بسم الله الرحمن الرحيم

Мусулмон ёлғон гапирмайди

Аллоҳ таоло инсонларга сон саноқсиз неъматларни берган. вужуднинг соғ саломат бўлиши энг улуғ неъматлардан биридир. Бу вужуд инсонларга берилган омонат ҳисобланиб, уни хайрли ишларда ишлатишга ва гуноҳ амал ва гап-сўзлардан сақлашга динимиз буюради.

Бугунги мавизамиз ёлғончилик ҳақида бўлади. Инсонлар учун энг ёмон сифатлардан бири ёлғончиликдир. Ёлғон сўзлаш, одамларни алдаш барча разолатнинг боши, у киши ҳурмати ва обрўсини тўкади. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло ёлғончи, йўлдан озган ва адашганларни:

إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ

яъни: “Албатта, Аллоҳ ҳаддан ошувчи ва ёлғончи кимсаларни ҳидоятга йўлламас” деб, баён қилган (Ғофир сураси, 28-оят).

Шунингдек, ёлғон гувоҳлик бериш бузғунчиликларга сабаб бўлади. Ёлғон гувоҳлик бериш кишиларнинг жабру жафо тортиши, уларнинг ҳақ-ҳуқуқлари поймол бўлишига олиб келади. Шунинг учун ҳам ёлғон гувоҳлик беришни Аллоҳ таолога ширк келтириш каби катта гуноҳлар қаторида зикр қилинган.

عَنْ أبي بَكْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْبَرِ الْكَبَائِرِ؟  ثَلاَثًا قُلْنَا : بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ، قالَ: الإشْرَاكُ بالله، وَعُقُوقُ الوَالِدَيْنِ وَكَانَ مُتَّكِئًا فَجَلَسَ، وَقَالَ: ألَا وَقَوْلُ الزُّورِ، وَشَهَادَةُ الزُّورِ، فَمَا زَالَ يُكَرِّرُهَا حَتَّى قُلْنَا: لَيْتَهُ سَكَتَ

(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)

яъни: Абу Бакра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Сизларга катта гуноҳлар ҳақида хабар берайми?”, деб уч марта сўрадилар. Биз: “Ҳа, айтинг, эй Аллоҳнинг расули”, дедик. Шунда у зот: “Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш”, деб, суяниб турган эдилар, ўтириб олдилар. “Огоҳ бўлинглар, ёлғон сўз ва ёлғон гувоҳлик бермоқ”, деб такрорлайвердилар. Биз ҳатто: “Қанийди сукут қилсалар”, деб айтдик” (Муттафақун алайҳ).  

Муқаддас динимиз ростгўйликни тарғиб қилувчи, ёлғончилик ва алдамчиликдан қайтарувчи диндир. Ростгўйлик борасида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан кўплаб ҳадислар ривоят қилинган. Ана шундай ҳадиси шарифлардан бирида Набий алайҳиссалом ростгўй инсоннинг Аллоҳ таоло ҳузуридаги мақомини баён қилиб берганлар.

عن ابن مسعود رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ، وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَصْدُقُ وَيَتَحَرَّى الصِّدْقَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّيقًا ، وَإِيَّاكُمْ وَالْكَذِبَ فَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ، وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَكْذِبُ وَيَتَحَرَّى الْكَذِبَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ كَذَّابًا

(رَوَاهُ الامَامُ البُخَارِيُّ وَالامَامُ مُسْلِمٌ)

яъни: Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Доимо рост гапиринг. Зеро, ростгўйлик яхшиликка олиб боради. Яхшилик эса жаннатга етаклайди. Киши рост гапиришда бардавом бўлаверса, Аллоҳнинг ҳузурида у “сиддиқ” (фақат рост сўзловчи) деб ёзилади. Ёлғончиликдан сақланинг. Чунки ёлғон бузуқликка етаклайди. Бузуқлик дўзахга олиб боради. Киши давомли ёлғон гапираверса, Аллоҳнинг ҳузурида у “каззоб” (ёлғончи) деб ёзиб қўйилади”, дедилар” (Имом Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Ростгўй инсон жаннатга кириши ва у Аллоҳ таоло ҳузурида “сиддиқ” деган  мақом билан сифатланишини эшитган ҳар бир мусулмон, шубҳасиз, ростгўй бўлишга интилади. Ҳамма ростгўй бўлса, жамият ҳаёти ижобий томонга ўзгаради. Уламоларимиз: “Ростгўйлик дилингдаги ҳақиқатни тилингга чиқаришингдир”, дейишган. Демак, ибодатда, инсонлар билан муомалада, олди-сотди, никоҳ ва бошқа масалаларда кишининг дили билан тили бир бўлиши лозим.

Мазкур ҳадиси шарифда ростгўйлик ва унинг мукофоти баён этилгач, унинг акси бўлган ёлғончиликдан қайтарилади ва унинг оқибати ҳақида хабар берилмоқда:  “…Ёлғончиликдан сақланинг. Чунки ёлғон бузуқликка етаклайди. Бузуқлик дўзахга олиб боради. Киши давомли ёлғон гапираверса, Аллоҳнинг ҳузурида у “каззоб” (ёлғончи) деб ёзиб қўйилади”.

Ҳозирги глобаллашув даврида энг асосий муаммога айланган иллатлардан бири ёлғон ахборотдир. Айниқса, ижтимоий тармоқларда турли асоссиз маълумотларни тарқатиш, турли бўҳтонлар ва уйдирмаларни асоссиз равишда урчитиш ҳолатлари учрамоқда. Айрим соддадил мусулмонлар мана шундай уйдирмаларга ишониб, ёлғон ва бўҳтонга шерик бўлиб қолмоқдалар. Энг ачинарлиси бунинг оқибатида инсонларнинг обрў ва шаънлари топталмоқда, мусулмон инсон номига номаъқул гаплар айтилмоқда, таъна тошлари отилмоқда, шариатимизда қайтарилган улкан бузуқликларга йўл очилмоқда. Ўша бузғунчилар, агар вақтида тавба қилиб, манфур қилмишларини тўхташмаса, борар жойлари ҳам ҳадисда аниқ баён этилган: “Бузуқлик дўзахга олиб боради!”. Ҳадиси шарифда ёлғоннинг қаттиқ қораланиши сабаби мана шу ўринда ҳам яққол ойдинлашади.

Одамлардан эшитган нарсасини суриштирмай гапиравериш гуноҳ эканига қуйидаги ҳадис яққол далил ҳисобланади:

عن أبي هريرة رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: كَفَى بِالْمَرْءِ إِثْمًا أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعَ

(رَوَاهُ الامَامُ مُسْلِمٌ وَالامَامُ أَبُو دَاوُدَ)

яъни: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Кишига гуноҳ бўлиши учун эшитган нарсасини гапиришининг ўзи кифоядир”, дедилар”

)Имом Абу Довуд ва Имом Муслим ривоят қилган(.

Бошқа бир ривоятда эса ёлғончиликнинг нақадар жирканч амал эканини очиқ баён этилган:

عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: "إِذَا كَذَبَ العَبْدُ تَبَاعَدَ عَنْهُ الْمَلَكُ مِيْلاً مِنْ نَتْنِ مَا جَاءَ بِهِ"

(رَوَاهُ الامَامُ مُسْلِمٌ)

яъни: Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар банда ёлғон гапирса, ёлғони сассиғидан фаришта ундан бир мил нарига узоқлашади”, дедилар” (Имом Муслим ривояти).

Бошқа бир саҳиҳ ривоятда эса ёлғончилик мунофиқларнинг белгиларидан бири экани таъкидланади. 

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: "آيَةُ الْمُنَافِقِ ثَلَاثٌ: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ"

(رَوَاهُ الامَامُ البُخَارِيُّ وَ الامَامُ مُسْلِمٌ)

яъни: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Мунофиқнинг белгиси учтадир: гапирса, ёлғон гапиради, ваъда берса, хилоф қилади, (унга) омонат топширилса, омонатга хиёнат қилади” (Муттафақун алайҳ).

Қайс ибн Абу Ҳозимдан ривоят қилинади: Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг: “Ёлғондан эҳтиёт бўлинглар, ёлғон албатта имондан четлатувчидир” - деганини эшитдим.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан қилган ривоятда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бир гўдак болага, мана буни ол, деса-ю, ҳеч нарса бермаса, у одам ёлғончи бўлади”, дедилар (Имом Муслим ва Имом Абу Довуд ривоят қилишган).

Фарзанд тарбиясида ота-оналар ва устозлар болаларга умуман ёлғон гапирмасликлари зарур. Агар ўзлари ёлғон гапирсалар-у яна улардан ростгўйликни талаб қилсалар ҳеч қандай фойдаси бўлмайди. Ёлғон ва алдовни кўрган болада ўзининг тарбиячиларига ва қолаверса жамиятга бўлган ишончи ва эътибори йўқолади, тарбиячиларининг панд – насиҳатлари қадрли бўлмай қолади.

Ҳазил-мутойибаларда ҳақиқатга зид гаплар билан кишиларни кулдириш каби ишлар ҳам ёлғоннинг айни ўзидир. Бу ҳақда ҳадисда шундай келгандир:

عَنْ بَهْزِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ أَبِيه، عَنْ جَدِّه، قَالَ: قالُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "وَيْلٌ لِلَّذِي يُحَدِّثُ فَيَكْذِبُ لِيُضْحِكَ بِهِ الْقَوْمَ وَيْلٌ لَهُ وَيْلٌ لَه"

(رَوَاهُ الامَامُ التِّرْمِذِيُّ وَالامَامُ أَبُو دَاوُدَ)

яъни: Баҳз ибн Ҳаким отасидан, у эса бобосидан ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одамларни кулдириш учун ёлғон гапирадиган киши ҳолига вой, ҳолига вой бўлсин”, дедилар (Имом Термизий ва Имом Абу Довуд ривоят қилишган).

Демак, ушбу ҳадисдан маълум бўладики, ҳазил-мутойиба ўринларда ҳам ёлғон гапириш гуноҳ, унга рухсат йўқ экан.

Муҳтарам азизлар! динимизнинг мазкур кўрсатмалирига жиддий эътибор берайлик! Шариатимизни ўрганиб, ҳаётимизга татбиқ қилайлик! минг афсуски, ҳозирда кўча-куйда, бозорда, уловда, маъракаларда, қаерда бўлманг эътиборсизлик билан гапирилаётган ёлғонга дуч келиб турамиз.

Баъзилар ёлғон эшитишга ва гапиришга шунчалар кўникиб кетишганки, гапираётган киши ҳам, эшитаётган ҳам, ёлғонлигини била туриб бир-бирини бу гуноҳдан қайтаришга ҳаракат қилмайди, гўёки худди шундай бўлиши керакдек, одатий ҳолга айланган.

Ёлғончилар кўпаяверса жамиятга тегадиган зарар унданда улкан бўлади. Одамлар орасида бир-бирига ишонч йўқолади, ваъдага вафосизлик, хиёнат, туҳмат, ёлғон гувоҳлик бериш оддий ҳолга айланади. Оилаларда ва жамиятда бир-бирига ишончсизлик ортса, аҳиллик йўқолади. Бу нарсалар келгуси авлодларга ҳам таъсир кўрсатмай қолмайди ва маънавий қашшоқликка олиб боради.

Муҳтарам жамоат! Мавъизамизнинг ҳанафий мазҳабимиздаги фиқҳий масалалар қисмида намоздаги сатри аврат ҳақидаги баъзи масалалар ҳақида суҳбатлашамиз.

Намознинг дуруст бўлиш шартларидан бири авратни (намозда ёпилиши фарз бўлган аъзоларни) беркитишдир. Эркак кишининг аврати киндикдан тиззага қадар бўлган аъзоларидир. Тизза ҳам авратдан саналади. Аёлларнинг барча аъзолари аврат ҳисобланиб, бундан фақат юзи, икки кафти, икки қадами мустасно.

Аслида мусулмон киши аврат жойларини беркитиши фарз. Ҳозирги кунда баъзи ёш йигитлар калта кўйлак, футболка, жемфер, шёртик каби кийимларни кийишга одатланишган. бундай кийимдаги кишилар рукуъ ва саждага борганларида, ташаҳҳудда ўтирганларида баъзи аврат жойлари очилиб қолади. Ўзлари ортларини кўра олмаганлари учун рукуъ ва саждада хунук манзара намоён бўлганини сезмай қоладилар. Энг ачинарлиси, бундай ҳолатда намозда авратни беркитиш шарти топилмай, ўзлари билмаган тарзда намозлари зиммаларидан соқит бўлмай қолади.

Мўмин-мусулмон банда ўзи учун қулай, авратини тўлиқ ёпиб турадиган, намозни тўкис адо этишга имкон берадиган кийим кийиши лозим. Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

يَا بَنِي آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ

яъни: “Эй, Одам авлоди! Ҳар бир масжид (намоз) олдидан зийнатларингиз (пок кийимларингиз)ни (кийиб) олингиз” (Аъроф сураси, 31-оят).

Мазкур ояти каримага кўра яшаётган ерида қандай кийим кийиш жорий бўлса, ўшани кийиб, намоз ўқиш мустаҳаб, уни тарк қилиш эса макруҳ саналади.

Одатда аврат очилиб қоладиган кийимларни кийиш макруҳи таҳримий ҳисобланади. Агар намоз ўқиш вақтида аврат аъзосининг тўртдан бир қисми узрсиз бир муддат (яъни, намоз ичидаги фарзлардан бирини адо этиш муддатича) очилиб турса, намоз бузилади.  

Аллоҳ таоло барчаларимизни сўз ва амалда содиқлар жумласидан айлаб, ёлғон ва беҳуда гаплардан узоқда юрадиган Ўзининг севимли бандалардан қилсин! Омин.

Эслатма: Муҳтарам имом домла! Ҳар жума маърузасининг охирги  5-6 дақиқасини фиқҳий масаланинг баёнига ажратишингиз ҳамда жума иш куни бўлганлиги учун намозхонларни кўп ушланиб қолишларига йўл қўймаслигингиз сўралади!

Палатада икки киши ётибди: бири деразанинг тагида, иккинчи узоқроқда. Иккаласининг ҳам дарди оғир. Деразанинг тагида ётган бемор ҳар куни деразадан ташқарига боқиб, кўрганларини деразадан чапроқдаги беморга гапириб беради: “Дарахтлар ям-яшил, қушлар, капалаклар учиб юрибди, чечаклар очилган, офтоб чарақлаб турибди, болачалар боғда ўйнаб юришибди, ёш-яланг скамейкада ўтириб мириқиб суҳбатлашяпти, атрофга шодон кулгулар жаранги таралмоқда...”

Деразадан узоқдаги одам унинг гапириб берганларини тасаввурида жонлантириб кулимсираб, қандай ажойиб... деб қўяди.

Бир кеча дераза остидаги беморнинг аҳволи оғирлашди. “Ёрдам бер менга”, дея инграниб палатадошини уйғотди. “Ҳамшираларни чақиринг”, дея ёлворди. Деразадан узоқдаги касал уйғонди, боқдики, ҳамхонасининг аҳволи жиддий, аммо орқа ўгириб олиб ётаверди. Негаки, у дераза остига кўз тиккан эди, ягона орзуси дераза остидаги ўринга ўтиб ётиш эди.

Дераза остидаги бемор ўша тунда инграй-инграй жон берди. Деразадан узоқдаги бемор тонгда  уйғониб қараса, дераза остидаги ўрин бўш турибди. Буни кўриб хурсандлиги ичига сиғмай тиржая бошлади... энди унинг у ерга ўтиб олишига ҳеч қандай тўсиқ йўқ. Сўнгра ҳамширалар келди.  Бемор ҳамшираларга: “Мен дераза остига ўтишни хоҳлайман”, деди. Ҳамширалар уни айтган жойига ўтказиб қўйишди.  У севинганидан завқи ичига сиғмай бўйнини чўзиб деразадан ташқарига қаради. Не кўз билан кўрсинки, дераза ортидан қизғиш девордан бошқа ҳеч нарса кўринмас эди...

Дамин  Жумақул

«Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар ҳузурига (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз! Дунё ҳаётида ҳам, охиратда ҳам биз сизларнинг дўстларингиздирмиз. Сизлар учун (жаннатда) кўнгилларингиз тилаган нарсалар ва сизлар учун у жойда истаган нарсаларингиз муҳайёдир. (Бу) мағфиратли ва меҳрибон зот (Аллоҳ томони)дан бўлмиш зиёфатдир”» (Фуссилат сураси, 30-33-оят).

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу) айтадилар: “Ушбу оят Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) ҳақида нозил бўлди. Мушриклар: “Роббимиз Аллоҳ”, деб айтардилар, аммо Унга ширк келтиришарди. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Роббим Аллоҳ шериги йўқ, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Аллоҳнинг бандаси ва расулидир”, деб жавоб қайтарарди.

Умар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади. «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ” ояти нозил бўлганда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Яҳудий ва насронийлар Аллоҳ таолога ширк келтирдилар. Лекин умматим Роббим Аллоҳ дейди ва У зотга бирор нарсани шерик қилмайди”, дедилар.

Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) айтади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар» оятини ўқидилар ва: “Одамлар: “Роббим Аллоҳ”, дедилар. Аммо уларнинг аксарияти куфр келтирдилар. Ким Роббим Аллоҳ деб вафот этса, батаҳқиқ тўғри йўлда бўлганлардан бўлибди”, дедилар.

Саид ибн Имрон (розияллоҳу анҳу) айтади: “Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) ҳузурида «Албатта: “Роббимиз – Аллоҳ”, деб сўнгра тўғри бўлган зотлар» оятини тиловат қилдим”. Шунда саҳоба (розияллоҳу анҳу): “Улар Аллоҳ таоло ширк келтирмайдиганлар”, деди.

Тафсирларда «тўғри бўлган зотлар...» “Аллоҳ таоло яккадир, Унинг шериги йўкдир”, деб айтувчи, ушбу ақидада дил ва амал билан доимо собит бўлувчи ҳамда Аллоҳ таоло буюрган солиҳ амалларни адо этувчи ва қайтарганларидан қайтувчи бандалар дейилган.

