Кўпчилик қўли калта-камбағал, бева-бечора, етим-мискинларнинг кўнгилларини кўтариш учун “Бу дунё синов ва имтиҳон дунёсидир. Сабр-қаноат билан ўтган одам имтиҳондан яхши ўтган бўлади” каби таскинли сўзларни ишлатадилар. Умумий маънода тўғри. Лекин бу сўзлар фақат камбағалларга эмас, балки, бойга ҳам, подшоҳга ҳам тенг эканини кўпчилик чуқурроқ ўйласа, биладию, лекин юзакироқ қаралиши натижасида гўё бой-бадавлат кишилар имтиҳондан беш баҳога ўтиб бўлгандек, ҳеч ким уларга хоссатан, бундай сўзларни айтиб, огоҳликка чақирганини кўрмайсиз!

Камбағални Аллоҳ таоло Ўзи берган оз ризқига қаноат қиладими ёки жазавага тушиб, шикоят қилишдан у ёғига ўтолмай, “Мени нима гуноҳим бор эдики, бир бошимга шунча ташвиш?” деб шаккокликка кетар эканми? қабилида имтиҳон қилса, бойни “Қани бу бандам, Мен берган кенг риз ва бойликни Ўзим унга буюрган шахс ва ўринларга Мени розилигим учун сарф қила оладими ёки “ўзим ишлаб топганман”, “закот бу солиқми?” дея, ўзидан кетадими? қабилида имтиҳон қилур! Зеро, бу ҳақда Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилган: «(У) сизларнинг қайси бирингиз чиройлироқ (савоблироқ) амал қилувчи эканингизни синаш учун ўлим ва ҳаётни яратган зотдир. У Азиз (қудратли) ва Ғафур (кечиримли)дир» (Мулк, 2).

Бу дунёнинг имтиҳон экани барчада бирдек кечадиган, “икки кара икки тўрт” бўлгани каби исбот талаб қилмас ҳақиқатдир! Ҳамма бошидан ўтказадиган бир синовдир: ундан ким, қанақа ўтиши номаълум.

Оят охиридаги «...У Азиз (қудратли)дир...» деган жумладан “Ҳой одамлар! Мен сизларни синов учун яратганимни билдингиз! Шунга қараб, охирини ўйлаб иш қилинглар! Агар синовдан яхши ўтмай қолсангиз, ўзингиздан кўринг. Мен шундай қудратли зотманки, агар ҳаддан ошсангиз, Мени азобимдан сизларни ҳеч ким тўса олмайди”, деган таҳдид маъносини, «...Ғафур (кечиримли)дир» оятидан эса “Агар бошида Раббингизни унутиб, Унинг синовига яхши тайёргарлик қилмай, турли ёмон ишларни қилиб қўйган бўлсангиз, энди мени кечирмаса керак, деб ноумид бўлманг! Чунки Менинг “Раҳматим ғазабимдан ўзган (кўп, ортиқ)дир!”. Гуноҳини бўйнига олиб, Ҳузуримга бош эгиб, тавба қилган банларимга ўта кечиримли зотман”, деган умидбахш маъноларни англатади!

“Кўп ҳолларда юқоридаги насиҳатомуз кўнгилга тасалли берувчи сўзлар фақат камбағалларга айтилиб, бойлар четда қолганиданми, кўп ҳолларда бироз қўли бошқалардан кўпроқ пул кўриб қолган кишилар, “Кўрмаганни кўргани қурсин” мақолига тушадиган суратга ўтиб қолишади! Бу буюк имтиҳон натижасига ҳам, дунёдаги имтиҳонлар натижаси иштирокчи қанақа қатнашгани ёки умуман иштирок этмаган тақдирда ҳам, қандайдир йўллар билан ижобий ҳал қилиш осонлиги учун эътиборсиз бўлавериш жоиз экани каби беписанд қарайдиларми?

 Албатта, ҳамма бойлар ҳам ундай эмас, ўзининг қул-банда эканини унутмай, барча вазифа ва масъулиятларини ҳис этиб, фарз, вожиб ва ихтиёрий нафака-эҳсонларини ўз ўрнида бажарувчи, саховатлилари кўплиги шубҳасиз! Имтиҳондан яхши ўтиш илинжида юрганлари бисёр!..

Баҳодир БАҲРОМЖОН ўғли

“Саййид Муҳйиддин махдум” ўрта

махсус ислом билим юрти мударриси

Абдуллоҳ ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сизлар ўзингизга икки шифо – Қуръон ва асални лозим тутинглар!” деганлар (Байҳақий ривояти).

