muslim.uz
Ривоят асосида ёзилган тафсир (1-мақола)
“Тафсиру маъсур” деганда, бирор оятнинг маъносини бошқа оят ёки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадислари билан, саҳобий ёки тобеиндан нақл қилинган сўз билан баён этиш тушунилади. Бу ерда тобеин сўзини – агар уламолар ўртасида тобеиннинг фикри раъй дейилиши ёки маъсур дейилиши ихтилофли бўлса ҳам қўшиб қўйилди. Чунки Ибн Жарир сингари баъзи муфассирлар тафсири маъсурда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан ва саҳобалардан қилинган ривоятлар билан кифояланмасдан, балки тобеинлардан қилинган ривоятларни ҳам келтирганлар.
Тафсири маъсурнинг вужудга келиш даври икки босқичдан иборат: биринчиси, ривоят даври бўлиб, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз саҳобаларига Қуръони каримнинг баъзи оятлари маъносидаги махфийликни очиб берганлар. Уни саҳобаи киромлар зеҳнларида сақлаб, оғизма-оғиз бир-бирларига, кейинчалик тобеинларга етказганлар.
Ўз навбатида, Қуръони каримнинг баъзи оятлари маъносини саҳобалар ҳам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганларига қўшимча эҳтиёжга мувофиқ ижтиҳод қилиб тафсир қилганлар.
Тобеинлар ҳам ўз даврида оятлардаги баъзи махфийликни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан ва саҳобалардан қилинган ривоятлар устига ўзлари ҳам ижтиҳод ва раъй билан халққа тушунтирганлар.
Тафсирдаги шундай ўзгариш ва кенгайиш табааъ тобеинларнинг (тобеинлардан кейинги авлод) даврида ҳам давом этди.
Иккинчиси тадвин давридир. Бу даврда биринчи бўлиб тафсири маъсур (ривоятлар асосида тафсир) ёзилди. Лекин бу даврда ёзилган тафсир алоҳида китоб бўлмасдан, балки ривоят қилинган ҳадислар китобининг бир боби сифатида ёзилган эди. Қуръон тафсирини бир боб сифатида бўлса ҳам биринчи ёзган киши Мадина имоми Ал-имом Молик ибн Анас Ал-Асбаҳий эди.
Кейинчалик ҳадисдан тафсир ажратилди ва алоҳида китоб сифатида ёзилди. Қуръони карим тафсирини алоҳида китоб шаклида биринчи бўлиб ёзган киши Али ибн Абу Талҳа бўлиб, уни Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан қилинган ривоят асосида ёзди.
Кейин Қуръоннинг бир жузъига тафсир ёзилди, унинг муаллифи Абу Равқ, ундан кейин эса уч жузъига Ибн Журайждан қилинган ривоят асосида Муҳаммад ибн Савр тафсир ёзди.
Ибн Жарирнинг ёзган тафсири эса тафсири маъсурнинг энг мукаммали бўлди. Вақт ўтиши билан тафсири маъсурда ҳам иснодсиз ривоятлар қилиш бошланиб кетди ва саҳиҳ ривоят билан носаҳиҳни ажратиб бўлмай қолди, ҳатто бу нарса ёлғон ривоятларнинг кўпайишига ҳам сабаб бўлди.
Юқорида айтилганлардан маълумки, тафсири маъсур Қуръони карим оятини Қуръон ояти, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннати, саҳоба ёки тобеинларнинг ривояти билан тафсир қилишдан иборатдир. Шундай экан, Қуръонни Қуръон билан ёки ҳадис билан қилинган тафсир шубҳасиз қабул қилинади.
Агар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбат берилган ривоятларнинг исноди ёки матни заиф бўлса, уни қабул қилинмайди, яъни мардуддир.
Аммо саҳобалар ва тобеинлардан ривоят қилинган ҳадислар билан тафсир қилинга бўлса, уларга халал аралашган бўлади ва заиф саналади. Чунки тафсир китобларида саҳобийлар номидан ривоят қилинган кўплаб ҳадислар борки, улар саҳиҳ эмасдир. Айниқса Ибн Аббос розияллоҳу ва ҳазрат Али розияллоҳу анҳу номларидан жуда кўп ёлғон ҳадислар ривоят қилинган. Шунинг учун Имом Шофеий роҳимаҳуллоҳ: “Ибн Аббосдан тафсир ҳақида юзтача ҳадис ривоят қилинган, холос” деганлар. Демак, Ибн Аббос розияллоҳу номларига нисбат берилиб, жуда кўп ҳадислар тўқилган. Тафсири маъсурнинг заиф саналишига учта сабаб бор:
- a) Тафсирда мавзуъ (ривоятга асосланилмаган, тўқилган) гапларнинг пайдо бўлиши;
Тафсирда мавзуъ гапларнинг пайдо бўлиши, уларнинг ҳадисда пайдо бўлиши билан бир вақтда бошланди. Чунки тафсир билан ҳадис бир-бирига чамбарчас боғлиқ бўлиб, улар бир-биридан мустақил бўлиши мумкин эмас. Шунингдек, ҳадисда саҳиҳ, ҳасан, заиф, ровийлари орасида ишончли, шубҳали, ёлғончилари бўлганидек, тафсирда ҳам ва муфассирлар орасида ҳам шундайлари бор.
Мавзуъ ҳадис ва тафсирларнинг пайдо бўлиши ҳижратнинг қирқ биринчи йилидан бошланди. Бу даврга келиб мусулмонлар сиёсий жиҳатдан бир неча фирқага бўлиниб кетган эдилар. Бунинг устига қалби куфр билан тўла, аммо зоҳирда ўзини мусулмон ва динпарвар қилиб кўрсатувчи кимсалар пайдо бўлиб, бундай тафриқа замони уларнинг ғаразли мақсадларини амалга оширишга, динда бузғунчиликни кўпайтиришга, дин аҳлларини йўлдан оздиришга қулай имконият яратиб берди. Натижада кўплаб ботил ривоятлар тўқилди, бу ривоятларни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳоба розияллоҳу анҳумларга нисбат берилди. Масалан: шиалар ўз мазҳабларининг афзал эканини тушунтириш ва ҳазрат Алига нисбатан кишилар қалбида муҳаббат пайдо қилиш, хаворижлар эса “аҳли сунна вал-жамоа”ни айблаш мақсадида Қуръондан бирор оятни далил келтиришга зўр бериб уринар, бунинг учун эса ривоятлар тўқиб, бу ривоятларнинг нисбатини ишончли бўлсин учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ёки бирор саҳобийга боғлаб айтар, мақсади эса бидъат ва хурофот тарқатишдан бошқа нарса эмас эди. Айниқса, мавзуъ ривоятларнинг жуда кўпи ҳазрат Али розияллоҳу анҳуга ва Ибн Аббос розияллоҳу анҳуга нисбат берилган эди. Бу икки улуғ саҳоба Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аҳли байтларидан бўлгани учун мусулмонлар ҳеч шубҳа қилмасдан ишонардилар. Аммо эътибор бериб қаралса, Али розиҳяллоҳу анҳуга фақат шиалар, Ибн Аббос розияллоҳу анҳуга фақат аббосийлар шундай нисбат берганлар.
Азизхўжа ИНОЯТОВ,
Бухоро туманидаги “Чаҳор Бакр” жоме масжиди имом-хатиби
Янги уйлар ўз эгаларига топширилди
25 декабрь куни Самарқанд вилоятида имконияти чекланган юртдошларимизнинг 92 нафарига барча қулайликларга эга замонавий уйлар совға қилинди. Шундан Самарқанд шаҳрида ана шундай фуқароларнинг 33 нафарига уй берилгани уларга ҳақиқий туҳфа бўлди. Бу ҳақда Самарқанд вилояти ҳокимлигининг матбуот хизмати маълум қилади.
Бундай тадбирлар вилоятнинг барча туманларида бўлиб ўтиб, эҳтиёжманд оилаларга арзон нархдаги уй-жойлар топширилди. Топшириш маросимларида имом-хатиблар ҳам иштирок этибмоқда.
Хабарда таъкидланишича, 2017 йил давомида Самарқанд вилоятида жами 2 мингга яқин намунавий лойиҳалар асосидаги арзон уй-жойлар барпо этилиб, ўз эгаларига топширилган. Шулар орасида 142 нафар кам таъминланган, ёрдамга муҳтож фуқароларга уй-жойларнинг бошланғич бадал тўловлари ҳомийлик маблағлари ва бошқа манбалар ҳисобидан тўлаб берилди.
Серфайз уйларга кўчиб ўтган юртдошларимизга янги хонадон муборак бўлсин.
Вакилларимиз хабар қилади: илғор имомлар тақдирланди
2017 йил 27 декабр куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Самарқанд вилояти вакиллигида йил якунига бағишланган тадбир бўлиб ўтди.
Байрамона руҳда ташкил этилган тадбирда вакиллик раҳбарияти, ходимлари, устоз домлалар, шаҳар ва туман бош имомлари ҳамда йил давомида намуна кўрсатган имом хатиблар иштирок этдилар.
Дастлаб йил давомида олиб борилган ишлар бўйича ҳисобот ўқиб эшиттирилди. Жумладан, аҳоли билан олиб борилган ўрганиш ишлари, ҳал этилган қатор муаммолар, имом хатиблар салоҳиятини ошириш мақсадида ташкил этилган “маънавият соат”ларининг самаралари, ФҲДЁ бўлимларида ёш оила қурувчилар билан ўтказилиб келинаётган учрашувларнинг ижобий натижалари ва ушбу тажрибанинг Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан эътироф этилганини таъкидланди, деб хабар беради вилоят бош имом хатиби Зайниддин домла Эшонқулов.
ЎМИ Матбуот хизмати
Шаржадаги Қосимия университети мусобақа эълон қилди
2018 йилнинг январида Бирлашган Араб Амирликларининг Шаржа шаҳридаги Қосимия университети қорилар ва қориялар иштирокидаги IV Халқаро Қуръони карим ва суннати набавия мусобақасини ташкиллаштиради.
Мусобақа қуйидаги 5 йўналишда ўтказилади:
- Қуръони каримни 30 порасини тажвид қоидаси билан тўлиқ ёддан ўқиш.
- Қуръони каримнинг 20 порасини тажвид қоидаси билан тўлиқ ёддан ўқиш.
- Қуръони каримнинг 10 порасини тажвид қоидаси билан тўлиқ ёддан ўқиш.
- Қуръони каримнинг 5 порасини тажвид қоидаси билан тўлиқ ёддан ўқиш.
- Суннати набавия йўналишида ҳадиси шарифларни ёддан айтиб бериш.
Мусобақа ғолибларига тақдим этиладиган мукофотлар миқдори 300 минг дирҳамни ташкил қилади.
“Қосимия” университети ректори Доктор Рашшод Солимнинг айтишича, ҳозирда университет томонидан халқаро мусобақани ўтказишга тайёргарлик ишлари якунига етказилди. Бу йил Шаржа шаҳри ҳокими “Қосимия” университетида Қуръони карим қироатлари, илмлари ва тафсирини ўргатишга доир янги дарслик “Қуръони карим” факультетини ташкил қилиш тўғрисидаги қарорни имзолади.
Бу эса ўз навбатида БАА ҳукумати томонидан ёшларга Қуръони карим илмлари, қироатлари ва тафсирини ўргатишни янада такомиллаштиришга эътибор қаратаётганининг юксак намунаси саналади.
Халқаро алоқалар бўлими ходими
Илёсхон Аҳмедов тайёрлади.
7 саволга 7 жавоб: Закот ва садақа
1-савол: Яқинда бир танишим “Меҳрибонлик уйи”га закот бериб бўлмайди, чунки келажакда шу масканда етишган ёмон болаларнинг гуноҳига сен ҳам шерик бўласан, деб айтди. Шу тўғрими?
Жавоб: Закот молиявий ибодатдир. Моли нисобга етган мусулмон ҳақдор мўмин кишиларга молининг қирқдан бир бўлагини беради.
Қуръони каримда:
“(Эй мўминлар!) Намозни баркамол адо этингиз, закотни берингиз ва Пайғамбарга итоат этингиз, зора (шунда) раҳм қилинсангиз” (Нур, 56), дейилган.
Закотнинг ҳикматларидан бири инсонни молу дунёдан устун қилиш, инсон молу дунёнинг қули эмас, балки молу дунё инсонга қарам эканини англаб етишдир.
Закот бериш орқали жамиятдаги иқтисодий жиҳатдан бақувват кишилар бахиллик балосидан халос бўладилар. Закот бериш Аллоҳ таоло берган неъматларга шукр қилишнинг бир кўринишидир.
Имом Ғаззолий (раҳматуллоҳи алайҳ) закот тўғрисида бундай дейди:
“Аллоҳ таоло ўз бандасига жон неъмати ва мол неъматини бергандир. Бадан ибодатлари – намоз, рўза, ҳаж жон неъматининг шукридир. Молиявий ибодатлар – закот, садақа, хайри эҳсон мол неъматининг шукридир” (“Иҳёу улумиддийн”).
“Меҳрибонлик уйи”да тарбияланаётган болаларнинг келажакда ёмон бўлишини (Аллоҳ асрасин) биз қаердан биламиз? Шундай экан, закотдай улуғ ибодатдан ҳам бировларнинг асоссиз сўзи устун бўлмаслиги аниқ.
Мўмин-мусулмонлар шунга ўхшаш асоссиз гапларни деб Аллоҳ таоло буюрган улуғ ибодатни тарк этмасликлари керак.
2-савол: Аёл кишининг тақинчоқларидан закот бериладими?
Жавоб: Закот беришнинг шартлари бор. Шулардан бири молнинг миқдори нисобга етган бўлиши ва бир йил ўтиши керак. Тақинчоқлардан ҳам тилла ёки кумуш миқдори нисобга етса, албатта, закот берилади.
3-савол: Ҳозирги кунда бозорларда, чорраҳаларда, масжидлар олдида ва зиёратгоҳларда турли ёшдаги эркак ва аёллар, ҳатто ёш болалар ўтганкетганга қўлини чўзиб, тиланчилик қилаётганини кўп учратамиз. Уларга садақа ва закотларни бериш мумкинми?
Жавоб: Тиланчиларга садақа ва закотларни беришнинг жоиз ёки ножоизлиги улар эга бўлган мулкка кўра аниқланади. Баъзилар бой-бадавлат бўлганлари ҳолда, тиланчиликни ўзларига касб қилиб олган. Улар гарчи билакларида кучи бўлсада, тиланчилик қилишни ташлай олмайди, чунки меҳнат қилиб, пешона тери билан тирикчилик қилишга кўникишмаган. Ундай кишиларга садақа бериш мумкин эмас. Шунингдек, тиланчиликни ўзига одат қилиб олган аёллар ва ёш болаларга ҳам садақа бериш жоиз эмас.
4-савол: “Садақа қилинг, садақа – радди бало” деган иборани эшитган баъзи кишилар ҳар хил бало-офатлардан омонда бўлиш учун садақа қилади. Бу нарса ширк бўлиб қолмайдими, ёки юқоридаги ибора нотўғрими?
Жавоб: Йўқ. “Садақа – радди бало”, дегани “Садақа балонинг қайтарилишига сабаб бўлади”, деганидир.
“Садақа – радди бало”, деганда садақанинг ўзи балоларни қайтаради, деб тушунмаслик керак. Зеро, Аллоҳ таоло садақа сабабли ҳар хил балоларни даф қилади.
Кишини ёки нарсани ҳақиқатан балоларни қайтаради, дейиш ширкдир.
5-савол: Ҳозирги кунда бозорларда, чорраҳаларда, масжидлар олдида ва зиёратгоҳларда турли ёшдаги эркак ва аёллар, ҳатто ёш болалар ўтган-кетганга қўлини чўзиб, тиланчилик қилаётганини кўп учратамиз. Уларга садақа ва закотларни бериш мумкинми?
Жавоб: Тиланчиларга садақа ва закотларни беришнинг жоиз ёки ножоизлиги улар эга бўлган мулкка кўра аниқланади. Баъзилар бой-бадавлат бўлганлари ҳолда, тиланчиликни ўзларига касб қилиб олган. Улар гарчи билакларида кучи бўлсада, тиланчилик қилишни ташлай олмайди, чунки меҳнат қилиб, пешона тери билан тирикчилик қилишга кўникишмаган. Ундай кишиларга садақа бериш мумкин эмас. Шунингдек, тиланчиликни ўзига одат қилиб олган аёллар ва ёш болаларга ҳам садақа бериш жоиз эмас.
6-савол: Муҳтарам Муфтий ҳазратлари! Рўзада бериладиган фитр садақаси ҳақида маълумот берсангиз.
Жавоб: Фитр садақасининг бериш шарти қурбонлик қилишнинг шарти билан бир хил. Яъни, ҳожати аслия (бирламчи эҳтиёжи)дан ташқари кумуш нисоби миқдоридаги ҳар қандай кўринишдаги молга эга бўлган мусулмон фитр садақаси бериши вожибдир (“Мухтор шарҳи Ихтиёр”). Бу мол ўсиб (кўпайиб) туриши ва бир йил мобайнида камаймаслиги шарт эмас.
Фитр садақаси ушбу тўрт нарсадан берилади: буғдой, арпа, хурмо (араб хурмоси), майиз (“Хизонатул Муфтий”, “Шарҳи Таҳовий”).
Фитр садақаси буғдойдан ярим соъ, арпа ва хурмодан бир соъ миқдорда берилади. Буғдой ва арпанинг уни ҳам худди буғдой ва арпа кабидир. Майиздан эса, Абу Ҳанифа ва икки Имомнинг сўзларига кўра, бир соъ миқдорида садақа берилади.
Буғдойдан кўра унни садақа қилиш афзал, унни бергандан эса, пулини берган яна ҳам яхшироқдир. Чунки пул камбағалнинг ҳар турли эҳтиёжини қондиради. Фуқаҳоларнинг фатволарига кўра, айтиб ўтилган нарсаларнинг ўзи эмас, балки уларнинг қийматини бериш авлодир.
Бу айтилган миқдор ҳар бир жон боши учундир, оилада нечта одам бўлса, шунга қараб ҳисобланади (“Фатовойи Ҳиндия”).
7-савол: “Нимаики хайр-эҳсон қилсангиз, ота-она, қариндошлар, етимлар, мискинлар ва мусофирларга қилингиз!” (Бақара, 215) оятини шарҳлаб берсангиз. Жавобингиз учун олдиндан раҳмат.
Жавоб: Ушбу оятда инсон кимларга инфоқ-эҳсон қилиши керак экани маълум қилинган.
Ота-она: Ота-она инсон учун энг яқин кишилар, уларнинг фарзандларида ҳақлари кўп. Қуръони каримда буюрилган:
“Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди. (Эй инсон!) Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга “уф!..” дема ва уларни жеркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт! Уларга меҳрибонлик билан хорлик қанотини паст тут ва (дуода) айт: “Эй Раббим! Мени (улар) гўдаклик чоғимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳм қилгин!”” (Исро, 23–24).
Қариндош-уруғ: Қариндошларга инфоқ-эҳсон қилиш билан киши икки ҳисса савобга эришади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар:
“Мискинга қилинган садақага битта савоб, қариндошга қилинган садақага иккита савоб: бири садақа, иккинчиси, силаи раҳм учундир” (Имом Термизий).
Етимлар: Етимлар жамиятдаги энг ожиз ва ҳимоясиз тоифадир. Уларга яхшилик қилиш, инфоқ-эҳсон улашиб меҳр кўрсатишнинг савоби улуғдир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам):
“Мен ва етимни қарамоғига олган киши жаннатда мана шундай ёнма-ён турамиз”, деб кўрсаткич ва ўрта бармоқларини очиб кўрсатдилар (Имом Бухорий).
Мискинлар (ҳеч қандай мулкка эга бўлмаганлар): Қуръони карим оятлари ва ҳадисларда мискинларга эҳсон қилишга кўп тарғиб этилади. Мискинлар садақа олишга ҳақли кишилар бўлиб, уларнинг ҳожатини чиқариш улкан савобдир. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бева ҳамда мискинга инфоқ қилиш учун саъй қилган киши, Аллоҳ йўлида жиҳод қилган, туни билан намоз ўқиган ва куни бўйи рўзадор юрган киши кабидир”, деб марҳамат қилганлар (Муттафақун алайҳ).
Мусофирлар: Мусофир киши ўз шаҳри, қишлоғидан узоқда бўлиб, унга турли машаққатлар етиши мумкин. Шунда ёрдам сўрайдиган яқинлари бўлмагани боис, қийналиб қолиши табиий. Шу боис у инфоқ-эҳсон қилинадиганлар қаторида зикр этилган.
Шунингдек, талабаларни ҳам мусофирлар деб айтилади. Баъзи манбаларда “ибни сабил”, яъни биз “мусофир” деб таржима қилганимизни Аллоҳ йўлида илм ўрганаётганлар, дея тафсир қилинган.
Янгиликлар