Суфён ибн Абдуллоҳ Сақафий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Ё Расулуллоҳ менга бир ишни айтингки, уни маҳкам ушлай”, дедим. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Роббим – Аллоҳ, сўнг тўғри бўл”, дедилар. Мен: “Ё Расулуллоҳ! Менга энг катта зарар келтирадиган нарса нима?” деб сўрадим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тилларига ишора қилиб: “Мана бу”, дедилар (Имом Муслим, Имом Термизий, Имом Насоий ривояти).

Тўрт халифаи рошидин (розияллоҳу анҳум) «тўғри бўлган зотлар...»нинг фазилатларини турлича шарҳлаганлар: Ҳазрат Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Сўзи ва амали бир бўлган, Аллоҳ таолога бирор нарсани шерик қилмайдиганлар”, деганлар.

Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) минбарда туриб ушбу оятни ўқиди ва: “Аллоҳ таолога итоат этишда бардавом бўлувчилар. Яхшиликка буюриб, ёмонликдан қайтарувчилар”, дедилар. Ҳазрат Усмон (розияллоҳу анҳу): “Амалларни холис Аллоҳ учун адо этувчилар”, Али (розияллоҳу анҳу) эса: “Фарзларни бажарувчилар”, деганлар.

Ҳазрат Абу Бакр (розияллоҳу анҳу) саҳобалардан оятдаги «тўғри бўлган зотлар...» кимлар экани ҳақида сўрадилар. Улар: “Гуноҳ қилмайдиганлар”, деб жавоб беришди. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу): “Қийинлаштириб юбордингиз. Ундай эмас, балки имон келтиргандан кейин Аллоҳ таолога ширк келтирмайдиганлар”, дедилар.

Абу Лайс Самарқандий «тўғри бўлган зотлар...»нинг сифатларини бундай баён қилади: ғийбат қилмайдиганлар, гумондан сақланувчилар, мазахдан узоқ бўлганлар, номаҳрамларга қарашдан кўзини тиювчилар, рост сўзловчилар, хайр, садақа қилувчилар, исроф қилмайдиганлар, кибрга берилмайдиганлар, намозни ўз вақтида адо этувчилар, жамоатга эргашувчилар.

Ана шундай сифатлар билан хулқланган бандалар охиратдаги ҳоллари, қилиб ўтган амаллари натижаси қандай бўлиши ҳақида хавфсираганларида фаришталар уларнинг қалбига хотиржамлик бағишловчи бундай хушхабарлар етказишади: «Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз. Биз ҳаёти дунёда ҳам, охиратда ҳам сизларнинг дўстларингиздирмиз!»

Ушбу оят тафсирида аллома, доктор Ваҳба Зуҳайлий (раҳимаҳуллоҳ) айтади: “Фаришталар мўминларга уч ҳолат: вафот этаётганда, қабрда ва қайта тирилганда яқин келадидар ва: “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар. Сизлар учун ҳеч қандай хавф-хатар йўқ. Чунки сиз ҳаётлик вақтингизда «Роббимиз – Аллоҳ» дедингиз ва ўша сўзда собит турдингиз. Сизларга ваъда қилинган жаннатга киришингиз ва у ерда абадий қолишингиз ҳақида башорат берамиз. Дунё ҳаётида Аллоҳ таоло бизни сизларга химоячи, дўстингиз қилиб кўйганидек, охиратда ҳам сизлар билан биргамиз”, дейдилар”.

Фаришталар мўминларга жаннат башоратини бериш билан бирга, жаннат васфини ҳам баён этадилар: «Сизлар учун (жаннатда) кўнгилларингиз тилаган нарсалар ва сизлар учун у жойда истаган нарсаларингиз муҳайёдир».

Шайх Муҳаммад Мутаваллий Шаъровий (раҳимаҳуллоҳ) ушбу оятнинг шарҳида: “Замонавий илму фан ютуқлари қанчалик ривожланмасин, кўнгил истаган нарсани махсус тугмача топиб босмагунча муҳайё қила олмаслар. Жаннатда эса, кўнгилга келтирилса бас, у муҳайёдир. Жиҳозга ҳожат йўқ”, дейди.

Жаннатда кўнгил нимани тусаса, ўша нарса дарҳол муҳайё қилинади. Жаннатда жаннат аҳли учун фақат роҳат-фароғат, анвойи нозу неъматлар бўлади, у ерда ўлим, касаллик, мусибату ғам-ташвиш бўлмас: «Албатта, жаннат аҳли у кунда (роҳат ва фароғат) иш(лари)билан шоддирлар» (Ёсин сураси, 55-оят).

Жаннат аҳли турли хил ширин мевалар истеъмол қиладилар: «...Ризқ этилган мевалардан ҳар гал тановул қилганларида: «Бу илгари биз еган меваларнинг худди ўзи-ку?!» – дейдилар. Зеро, уларга (сурати)бир-бирига ўхшаш мевалар берилган эди...» (Бақара сураси, 25-оят).

Жаннатдаги ноз-неъматларнинг ташқи кўриниши худди бу дунёдагига ўхшаш бўлиб, мазасининг тотлилиги билан фарқ қилар экан. Жаннат аҳли тановул қилмай туриб: “Бу олдин (дунёда) тановул қилган нарсаларимизнинг ўзи-ку!” дер эканлар. Еб кўрганларидан кейин эса, жаннат меваларининг мислсиз тотли эканига амин бўлар эканлар.

Зикр этилган жаннат ва унинг неъматлари «Роббимиз – Аллоҳ» деган ва шунда собит бўлган мўмин-мусулмонлар учун «(Бу) мағфиратли ва меҳрибон зот (Аллоҳ томони)дан бўлмиш зиёфатдир».

Аллоҳ таоло барчамизни Ўзининг зиёфатидан баҳраманд бўлувчи бандалари қаторига қўшсин.

Абу Мансур Мотуридийнинг “Таъвилоту аҳлис сунна”,

Ваҳба Зуҳайлийнинг “Тафсирул мунийр” асарларида асосида

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади.

Алҳамдулиллаҳ вассолату вассаламу ала Росулиллаҳ ва ала олиҳи ва саҳбиҳи ва ман ваалааҳ. Аммо баъд.

Ғазаб – ҳар бир инсонда бўладиган руҳий ҳолат бўлиб, агар уни ҳаётни, обрўни, динни, молни асраш учун ишлатилса табиий ҳолат бўлади ва мақталади. Аммо ғазаб чегарадан ошса ва бошқаларга нисбатан душманлик қилишга айланиб кетса, бу ўриндаги ғазаб табиийликдан хатарли ҳолат тарафига ўтиб кетган бўлади.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ғазабланар эдилар. Аммо у зот алайҳиссаломнинг ғазаблари Аллоҳ учун бўларди, ўз нафслари учун эмас. У зот агар ғазаблансалар, юзларини тескарига ўгириб, бурилиб олардилар. Агар хурсанд бўлсалар, кўзларини пастга қаратиб олар эдилар. У зот алайҳиссалом “Курашда енгган кучли эмас. Кучли деб ғазаби келганда ўз нафсига эгалик қила олган кишига айтилади” деганлар. Муттафақун алайҳ.

Ғазаб чиққан пайтда юз ўгириб, тескари қараш яхши услубдир. Агар инсоннинг ғазаби келса, сўзи қўполлашади, неъматни инкор этади ёки яхшиликни ман қилади ёхуд зулмга ўтади. Кўплаб гуноҳларнинг уруғи ғазабга бориб тақалади. Шунинг учун ҳам ҳалимлик хулқларнинг саййидидир.

Шу ўринда бир қиссани келтирсак:

“Жуда асабий, ғазаби тез чиқадиган бир йигит бор эди. Тез-тез асабийлашиб, эс-ҳушини йўқотадиган бир аҳволга келарди. Бир куни отаси унга бир идиш тўла мих берди ва “Ўғилчам, ҳар гал ғазабинг қайнаган пайтда мана шу михдан бир дона олиб, боғимизнинг ёғоч панжарасига қоқиб чиқасан” деди. Ўғил отаси айтгандек қилиб, ҳар гал асабийлашган чоғда бир михни олар ва ўша ёғоч тўсиққа қоқар эди. Биринчи куннинг ўзидаёқ 37 дона мих қоқди. Лекин михни ёғочга киритиш осон эмасди. Мих қоқишга қийналгани сайин ғазабини ичига ютишга урина бошлади.

Бир неча кун ўтгандан кейин бир кунда бир неча дона мих қоқадиган бўлди. Бир неча хафтадан сўнг асабийлашган пайтда ғазабини ичига ютиб, бир дона ҳам мих қоқмайдиган бўлди. Отасининг олдига бориб, “Отажон, Аллоҳга ҳамд бўлсинки, ғазабим чиққан пайтда асабимни жиловлашни ўргандим. Биттаям мих қоқмайдиган бўлдим” деб вазиятни тушунтирди. Буни эшитиб ота хурсанд бўлди ва ўғлига “Энди сен қоққан михларингни бирма-бир суғуриб чиқасан” деди.

Ўғил отаси айтгандек қилди. Михларни бирма-бир суғуриб чиқди. Қараса, ўтган қисқа муддат ичида 200 дона мих қоққан экан. Ўғил ишни тугатиб, отасининг олдига борди ва бўлган воқеани баён қилди. Ота ўғлини ўша ёғоч тўсиқ олдига олиб борди ва ундаги тешикларга ишора қилиб, “Ўғлим, ғазабингни босишни ўрганиб яхши иш қилдинг. Лекин мана бу тешикларга қара. Энди бу ёғоч мих қоқилишидан аввалгидек ҳолатига қайтадими?” деди. Йигит эса ғазабнинг оқибати қандай бўлишини тушуниб етди”.

Сиз ғазабланиб турганингизда гапирсангиз, бошқаларнинг юрагида ана шундай тешикларни қолдирасиз. Кейинчалик ғазабдан тушиб, ўша одамлардан узр сўрарсиз. Аммо тешикларни ўз ўрнига келтириш қийин. 

Ғазабнинг турлари 

Ғазаб бир неча турли бўлади. Ғазабнинг ижобийси ҳам, салбийси ҳам бор. Масалан, болаларга ғазаб қилиш салбийдир. Худди шунингдек, нафси учун ғазаб қилиш, бирор моддий фойдани қўлдан чиқаргани учун, бир касбга эришолмагани учун, шаҳватини қондириш имконини қўлдан бергани учун ғазаб қилиш қоралангандир. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай ғазабдан қайтарганлар.

Аммо Аллоҳ розилиги учун, динининг ҳимояси учун, ҳаром иш содир бўлганда, бировнинг ҳаққига тажовуз қилинганда, бировга зулм қилинганда ғазаб қилиш ижобийдир, мақталгандир, шартдир.

Ғазабнинг уруғи руҳий кечинмаларга бориб тақалади. Масалан, яхши кўрмаслик, тақдирлашнинг йўқлиги, ўсишнинг тўхтаганлиги ва ҳоказо. Бирор шахсга нисбатан моддий ва маънавий таҳдид бўлишидан қўрқиш, хавотирланиш, шунингдек, очлик, касаллик, руҳий сиқилиш, ғазабнок отага тақлид қилиш, болани ҳаддан ташқари кўп тергаб юбориш, болани қисиш кабилар ҳам ғазабга сабаб бўлади.

Психологлар “Ғазаб вазиятнинг ўзидан келиб чиқмайди, балки вазиятни нотўғри тушунишдан келиб чиқади. Шунинг учун сизнинг ғазабланишингизда кимдир эмас, сизнинг нотўғри тушунчангиз, ҳолатни хато баҳолашингиз сабаб бўлади. Баъзида “Фалончи мени ғазабимни келтирди”, “Фалончи мени асабийлаштирди” дейсиз. Сизни ғазабланишингизга фалончи эмас, ўзингиз, фикрларингиз, ишларни баҳолашингиз сабаб бўлади. Шунинг учун муолажани ташқаридан изламанг. Ўз нафсингизда ечим яшириниб ётибди” дейишади. 

Ғазабнинг босқичлари 

Инсонда ғазаб бир неча босқичда бўлади.

Олдин пайдо бўлади, кейин кучайиб боради, зиёдалашади, бу кучайиш тил ёки қўл орқали намоён бўлади. Кейин зеҳнни чалкаштиради. Охирида киши ўзини маломат қилади ва ғазабидан тушади. 

Ғазабнинг муолажаси 

Ғазабни ичга ютувчиларнинг ажрини кўз олдига келтириш.

وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ

“Роббингиздан бўлган мағфиратга ва кенглиги осмонлару ерча бўлган, тақводорлар учун тайёрлаб қўйилган жаннатга шошилинг. Улар енгилликда ҳам, оғирликда ҳам нафақа қиладиганлар, ғазабини ютадиганлар ва одамларни авф қиладиганлардир. Аллоҳ яхшилик қилувчиларни ёқтиради (Оли Имрон сураси, 133-134-оятлар).

Ғазабни ичга ютиш жаннат аҳли бўлган тақводорларнинг битта сифатидир.

Саҳл ибн Муоз ибн Анас отасидан, отаси Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Ким ғазабини сочишга қодир бўла туриб, уни ичига ютса, Аллоҳ таоло қиёмат куни уни барча халқларнинг олдида чақиради ва унга истаган ҳурни танлаш имконини беради”. Абу Довуд ва Термизий ривоят қилишган.

         Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтадилар: “Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга “Менга бир ишни буюринг ва уни қисқа қилинг, токи мен тушунай” деди. Шунда у зот алайҳиссалом “Ғазаб қилма!” дедилар. Бояги одам саволини бир неча такрорлаган эди, у зот алайҳиссалом “Ғазаб қилма!” дедилар”. Бухорий ва Термизий ривоят қилишган.

Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам  “Орангизда кучли, полвон ким?” деб сўрадилар. Биз “Одамлар енга олмаган киши” дедик. Шунда у зот алайҳиссалом “Ундоқ эмас. Чинакам кучли, полвон одам ғазаби келганда ўзини ушлай олган одамдир” дедилар. Абу Довуд ривояти. 

Ғазабни қандай қилиб бошқариш мумкин? 

Инсон фикрлар, ҳис-туйғулар ва сулукдан иборатдир. Агар фикрларига эгалик қилолса, ҳис-туйғулари ва сулукига ҳам эгалик қила олади. Ана ўшанда у асабийлашишдан узоқ ҳолда бахтиёр ҳаёт кечиради. 

Қуйидаги бешта насиҳат сизга ғазабни ичга ютишингизда ёрдам беради:

1. Аллоҳ таолодан шайтоннинг ёмонлигидан паноҳ сўранг!

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деган:

وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

“Агар сени шайтон васвасасидан бир васваса тутса, Аллоҳдан паноҳ сўра. Албатта, У зот ўта эшитгувчи ва ўта билгувчи зотдир”. (Агар шайтон васвасага солиб, сени ёмонликларни яхшилик билан қайтаришдан айнитмоқчи бўлса, Аллоҳ таолонинг Ўзидан паноҳ сўра. Унга сиғин. У сени сақлайди. “Албатта, У зот ўта эшитувчи ва ўта билувчи зотдир”. У ҳар бир муҳтожнинг илтимосини эшитади. Даъватчи буни яхши англаши лозим.) (Фуссилат сураси, 36-оят).

Сулаймон ибн Сурд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади “Икки киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида сўкишдилар. Биз ўша ерда эдик. Бир пайт улардан бири шеригини ғазабнок, юзи қизарган ҳолда ҳақорат қила бошлади. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам “Мен бир калимани биламан. Агар шуни айтса, ундан ўзида топаётган нарсаси (ғазаби) кетади. Агар “Аъузу биллаҳи минаш шайтонир рожийм” деса, (ғазаби кетади)” дедилар”. Муттафақун алайҳ.

2. Ҳолатингизни ўзгартиринг!

Ўзингиз турган ҳолатдан бошқа ҳолатга ўтинг. Агар турган бўлсангиз, ўтиринг. Агар ўтирган бўлсангиз, ёнбошлаб олинг. Агар ҳаракат қилаётган бўлсангиз, тўхтанг. Агар машинангизни миниб кетаётган бўлсангиз, йўл четига тўхтанг...

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Агар сизлардан бирингиз ғазабланса, тик турган бўлса, ўтирсин! Шунда ғазаби кетса, кетди. Кетмаса, ёнбошлаб олсин!” дедилар. Абу Довуд ва Аҳмад ривоят қилишган.

3. Ғазабингизни сув билан совутинг!

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Албатта, ғазаб шайтондан. Шайтон эса оловдан яратилган. Олов эса сув билан ўчади. Бас, агар сизлардан бирингиз ғазабланса, таҳорат қилсин!” Абу Довуд ва Аҳмад ривоят қилишган.

4. Гапирмасликка урининг!

Ғазабланиб турганингизда гапирманг! Бу бироз машқ, ўрганиш, ўзлаштиришни талаб этади. Ғазабланиб турганингизда гапирмасликка ўзингизни ўргатинг! Чунки, кўпинча ғазаб пайтида хато гапириб қўясиз.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Агар сизлардан бирингиз ғазабланса, сукут сақласин!” деганлар. Имом Аҳмад ривояти.

5. Уйдан чиқиб кетинг!

Агар ғазаби чиққан одам ҳолатини ўзгартирса, турган одам ўтирса ҳам, таҳорат қилса ҳам ғазаби кетмаса, сукут қилиш қўлидан келмаса, афзали уйдан чиқиб кетиши керак. Ғазаби чиққан одам уйида туравермаслик керак. Гап кўпайиб, ғазаб тошиб, охири иш ёқимсиз ҳолатгача бориб етиши мумкин. Шунинг учун то ғазаби босилгунча ташқарига чиқиб туриш керак. Ғазаби босилиб, ўзига келса, кейин яна уйига қайтиб келаверади. 

Хулоса 

Биз юқорида айтган ғазаб салбий ғазаб эди. Ижобий ғазаб нима эканлигини ҳам айтиб ўтдик. Ғазабланиш керак бўлган ўринда ғазабланиш шарт. Масалан, биров диннинг, ислом шиорларининг, уламоларнинг устидан кулаётган, бировга зулм қилинаётган, бировнинг ҳаққи поймол этилаётган вақтларда ғазабланиш шарт бўлади. Аммо қайтарилган ўринларда ғазабланишдан тийилиш керак.

Ҳаёт қисқа, саломатлик энг муҳим нарсалардан бири. Шундай экан, ғазабланманг!   

Аҳмад Рабоҳнинг мақоласини

Нозимжон Иминжонов таржима қилди