Ўзбекистоннинг маданий ва тарихий мероси, ислом динининг инсонпарварлик тамойилларини тарғиб этиш мақсадида Имом Бухорийнинг «Саҳиҳул Бухорий» асари асосида ўтказиб келинаётган «Ислом санъати» халқаро онлайн кўргазмасига чет эл жамоатчилигининг қизиқиш ортиб, тадбирнинг географияси тобора кенгайиб бормоқда. Бу галги кўргазма Франция илмий-маданий жамоатчилигига намойиш этилди.

Тадбир Ўзбекистоннинг Франциядаги элчихонаси кўмагида Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази, Буюк Британиянинг Лестер университети ва “Dacore IT” ташкилоти томонидан ташкил этилди.

Унда юртимизнинг таниқли уста-рассомлари билан бирга, ёш ижодкорлар ўз санъат асарларини. Ўзбек миллий санъати, маданияти ва илм-фанини тарғиб этаётганлар қаторида миниатюрачи, китоб санъати бўйича рассом, хаттот, графикачи рассом ва фотосуратчи каби ёш истеъдод эгалари бор.

Таомилга биноан, «Сўғдиёна» миллий чолғу-асбоблари камер оркестри жамоаси кўргазма учун махсус тайёрланган «Зикр» номли композициясини тақдим этди.

Имом Бухорийнинг ҳадис тўплаш йўлидаги меҳнати ва илмий изланишларини акс эттирувчи ушбу кўргазма қатор ижодкорларни бир жойга тўплади. Тадбир учун яратилган барча санъат асарлари «Саҳиҳул Бухорий» тўпламидан илҳомланган санъат усталарининг ижод маҳсули ҳисобланади. Уларни бир хайрли мақсад – ўз асарлари орқали ислом динининг ақл-заковат, адолат, тинчлик ва бағрикенгликни мужассам этган эзгу ғояларини халқаро миқёсда санъат мухлисларига тарғиб этиш нияти бирлаштириб турибди.

Кўргазманинг очилишида Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази директори Ш.Зиёдов бундай тадбирлар табаррук заминимиздан етишиб чиққан улуғ алломалар меросини жаҳон оммасига тарғиб этиш баробарида, халқлар ўртасидаги илмий-маърифий алоқаларни ривожлантиришга ҳам хизмат қилишини таъкидлади. Марказ томонидан халқаро ҳамкорлик, илмий-тадқиқот йўналишида олиб борилаётган ишлар, эришилаётган натижалар ҳақида маълумот берди.

Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази Матбуот хизмати хабарига кўра, муассаса томонидан ўтган давр мобайнида бажарилган ишлар ва эришилган ютуқлар акс эттирилган видеоролик намойиш этилди.

– Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази билан ҳамкорликда «Ислом санъати» туркум кўргазмаларининг навбатдагисини ташкил этиш бизга катта мамнуният бахш этади. Ўзбекистон қадим тарихга эга мафтункор ва гўзал мамлакат. Буюк ипак йўлининг чорраҳасида жойлашган, Самарқанд, Бухоро, Хива ва Марғилон каби кўҳна илм-маърифат марказлари билан донг таратган бу мамлакат бутун инсоният цивилизацияси ривожига катта ҳисса қўшган. Исломнинг олтин даврини яратган Муҳаммад Хоразмий каби мутафаккирлар шу замин фарзандлари ҳисобланиши кўп нарсадан дарак беради, – деди кўргазмада иштирок этган Лестер университети доценти Марта Гаспарин хоним.
Кўргазма иштирокчиларда катта таассурот қолдирди. Санъат асарлари эса дунёнинг бошқа гўшаларини забт этиш учун аллақачон йўлга отланган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси томонидан таниқли шоирлар Жамолиддин Муслим ва Носиржон Юсуповнинг «Шоҳ Машраб ихлосмандлари» номли китоби тақдимоти ўтказилди.

