаси. “Ўз бандасини кечаси Масжидул Ҳаромдан атрофини баракали қилганимиз Масжидул Ақсога мўъжизаларимизни кўрсатиш учун сайр қилдирган Зот пок бўлди. Албатта, У эшитгувчи ва кўргувчи Зотдир” (Исро сурасининг 1-ояти);

Пайғамбар алайҳиссаломга ваҳий тушган маконлардан бири. Абу Умама хабар беради: Пайғамбар алайҳиссалом: “Менга ваҳий уч жойда тушди: Маккада, Мадинада ва аш-Шомда”,  дедилар (Абу Довуд, Табароний);

Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васаллам ўзидан олдин келган пайғамбарлар алайҳиссаломлар билан шу ерда учрашади ва уларга имомликка ўтиб намоз ўқийдилар. Намоздан сўнг У зотга фаришталар пиллапоя бўлиб еттинчи қават осмонга кўтариладилар. Аллоҳ таолонинг ҳузурларига чиққанларидан сўнг Роббимиз севикли Расулига намознинг тартиб-қоидасини ўргатади;

Масжидул Ақсо мусулмонларнинг Маккадан олдинги биринчи қибласи бўлган. Ал-Барра розияллоҳу анҳу: “Биз Аллоҳнинг Расули билан бирга ўн олти ёки ўн етти ой Байтул Мақдисга юзланиб намоз ўқидик, кейин юзимизни янги қибла – Маккага қараб ўгирдик”, дедилар (Бухорий);

Масжидул Ақсога боришнинг фазилати. Абу Ҳурайро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кўч боғлаб бориш фақат уч масжидгагина бўлади; Менинг ушбу масжидимга, Масжидул Ҳаромга ва Масжидул Ақсога”, дедилар” (Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, Насаий). 

Масжидул Ақсони ким, қачон қурган?

Ана шу савол ҳар доим фикр эгаларини ўйлантириб келган. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ер юзида қурилган энг аввалги масжид ҳақида сўрадим. У зот: “Масжидул Ҳаром”, дедилар. “Сўнгра қайси?” дедим.  “Масжидул Ақсо” дедилар. “Ораларида қанча (вақт) бор?” дедим. “Қирқ йил”. Сўнгра: “Ер сенинг учун масжиддир. Сенга қаерда намоз вақти етса, ўқи”, дедилар” (Бухорий, Муслим, Насаий).

Ушбу ҳадиси шариф юзасидан тадқиқот ишлари олиб борган атоқли олимлар турлича хулосага келганлар. Жумладан, Ал-Қуртубий “Жамийил аҳкомил-Қуръон” китобида: “Олимлар Қуддуси шарифга ким асос солгани ҳақида бир фикрга кела олмади. Аммо Байтул Ҳаромни Одам алайҳиссалом қургани айтилади. Эҳтимол, орадан қирқ йил ўтиб унинг ўғли Қуддусни қургандир. Шунингдек, Байтул Ҳаром барпо бўлганидан кейин, уни, балки Аллоҳнинг изни билан фаришталар қургандир. Шундай бўлиши ҳам мумкин, энг тўғрисини Аллоҳ билгувчидир”, деб ёзган.

Ибн Хожар “Китобун аҳадисил-анбиё” асарининг бошида: “Ҳақиқатан, Масжидул Ақсога биринчи бўлиб Одам алайҳиссалом асос солган. Шунингдек, уни фаришталар қургани ҳам айтилади. Яна бошқа манбаларда унинг асосчиси Нуҳ алайҳиссалом дейилади. Бошқа манбада эса Яъқуб алайҳиссалом қургани ҳақида сўз боради” деб ёзган. Яна у айтадики: “Мен икки масжидни ҳам Одам алайҳиссалом қурган деган фикрнинг тасдиғини топдим: Ибн Ҳишом “Китобул-тижон” асарида бундай ёзган: “Одам алайҳиссалом Каъбани қурганидан сўнг Аллоҳ таоло унга бориб Қуддусни қуришни амр этди. У Қуддусни барпо этди ва ўша ерда сажда қилди”.

Ас-Суютий “Сунани-Насаий” асарида: “Масжидул Ақсони, ҳақиқатан, Одам алайҳиссалом қурди. Иброҳим алайҳиссалом ва Сулаймон алайҳиссаломнинг қурилишлар эса масжиднинг янгиланиши эди, масжидни улар янгидан қурмаган”, дейди.

Ислом тарихига оид манбаларда Масжидул Ақсони Сулаймон алайҳиссалом барпо этгани, аммо бунда масжид янгилангани, кенгайтирилгани ва келажак авлодларнинг ибодати учун тайёрлангани, лекин масжидга у асос солмагани айтилган.

Абдуллоҳ ибн Амир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сулаймон ибн Довуд алайҳиссалом Байтул Мақдисни бино қилган чоғларида уч нарсани сўради; У(Аллоҳ)нинг ҳукмига тўғри келадиган ҳукмни, бас, унга бу берилди. Ўзидан кейин бировга берилмайдиган мулкни, бас унга бу ҳам берилди. Унинг биносидан фориғ бўлганларида, у ерга фақат намоз ўқиш учунгина келган ҳар бир одамни гуноҳларидан худди онасидан туғилган кунидек чиқаришини сўради” (Насаий). 

Қуддуснинг нидоси

Қуддусни босиб олган румликлар (IV-боши, VII-охирлари) “диний” маросимларини ва бошқа тантаналарини Ибодатхона тоғида ўтказган бўлса-да, амалда у жойни шаҳар ахлатхонасига айлантирган эди. Аммо узоқ давом этган истибдод даврида ҳам Ибодатхона халқнинг хотирасидан ўчмади. Қадимий маънавият марказининг шон-шуҳратини қайта тиклаш, буткул харобага айлантирилган, булғанган муқаддас масканни поклаш орзуси бадиий адабиётнинг асосий мавзусига – нидоларига, башоратларига айланди. Қуддус ўзининг зимистон тақдири ва буткул харобага айланганидан шикоят этган муножотларидан бирига  жавобан  Аллоҳ таоло: “Мен сени Менинг амрим билан қайта қурадиган бандаларимни юбораман. Улар сенинг устингни ахлатлардан тозалайди ва ўша жойда туриб Менга ибодат қилади”, дейди.

Қуръони каримга шарҳ ёзган фақиҳ ва тарихчи олим ат-Табарий турли манбалардан олган маълумотларга таяниб маълумот беришича, 637 йил патриарх Софрониянинг таклифи билан Қуддусга ташриф буюрган Умар розияллоҳу анҳу румликларнинг шаҳарни арабларга топшириш тўғрисида тузган шартномасини имзолаши, яъни шаҳарни улардан қабул қилиб олиши керак эди. У зот бу ерга келганларидан сўнг Ибодатхонанинг қаерда эканини сўрадилар. Ибодатхона тоғининг юқорисига кўтарилганларида ўраб қўйилган, ахлатга тўла  жойни кўриб Пайғамбар алайҳиссалом тасвирлаган жой эканини билдилар ва ўз қўллари билан тозалай бошладилар. Халифага йўлбошловчилик қилиб келган яҳудийлар унинг кийимлари чангга ботиб бу ерни ахлатдан тозалаётганини кўриб, бу воқеадан беш юз йил олдин: “Севин, Эй Қуддус! Сени устингдаги ахлатлардан тозалаш учун Форуқ келади”, деб айтилган башаротнинг амалда рўй берганини эълон қилдилар.

Ибодатхона тоғи ахлатдан тозалангандан сўнг шу ерда Қуддусдаги биринчи жоме масжиди қурилди. Умар розияллоҳу анҳу яҳудийларнинг кўп асрлик қувғинига барҳам бердилар ва уларга Қуддусда яшашга рухсат этдилар. 670 йил Қуддусга келган насроний епископи Аркульфа “Масжид қачонлардир қурилган Ибодатхонанинг ўрнидан барпо этилган ва тўртбурчакли ибодат жойи қандайдир харобалар қолдиғидан тўсинлар билан тўсиб қўйилган”, деб ёзган эди. “Айтишларича, – деб қўшиб қўяди епископ, – бу ибодатхонага бир вақтнинг ўзида уч минг киши сиғар эмиш”. Ана шу соддагина қурилиш муқаддас ал-Ақсо масжидининг тарихини бошлаб берган ва Байт ал-Муқаддас ёки Узоқдаги масжид – Масжидул Ақсо деб ном олган мусулмон  меъморий ансамбли шаклланишига замин тайёрлаган эди.

Кейинчалик, VII аср охири – VIII бошларида халифа Абдулмалик ибн Марвон амрига биноан масжид ҳудудини кенгайтириш ишлар бошланади ва 705 йил ал-Волид даврида бу иш ниҳоясига етади. 746 йилги зилзила оқибатида масжид буткул вайрон бўлади ва 754 йил аббосийлар сулоласидан бўлган халифа ал-Мансур даврида қайта тикланади. Унинг меросхўри ал-Маҳди 780 йил масжидни тўла таъмир эттиради. 1033 йил юз берган зилзиладан Масжидул Ақсонинг катта қисми зарар кўради. Орадан икки йил ўтиб фотимийлар сулоласи вакили Али аз-Зоҳир яна бир масжид қурдиради. Ўша масжид ҳозирги кунгача сақланиб турибди. Вақти-вақти билан бу ерда таъмирлаш ишларини олиб борган ҳукмдорлар унинг ҳудудидан унга қўшимча бинолар қурдирган, гумбазлар, фасадлар, минбарлар, миноралар қўштирган ҳамда ички тузилишини ўзгартирган.

Таъмирлаш ишлари

“Узоқ жойдаги” баракали қилиб қўйилган масжид биносини таъмирлаш ва капитал таъмирлаш ишлари бир неча бор амалга оширилган. Уларнинг энг аҳамиятлилари – XI, XIV ва XVI  асрларда, ниҳоясида XIX  асрдаги таъмирлаш ишларидир. XX юзйилликда эса Иордания ҳашиматийлар қироллик уйининг бевосита иштироки ва васийлигида масжидни капитал таъмирлаш ишлар уч босқичда олиб борилди. Кўп йиллик илмий тадқиқотлар давомида таъмирлаш вақтида бориб ўрганишлар мусулмонларнинг маънавий ва ижодий маданиятининг муҳташам ёдгорлигининг нақадар гўзаллиги ва улуғворлигининг эътироф этилишига сабаб бўлди.

Масжидул Ақсо  юзлаб йиллар давомида мадрасалар, намозхоналар, азизларнинг қабрлари, жамоат таҳоратхонлари, минбарлар каби янги иншоотлар билан бойиб борган ва Гумбаз қоя хазинаси замирида Ҳаром аш-Шариф ансамблининг шаклланишига шароит яратган.

Пайғамбар алайҳиссалом осмонга кўтарилаётганда Мориа тоғининг  ўртасидаги қояга муборак оёқларини қўйганлар. Ўнинчи асрда яшаган тарихчи ал-Яъқубий ёзишича, ўша воқеадан етмиш йил ўтгандан сўнг 691 йил умавий халифа Абдулмалик ибн Марвон муборак жойни қуёш нуридан тўсиш ҳамда бошқа таъсирлардан муҳофаза қилиш учун қоя устига гумбаз ўрнаттирган. У – Ислом тарихидаги биринчи гумбаз ҳисобланади. Гумбаз ёғочдан ясалган ва устига сопол қопланган. Орадан минг йилга яқин вақт ўтиб Султон Сулаймоннинг ҳукмронлиги даврида унинг устки қатламига олтин қўшилган.

 Дамин ЖУМАҚУЛ,

журналист