Баъзан бемор Қуръонни тиловат қилолмайдиган даражада оғир ҳолатда бўлиши ёки Қуръонни тўғри ўқий олмайдиган ҳолатда бўлиши мумкин. Бунда унга Қуръонни тиловат қиладиган киши ёрдамга келади. У Қуръонни ихлос билан, оятлар баракотидан бемор шифо топади деган ниятда овозини баланд ҳам, жуда паст ҳам қилмасдан бемор эшитадиган даражада тиловат қилади.

Бемор иложи борича, ҳар куни бир неча марта Қуръони карим тиловатини тинглашга ҳаракат қилиши лозим. Тинглаётган оятларини тадаббур қилиб, маъноларини тушунишга ҳаракат қилиши муолажа самарасини янада оширади.

Олимлар товушлар тери ҳужайраларига, юракка таъсир этади дея кўп такрорлайдилар. Аллоҳ таоло айтади: «Улар имон келтирган ва қалблари Аллоҳнинг зикри билан ором оладиган зотлардир. Огоҳ бўлингизки, Аллоҳни зикр этиш билан қалблар ором олур (ва таскин топур)» (Раъд, 28).

Тана аъзолари, ҳатто, бош мия ва юрак ҳужайраларини фаоллаштиришда Қуръон оятлари катта таъсирга эга. Бу борада баъзи оятлар “шифо оятлари” дея ажратилмайди. Зеро, Қуръоннинг барча оятлари дардларга шифодир.

Олимлар тиббий тадқиқотларида аниқлашларича, инсон туғилганда унинг бош миясида ростгўйлик, яхшиликни севиш, хатолар ва ёмонликлардан қочиш каби гўзал хислатлар табиий дастурланган бўлади.

Олимлар махсус кузатув жиҳозлари орқали инсон сўзлаганда унинг бош миясидаги ўзгаришларни ўрганишди. Тадқиқот натижасида инсон рост сўзлаган пайтда унинг бош миясида ҳеч қандай қувват сарфланмай, аксинча ёлғон гапирганда катта куч йўқотиши аниқланди.

Агар инсон ёмон ўй-фикрларни ўйласа унинг бош миясида катта миқдорда қон айланиб, бош мия катта куч сарфлайди. Инсон эшитган маълумотлари ва айтган сўзлари унинг бош миясига катта таъсир кўрсатади. Қуръони карим тиловати инсоннинг айнан ушбу аъзосига таъсир қилади. Бу аъзо бошқарувга ва қарорларни қабул қилишга масъулдир.

Демак, хатолар, ёлғон, барча ёмон ишлар бош мия ҳужайраларига салбий таъсир кўрсатиб, унинг фаолиятини бузади. Вақт ўтиши билан бу ҳолат руҳий ва жисмоний касалликларга олиб келади. Ҳужайраларни озиқлантириш ва асл ҳолига қайтариш эса Қуръони карим тиловати билан бўлади. 

Бунда аввало, мўъмин киши Қуръонни шифо эканига ишониши лозим. Чунки шифо топишда ишонч катта аҳамиятга эга. Энг муҳими, оятларни савоб умидида, нафсий ва жисмоний касалликларга шифо бўлишини сўраб, ихлос билан ўқиш ва сабрли бўлиш лозим. Бирор касалликка шифо бўлишини сўраб ўқилганда, баъзилар тезда тузалишни истаб, шошқалоқлик қилади. Агар касалидан тузалмаса, Қуръон фойда бермади деб ўйлайди. Бу нотўғридир. Чунки Аллоҳ таоло Қуръонни шифо эканининг хабарини бериб, бундай марҳамат этади: «(Биз) Қуръондан мўминлар учун шифо ва раҳмат бўлган (оят)ларни нозил қилурмиз» (Исро, 82).

Бир касаллик тузалмаган бўлса, оятлар баракотидан ўзимиз билмаган бошқа оғирроқ хасталик ёки мусибат даф бўлган бўлиши ёки унинг ижобати охират азобидан қутулиш учун қолдирилган бўлиши мумкин. Айни пайтда, Қуръони карим тиловати билан барча касалликларимиздан қутулиш арафасида турибмиз. Яъни, Рамазони шарифда кечалари қоим бўлиб, масжидларда Қуръонни хатм қилинади. Ушбу вақтдан унумли фойдаланиб қолишимиз даркор.

Муҳаммадзариф ДАДАМИРЗАЕВ

“Аълиж нафсака бил Қуръан” (“Ўзингни Қуръон билан давола”) китоби асосида

Тошкент ислом университети магистранти

тайёрлади

Бас, энди Сиз (ҳам) етимга қаҳр қилманг! (Зуҳо, 9).

