Яқин бир йил давомида Туркиянинг Кир шаҳрида 800 йиллик тарихга эга «Жажабей» мадрасасини реставрация қилиб чиқишади. ЮНЕСКО маданий мерос рўйхатига киритилган ушбу мадрасанинг 21 метрлик баландликдаги минораси ҳам анъанавий тарзда, ҳам обсерватория сифатида қўлланилган.
«Исламосфера» нашрининг хабарига кўра, ушбу мадраса 1217 йилда султон Кайхусравнинг Кир шаҳридаги беги бўлмиш таниқли давлат арбоби Жажабей фармони билан қурилган.
Мадрасага киравериш эшиклари устида икки шар ўрнатилган бўлиб, улар Ер ва Қуёшнинг тимсоли ҳисобланади. Ичкарига киришда очиқ гумбазли яримдоира зал ва унинг марказида ҳовуз жойлашган. Ушбу ҳовузнинг вазифаси тескари ағдарилган телескоп вазифасини ўтаган. Тунда очиқ гумбаз орқали сувда юлдузли осмон акс этар эди. Шундай қилиб, фалакшунослар толибларга Қуёш тизими ва коинотнинг тузилиши ҳақида кўргазмали равишда гапириб бериш имконига эга бўлганлар. Ҳовуз тубига 12 поғона олиб боради. Ҳовуздан кейинроқда икки томонда икки устун қад кўтариб турибди, унда аниқ масштабга риоя қилган ҳолда қуёш тизимининг тасвири берилган. Энг катта айлана Қуёшнинг тимсоли бўлса, бир-бирининг устига қўйилган шарлар эса сайёраларни билдиради.
Мадрасада 8 та ўқув хоналари мавжуд. Бино фасадида яна 3 та ракеталар шаклидаги устунлар мавжуд. Улардан бири гўёки олов билан бирга бўладиган ракетани коинотга учириш босқичи, иккинчиси – унинг баландликни олиш босқичини тасвирлайди.
Шуниси қизиқки, Жажабей мадрасасининг фаолиятига ўша пайтда Кўнёда яшаган мавлоно Жалолиддин Румий катта баҳо берган. Буюк ўзбек астрономи Мирзо Улуғбек эса ғарбий Туркманистонда Жажабей мадрасига ўхшаш обсерваторияга асос солган эди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
