Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аббос ибн Абдулмутталибга шундай дедилар: «Эй Аббос! Эй амакигинам! Сенга ато этайми? Сенга инъом қилайми? Сенга лутф кўрсатайми? Сени ўнта хислатли қилиб қўяйми? Сен ўшаларни қилсанг, Аллоҳ сенинг гуноҳингни – аввалгисию охиргисини, қадимгисию янгисини, хатосию қасдданини, кичигию каттасини, махфийсинию ошкорини мағфират қилади. Ўша ўн хислат – тўрт ракъат намоз ўқишдир. Ҳар ракъатда Фотиҳани ва бир сурани ўқийсан. Биринчи ракъатда қироатдан кейин, тик турган ҳолингда: «Субҳааналлоҳ, вал­ҳамду лиллааҳ, ва лаа илааҳа иллалоҳ, валлоҳу акбар» деб ўн беш марта айтасан. Сўнг рукуъ қиласан ва рукуъда турган ҳолингда шуни яна ўн марта айтасан. Сўнгра бошингни рукуъдан кўтариб, шуни яна ўн марта айтасан. Кейин саждага йиқиласан ва сажда қилган ҳолингда шуни яна ўн марта айтасан. Сўнг бошингни саждадан кўтариб, шуни яна ўн марта айтасан. Кейин сажда қилиб, шуни яна ўн марта айтасан. Сўнг бошингни кўтариб (ўтириб), шуни яна ўн марта айтасан. Ана шу бир ракъатда етмиш бештадир. Тўрт ракъатда ҳам шундай қиласан. Агар бу намозни ҳар куни ўқий олсанг, шундай қил. (Ҳар куни шундай) қила олмасанг, ҳар жумада бир марта ўқи. Агар уни ҳам қила олмасанг, ҳар ойда бир марта ўқи. Агар буни ҳам қила олмасанг, ҳар йили бир марта ўқи. Агар уни ҳам қила олмасанг, умрингда бир марта ўқи».

Абу Довуд ва Термизий ривоят қилишган.

Шарҳ: Ушбу ҳадисни Абу Довуд ва Термизийдан ташқари Ибн Можа, Байҳақий, Ибн Хузайма, Ҳоким, Ибн Ҳиббон, Ибн Муборак, Табароний, Хатиб, Ожурий, Абу Саъийд ас-Самъаний, Абу Мусо Мананийлар ҳам ривоят қилишган, имом Бухорий «Жузъул Қуръон»да ривоят қилган.

Ибн Абу Сайф Яманий «Ал-ламъа фии рағоиби йавмил жумуъа» китобида Термизийнинг қуйидаги гапларини келтиради:

«Тасбеҳ намозини жума куни завол пайтида ўқиш мустаҳабдир. Биринчи ракъатда Фотиҳадан кейин Такасурни ўқийди, иккинчисида Вал-асрни, учинчисида Кофирунни, тўртинчисида Ихлосни ўқийди», деб туриб, охирида ўқийдиган қўшимча дуони ҳам келтирган.

Абу Усмон Хайрий Зоҳид: «Қийинчиликлар ва ғам-ғуссалар учун тасбеҳлар намозидан яхши нарса кўрмадим», деган.

Эслатма: Баъзи уламолар тасбеҳ намози ҳақидаги ҳадиснинг ривоят қилинган йўлларини заиф дейишган. Заҳабий ушбу ҳадисни келтирган, аммо бу ҳақда фикр билдирмаган.

Ибн Аббоснинг тасбеҳ намози ҳақидаги ҳадиси ҳасан ҳадиснинг шартларига яқиндир.  Лекин биргина ровий тарафидан ривоят қилингани, тасбеҳ намозининг ўқилиш тартиби бошқа одатда ўқиладиган намозлардан ўзгачалиги учун шозз саналади.

Байҳақий: «Абдуллоҳ ибн Муборак бу намозни ўқир эди. Солиҳлар ҳам бир-бирларидан эшитиб, ўқишар эди. Бу ҳам ҳадиснинг саҳиҳлигини янада кучайтиради», деган. Абдулазиз ибн Абу Довуд – у киши Ибн Муборакдан олдин яшаб ўтган – шундай деди: «Ким жаннатни истаса, тасбеҳ намозини маҳкам тутсин. Шофеъий, Абу Ҳомид, Жувний, Ғаззолий ва бошқалар уни мустаҳаб дейишган».

Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:

1. Аллоҳ тасбеҳ намозини ўқиган одамнинг аввалгию кейинги, қадимгию янги, билиб-билмай қилинган, каттаю кичик, ошкору махфий гуноҳларини мағфират қилади.

2. Тасбеҳ намозини ўқиган одам ўнта хислатга эга бўлади.

3. Тасбеҳ намози юқоридаги баён қилинган тартибда ўқилади.

4. Киши тасбеҳ намозини ҳар куни ўқий олса, жуда яхши. Агар ўқий олмаса, уни ҳар жумъада бир марта, уни ҳам қила олмаса, ҳар ойда бир марта, уни ҳам қила олмаса, ҳар йили бир марта, уни ҳам қила олмаса, умрида бир марта ўқиса ҳам бўлади.

Муҳаммад Али Муҳаммад Юсуф

«Ҳадис ва Ҳаёт» китоби асосида тайёрлади

Самарқанд шаҳрида ана шу ёзув акс этган харита кўрсаткичлар ўрнатилди, деб хабар бермоқда “Зарафшон” нашри.

Самарқанднинг тарихий маркази ва унга алоқадор ёдгорликлар 2001 йилда “Маданиятлар чорраҳаси” номи билан ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилган. Ушбу ҳудудлар инсоният бойлиги сифатида асраб-авайланади. Бу тарихий ёдгорлик ва иншоотлардан фойдаланиш, таъмирлаш ва реставрация ишларини олиб бориш юзасидан белгиланган тартиб, меъёрлар бор. Уларга амалга қилиш мажбурий ҳисобланади.

– Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 30 сентябрдаги “Самарқанд вилоятининг туризм салоҳиятидан самарали фойдаланиш ва уни ривожлантириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Қарорида Самарқанд шаҳрининг ЮНЕСКО ҳимоясидаги тарихий қисми буфер ва қўриқланувчи ҳудудида видеокузатув камералари, объект тўғрисида маълумот, ҳудуд харитаси, ҳимоя зонасида ташриф буюрувчиларнинг мажбуриятлари, ушбу қоидаларни бузганлик учун жавобгарлик тўғрисида маълумот, шу жумладан, QR-код орқали топиш имкониятини берадиган маълумотларни интернетга жойлаштириш, ахборот бурчакларини ўрнатиш бўйича топшириқлари берилган, – дейди вилоят ҳокими ўринбосари-туризм ва спорт бош бошқармаси бошлиғи Р.Қобилов. – Давлатимиз раҳбарининг 2021 йил 23 февралдаги 4999-сонли қарорида ҳам Самарқанд вилояти ҳокимлигига ЮНЕСКО томонидан ҳимояга олинган буфер ва ҳимоя зоналарининг чегаралари тўғрисида ахборот берувчи кўрсаткичларни ўрнатиш вазифаси юклатилган эди. Ана шу топшириқлар ижросини таъминлаш мақсадида бугунги кунда Самарқанд шаҳрида 55 та харита кўрсаткичлари ўрнатилди. Уларда буфер ва ҳимоя зоналарининг чегаралари белгиланган харита, ҳудудда жойлашган тарихий бино ва иншоотлар, яқин атрофдаги обидалар ҳақида маълумотлар жойлаштирилган. Шунингдек, ҳар бир ахборот-кўрсаткичда QR-код мавжуд ва у орқали объект тўғрисида маълумот олиш мумкин.

Яна бир янгилик – шаҳарнинг Йўлбарслар хиёбонида Соҳибқирон Амир Темур Самарқандда бунёд этган боғлари ҳақида маълумот берувчи лавҳалар ўрнатилди. Ўзбек, рус ва инглиз тилида ёзилган бу маълумотлар орқали маҳаллий ва хорижий сайёҳларга буюк жаҳонгирнинг боғ яратиш санъати бўйича қимматли маълумотларга эга бўлиши мумкин.

Эслатиб ўтамиз, ЮНЕСКО раҳбари Одри Азуле хонимнинг 2019 йилда Самарқандда ўтказилган “Маданий меросни асраш ҳафталиги” тадбирига ташрифи доирасида шаҳарда ЮНЕСКО ҳимоясидаги ҳудуд ва тимсол сифатида “Қора тош” ўрнатилган эди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Фарҳод домла Бегманов
Мирзаобод тумани "Мулла Ботир" жоме масжиди имом-хатиби.

Алишер Навоийнинг “Лисонут-тайр” достонида комил инсон ғояларини тарғиб қилишга қаратилган турли мавзудаги ўнлаб савол-жавоблар ва ҳикоятлар берилган. Ҳудҳуд билан Семурғни излаш учун сафарга чиқиш олдидан ҳар бир қуш унга ўз узрини айтади. Шулардан бири “Яна бир қушнинг Ҳудҳуддин саволи” сарлавҳаси билан бошланади:

Яна бир сойил деди: – «К-эй покзод,

Жумлаи умримда кўрмаймен мурод.

Доимо ғам бирла элтибмен басар,

Шодлиғдин менда йўқ эрмиш асар.

Йўл борурға хотири хуррам керак,

Даҳр ранжидин малолат кам керак.

Чун мени ғампарвар этмиш рўзгор,

Ҳар замон бир ғам била жоним фигор…

Қушнинг саволидан маълум бўладики, бутун умри ғам исканжасида ўтган ва шодлик кщрмаган. Унинг фикрича, йўлга чиқиш учун “хотири хуррам керак”, яъни йўловчи сафарга чиқар экан дунё ғамларидан озод бўлиши зарур. Бу қушнинг эса турмуши ғамга йўғрилган, жони ҳар замонда бир ғамга гирифтор бўлганлиги боис ўзини сафарга тайёр эмаслигини билдиради. Шунинг учун у ўз саволини: “Қайси кўнгил хушлиги билан йўлга тушай, кўнгли хушлар қаёққа кетса, мен ҳам шу тарафга борай”, – дея якунлайди:

Не кўнгул хушлуғ била йўл қатъ этай,

Кўнгли хушлар қайда кетса, мен кетай…

Бир қарашда қушнинг саволида ҳам жон борга ўхшайди, чунки инсон ғамларидан халос бўлсагина, унинг кўнглига сафар ташвишлари сиғади. Бу кўпчиликнинг дунёқарашига мос келиши табиий, аммо Алишер Навоий Ҳудҳуд тимсоли орқали бунга бошқача муносабат билдиради:

Деди Ҳудҳуд: – «К-эй нажанди ғамсиришт,

Зотинга ғамдин баҳона сарнавишт.

Бўйла водий қатъида беиштибоҳ,

Ғамни этмишлар эранлар зоди роҳ.

Йўл ғами келмиш эранларнинг иши,

Йўлда ғамсизни киши демас киши.

Ғамдин айларлар эранлар шодлиғ,

Бу муқайядлиғ дурур озодлиғ…

Маълумки, асарда таъкидланган йўл сойил – сафарга чиққан кишини комиллик манзили сари элтади. Шу боис Ҳудҳуд нажанди ғамсиришт – ғамлар гирдобида хор бўлган ва буни баҳона қилаётган қушга қарата шундай дейди: “Эранлар – ҳақиқий мардлар бу водий йўлида ғамни зоди роҳ – йўл озиғи қилиб олишади. Улар учун йўл ғами айни муддао ва бу йўлда ғамсизни киши демайдилар. Зеро, эранлар ғамдан шодланадилар, шунинг учун ғамга гирифторликни ҳақиқий озодлик ҳисоблайдилар.