Динни (охират жазосини) инкор этадиган кимсани кўрганмисиз?! Бас, у етимни жеркийдиган ва мискин (бечора)га таом беришга тарғиб қилмайдиган (кофир) кимсадир (Моъун, 1-3).

Эътибор беринг! Етимни жеркиш ва мискинга таом бермаслик у ёқда турсин, мискинга таом беришга атрофдагиларни тарғиб қилмаслик динни, охират жазосини инкор қилишдек, кофирлик гуноҳи қаторида саналмоқда!..

Эслатма! Халқ орасида “Етим бола боқсанг, оғзи-бурнингни қонга тўлдиради. Етим қўзи боқсанг, оғзи-бурнингни гўштга тўлдиради”, деган гап бор. Шу тўғрими? Йўқ! Оят ва ҳадисларга буткул зид гапдир! Динимиз кўрсатмаларини била туриб, бу гапни қасддан айтиш, мўминликка номуносиб сўздир!

“Шамол бўлмаса, дарахтнинг учи қимирламайди” нақли ҳам бекор гап эмас, албатта. Воқеликда боқиб олинган етимлардан вояга етгач, кутилган натижаларга акс муносабатлар кузатилиши ҳам бор нарса. Бу дегани, етим боқишга тарғиботлар келган оят-ҳадислар нотўғри, етим асраш бошга битган бало дегани ҳам эмас...

Нега шариатнинг ўзида бу ишга тарғиб қилингани билан етимнинг имомликка ўтиши макруҳ дейилган? Нега икки ҳукм бир-бирига зид? Муаммо қаерда?

Калаванинг учи узоққа бориб тақалмайди. Шариатнинг бу ҳукмларида зидлик йўқ. Бу борада воқеликни эътиборга олиб, шундай ҳукм қилинган. Кам ҳолларда, вояга етгач, баъзи бир етимларнинг ахлоқий инқирозга юз тутиши учраб туради.

Биринчидан уларнинг баъзиларини “ота-она”си (ҳайф уларга ота-она аталмиш муқаддас ном!) бузуқилар бўлиб, беникоҳ пайдо бўлган ҳомилани бир нарса қилиб, туғиб, қаергадир ташлаб, жуфтакни ростлаб қолган. Шукрки, болалар уйлари доим бало-гардон бу борада. Палаги “тоза” бола “Қуш инида кўрганини қилади” мақоли таъбирича, қон томирлари орқали кўрганларини қилиши мумкин.

Иккинчидан халқимиз орасида “етимни уриб бўлмайди”, деган тушунча бор. Бу ҳам халқимизнинг етимпарвар ва раҳмдиллигидандир! Тўғри, етимни ҳуда-беҳуда уриб-сўкиб бўлмайди. Лекин уни қарамоғига олган одам, ҳар томонлама: моддий, маънавий ва жисмоний, руҳий, таълим-тарбиявий жиҳатдан ҳам қарамоғига олган ва унга масъулдир! Унда қайсидир жабҳада камчилик кўрса, дарҳол, тўғрилаши керак! Камчилигини ўрганиб, бартараф этмоғи шартдир! Ахлоқи бузилса, танбеҳ бериши, керак бўлса, уриб-туртиб бўлса ҳам, тартиб-интизомга солмоғи лозим! Бўлмаса, у талтайиб, дангаса-ялқов бўлиб, улғайгач, ҳалиги мақолдаги маънони тасдиқлайдиган нобакорликларга ҳам қўл уриши мумкин!

Қоида! Асраб олган етим фарзандига ўзининг фарзанди нимани яхши кўрса, унга ҳам ўша нарсани яхши кўриши лозим. Ўз фарзанди қайси яхши ишни қилса, тақдирласа, етимга ҳам шу ишни қилгани учун мақтов айтиш, ўз фарзанди қайси ёмон ишни қилганда одоб таёғидан насиба олса, етим фарзанди ҳам шу ишни қилган тақдирда ўзига яраша жазо ва насибасини олмоғи керак! Ортиқча эркалатиш – хатарлидир!

Учинчидан, қалб кечинмаларини ҳам эътиборга олинса, масала осонроқ ечим топади. Жаҳон чемпиони бўлаётган меҳрибонлик уйи тарбияланувчилари ҳам борлигини тан олган ҳолда, яна бир илова борки, баъзи бир ўта шаффоф қалбли, кўнгли ўксик, ҳамиша мўъжиза юз бериб, ота-онаси келиб қолишини кутишга қалби интиқ болалар кўнглига бошқа таълим-тарбиялар сиғмасмикин?.. Болалардек ўйин-кулги қилгиси келганда, ўз уйида ака-ука, опа-сингиллари билан мазза қилиб, яйраб қувлашмачоқ ўйнаб, чарчаб, ёнига келганида бағрига босиб, юз-кўзидан ўпиб, анвойи ширин сўзлар билан эркалаб-эркалаб, бошини силаб, қорнини тўқлаб, алла айтиб ухлатиб, уйғонганида боши узра соябон фариштадек, соғинганидан  фарзанди уйғонишини интизор кутувчи гул юзли онасига айни муҳтож пайтида топа олмагани учун одамлардан ранжиб, мурғак қалбида уларга нафрат ҳисси уйғониб қолмаганмикин?! “Мени дадам ҳаммадан кучлилар”, демоқчи бўлиб ўйласа, отасининг суратини ҳаёлига ҳам келтира олмай, аламини йиғидан олган, болалар уйининг ҳеч кимга кўринмайдиган жойига беркиниб олиб, тўйиб-тўйиб йиғлаган пайтлари нима дейсиз, инсониятга меҳри ортганмикин? Ўртоғининг амаки ёки тоғаси келганида ўзининг яқинлари қаерда қолиб кетганини ўйлаб, жавоб топа олмаган саволининг жавоби эмасмикин, унинг бугунги бизга ёқмаётган ишлари?!

Шариатда етимнинг имомликка ўтиши макруҳ дейилгани ҳам, аксар ҳолларда ундай болалар илм олишга имконлари бўлмагани учун, қироат-намозга оид илми етарли бўлмай, қироатда хатоликка йўл қўйиб, намозни бузиб қўйиб, жамоатнинг ғазабига дучор бўлмасин, фитна чиқмасин, деган мулоҳаза ила айтилган.

Одатда етимларга нисбатан халқ пастроқ назарда қараб, унинг имом бўлишини хоҳламай, норозичиликларга сабаб бўлиши мумкин. Ҳар қандай ҳолатда ҳам, агар етим бола жамоатдаги одамлар орасида энг қироати яхши ва илмлиси бўлса, ҳеч гап сўзсиз у имом бўлиши мумкин. Ҳақли ҳам бўлади, керак бўлса. Болада ҳеч қандай айб йўқ. Етимлик айб эмас! Қолаверса, имомлик қилиши дуруст бўладиган ёшга етганида у ўзи етимлик ёшидан ўтган, балоғат ва вояга етган кишилар қаторида бўлади. Демак, бу ўринда ҳеч қандай бир-бирига қарама-қарши фикр йўқ, тўғри тушуниб олинса, бас!

Насл-насаби тоза етим болаларни олиб, ўз фарзандлари қаторига қўшган киши бир одамни сақлаб қолган бўлади. Бу эса бутун инсониятни сақлаб қолгандек, баҳоланиб, Ислом динининг беназир инсонпарвар кўрсатмалари бўйича қиёматда Аллоҳ таоло томонидан шунга яраша мукофотлар берилади.

Тавсия! Кузатишларга кўра, болалар уйи ҳисоб рақамига пул ўтказиб бериш, баъзи озиқ-овқат маҳсулотларини олиб бориб, дарвоза хонаси ёнига ташлаб, савоб бўлар, деб қайтиш ҳам жуда яхши ва таҳсинга сазовор иш! Фидоий тарбиячилар орқали болаларнинг шахсий эҳтиёжларига нима етишмаётганини ўрганиб, ўзингиз олиб келиб, ҳар бир боланинг бошини силаб, қалбига сурур бағишлашингиз – ҳар томонлама энг мақсадга мувофиқ иш бўлади. Қалбингиз юмшаб, кўзингизга ёш қалқиб, бошқача бир енгилликни ҳис қиласиз! Хайр-эҳсонингиз ҳам ўз жойига етганига гувоҳ бўлиб, қалбингиз янада яйрайди, такрор-такрор у жойни йўқлаб турувчи, ўзингиз ҳам танимай қолган бир яхши инсонга айланасиз! Қиёматлик дўстлар орттирасиз! Улар бошқа яқин дўстларингиз ташлаб қочадиган кунда жонингизга оро кирувчи чин ДЎСТЛАР!..

Баҳодир БАҲРОМЖОН ўғли

“Саййид Муҳйиддин махдум” ўрта

махсус ислом билим юрти мударриси

“Қуръонни ўрганган сари унинг мукаммал ва улуғлигини тушуна борамиз. Жозибадор Қуръон тоборо инсонни ҳайратга сола бошлайди, ўзига мафтун этади. Кишини ўзини ҳурмат қилишга мажбурлайди ва шу таҳлит ҳаммага таъсир қилади”

Эдмунд, инглиз мутафаккири

*    *    *

“Қуръон инсонларга мукаммал тарбия дарси беришидан ташқари, уларга шахсий ҳаётларида ахлоқли, олижаноб, хайрпарвар, жасур ва ғайратли бўлишни, ҳамда бутун мусулмонларни севишни ўргатади”.

Арнольд Ховард

*    *    *

“Тарихда инсоният яратган ҳеч бир қонун бир лаҳза бўлса ҳам, ўзининг комил суратини кўрсата олмаган. Аммо Қуръони карим ҳукмрон бўлган даврида ўзининг ҳар томонлама комиллигини кўрсатиб, араблар ўртасида ақл бовар қилмайдиган ижтимоий ва маънавий ислоҳотлар ўтказган”.

О.Пьери, тарихчи олим

*    *    * 

“Қуръонга ошно бўлган ҳар бир инсон ушбу илоҳий китобнинг бетакрорлигини эътироф этмасдан иложи йўқ. Унинг услубидаги ўзига хослик шунчалар макаммалки, бирор бир Европа тилига таржима қилинганда ундаги мазмунни тўла қамраб олиш мумкин эмас”.

Эдвар Монтенинг  “Қуръоннинг француз тилига таржимаси” китобидан

*    *    *

“Биз нималарни кашф қилган бўлсак, бир неча юз йил аввал келган Қуръонда уларнинг барчаси мужассам. Демак у Аллоҳнинг сўзидир”.

Жоли Самсон, профессор-гинеколог

*    *    *

“Қуръон шубҳасиз илоҳий китобдир. Унинг энг улуғ ва мўъжизавий китоб эканини инкор этишга бўлган уриниш қачон ва ким томонидан, қандай кўламда бўлмасин, барчаси чиппакка чиқаверади”.

Вольфганг фон Гёте, немис адиби

*    *    *

“Қуръон Жаброил (а.с.) воситасида Муҳаммад (с.а.в.)га сўзма-сўз ўқиб берилган Аллоҳнинг каломидир. У Аллоҳ ва унинг элчиси Муҳаммад (с.а.в.)нинг ҳақлигини исботлайдиган мўъжизадир. У шунчалик улуғвор ва мукаммалки, бирорта инсон ёки жин унинг энг қисқа сурасининг ҳам ўҳшашини келтиролмайди. Бундан ташқари, ундаги келажак ҳақидаги маълумотлар, Муҳаммад (с.а.в.) асло ўзича айта олмайдиган, ақл бовар қилмас билимга асосланган”.

Херри Гайлорднинг “Исломни тушуниш сири” асаридан

*    *    *

“Мусулмонларнинг таҳсили ва тарбияси ошиб боргани сари, фикрлари ҳам шу нисбатда Қуръонга таянаверади”.

Доктор Моррис

*    *    *

“Қуръонда энг ақлли инсонлар энг буюк файласуфлар ва энг қобилиятли сиёсатчилар ҳам айта олмайдиган донишмандона ҳикматлар мажмуасини топиш мумкин. Аммо Қуръоннинг илоҳийлигига яна бошқа далил мавжуд. Бу ҳам бўлса, унинг ваҳий қилинган кундан буён асрлар давомида ҳеч бузилмасдан сақланганидир”

Лаура Вессианинг ““Ислом” номига бир шарҳ” номли китобидан

*    *    *  

“Қуръони каримни ҳар гал ўқиганимда, мен унга янада яқинлашавераман. Гўё у худди шу бугун нозил бўлгандек ва тўғридан-тўғри менга мурожаат қилаётгандек”.

Рожа Горами, француз файласуфи

*    *    *

“Қуръоннинг нозил бўлганига XIV асрдан ўтиб бораётганига қарамасдан, худди кеча нозил бўлгандек, бугунги ҳаётнинг долзарб муаммоларини содда ва адолатли ҳал этиши унинг нақадар улуғ Китоб эканлигидан далолат беради”.

Либон, франциялик шарқшунос

*    *    *

Қуръоннинг хусусиятларидан бири шуки, бир мусулмон ёки ҳар қандай инсон Қуръонни қўлига олиб ҳар қайси саҳифасини очиб ўқимасин, жуда долзарб бўлган ҳаётий ғоялар кўради.

Жон Эспозито, машҳур теолог

*    *    *

         “Қуръон инсониятга ўта мос ва одил қонунларни ўз ичига олган ўзгача Китобдир. Унинг оятларига ўҳшаш оятлар бошқа бирор дин манбааларида йўқ ва инсон унга ўҳшаш оятларни яратишга доимо ожиздир”.

Рональд Никольсон, шарқшунос олим

         Адабий жиҳатдан қараганда Қуръон ярим шеърий ва ярим насрда ёзилган араб тилининг жозибасини намоён этувчи энг нодир намунадир.

Тилшуносларнинг кўп ҳолларда Қуръонда қўлланган маълум қолип ва ифодаларга тақлид қилганлари, Қуръонга тенг келадиган бирор асар ёзиш учун бир неча марта уринганлари, аммо ҳанузгача бу борада муваффақиятга эришолмаганлари маълумдир”.

Ф.Арбатнотнинг “Инжил ва Қуръоннинг тузилиши” асаридан

*    *    *

“Агар бирор киши мендан ҳаётдаги ажиб нарса нима, деб сўраса, мен Қуръонннинг асрлар давомида ўз мазмун ва моҳиятини йўқотмасдан келиши, деб жавоб берардим. Агар пайғамбар Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) олиб келган Қуръон ҳаётга тадбиқ этилганида эди, бугунги кунда  инсоният олдида кўндаланг турган ечилмас муаммолар бир лаҳзада ҳал бўлар эди”.

Жорж Бернард Шоу, инглиз адиби

*    *    * 

“Қуръон, ақийдалар ва ахлоқнинг инсонларга ҳидоят ва ҳаётда муваффақият бахш этувчи мукаммал мажаладир”.

Доктор Стайнгис

*    *    *

“Қуръон уламоларга илмий симпозия каби бўлиб, луғатчиларга луғат қомуси, тил ўрганмоқчи бўлганларга нахв муаллими, шеърни яхши кўрадиганларга аруз китоби ҳамда ҳуқуқшуносларга қонун-қоидаларни мужассам қилган қомус энциклопедиясидир. Ундан олдин келган илоҳий китобларнинг бирортаси маъноларининг чиройлилиги ва лафзларининг латифлиги жиҳатидан Қуръон сураларига, ҳатто энг қисқа сурасига ҳам тенг келмайди. Шу сабабли биз ривожланаётган табақа кишилари мусулмон умматининг бу китобини маҳкам ушлаб, нутқларини Қуръон оятлари билан зийнатлаган ҳолда иқтибослар келтиришаётганини, фикрларини шу оятлар билан асослаётганини кўрамиз”

 Доктор Мурис Франций, франциялик шарқшунос

*    *    *

“Қуръоннинг ахлоқий ва маданий сабоқлари Исломнинг муҳташам қасрларига бамисоли зарҳал дарвоза ишланган кабидир”.

Чэмберс Энциклопедияси (Англия)

*    *    *

“Қуръондаги инсон ривожланиши ҳақидаги ифодаларнинг шарҳланишига ёрдам қилиш менга катта завқ бағишлайди. Мен аниқ айта оламанки, бу ифодаларни ҳазрат Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга Аллоҳ берган. Чунки бу билимларнинг кўпи юз йиллар давомида кашф қилинмади. Бу менга бир нарсани исботлайди: ҳазрат Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳнинг элчисидир”

 Профессор Кейт Мур, Торонто университети профессори

Мунира АБУБАКИРОВА

Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассиси

Лайлатул қадрга етишиш ва унда берилажак ажр-мукофотлардан баҳраманд бўлиш ҳар бир мусулмон орзуси. Шундай экан, бу муборак тунни қайси кечадан изламоқ керак?

Дастлаб, Қадр Рамазон ойининг нечанчи кечаси экани Аллоҳ ва Расули томонидан сир тутилган эди. Лекин саҳобалар Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан Қадр кечасини аниқлаб айтиб беришларини қайта-қайта сўрашгач, у зот аввал ойнинг учинчи ўн кунлигидан, кейинроқ ойнинг охирги етти кечасидан, сўнгра ойнинг охирги ўн кунлигининг тоқ кечаларидан излаш кераклиги ҳақида айтганлар ва ҳоказо. Шунга кўра, манбаларда бу борада келган маълумотлар турличадир. Демак, Қадр кечасини қуйидаги вақтлардан топиш мумкин экан:

Йил давомида. Баъзи улуғ зотлар одамлар йилнинг маълум бир кечасига суяниб, фақатгина ўша тунни ғанимат билиб, уни ибодат билан бедор ўтказиб, қолган кечаларга бепарво бўлиб юрмасинлар деган мақсадда, бу муборак кечани топмоқчи бўлган киши йил давомида излаши керак, дейишган.

Табиийки, бу жуда машаққатли бўлиб, унга ҳамма ҳам қодир бўлолмайди. Зеро, Ислом енгиллик динидир. Аллоҳ таоло бандаларига тоқатидан ташқари нарсани юкламайди. Динимизда ҳар бир масалада кишининг ҳолати инобатга олинади, ҳатто ибодатда ҳам. Масалан, соғлом киши намозни тик туриб ўқиса, унга тоқати етмаганлар ўтириб имо-ишора билан адо этади ва ҳоказо. Аллоҳ таолонинг меҳрибонлигини қарангки, соғлом одам намоз ўқиганида, унга қанча савоб берилса, ихлос билан ўтириб, имо-ишора билан ўқилган ибодатга ҳам ўшанча ажр ёзилади. Агар буларга ато этиладиган савоблар айрича бўлганида эди, беморлар, қарилар ва заифлар сингари одамлар куч-қуввати бор соғлом кишидек савоб қозонишлари мумкин бўлмай қоларди. Бу эса, зулмдир. Ҳолбуки, Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло ҳеч кимга зулмни раво кўрмас. Демак, Қадр кечаси ҳақида келтирилган маълумотлар ҳам шунга қиёсланади. Зеро, Қадр кечасини топиш ҳам улуғ ибодатдир.

Рамазон ойидан. Шундай қилиб, йил давомида Қадр кечасини излаш имконияти йўқ кишилар қандай йўл тутишлари керак? Улар мазкур кечани Рамазон ойидан қидирадилар. Демак, мазкур кечани топиш янада қулайлашди, йилдан ойга қисқарди.

Рамазон ойининг охирги даҳасидан. Бу муборак кечани Рамазон ойи давомида топиш кўпчиликка оғирлик қилди, дейлик. Энди, улар Рамазоннинг охирги ўнлигидан қидиришлари керак. Зеро, Ойша (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Рамазоннинг охирги ўн кунлигида эътикоф ўтирар ва:

تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ

«Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги ўнлигидан изланглар» дер эдилар» (Муттафақун алайҳ). Демак, шарт-шароити кўтарган кишилар шу кечалар ичидан топишга ҳаракат қиладилар. Бу, Лайлатул қадрни топиш ойдан ўн кечага қисқарди, деганидир.

Рамазон ойининг охирги етти кечасидан. Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги даҳасидан топишга ҳам тоқати етмаганлар уни охирги етти кечадан қидиришлари мумкин. Зеро, Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан ривоят қилинишича, саҳобалардан баъзилари тушларида Лайлатул қадрни охирги етти (кеча)да эканини кўришди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар:

أَرَى رُؤْيَاكُمْ قَدْ تَوَاطَأَتْ فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيهَا فَلْيَتَحَرَّهَا فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ.

«Сизларнинг тушингиз охирги етти кечага мувофиқ келаётганини кўряпман. Ким у (кеча)ни изламоқчи бўлса, охирги етти (кеча)да қидирсин» (Муттафақун алайҳ). Зотан, ҳақиқий мўминнинг кўрган туши ваҳий кабидир. Зеро, азон саҳобалар (розияллоҳу анҳум)нинг тушлари туфайли жорий бўлгани тарихдан маълум. Энди у зотларнинг тушлари шарофатидан Лайлатул қадрни излаш ўн кечадан етти кечага қисқарди. Бу ҳам қулай имконият.

Рамазон ойининг охирги ўн кечасининг тоқларидан. Бу Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги етти кечасидан излашга ожиз кишилар учун йўлдир:

عَنْ عَائِشَةَ رَضِي الله عَنْهَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْوِتْرِ مِنَ الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ وَالتِّرْمِذِي.

Ойша (розияллоҳу анҳо)дан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар: «Лайлатул қадрни Рамазоннинг охирги ўн кечасининг тоқ (кеча)ларидан изланглар» (Икки Шайх ва Термизий ривояти). Демак, Қадр кечасини топиш еттидан беш кечага қисқарди. Улар Рамазоннинг йигирма биринчи, йигирма учинчи, йигирма бешинчи, йигирма еттинчи ва йигирма тўққизинчи кечаларидир. Ҳа, бу муборак кечалар ҳам Лайлатул қадрни топиш учун қулай фурсатдир.

Рамазон ойининг йигирма биринчи, йигирма учинчи ва йигирма бешинчи кечаларидан. Бу юқоридаги беш кечага тоқати етмаганлар учун қулай фурсатдир:

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِي الله عَنْهما أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي تَاسِعَةٍ تَبْقَى فِي سَابِعَةٍ تَبْقَى فِي خَامِسَةٍ تَبْقَى. رواه البخاري.

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳумо)дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай дедилар: «Лайлатул қадрни Рамазондан охирги ўн (кечаси)да изланглар: тўққиз кеча қолганда, етти кеча қолганда, беш кеча қолганда» (Имом Бухорий ривояти). Демак, Лайлатул қадрни топиш беш кечадан учга қисқарди. Шунга кўра, бу Рамазоннинг йигирма биринчи, йигирма учинчи ва йигирма бешинчи кечаларидан топиш керак бўлади.

Рамазоннинг йигирма еттинчи кечасидан. Мазкур уч кечага ҳам мажоли етмаганлар Қадр кечасини Рамазоннинг йигирма еттинчи кечасидан излашга имконлари бор. Зеро, бу улуғ тун Рамазоннинг айнан шу кечасида эканига далолат қиладиган ҳадислар кўпдир. Жумладан, Муовия ибн Абу Суфён (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дедилар:

لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ سَبْعٍ وَعِشْرِينَ

«Лайлатул қадр йигирма еттинчи кечададир» (Имом Абу Довуд ва Аҳмад ривояти).

Машҳур саҳобий Убай ибн Каъб (розияллоҳу анҳу) Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг Қадр кечаси ҳақидаги айтган аломатларидан аниқлаб, жазм билан уни йигирма еттинчи кечада эканини таъкидлаганлар. Унинг аломати ўлароқ, ўша кечанинг баракотларига гувоҳ бўлиш учун жуда кўп фаришта осмондан ерга тушиб-чиқар экан. Уларнинг кўплигидан қуёш ёғдуси тўсилади. Шу боис, ўша кечанинг тонгида қуёш тоғарага ўхшаб, атрофга зиё сочмай кўтариларкан.

Қадр кечаси Рамазон ойининг йигирма еттинчисида экани Ислом оламида машҳурдир. Демак, бу муборак ойни ғанимат билиб, имкони бўлса, барча кечаларида ибодатга бел боғлаб, бедор ўтказишга, айниқса, йигирма еттинчи кечага алоҳида эътибор қаратиш керак. Шу билан бирга, бу муборак кечада, аҳли оила, ёру дўстларни ҳам ибодатга чорлаш мақсадга мувофиқдир. Аллоҳ таоло ўша кечанинг баракотидан минг ойлик ибодатнинг савобидан кўра кўпроқ ажр беришидан умидвор бўлиш лозим. Ўша кечада қилинган ибодат ва дуолар фазлидан ўтган гуноҳларнинг кечирилишини умид қилиш даркор.

Рамазоннинг охирги ўн кечанинг биридан. Ривоятларда келишича, Пайғамбари­миз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Қадр кечасини изламоқчи бўлиб, Рамазоннинг аввалги ва ўрта ўн кунликларида эътикоф ўтирдилар. Шунда тушларида у тун Рамазоннинг охирги ўн кунлигида экани, ўша кечанинг аломати ўлароқ у зот тонгда лой ҳамда сувга сажда қилишларини кўрдилар. Буни кишиларга айтиб, уларни ҳам эътикоф ўтиришга чорладилар. Бир куни тонгда ёмғир ёғди. Масжиди Набавиянинг томи хурмо шохлари билан ёпилганидан, диярли ёмғирнинг кўп қисми масжид ерига тушар эди. Бомдод намози ўқилганида Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг муборак пешона ва бурунлари учига лой ҳамда сув тегди. Шунда саҳобалар дарҳол Лайлатул қадр аломатини эсладилар. Ўшанда Рамазоннинг йигирма биринчи кечаси эди. Бошқа ривоятда эса, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Менга Лайлатул қадр кўрсатилди. Сўнгра хотирамдан кўтарилди. Менимча, ўша кечанинг тонгида лой ва сувга сажда қилсам керак», дедилар. Шунда Рамазоннинг йигирма учинчи кечасида ёмғир қўйди».

Уламолар Лайлатул қадр ҳар йили кўчиб юради, бир йил у кечада, кейинги йил бу кечада, деганлар. Шу эътибордан, у кечани топмоқчи бўлган киши Рамазон ойининг ҳамма кечаларини ибодат билан ўтказса, албатта, уни топади. Аллоҳ таоло ҳаммамизни бу улуғ онларнинг файзу баракотидан насибадор қилсин, дуоларимизни ижобат айласин, гуноҳларимизни афв этсин, тавбаларимизни қабул қилсин. Бу муборак ойнинг шарофатидан бутун дунёга, айниқса, юртимизга тинчлик-хотиржамликни бардавом айласин. Омин!

Толибжон ҚОДИРОВ 
тайёрлади.