Юртимизда қадимдан турли эътиқодга мансуб миллат ва элатлар истиқомат қилиб келган. 130 дан зиёд миллат фарзандларининг ҳур ва озод диёрда, тинчлик ва осойишталик кайфиятида яшашлари ватанимизнинг бағрикенглик ўлкаси эканлигининг ёрқин намунасидир. Уларнинг ўзаро ҳамжиҳатликда, аҳил-иноқликда бир-бирларининг эътиқодларини ҳурмат эҳтиром руҳида яшаб келишларининг ўзи Яратганнинг халқимизга берган улкан неъматидир. 

Конституциямизнинг 18-моддасида: "Ўзбекистон Республикасада барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун олдида тенгдирлар", деб кўрсатилган. Бу Асосий қонунда шунчаки белгиланмасдан, амалда ҳам намоён бўлмоқда. Буни нафақат жамиятнинг ҳар бир фуқароси ҳис қилмоқда, айни пайтда жаҳон ҳам жамияти эътироф этмоқда, ўзбек моделининг мазкур масаладаги тажрибасидан намуна олмоқда. Бу бежиз эмас. Чунки мамлакатдаги тинчлик ва барқарорликнинг асосий омилларидан бири муроса тамойили бўлган диний бағрикенгликдир.

Минг йиллар мобайнида Марказий Осиё ғоят хилма-хил динлар, маданиятлар ва турмуш тарзлари туташган ва тинч-тотув яшаган марказ бўлиб келди. Этник сабр-тоқат, бағрикенглик ҳаёт бўронларидан омон қолиш ва ривожланиш учун зарур табиий меъёрларга айланди. Ҳатто бу ҳудудларни босиб олганлар ҳам Марказий Осиё халқларининг маданияти олдмда бош эгибгина қолмай, унинг энг қимматбаҳо анъаналарини, шу ҳудудда мавжуд бўлган давлатчилик анъаналарини авайлаб қабул қилганлар". Буларнинг барчаси жуда қадимдан аждодларимиз ўзаро муносабатларда ўзига хос шарқона муроса тамойилларига амал қилганини кўрсатади. "Сўнгги икки аср давомида ҳам ўзларини "маданиятли" ва "маърифатли" хисоблаб келган давлатлар оммавий қирғинлар ва диний таъқиблар билан ўзларига доғ туширган пайтда Ўзбекистон замини халқлар ва маданиятлар тинч бирлашган жойгина бўлиб қолмай, балки қувғин қилинган халқларга бошпана ҳам берди".

Аллоҳ таоло Қуръони каримда мусулмонларни ўзларига тажовуз қилиб, уруш очмаган ўзга дин вакилларига яхшилик қилишга қизиқтириб шундай марҳамат қилади: “Дин тўғрисида сизлар билан урушмаган ва сизларни ўз юртингиздан (ҳайдаб) чиқармаган кимсаларга нисбатан яхшилик қилишингиз ва уларга адолатли бўлишингиздан Аллоҳ сизларни қайтармас. Албатта, Аллоҳ адолатли кишиларни севади” (Мумтаҳана сураси, 8-оят). 

Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом бошқа дин ва эътиқод вакилларига нисбатан бағрикенг бўлиш, уларнинг эътиқодини ҳурмат қилиш, ҳақларига риоя этишнинг олий намунасини кўрсатибгина қолмай, умматни ҳамиша ана шу йўлдан боришга даъват қилишдан чарчамадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилинган ҳадисда: «Халқнинг барчаси Аллоҳнинг измидадир. Уларнинг Аллоҳга маҳбуброғи аҳлига наф берувчироғидир», дейилган (Баззор ривояти). 

 Ислом дини бошқа дин вакилларининг тирикларини ҳурмат қилиш билан чекланиб қолмади, уларнинг ўликларини ҳам эҳтиром қилди. “Саҳиҳи Бухорий”да Жобир разияллоҳу анҳудан қуйидаги воқеа ривоят қилинади: “Бир куни олдимиздан бир жаноза ўтди. Шунда Набий алайҳиссалом бу жаноза учун ўрниларидан турдилар ва биз ҳам (ул зотга эргашиб) ўрнимиздан турдик. Биз: “Ё Расулуллоҳ, бу яҳудийнинг жанозаси!” дедик. Шунда ул зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қачон жанозани кўрсангиз, ўрнингиздан туринг!” дедилар”. 

Пайғамбарнинг саллолаҳу алайҳи васаллам аҳли китобдан қўшнилари бўлган. Улар билан яхши қўшничилик қилар, ҳадя бериб, улардан қабул этардилар. Ҳабашистон насронийларининг вакиллари келганларида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни масжидга тушириб, ўзлари зиёфат бериб, хизмат қилдилар. У зот шу куни бундай деганлар: “Булар асҳобимизга икромли эдилар, мен ўзим уларни икром этмоқни хуш кўраман”. 

Сохибқирон Амир Темур “Тузук”ларида: “Менинг қўл остимдаги қирқ аймоқ хаммасини тенг кўрдим. Барлосни татардан, татарни наймандан, наймани юздан устун қўймадим. Барча муваффақиятларим гарови шундадир” деб ёзган.

Инсонни, аввало, инсонлиги учун ҳурмат ва эҳтиром қилиш башариятнинг кўп минг йиллик тарихидан мерос бўлиб келаётган олижаноб фазилатларнинг энг муҳимларидан бири ҳисобланган – бағрикенглик, ўзаро тотувлик, динлар аро ҳамжиҳатлик тамойиллари асосида фаолият олиб борган инсон давримизнинг ҳам муқаддас динимизнинг ҳам талабларини бажарган бўлади.

Одилжон Нарзуллаев

Зангиота тумани  “Имоми Аъзам”

Масжиди имом хатиби

Кунлардан бир кун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорий саҳобийлардан бирининг боғига кирдилар. Боғнинг салқинроқ бир жойида суви қуриб қолган бир кичикроқ қудуқ бор эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб шу қудуққа муборак оёқларини солиб ўтирдилар. Ортларидан Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу у зотни қидириб келиб, у киши ҳам оёқларини солиб ўтирдилар, кетларидан Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу келиб, худди шундай ўтирдилар. Сўнг Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу келиб қолдилар. Ҳолбуки, у кишига бу қудуқда жой қолмаганлиги учун бошқа жойга ўтирдилар. Аллоҳ таолонинг тақдири билан бу ажралмас уч дўстнинг бир қудуққа оёқларини солиб ўтиришлари ҳикмати уларнинг қабрлари бир жойдалигига боғлиқ бўлди…

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг касалликлари кучайиб кетганидан кейин барча аёлларидан Оиша розияллоҳу анҳонинг уйида қолишга изн сўрадлар. Чунки, Оиша розияллоҳу анҳо аёлларининг ичида энг ёши эдилар. Аёллари рухсат бергач, ўша уйда турдилар ва шу уйда, олтмиш уч ёшларида вафот этдилар. Дафн этилган жойлари ҳам шу уй бўлди.

Маълумки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин ўринларига Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу халифа бўлганлар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу “Вафот этганимда мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оёқ томонларига дафн этинглар”, деб илтимос қилдилар. Барча бунга рози бўлди. У зот ҳам олтмиш уч ёшларида вафот этдилар ва васият қилган жойларига, Оиша онамизнинг уйи, Набий алайҳиссаломнинг оёқ тарафларига дафн этилдилар.

Вафотларидан кейин ўрниларига Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу халифа бўлдилар. У зот ҳам вафот этсалар, Оиша розияллоҳу анҳодан шу уйга қўйилишга рухсат сўрадилар. Шунда Оиша розияллоҳу анҳо: “Мен бу жойни ўзимга сақлаётган эдим, майли, ўрнимни Умарга бердим” дедилар. Ҳикматни қарангки, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ҳам олтмиш уч ёшларида вафот этиб, шу уйга дафн этилдилар. Бу уйда бўш жой қолмаганлиги боис Оиша розияллоҳу анҳо бошқа ерга қўйилдилар.

“Қиёматли дўст – ажралмас”, деб, бекорга айтилмайди. Мана бир минг тўрт юз йилдан ўтибдики, бу уч дўст ҳали ҳам бир уйда, бир жойда, ҳали ҳам биргалар..!

Ўтганларимиз мангуга қўним топган масканларни зиёрат қилсак, уларнинг руҳи шод бўлади. Карами кенг Парвардигоримиз ана шу ишимиз учун ҳам бизга улкан ажру савоблар ато этади ҳамда ўлим ҳақ эканини эслаб, дунёнинг жилваларига бўлган иштиёқимиз озгина бўлса-да сусаяди.

Шу боисдан зиёрат қилувчи одам ўтганларнинг руҳини шод қилиш ва савоб олиш учун боради зиёратгоҳларга. Бироқ дину диёнатдан узоқда ўсгани сабабми ёки илмнинг камлигиданми – айрим эркак-аёллар зиёрат билан саёҳатнинг фарқига бормаяпти. Натижада ташвиш-тарадду билан бир неча чақирим йўл босиб зиёратгоҳга бориб савоб ўрнига гуноҳ ишлаб оляпти.

Яқинда Имом Бухорий ҳазратларининг зиёратига бордик. У ерга оилалар, тенгдошлар, жамоадошлар ва бошқалар гуруҳ-гуруҳ бўлиб борган. Ўшаларнинг аксари Имом Бухорий ҳазратларининг шундоққина мақбарасига орқа ўгириб туриб расмга тушяпти. Аёл-қизлар бўйнини бир томонга қийшайтириб, сочини ўша томонига ёйиб, иккита бармоғини кўтариб суратга тушяпти, у нима маънони билдирса?..

Кейин музейга кирдик. Музейда Қуръони каримнинг турли мамлакатлардан келтирилган нусхалари бор экан. Очиқ-сочиқ кийинган бир аёл бошига бир парча докага ўхшаган ҳарир, аммо ялтироқ нарса ўраб олган. Қабрдаги марҳумларни ва атрофидаги одамларни бошидаги нарсанинг рўмол эканига ишонадиган даражада содда деб ўйлаган бўлса керак-да. Балки унинг қилаётган қилиқлари одамнинг кўзи шундай кўрсатиб қўйгандир. У ойнаванд жавонга солиб қўйилган Қуръони каримга орқа ўгириб олиб, деярли жавонга ўтиргандек бўлиб сельфи тушар эди. Аёл музейда нечта муборак ашё бўлса ҳаммасига орқа ўгириб туриб сельфи қилиб чиқди.

Булар зиёратдаги гаплар эди. Энди ҳажга бориб келган бир аёлнинг мана бу гапини эшитинг: “Биз борган гуруҳда бир қўшиқчи ҳам борган экан, Минода юрганимизда уни кўриб қолган бир аёл: “Вой, ану қўшиқчи ҳам келибди, концерт қўйиб берса бўларкан”, деб қолди. Шу фаҳму фаросат билан қандай қилиб ҳажга келган экан бу аёл деб кўпчилик ҳайрон бўлиб қолдик”.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам қабрларни зиёрат қилишга ижозат бериб: “Мен сизни қабр зиёратидан қайтарган эдим. Энди уни зиёрат қилаверинглар. Чунки у охиратни эслатади”, деганлар (Имом Муслим ва Имом Ҳанбал ривояти).

Модомики, қабристон зиёрати охиратни эслатиб, зиёратчи шуни ҳис қилар экан, унга сельфининг нима кераги бор. Охиратга олиб кетадими, ўша сельфисини, унда ўзига қарши ҳужжат бўлади-ку сельфилари, ахир Қуръони каримга орқасини қўйиб турган бўлса...

Шундай экан, азизлар, зиёратга боришни ният қилган одам зиёрат одобларини ўрганиб, шунга амал қилса, ҳам ўзига яхши бўлади – савоб олади ҳамда ён-атрофдаги зиёратчиларнинг кўзига хунук кўринмайди. Энг муҳими, унинг одобидан қабр аҳли мамнун бўлиб, руҳи шод бўлади. Зиёратдан кўзланган мақсад ҳам шу эмасми ўзи!

Дамин ЖУМАҚУЛ

ЎМИ Матбуот хизмати

ЎМИ Матбуот хизмати