Шоир ғам ҳақидаги фикрини давом эттирар экан шундай деб, ёзади:

Ғам еридур меҳнат ободи жаҳон,

Онда ҳар навъ элга бир ғамдур аён…

Машаққатлар билан тўлган бу жаҳон аслида ғам еридур ва унда истиқомат қилаётган ҳар бир кишига бир ғам етиши тайин. Аммо бу ғамни умуман иккига – олам аҳли ва аҳли яқиннинг ғамига бўлиш мумкин. Шоир фикрича, бу ғамлар ўзаро қандай фарқланади:

Олам аҳли кўнглида олам ғами,

Худ будур кўпрак бани одам ғами.

Лек аларким келдилар аҳли яқин,

Йўл ғамидин келдилар доим ҳазин.

Кимсага аввалғи ғам мамнуъдур,

Одамидин сўнгги ғам матмуъдур.

Юқоридаги парчада олам аҳли ва аҳли яқин ҳамда олам ғами ва йўл ғами тушунчалари ўзаро зидланяпти. Байтлар мазмунига кўра олам аҳлининг (дунёга меҳр қўйганларнинг) ғами олам ғами, яъни улар дунё матоҳлари учун қайғурадилар, ғам чекадилар. Бутун умрини ўткинчи бойлик топишга сарф этадилар. Энг афсусланарлиси, “Худ будур кўпрак бани одам ғами”, яъни инсониятнинг кўпчилиги шу ғамда яшашидир. Аҳли яқин (Аллоҳга яқин бўлиш, Унинг розилиги топиш истагида бўлганлар) эса ҳамиша йўл ғамидан ҳазин – ғамгин бўладилар. Улар олам ғами ўткинчи эканлигини билиб, ўзларига берилган умрнинг ҳар бир дақиқасини беҳуда сарф этмасликка ҳаракат қиладилар, чунки Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг «Анкабут» сураси 64-оятида: «Бу дунё ҳаёти фақат ўйин-кулгидан иборатдир. Агар билсалар, охират диёри, ана ўша ҳақиқий ҳаётдир», – дея таъкидлаган. Аҳли яқин ана шу сирни англаб, ақл билан иш тутган ва ўзлари учун фойдали бўлган йўл ғамини танлаганлардир.

Шоир олам ғами ва йўл ғами ҳақида фикр юритар экан улар орасидани ўзаро зиддиятни янада теранроқ англатишга ҳаракат қилади. Унинг фикрича, одамзот учун аввалги ғам – олам ғами мамнуъ, яъни ман қилингандир. Зукко ўқувчи бу ўринда Алишер Навоий Қуръон таълимотига амал қилганини дарҳол пайқайди. Зеро, Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Қуръони каримнинг Ҳадид сураси 20-оятида шундай марҳамат қилган:

«Билингки, албатта, дунё ҳаёти ўйин-кулги ва кўнгилхушлик ҳамда зеб-зийнат, ўзаро фахрланиш, мол-мулкни ва бола-чақани кўпайтириш, холос. У худди ўсимлиги деҳқонларни ажаблантирган ёмғирга ўхшайдир. Кейинроқ қурийди ва унинг сарғайганини кўрасан. Сўнгра у хас-чўпга айланиб кетадир. Охиратда эса шиддатли азоб бор. Ва Аллоҳдан мағфират ва розилик бор. Ва дунё ҳаёти алдов матоҳидан бошқа нарса эмас».

Одам боласи учун иккинчи ғам матмуъ – талаб қилингандир, чунки унинг учун фақат шу йўлдагина нажот бор. Кимки, дунё лаззатларидан воз кечиб, тақво йўлини талаб қилса, Аллоҳ розилигига эришиш йўлида риёзат ва машаққатлардан қўрқмаса, охир-оқибат саодатли ҳаётга эришади, чунки Аллоҳ таолонинг шундай ваъдаси бор: “Бизнинг (йўлимизда) жидду жаҳд қилганларни Ўз йўлимизга ҳидоят этурмиз. Чунки Аллоҳ чиройли амал қилгувчилар биландир” (Анкабут сураси, 69-оят).

Албатта, бу фикрлари билан шоир кишиларни таркидунёчиликка тарғиб қилмаган. Аксинча, фоний дунёнинг кўзни қамаштирувчи лаззатлари олдида ўз инсоний қиёфасини йўқотиб қўймасдан йўл ғамини зоди роҳ қилишга чақирмоқда. Шунинг учун икки ғамни сифатлаб бўлгач, улардан қайси бирини танлашни ўқувчининг ихтиёрига ҳавола этади:

Гар бурунғидин эсанг зору нажанд,

Йўлдин ўзни шод қил, эй мустаманд.

Сўнгғидин ғамгин эсанг – қил шодлиғ,

Ким кўнгул ондин топар ободлиғ.

Ғамдин айлар шодлиғ аҳли видод,

Бор аларға номурод ўлмоғ мурод.

Йўл ғамидур мақсаду мақсуд учун,

Ким ер ул ғамни кўнгул беҳбуд учун.

Ондаким йўқтур бу ғам – эр эрмас ул,

Зод ғамдин топти қатъ этган бу йўл».

“Эй мустаманд (хаста, нотавон), сен агар бурунгилардан, яъни олам ғами аҳлидан бўлиб, ўзингни шу ғамда хору зор қилаётган бўлсанг, ҳали фурсат борида кўзингни оч ва йўлдан (ғам йўлидан) ўзингни шод қил, агар кейингилардан (аҳли яқинлардан) бўлсанг, хурсанд бўл, чунки унда кўнгил обод бўлади, – деб хитоб қилади Алишер Навоий ва давомида. – Зеро, видод – муҳаббат аҳли ғамдан шодланадилар, чунки улар учун номурод бўлмоқ муроддир. Шунинг учун йўл ғами мақсадга элтувчидир, ким у ғамга гирифтор бўлса, кўнгил беҳбудлиги (поклиги, гўзаллиги) учун интилади. Кимда бу ғам йўқ экан, у эр (мард) эмас, чунки кесилган бу йўлни топиш зоди ғам – ғам озиғи билан топилади, шунинг учун инсон олам ғами билан эмас йўл ғами билан яшаши керак”, – дея хулоса қилади.

Алишер Навоий Ҳудҳуд ва қуш ўртасидаги савол-жавобни якунлар экан, ўз фикрларини далиллаш учун мисрлик олиҳиммат ҳақидаги ҳикоятни келтиради. Ҳикоят мазмунига кўра Мисрда бой-бадавлат бир олиҳиммат киши яшар эди. Унинг бу дунёда ғам-ташвишсиз яшаши учун барча шарт-шароитлар муҳайё. Қанча айшу ишрат қиламан деса, бунга керакли нарсалар топилади. Жаннатдай қасрда яшайди, ҳурдай маҳбубалар хизматида, аммо ҳеч нарса уни ғамгинлик исканжасидан қутқара олмайди. Атрофидагиларни бу ҳайратга солади ва ундан шунча ишрат имкони бўлатуриб, бу қадар ғамгинлигининг сабабини сўрашади. У олиҳиммат пок зот шундай жавоб қайтаради:

… – Йўл аҳлиға зиндондур жаҳон,

Негаким матлуби кўздиндур ниҳон.

Иш будурким айлагай қатъ ушбу йўл,

Кўнглининг матлубиға етгунча ул.

Кимса зиндонда қачон хуррам бўлур,

Байтул-аҳзонда нетиб беғам бўлур.

Менки айру ёрдин дармондамен,

Гар Эрам боғидамен – зиндондамен.

Бўлмағунча васл гулзориға хос,

Бўлмағум ғам хорхоридин халос.

Демак, йўл аҳли кўнгил матлубини кўзидан ниҳон қилган бу дунёни ўзига зиндон деб ҳисоблайди ва унга элтувчи йўлни қатъ этмагунча бу зиндонда хуррам бўла олмайди. Шунинг учун киши ўзи учун зиндон бўлган бу байтул аҳзон – ғам уйида қандай қилиб хурсанд бўлиши мумкин. Зеро, айрилиқда қолган ошиқ учун бу дунёнинг Эрам боғи ҳам зиндон мисоли, у васл гулзори – Аллоҳ висолига етмагунча, ғам хорхоридан халос бўла олмайди.

Шу ўринда Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган қуйидаги ҳадиси шариф ёдга тушади: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Дунё мўминнинг зиндони ва кофирнинг жаннатидир», – дедилар.

Алишер Навоийнинг комиллик сирлари талқинига бағишланган “Лисонут тайр” достонидаги ҳар бир сатр мазмунан Ислом дини ақидалари билан чамбарчас боғлиқдир, шунинг учун мазкур достон мазмунини теран англаш учун Қуръони карим ва Ҳадиси шарифлар мазмунини яхши билиш зарур бўлади. Шундагина улуғ шоир асарлари замирига сингдирилган исломий қарашларни чуқур англаш ва улардан тўғри хулосалар чиқариш мумкин бўлади.

Толибжон РЎЗИБОЕВ,
Навоийшунос олим

Шу йил 7 февраль куни Президентимиз Шавкат Мирзиёев қурилиш лойиҳалари тақдимоти билан танишди.

Маълумки, Самарқанд вилоятида Имом Бухорий мажмуаси янгидан барпо этилмоқда. Унинг қурилиши ўтган йили Рамазон ойида бошланган эди. Бугунги кунда бинолар қад ростлаб, пардозлаш ишларига оз фурсат қолди. Тақдимотда мажмуанинг ички ва ташқи кўринишига оид чизмалар кўриб чиқилди.

«Унга кўра, мажмуа деворлари миллий нақшлар, пардозбоп тошлар билан сайқалланади. Имом Бухорий бобомиз мақбарасида наққошлик ва хаттотлик санъати уйғунлашади. Унинг деворларига қадимий услубда Қуръони карим суралари ва ҳадислар ёзилади. Барча пардозлаш ишларида ёрқин, “иссиқ” ранглардан кўпроқ фойдаланилади», - дейилади давлатимиз раҳбари матбуот хизмати хабарида.

Эслатиб ўтамиз, айни пайтда мажмуадаги қурилиш-ободонлаштириш ишлари жараёнида Имом Бухорий мақбараси ҳозирги кўриниши сақланган ҳолда реконструкция қилинмоқда. Янги лойиҳага асосан 8 минг ўринли масжид қурилиб, мажмуа атрофида тўртта улкан минора ва ҳозирги айвонларга қўшимча равишда ички ҳамда ташқи айвонлар барпо этилмоқда.

Маҳаллий ва хорижлик зиёратчиларга қулайлик яратиш мақсадида замонавий меҳмонхоналар, халқаро андозаларга мос келадиган маиший хизмат ва санитария-гигиена шохобчалари қурилиши кўзда тутилган. Мажмуада қурилиш-бунёдкорлик ишлари жараёнида бу ердаги тарихий ҳавуз ва бир неча юз йиллик чинор дарахтларига зиён етказилмай, ўз ҳолида сақлаш учун барча зарур чоралар кўрилиши айтилмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати