Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло жуда ҳам меҳрибон ва ҳаким бўлган зотдир. У зот бутун оламларни яратди. Барча нарсани яратгандан сўнг инсонни халқ қилиб, уни ерда ўз халифаси этиб сайлади. Инсонга барча нарсаларнинг номларини ўргатди. Инсонни яратибгина қолмасдан, бу дунёда қандай яшашги ҳам таълимини берди. Уларга пайғамбарлар юбориб, қайси ишларни бажариш мумкин-у, қай ишларни бажариш мумкин эмас, қай нарсаларни тановул қилиш ҳалол-у, қайси нарсалрани ейиш ҳаромлигини билдирди. У зот ер юзидаги барча неъматларни инсонлар ва улрнинг манфаати учун яратиб, уларнинг хизматида қоим қилиб қўйгандир.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

“У (Аллоҳ) ер юзидаги барча нарсаларни сизлар учун яратди”  (Бақара сураси 29-оят).

Жумҳур муфассирлар бу оятни "ер ва ундаги нарсаларни инсонларнинг моддий ва маънавий манфаатлари учун яратилган" деб тафсир қилганлар. Бу ўринда энг эътиборли жиҳат бу барча мавжудотларнинг яратилганлигидир. Зеро, Ислом ақидасида Аллоҳ таолодан бошқа борлиқдаги барча мавжудотлар яратилганлиги қатъий белгилаб қўйилган. 

Бизга яхши маълумки, Ислом шариати кишиларнинг жони, моли, обрў-эътибори ва насл-насабини сақлашга катта эътибор қаратади. Шу манода кишиларнинг покиза ва ҳалол таомларни тановул қилиб, нопок ва завқи салим табиатли кишининг кўнгли тортмайдиган маҳсулотларни истеъмол қилишдан қайтариши уларнинг саломатликлари гарови экани ҳеч кимга сир эмас. Бу борада мусулмонларнинг дастурул амали бўлган Қуръони карим ва ҳадиси шарифларда ижмолий ва тафсилий кўрсатмалар талайгина. Мисол тариқасида қуйидагиларни зикр қилиш мумкин:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

“Эй имон келтирганлар! Аллоҳгагина ибодат қилувчи бўлсангиз, сизларга Биз ризқ қилиб берган покиза нарсалардан еб, Унга шукр қилингиз. У сизларга ўлимтик, қон, чўчқа гўшти ва Аллоҳдан ўзгага атаб сўйилган нарсаларни (истеъмол қилишни қатъий) ҳаром қилди. Аммо, зулмкор ва тажоввузкор бўлмаган ҳолда, заруратан, мажбур бўлса (очлик танглиги юзасидан тановул қилса) унга гуноҳ йўқдир. Дарҳақиқат, Аллоҳ кечиримли ва раҳмлидир” (Бақара сураси, 172-173-оятлар).

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ

“Эй имон келтирганлар! Битимлар (аҳдлар)га вафо қилингиз! Сизлар учун чорва (хонаки) ҳайвонлар (гўшти) ҳалол қилинди. Сизларга (номлари) ўқилажак (ҳайвонлар) бундан мустасно. Эҳром (ҳаж ибодати)да бўлганларингизда ов қилишни ҳалол деб санамагайсиз. Албатта, Аллоҳ ирода қилган нарсага ҳукм қилур” (Моида сураси, 1-оят).

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ

“Ўлимтик, қон, чўчқа гўшти, Аллоҳдан ўзганинг номи айтиб сўйилган, бўғиб ўлдирилган, уриб ўлдирилган, йиқилиб ўлган, сузишдан ўлган ва йиртқич ҳайвон (қисман) еган (ҳайвонлар) сизларга ҳаром қилинди, илло (шаръан) сўйганингиз (ҳалолдир)” (Моида сураси, 3-оят).

Жобир розияллоҳу анҳудан ривоат қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Хайбар куни хонаки эшакларнинг гўштидан наҳй қилдилар, йилқига эса изн бердилар”.

Юқоридаги кўрсатмалар асосида уламолар озиқ-овқат маҳсулотларини, хусусан гўшт маҳсулотларини ҳалол бўлишининг асосий қоида ва мезонларини ишлаб чиққанлар. Бу борада ҳам тўрт мазҳаб имомлари аксар ҳайвонларнинг ҳалоллигида иттифоқ қилсаларда баъзи жониворларнинг ҳалол ёки макруҳлигида ихтилоф қилганлар.

Ҳайвонларнинг гўшти ҳалол бўлишидаги мезон.

Аллоҳ таоло:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ

“Эй имон келтирганлар! Битимлар (аҳдлар)га вафо қилингиз! Сизлар учун чорва (хонаки) ҳайвонлар (гўшти) ҳалол қилинди”, деган (Моида сураси, 1-оят).   

Ояти каримадаги “аҳдномалар” сўзидан икки томон ўзаро келишиб тузадиган ва имзолаб тасдиқлайдиган ҳозирги урфдаги аҳдномаларни тушунмаслик керак. Бу ерда кенг маънодаги аҳдномалар назарда тутилган.

Аввало, бу аҳдномалар инсоннинг банда сифатида Аллоҳ таоло ҳузуридаги аҳдномаларидир. Аллоҳга берилган имон аҳдида ҳалол ва ҳаромнинг ҳукмини фақат Аллоҳ таолонинг Ўзидан олиш шарти ҳам мавжуд. Ўша аҳдга мувофиқ, Аллоҳ таоло нима ҳалол-у нима ҳаромлигини Ўзи белгиламоқда:

أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ

“Сизга, кейин тиловат қилинадиганлардан бошқа, чорва ҳайвонлари ҳалол қилинди”.

“Чорва ҳайвонлари” деб таржима қилинаётган сўз Қуръони карим матнида “ал-Анъом” деб келган. Бу сўз араб тилида туя, қорамол ва қўй-эчкиларга нисбатан ишлатилади. Бунда хонакилари ҳам, ёввойилари ҳам баробардир.

Демак, мазкур ҳайвонлар аслида ҳалолдир. Аммо баъзи мустасно ҳолларда ҳаром бўлиши ҳам мумкин. Ундай ҳоллар оз бўлгани учун уларни алоҳида, бошқа оятларда кўрсатилади.

Моида сурасининг учинчи оятида аслида гўшти ҳалол жониворларнинг гўштлари ҳаромга айланиб қоладиган ўринлари баён қилинган. У оятдан қуйидагиларни ҳаром эканлигини билиб олсак бўлади:

- Ўлимтик;

- Қон; (Қоннинг жонлиқни бўғизлаган пайт отилиб чиққани ҳаром. Аммо жониворни шаръий қоидалар асосида сўйгандан кейин гўшт ичида қолган қоннинг зарари йўқ)

- Чўчқа гўшти;

- Аллоҳдан ўзганинг номи айтиб сўйилган ҳайвонлар гўшти;

- Бўғиб ўлдирилган ҳайвонлар гўшти;

- Уриб ўлдирилган ҳайвонлар гўшти;

- Баландликдан йиқилиб ўлган ҳайвонлар гўшти;

- Бошқа жониворларнинг сузишидан ўлган ҳайвонлар гўшти;

- Йиртқич ҳайвонлар қисман еган ҳайвонлар гўшти.

Ояти каримада зикр қилинган бу ҳолатдаги барча ҳайвонларнинг гўшти ҳаромлигига уламолар иттифоқ қилишган. Аммо юқоридаги ҳолларда жониворнинг ҳали жони чиқмаган бўлса-ю, уни шаръий йўл билан сўйганда ҳалол бўлиши шартлари борасида кичик ихтилоф мавжуд. Аллома Муҳаммад Али Собуний ўзларининг “Роваиул баян тафсиру аятил аҳкам минал Қуръан” номли тафсирларида мазкур ҳолатлар ҳақида уламоларнинг фикрларини қуйдагича баён қиладилар:

- Ҳанафий ва шофеъий мазҳабларига кўра жонивор (юқоридаги ҳолларда) тирик ҳолда топилса, яъни унинг думи ҳаракатланиб турган ёки депсиниб турса ва шу каби ҳаёт аломатлари бор ҳолатда уни сўйилса у ҳалолдир.

- Бази уламоларнинг фикрича (бу ҳолларда гўшти ҳалол бўлиши учун) чорва молларининг ҳаёти мустаҳкам бўлиши шарт. Ҳаёти мустаҳкамлиги эса уни сўйиб (бўғизлаб) бўлгач ҳаракатланиши лозим. Бўғилаётган пайтдаги ҳаракати аҳамиятсиздир.

Бу борада Имом Молик роҳимаҳуллоҳдан икки хил ривоат келтирилган бўлиб, улар:

- Агар сўювчининг гумонида жонивор ўлган деган фикр ғолиб келса, унинг гўшти ҳалол бўлмайди;

- Ҳанафий ва шофеъий мазҳабига кўра жониворда ҳаётнинг энг кичик аломатлари бор ҳолатда сўйилса ҳам ҳалол бўлади.

Аллома Собуний бу ихтилофларнинг сабабини қуйдагича изоҳлайдилар:

“Уламоларнинг ихтилофларининг сабаби оятдаги “илло сўйганингиз” иборасидаги истиснодир. Яъни бу истисно муттасил ёки мунқотеъ эканидир. Кимки бу истиснони муттасил деса, у истисно (мазкур ҳолда сўйилган жониворни) харомлик ҳукмидан чиқаради, деб ҳукм қилади. Шунда оятнинг маъноси: “Илло унда ҳаёт қолдиғи бор ҳолда топиб, уни сўйсангиз ана шуни ейиш сизларга ҳалол”, дегани бўлади.

Аммо кимки истиснони мунқотеъ деса, шаръий сўйиш бундай ҳолатдаги жонлиқни ҳаллол қилмаслигига ҳукм қилган. Чунки бу ўринда ҳаром қилинганлардан эмас, балки ҳаром қилишдан истисно бўляпти. Шунда оятнинг маъноси: “Сизларга номлари зикр қилинганлардан бошқа жониворлар ҳаром қилинди. Лекин Аллоҳ таоло сўйиш билан ҳалол қилган жониворлардан сўйганларингиз сизларга ҳалолдир”, дегани бўлади.

Юқорида зикр қилинган ҳолдаги жонлиқларнинг гўштлари ҳаромлик сабабларини шариат ва тиб уламолари қуйидагича изоҳлашади:

Ўлимтик. У Аллоҳ таоло ҳалол қилган жониворлардан ўзи ўлиб қолганидир. Соф инсоний табиат ўлимтикни хоҳламаслиги ҳаммага маълум. Ўлимтикни билиб туриб ейиш учун инсонлик табиатидан чиқиш керак. Бунинг устига ҳайвонга оғир касаллик етмаса, ўзидан-ўзи ўлиб қолмайди. Касаллик билан ўлган ҳайвондаги турли иллатлар ва микриоблар бутун гўштига тарқалиб кетади. Тиб илми бунга ўхшаш ҳикматларни кўплаб кашф этган. Биз билмаган яна қанча ҳикматлари бор.

Қон. Яъни ҳайвонни сўйганда оққан қонни тўплаб олиб истемол қилиш ҳам ҳаромдир. Сўйилган ҳайвоннинг томирларида қолган қон ҳаром эмас. Сўйилган ҳайвонларнинг бўғзидан оққан қонни ҳам соф инсоний табиат инкор этади. Тиббий нуқтаи назардан қараганда ҳам, ҳайвон сўйилганда ундаги мавжуд барча микроблар, касалликлар ва бошқа зарарли иллатлар қон билан чиқиб кетади, уларни тўплаб, тановул қилиш кони зиён. Аллоҳ таоло инсонларга зарар келтирадиган нарсаларнинг барчасини ҳаром қилади.

Чўчқа гўшти. Оятда фақатгина гўшти зикр қилинган бўлсада унинг барча аъзолари ҳаромдир. Ҳаттоки у мусулмонлар учун мол ҳисобланмайди. Уни сотиш ёки сотиб олиш мусулмон кишига мутлоқ жоиз эмас. Униг ҳаромлик ҳикматларига келсак, “Тафсирул мунир” ва “Роваиул баян фи тафси аятил аҳкам” асарларида қуйдаги иллатлар баён қилинади:

- Унинг гўшти зарарлидир. Соғлом табиат ундан нафратланади. Чунки у ифлос ҳайвон. Одатда чиқинди ва нажосатлар билан озуқаланади. Шу сабабли ўзи ҳам нажосатдир;

- У ўзида ўлимга сабаб бўлувчи кучли бактеря ва микробларни олиб юради. Шу сабабли унда катта зарарлар мавжуд;

 - Унда даюсликка ўхшаш кўплаб ифлос табиатлар мавжуд. Ҳеч қачон ўзининг урғочисини қизғонмайди. Унин гўшти билан озуқланган шахс булардан таъсирланади. Зеро инсон танаси барча озуқалардан шу озуқанинг таркибида мавжуд моддалардан тасирланади. Баъзи таомлар инсонни иссиғини оширса, баъзилари совуғини оширади;

- Уни гўштини истемол қилган кишига, қанчалик тоза жойда боқилса ҳам, чўчқанинг мушаклари орасида бўладиган сипиралсимон гижжа туҳумлари кўчиб ўтади.

Аллоҳ таолодан ўзганинг номи айтиб сўйилган жонлиқнинг гўшти. Унинг ҳаромлиги бирор-бир моддий нажосат ва зарарлар туфайли эмас, балки маънавий зарар туфайлидир. Инсонларни яратиб жон ато қилган Аллоҳ таоло ҳайвонларни ҳам яратиб, уларга ҳам жон ато этди. Инсонларга, хусусан мусулмонларга гўшт маҳсулотларидан бошқа озуқаларда уни тайёрлаётган кишининг этиқоди аҳамиятсиздир. Аммо юқорида айтилганидек жон ва руҳ эгаси бўлганлар бундан мустасно. Зеро уларнинг руҳи бўлганлиги туфайли аслида гўштларини танаввул қилишимиз жоиз эмас. Лекин Аллоҳ азза ва жалла бизларга уларни махсус шартларга риоя қилган ҳолда улардан озуқа сифатида фойдаланишимизга руҳсат берди. Агар Унинг кўрсатмаларига амал қилмасак жониворларнинг гўштидан тановвул қилишимиз дуруст эмас.У шартлардан бири руҳни чиқараётган пайтда шу руҳни яратган Зотни эслаб, зикр қилишдир.Агар бу шарт бажарилмай, қолган барча шартлар шаръий асосда амалга оширилса ҳам ҳайвоннинг гўшти ҳалол бўлмайди.

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло барчамизга ҳаром нарсалардан сақланиб, ўзининг ҳалол қилиб қўйган неъматларидан тановул қилишимизни насиб ва муваффақ айласин!

Манбалар асосида 405-гуруҳ талабаси

Кобулов Оятиллоҳ тайёрлади

Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги олий ва ўрта махсус диний таълим муассасаларига 2022 – 2023 ўқув йили учун абитуриентларнинг ҳужжатлар офлайн шаклда таълим муассасаси қабул ҳайъати томонидан қабул қилинади.

Ўрта махсус ислом таълим муассасаларида:

2022 йил 20 июндан 10 июлгача (шу куни ҳам соат 18:00 гача).

Талаб қилинадиган ҳужжатлар:

– таълим муассасаси раҳбари номига ариза;

– паспорт ёки ID карта нусхаси (асли кўрсатилади);

– маълумоти тўғрисида аттестат ёки диплом (асл нусхаси);

– 3,5 х 4,5 ҳажмдаги 6 дона рангли фотосурат (охирги уч ойда олинган ва орқа фони оқ рангда бўлиши керак);

– чет тили билиши тўғрисидаги сертификат (маълумоти тўғрисидаги ҳужжатда кўрсатилган чет тилидан бошқа хорижий тил бўйича тест топширувчилар учун) асл нусхаси.

 Олий диний таълим муассасаларида:

Тошкент ислом институти ва Мир Араб олий мадрасаси бўйича:

2022 йил 20 июндан 20 июлгача (шу куни ҳам соат 18:00 гача).

Ҳадис илми мактабида:

2022 йил 20 июндан 10 июлгача (шу куни ҳам соат 18:00 гача).

Талаб қилинадиган ҳужжатлар:

– таълим муассасаси ректори номига ариза;

– паспорт ёки ID карта нусхаси (асли кўрсатилади);

– ўрта махсус ислом таълим муассасасини тамомлагани тўғрисидаги ҳужжат (диплом) асл нусхаси;

– 3,5 х 4,5 ҳажмдаги 6 дона рангли фотосурат (сўнгги уч ойда олинган ҳамда орқа фони оқ рангда бўлиши талаб этилади);

– “Ягона олимпиада” танлови дипломи (танловда 1-, 2- ва 3-ўринни эгаллаган иштирокчилар учун).

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Таълим ва илмий-тадқиқот бўлими

"Бўта бува" жоме масжиди имом-хатиби 

Зиёвуддин Мирсодиқов

Пайғамбаримиз алайҳисса­лом бундай марҳамат қилганлар: “Ҳалол очиқ-ойдиндир, ҳаром ҳам очиқ-ойдиндир. Улар орасида кўп одамлар билмайдиган шубҳали нарсалар бор. Ким шубҳали нарсалардан сақланса, дини ва шаъни учун ўзини пок тутибди. Ким шубҳали нарсаларга тушса, худди қў­риқхона атрофида чўпонлик қилиб, унга ўтиб кетай деган чўпонга ўхшайди. Огоҳ бўлинг! Албатта, ҳар бир подшоҳнинг қўриқхонаси бордир. Огоҳ бў­линг! Албатта, Аллоҳнинг ер­даги қўриқхонаси – ҳаром қил­ган нарсаларидир. Огоҳ бўлинг! Танада бир парча гўшт бор, у соғлом бўлса, бутун тана соғ­лом бўлади. У бузилса, бутун тана бузилади. Огоҳ бўлинг! Ўша нарса қалбдир” (Имом Бухо­рий ва Имом Муслим ривояти).

Шариатда ҳалол ва ҳаром нозик, мураккаб масала ҳисоб­ланади. Қилни қирқ ёрган фа­қиҳлар ушбу масалани ҳам энг нозик нуқталаригача ўргандилар. Улар бу масалага бағишланган машҳур фиқҳий қоида:الضرورات تبيح المحظورات – “Заруратлар ман этил­ганларни ҳам жоиз қилади”ни ишлаб чиқдилар.

“Заруратлар ман этилганларни ҳам жоиз қилади” – ҳожат, эҳтиёж ва машаққатларни қамраб олиб, одамларга енгиллик ва осонлик туғдирилиши учун шариатга киритилган аҳамиятли фиқҳий қои­далардан биридир. Ушбу қоида бугунги кунда ҳам долзарблигини йўқотган эмас. Чунки ҳозир ҳожатлар ҳар қачонгидан кўра кўпайган, табиий эҳтиёжлар ортган даврдир. Ана шу қоиданинг моҳиятини тўлиқ англамасдан, уни нотўғри талқин қилиш ҳоллари кузатилмоқда. Ма­салан, замонавий фотосуратлар ва видеолавҳалар оммалашиб кетди. Лекин аксарият инсонлар улардан тўғри фойдаланиш ўрнига, фаҳш ишларни тарқатиш билан овора.

Беҳуда суратга тушиб, тарқатишнинг оқибатлари ҳақида тўхталмоқчимиз.

Назарланиш. Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз алайҳиссаломга хитоб қилади: «Ва кофирлар зикрни эшитаётганларида сени кўзлари билан тойдирмоқчи бўлдилар ва, албатта, у жиннидур, дерлар» (Қалам сураси, 51-оят). Оятдаги “Кўз билан тойдириш”нинг икки хил маъноси бор. Бири – адоват ва душманлик назари билан ҳақ йўлдан тойдириш, адаштириш. Иккинчиси, назар орқали жисмоний зарар етказиш, йиқитиш, ҳалок қилиш.
Оятнинг нозил бўлиш сабаби ҳақидаги ривоят­ларда мушриклар Қурайш қабиласидан “кўзи” бор бир кишини олиб келиб, Пайғамбаримиз алай­ҳиссаломга ёмон назар билан қаратиб, зарар етказ­моқчи бўлишгани айтилади.

“Кўзли” одамлар Бани Асад қа­биласида кўп бўлар экан. Агар улардан бири семиз туяни кўрганда ёмон кўз билан қараб: “Ҳой қиз, идишни олиб бориб, манавининг гўштидан олиб кел” деса, туя тезда касал бўлиб йиқилар, эгаси уни сўйиб юборишга мажбур бўлар экан.

Демак, тармоқларга жойлаштирилган суратдаги шахсларга кўз тегиши, сеҳр қилиниши, ундан баъзи кишилар зарарла­ниб, хаста бўлиши мумкин.

Мақтанчоқлик. Қуръони каримда Аллоҳ таоло мақтан­чоқ ва мутакаббир кимсани ёқтир­маслигини бундай баён қилади: «Одамларга (кибр­ланиб) юзингни буриштирмагин ва ерда керилиб юрмагин! Чунки Аллоҳ барча кибрли, мақтанчоқ ким­са­ларни суймас» (Луқмон сураси, 18-­оят). Кибр – улкан гуноҳ. Мў­мин-мусулмон кибрланишга мут­лақо йўл қўймаслиги, ўзини ҳа­миша хокисор, камтар тутиши лозим. Ҳаётни Аллоҳга чин бан­далик қилиш билан безаши керак. Мақтанчоқлик ҳамда кибр бир-бирига жуда яқин, таъбир жоиз бўлса, эгизак тушунчалар ҳисобланади. Агар бирор киши мақтанчоқ бўлса, демак, унда кибр бор, шунингдек, кибрли кимса, албатта, мақтанчоқ бўлади.

Кўнгил синдириш. Халқимиз­да “Беш қўл баробар эмас” деган ибора бор. Синовли дунё­­да Аллоҳ таоло кимнидир мол-­дунё, кимнидир фақирлик, ким­нидир фар­занд­сизлик ва яна кимнидир бе­­­тоб­лик билан синайди. Умри қи­­йин­чиликда ўтаётганлар ҳам йўқ эмас.

Аллоҳ таоло барчамизга фаросат, инсофи тав­фиқ берсин!

Миродил МИРЖАЛИЛОВ,

Тошкент вилояти бош имом-хатиби ўринбосари

"Ҳидоят" журнали 2022 йил 1-сонидан

“Салаф” сўзи луғатда – “аввал яшаб ўтганлар”, “аждодлар”, “ўтмишдошлар” деган маъноларни англатади. Шаръий истилоҳда “салаф” сўзи муайян бир давр билан боғлиқ маънони англатади. Яъни, Набий алайҳиссалом замонларида ва ундан кейинги икки асрда яшаган мусулмонлар “салафи солиҳ”, яъни, “солиҳ аждодлар” дейилади. Бу борада Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг муборак ҳадисларида шундай деганлар:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بن مسعود رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: خَيْرُ النَّاسِ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ يَجِيءُ أَقْوَامٌ تَسْبِقُ شَهَادَةُ أَحَدِهِمْ يَمِينَهُ، وَيَمِينُهُ شَهَادَتَهُ

 (رواه الامام البخاري والامام مسلم)

Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Энг яхши давр менинг даврим, сўнг уларга яқин бўлган, сўнг уларга яқин бўлган даврлардир. Сўнгра шундай инсонлар келадики, уларнинг гувоҳликлари қасамларидан, қасамлари эса гувоҳликларидан ўзиб кетади” (Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари).

Мазкур ҳадисга кўра, Ислом уламолари Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида ва ундан кейинги икки даврда яшаган мусулмонларни “салафи солиҳ”, яъни, “солиҳ аждодлар” деб тавсифлайдилар. Улардан кейинги даврларда яшаган мусулмонларга нисбатан бу номлар қўлланилмайди.

Аҳли сунна вал-жамоа анъанасига кўра, салафи солиҳлар давридан кейин яшаган мусулмонлар “халафлар”, яъни “кейингилар” деб аталади. Халаф яъни, кейинги аср олимлари дарахт ўз илдизидан озиқлангани каби салафи солиҳларнинг қарашлари асосида шаклландилар.

Сўнгги йилларда “салаф солиҳларга эргашиш” шиорини ниқоб қилиб олган, мутаассиб кўринишдаги сохта салафийлар барча ақидавий ва ҳукмий масалаларни ҳижрий сананинг дастлабки уч асрига мувофиқ равишда ҳаётга татбиқ этишни тарғиб қилсаларда аслида, уларнинг қарашлари асосан 18-асрнинг ўрталарида яшаб ўтган наждлик Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг мутаассибона ғоялари устига қурилгандир. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг қарашлари эса Ислом динида биринчи бўлинишга сабаб бўлган Хаворижлар ақидаси билан йўғирилган.

Бу оқим аъзолари диний масаланинг ечимини топишда фақат оят ёки ҳадисни узуқ-юлуқ ҳолда келтириб, унга юзаки ёндашиб, гўё муаммога жавоб топган бўлади. Уларнинг бу услуби авом халққа осон тушунилгандек, гўё тўғридек туюлади. Шу йўл билан ҳам улар ўз тарафдорлари сонини кўпайтиришга уринади.

Салафийлик ғояси тарафдорларининг асосий мақсадлари Қуръон ва суннатни ўзларича маҳкам тутиш ва қарийб 13 асрдирки Ислом умматининг бирдамлигини таъминлаб келаётган фиқҳий мазҳабларни йўқ қилиб, уларни илдизи билан қўпориб ташлашдан иборат. Уларнинг даъвосига кўра, гўё мусулмонларнинг ихтилофдан нажот топиши фақат Қуръон ва ҳадисни қаттиқ ушлаш билан бўлади, мазҳаблар мавжуд бўлар экан, Қуръон ва ҳадисни маҳкам ушлаш амри маҳол эмиш.

Гўёки бу билан улар Қуръон ва суннатни маҳкам тутишмоқда-ю, бутун уммат эътироф этган ва авлги 3 асрда яшаб ўтган мазҳаб бошилар уни маҳкам тутишмагани иддао қилишларини англаш қийин эмас.

Воқеъликда эса, улар мазҳаблар орасидаги жузъий ихтилофларни қоралаган ҳолда, ҳаммани мазҳабни ташлашга ҳамда Қуръон ва ҳадисларни ўрганиб, тушунганича уларга амал қилишга, бошқача қилиб айтганда, ҳаммани ўзи ижтиҳод қилишга чақирадилар. Бу эса, шубҳасиз, янада ихтилофлар ва қарама-қарши фикрларнинг кўпайишига олиб келади. Агар мазҳаблар орасидаги ихтилофлар маълум чегара билан чекланган бўлса, мазҳабсизликнинг бу даъвати эса чексиз ихтилофларга сабаб бўлади ва мусулмонлар ҳаётида даҳшатли фалокатларни келтириб чиқаради.

Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, фиқҳий мазҳаблар орасидаги жузъий ихтилофлар саҳобалар ва тобеинлар орасида мавжуд бўлган ихтилофлар таъсирида юзага келган. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам:

اختلاف أصحابي لكم رحمة

яъни “Саҳобаларимнинг ихтилофи сизлар учун раҳматдир”, – деб марҳамат қилганлар (Имом Байҳақий, Имом Табароний ва Имом Дайламий ривоят қилишган).

Қолаверса, асрлар давомида барча мусулмонлар амал қилиб келган анъанавий мазҳабларни ва унга эргашган мўмин-мусулмонларни адашганлик ва залолатда айблашнинг ўзи улкан бўхтондир. Бу Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак суннатларига ҳам тўғри келмайди. Зеро у Зот:

(لا تجتمع أمتي على ضلالة (رواه الامام ابن ماجه والامام الطبراني

яъни “Аллоҳ умматимни бирор залолатга жамламас”, – дея марҳамат қилганлар (Имом ибн Можа ва Имом Табароний ривоятлари). Машҳур саҳоба Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳу шундай дейдилар:

ما رآه المسلمون حسنا فهو عند الله حسن

(رواه الامام أحمد)

яъни: “Мусулмонлар яхши деб билган нарса Аллоҳнинг ҳузуруда ҳам яхшидир” (Имом Аҳмад ривоятлари).

Сохта салафийлар дунёнинг каерига бормасин, мусулмонлар орасида тушунмовчиликлар, ихтилофлар ва ташвишлар авж олади. Бугунги кунда уларнинг ахли сунна вал-жамоадан оғишганлиги, улар на сахобалар ва на тобеъинлар йулидан юрмаётганлари ўз исботини топиб улгурган. Кўплаб уламолар томонидан уларнинг бузғунчи ғояларига нисбатан илмий раддиялар эълон қилинган. Жумладан ХIХ асрда яшаб, ижод этган машҳур ҳиндистонлик олим Муҳаммад Сиддиқ Ҳасан ал-Қанужий (1832-1890) сохта салафийлар ҳақида фикр билдириб, шундай дейди: “Ҳозирги кунда бир риёкор ва шуҳратпараст гуруҳ пайдо бўлган бўлиб, улар Қуръон ва ҳадисни билиш ва унга амал қилишни даъво қилмоқда… Ажабланарлиси шундаки, улар ўзларини энг ихлосли ва энг тақводор, деб бошқаларни мушриклар деб номламоқда. Улар энг мутаассиб ва динда ғулувга кетган кишилардир. Бу диндан эмас, балки Ер юзида тарқалган фитна ва катта фасоддир” (“Тақлиду-л-аимма” 16-17 бетлар].

Ўтган асримизнинг кўзга кўринган етук алломалардан бири марҳум Шайх Муҳаммад Саид Рамазон Бутий раҳимаҳуллоҳ ўзларининг “салафийлар” деб атаётганларга раддия сифатида “Салафийлик исломий мазҳаб эмас, балки у муборак давр босқичидир” номли асарларида жумладан шундай дейдилар: “Ислом динининг ўтаган ўн тўрт асрлик тарихи давомида бирор мўътабар имом ёки уламодан эшитмаганмизки, мусулмонларнинг ҳидоятда бўлишларининг ҳужжати “салафийлар” деб номлаган гуруҳга мансуб бўлиш ҳисобланса. Балки, “салафийлик” деган гуруҳга мансуб бўлишнинг ўзи айни бидъатдир” (231-232-бетлар).

Хулоса қилиб айтганда ота-боболаримиз, минг йиллик муъмин-мусулмонлар барчаси аҳли сунна вал-жамоа таълимотида бўлиб келишган. Бирок, йигирманчи мелодий асрнинг ўрталарига келиб, аҳли сунна вал-жамоадан оғишган ваҳҳобийлик оқими тизимидан сизиб, янги ва сохта салафийлик юзага келди. Асрлар давомида Ислом уламолари томонидан ёзилган асарлар ва орттирилган малака, эришилган ютуқларни рад этиб, фақатгина “салафи солиҳлар” даврини эътиборга олиш даъвосида бўлиш сохта салафийликнинг тор моҳиятини намоён этади.

Бугунги кунимизда юртдошларимиз ичида ҳали ҳам билиб-билмай сохта салафийларнинг асоссиз даъволарининг таъсирида юрган кишиларнинг мавжуд эканлиги ушбу тоифанинг илдизларини ўрганиб, унинг асл моҳиятини очиб бериш, уни одамларга, халқимизга тўғри тушунтириб бериш долзарб эканлигини билдирмоқда. Айниқса, бизнинг энг асосий вазифамиз ёшларни бундай сохта салафийлар домига тушиб қолишдан асрашимиз ва бунинг учун эса доим огоҳлик билан уларга қарши илмий раддиялар бериб боришимиз керак бўлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво бўлими мутахассиси,

Абдулатиф Турсунов