ЎзА хабарига кўра, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси ўринбосари Ғайрат Мажид, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийи Мирзо Кенжабек, шоир Сирожиддин Рауф ва бошқалар тақдимоти ўтказилаётган китобнинг мазмун-моҳияти ҳақида ўзларининг фикр-мулоҳазаларини билдиришди. Муаллифлар китобни тўплаш, ёзиш ва чоп этиш машаққатлари ҳақида гапирди.

Наманганлик маърифатли зиёкор Юсуфхон Алихонов ҳақидаги мазкур китоб ўқувчининг тафаккури юксалишида, ёшлар тарбиясида алоҳида аҳамиятга эгадир. Чунки Юсуфжон Алихоновнинг босиб ўтган умр йўли ибратли ҳаёт мактабидир.

Бинобарин, китоб қаҳрамони мумтоз адабиётимиз намоёндаларининг чин ихлосмандидир, десак муболаға бўлмайди. Хусусан, асарда Шоҳ Машраб ижодига бўлган эҳтиром кўрсатилган. Шунингдек, Наманган тарихи, унда етишиб чиққан алломалар, шоирлар, асори атиқалар тўғрисида маълумот бериб ўтилган. Бу эса юртимиз тарихига қизиқувчилар учун муҳим манба вазифасини ўтайди.

– Китоб асосан уч қисмдан иборат, – дейди Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси Жамолиддин Муслим. – Биринчи қисмида – қаҳрамонимизнинг ҳаёти, фаолияти, ижодий гурунглар, иккинчи қисмида – «Машраб издошлари» гурунгги аъзоларининг ижодларидан намуналар, учинчи қисмида – у киши билан олиб борган изланишларимиз, Намангандаги тарихий ёдгорликлар, улуғ алломалар ҳақидаги маълумотлар ўрин олган. Китобимизни тасаввуф илмини мустаҳкам эгаллаган устозларимиз юқори баҳолашяпти. Бундан ижодкор сифатида мамнунман.

Китоб «Олтин нашр» нашриёти томонидан 2000 нусхада чоп этилган. Унда «Шоҳ Машрабнинг Нурота сафари», «Баҳри тавили Машраби шаҳид», «Яқин ўтмишда Наманган», «Хасти Лангар зиёратгоҳи», «Тарих тилга кирганда» номли қатор мақолалар, хотиралар берилган.

Эслатиб ўтамиз: Жамолиддин Муслимнинг ҳозиргача «Кўкка ўрлаётган изтироб», «Қалб истеҳкоми», «Муҳаббатли манзиллар», «Шаффоф булоқлар», «Тўкилмас япроқлар» каби шеърий тўпламлари китобхонлар эътиборига ҳавола этилган.

Тақдимотда сўзга чиққанлар мазкур тўпламнинг энг муҳим жиҳатларига тўхталиб ўтишди. Бу каби улуғ аждодларимиз, буюк тарихимиз ҳақида сўзловчи асарлар халқимиз учун, ёшларимиз учун кўпроқ кераклиги хусусида таъкидлашди.

– Машраб ҳақида чала, узуқ-юлуқ гаплардан воз кечиш вақти келди,– дейди шоир Мирзо Кенжабек. – Китоб билан танишар эканман, унда Машраб шахсиятига тўғри баҳо берилгани, муаллифларнинг тасаввуф илмидан чуқур хабардор эканлигидан мамнун бўлдим. Тўғри, китоб тарғибга муҳтож эмас, аммо фойдали, кишиларга маърифат уруғини сочувчи китобларни тарғиб қилиш фойдадан холи эмас.

Муаллифлар йиғилганларга «Шоҳ Машраб ихлосмандлари» китобини улашишди. Тадбирда Машраб назмига мурожаат этилиб, ғазаллари шарҳланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Ислом дини – эътиқод, шариат ва ахлоқдан ташкил топган бўлса, ижтимоий ҳимояга муҳтож кишиларга раҳнамолик қилиш ана шу учовининг ҳар бири билан чамбарчас боғлиқдир. Эътиқод ва имон билан боғлиқлик жиҳати – Аллоҳ таоло ҳамма нарсанинг эгаси деган ақидага таянади. Албатта, Аллоҳ бандаси қўлидаги молидан бир қисмини муҳтожларга беришни амр қилган. Мўмин киши эса ўз ақидасига содиқ қолган ҳолда ушбу буйруқни бажаради. Чунки Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади, “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ён қўшниси оч ўтирганини била туриб қорни тўқ ётган киши мўмин эмас”, дедилар” (Ҳоким ривояти).

Муҳтарам юртбошимизнинг ижтимоий ҳимояга муҳтож кишиларга кўрсатаётган мурувватларининг чеки йўқ. Уларни қўллаб-қувватлаб уй-жой билан ва уларга моддий аҳволларини ўйлаб иш билан таъминлаётганлари таҳсинга сазавордир.

Ижтимоий ҳимоянинг шариат билан боғлиқлиги Исломнинг арконларидан бири бўлмиш закотда яққол намоён бўлади. Аллоҳ таоло закот олишга ҳақли бўлган кишиларни Қуръони каримда бирма-бир баён қилган:

“Албатта, садақаларни фақат фақирлар, мискинлар, унда (садақа ишида)ишловчилар, диллари ошна қилинувчи (кофир)лар, (пул тўлаб озод этилувчи) қуллар, қарздорларга ва Аллоҳ йўлида ҳамда йўловчига (мусофирга бериш) Аллоҳ (томони)дан фарз (этилди). Аллоҳ илмли ва ҳикматли зотдир”. (Тавба сураси, 60-оят).

Ижтимоий ҳимоянинг исломий ахлоқ билан боғликлигини бошқа садақалар борасида кўриш мумкин.

“Улар (ҳозирда ўз зиммаларига олган) назрларини адо қилурлар ва ёмонлиги (даҳшатлари) кенг ёйилувчи кундан қўрқурлар. Таомни эса суюб турсалар-да, (ўзлари емасдан) мискин, етим ва асирларни едирурлар. (Улар айтурлар): “Бизлар сизларни фақат Аллоҳ “юзи” учун таомлантирурмиз. Сизлардан (бу иш учун) бирор мукофот ва миннатдорчилик кутмасмиз. (Инсон сураси, 7-9-оятлар).

Шуни ҳам айтиб ўтиш жоизки, Исломдаги ижтимоий ҳимоя фақат моддийлик билан чекланиб қолмайди, балки ижтимоий ва руҳий жиҳатдан қўллаб-қувватлашни ҳам назарда тутади.  

Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Биродарингнинг юзига табассум билан боқишинг ҳам садақа, яхшиликка буюришинг ҳам садақа, ёмонликдан қайтаришинг ҳам садақа, йўлдан адашган кишини тўғри йўлга солиб юборишинг ҳам садақа, кўзи ожиз кишига ёрдам беришинг ҳам садақа, йўлни юзида ётган тошни, тиканни, суякни четга олиб қўйишинг ҳам садақа, челагингдаги сувдан биродарингни челагига қуйиб беришинг ҳам садақадир”, дедилар” (Имом Термизий ривояти).

Шунингдек, Ислом динида беморларни зиёрат қилиш, таниган-танимаганга салом бериш, жанозада иштирок этиш, марҳумнинг яқинларига таъзия билдириш борасида ҳам кўрсатмалар берилган ва бу амаллар учун улуғ савоблар ваъда қилинган. Буларнинг барчаси инсонларнинг кўнглига хурсандчилик бағишлайдиган, ижтимоий алоқани янада мустаҳкамлайдиган исломий фазилатлар саналади.

Айни пайтда Ислом динида муҳтожга ёрдам қўлини чўзишдан қочиш қаттиқ қораланади. Қуйидаги ҳадисдан шу маънони англаш мумкин:

 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилиб айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қиёмат куни Аллоҳ азза ва жалла айтади: Эй, Одам боласи! Мен бетоб бўлдим, сен эса мени кўргани келмадинг! У айтади: Эй, Раббим! Сен оламларнинг раббиси бўлсанг, мен сени қандай кўргани бораман? У айтади: Фалон бандам бемор бўлганини билиб туриб, уни кўргани бормадинг. Агар уни кўргани борганингда, ўша ерда мени топган бўлар эдинг. Эй, Одам боласи! Сендан таом сўрадим, сен эса бермадинг. У айтади: Эй, Раббим! Сен оламларнинг раббиси бўлсанг, мен сени қандай таомлантирай? У дейди: Фалон бандам сендан таом сўраганда сен бермадинг. Агар берганингда ўша савобни ҳозир шу ерда топган бўлар эдинг. Эй, Одам боласи! Мен сендан сув сўрадим, сен бермадинг. У айтади: Эй, Раббим! Сен оламларнинг раббиси бўлсанг, сенга қандай қилиб сув берай? У дейди: Фалон бандам сендан сув сўради, сен бермадинг. Агар берганингда ўша савобни мени ҳузуримдан топишингни билмасмидинг?” дедилар” (Имом Муслим ривояти).

Исломда ижтимоий ҳимоя нафақат мўмин-мусулмонлар ўртасида бўлиши, балки мусулмон жамиятида яшаётган бошқа дин вакилларига ҳам ғамхўрлик қилиниши лозим экани таъкидланган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисларининг бирида: “Ким зиммийга азият етказса мен у билан хусуматлашаман. Мен ким билан хусуматлашсам қиёмат кунида ундан ҳаққимни оламан”, деганлар.

            Зикр қилинишича, Умар ибн Абдулазиз Басра шаҳридаги волийси Адий ибн Артоътга мактуб йўллаб, унда жумладан шундай ёзади: “...Сўнгра, қарамоғингдаги аҳли зиммалардан қайсиларининг ёши кексайиб, қуввати заифлашиб, касб қилишга қурби етмай қолган бўлса, уларга  байтул молдан етарли миқдорда нафақа ажратилишини жорий қилгин. Шунинг учунки, мен эшитган эдим, мўминларнинг амири Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу уйма-уй юриб, одамлардан тиланчилик қилиб юрган аҳли зиммалардан бўлмиш бир қарияни кўриб: Ёшлингда сендан жизя олсаг-у, кексайганингда қаровсиз қолдирсак, сенга нисбатан инсофсизлик қилган бўламиз, деганлар ва байтул молдан унга етарли миқдорда нафақа беришни жорий қилганлар”. Демак, Ислом тарихида биринчи марта давлат хазинаси ҳисобидан кексаларга ижтимоий таъминот учун нафақа тайинланиши Умар ибн Хаттоб давридан бошланган экан.

            Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Ислом дини ижтимоий ҳимоя борасида ҳар бир ҳақ эгасининг ҳаққини адо этишга кенг тарғиб қилган диндир.

Р.Киямов

Ўзбекистонга оид хориждаги маданий бойликларни тадқиқ этиш марказига Ташқи ишлар вазирлиги томонидан Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг Эронда сақланаётган «Мубаййин» асари фотонусхаси тақдим қилинди.
Бу ҳақда Ўзбекистонга оид хориждаги маданий бойликларни тадқиқ этиш маркази матбуот хизмати хабар бермоқда.

Мазкур қўлёзма эски ўзбек тилида ёзилган бўлиб, ҳар сатр остида матннинг форсча таржимаси берилганлиги билан аҳамиятли.

Заҳириддин Муҳаммад Бобур "Мубаййин" асарини 1521 йил Ҳиндистонга юришлари даврида яратди. Маснавий тарзида ёзилган, ислом ҳуқуқшунослиги ва шариат ақидаларига бағишланган бу асарда Мовароуннаҳр ва Ҳиндистонга оид ўша давр ижтимоий-иқтисодий ҳаёти бўйича қизиқарли маълумотлар ҳам жамланган. Қўлёзма эски ўзбек тилидаги энг гўзал ҳаттотлик йўналишларидан бири – насталиқ хатида кўчирилган.

Валиаҳд Ҳумоюн ва Комрон Мирзоларга дастуруламал сифатида мўлжалланган “Мубаййин”да, айни замонда, намоз, закот ва ҳаж зиёрати тўғрисида ҳам шаръий мезонлар баён қилинган.

Қўлёзма асар Теҳрон шаҳрининг “Гулистон саройи” музейи қўлёзмалар фондида сақланади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати