muslim.uz

Четвер, 20 августь 2020 00:00

Исломда тақвим: Муҳаррам ойи ва Ашуро куни фазилатлари (видео)

Дунё мамлакатлари турли тақвимларда йил, ой, кун ҳисобини юритади. Энг кенг тарқалгани – милодий деб аталадиган Григориан тақвими. Хитой тақвими, КХДР тақвими, Исроилнинг ҳам бир неча минг йиллик тақвими ва ҳакозолар. Ислом мамлакатларида ҳижрий-қамарий ва ҳижрий-шамсий (милодий тақвим муқобили) тақвимлар мавжуд.

Маълумот ўрнида, кўплаб ислом мамлакатларида амал қилинадиган ҳижрий-қамарий тақвим ойнинг фалакдаги ҳаракатига асосланади. Ҳилол (янги ой) кўрингандан кейинги кун янги ойнинг биринчи куни ҳисобланади. Ҳижрий-қамарий ойлар 29 ёки 30 кун бўлади. Шу сабабли ҳижрий-қамарий йил 354-355 кун бўлиб, милодий йилдан 10-11 кун кам бўлади.

Ҳижрий-қамарий тақвимнинг биринчи куни Муҳаррам ойининг биринчи кунидан бошланади. Ҳижрий-қамарий йил бўйича ойлар тартиби қуйидагичадир: Муҳаррам, Сафар, Рабиул аввал, Рабиул охир, Жумодул аввал, Жумодул охира, Ражаб, Шаъбон, Рамазон, Шаввол, Зулқаъда, Зулҳижжа.

Ойнинг чиқишига қараб, 2020 йил 20 август куни ҳижрий-қамарий тақвим бўйича 1442 йил кириб келди. Муҳаррам ойи янги йилнинг биринчи ойи ҳисобланади.

Умуман, ислом мамлакатларида қўлланиб келинадиган тақвим – ҳижрий-қамарий тақвимга қачон асос солинган? Ундаги ойлар ҳисоби қандай юритилади?

Kun.uz мухбири шу ва бошқа саволлар билан Тошкент шаҳридаги «Бодомзор» жоме масжиди имом хатиби Раҳматуллоҳ Термизийга мурожаат қилди.

— Аллоҳ таоло бутун борлиқни, жумладан инсониятни ҳам тартиб билан яратган. Сабаби, яратилиш жараёнларининг вақт билан ўлчанганидир. Яъни, Аллоҳ таоло Қуръони Каримда оламни неча кунда яратганининг хабарини беради. Албатта, у кунларнинг биз истиқомат қилиб турган кунимиздан фарқи бўлса-да, вақти тайин қилингандир.

Аллоҳ субҳанаҳу таоло Тавба сурасининг 36-оятида бутун борлиқни яратганида ўзининг ҳузурида ойларни 12та қилиб белгилаганини эълон қилади. Бу ойлар бандага ёрдамчи бўлиб, умрини, вақтини, ишларини режалаштиришда, ҳисоблашда лозимдир. Ҳаётнинг қадрига етади. Шу боис, инсоният йилларнинг ҳисоб-китобга ҳар доим муҳтож бўлган.

Шу боис, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобалари Ислом тақвимини жорий қилишга маслаҳат қилишган ва катта келишув бўлган. Бунда ҳазрати Али розиаллоҳу анҳунинг таклифини кўпчилик маъқуллаган. Таклифлар орасида Пайғамбарнинг таваллуди, ваҳий нозил бўлган саналар биринчи йил сифатида олинишига доир таклифлар ҳам бўлган.

Маълумот ўрнида: Ҳижрий-қамарий тақвимдан фойдаланишга иккинчи халифа Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳу даврида, яъни 16-ҳижрий йилнинг Рабиул аввал ойида қарор қилинган ва келгуси 1-Муҳаррам 17-ҳижрий йилнинг боши деб ҳисобланган. Ҳижрий-қамарий йилнинг бошланишига Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага ҳижрат қилган саналари асос қилиб олинган. Бу милодий 622 йилга тўғри келади. «Ҳижрий» деган сўз «ҳижрат (кўчиш)га тегишли», «қамарий» эса «ойга тегишли» деган маънони билдиради.

Ҳижрий-қамарий тақвимдаги 4 ой нима учун ҳаром ойлар дейилади?

— Юқоридаги оятда 12 ойдан 4таси ҳаром ойлар экани айтилади. Булар – Ражаб, Зулқаъда, Зулҳижжа ва Муҳаррам ойларидир.

Ҳаром дейилишининг сабаби – бу ойларда уруш қилиш мумкин эмас, тақиқланган. Бу тартиб Исломдан аввал ҳам жорий бўлган, араблар жоҳилият даврида ҳам унга риоя қилиб келган. Ҳатто, бу ойда отасининг қотилини кўришса ҳам, ундан қасос олмаган, урушаётган қабилалар қуролларини қўйишган.

Аслида, мана шу 4 ойда урушнинг ҳаром қилиниши инсон жамиятининг тинчликка муҳтожлигини кўрсатади.

Ҳозирги вақтда ҳаром ойлар ҳурмати қандай жойига қўйилади?

— Маълум бир кунлар, маълум бир ҳудудлар бор. Ўша вақтда, ўша жойларда тақиқланган ишларни қилиб бўлмайди. Махсус кийим бор – эҳром – ҳаром қилинган либосга кирган кишига ҳам айрим ишлар ман қилинади. Умуман, маълум бир ҳудудда, вақтда, либосда маълум бир ишларни қилмаслигида инсоннинг ўзини назорат қилишига доир андоза кўрамиз. Ҳаром ойларнинг энг катта фойдаси мана шу, инсонга ўзини назорат қилишни, тўхташни ўргатади.

Бугунги кундаги тинч ҳаётимизда ҳам ҳаром ойларнинг фойдасини ўз шахсиятимизда, айрим ишлардан тўхташимизда, тийилишимизда кўрамиз.

Рамазон ойида инсон ўзини кўпгина нарсалардан тияди. Афсуски, орзу-ҳаваснинг кетидан инсон қул бўлиб қувмоқдаки, на ҳаром ойлар, на ҳарам ҳудудлар ёки эҳромга кирган ҳолатида ҳам ўзининг ва ўзганинг жонини биринчи ўринга қўймаяпти. Уни дунёнинг муҳаббати, ғаразли мақсади эгаллаб олаётгани мусибатдир.

Муҳаррам ойи – муҳтарам ой

— Муҳаррам ойи – ҳижрий-қамарий йилнинг биринчи ойи бўлиб, у ҳаром ой бўлишидан ташқари, халқ тилида унинг ўнинчи кунига ишора қилиниб, Ашуро ойи ҳам дейилади.

Ашуро куни ёки бу ой тарихи Ислом динининг аввалги даврларига бориб тақалса-да, лекин замонамизда ҳам Ашуро қиладиган, уни байрам қиладиган давлатлар бир қанча. Жумладан, Эрон, Покистон, Ҳиндистон ва Бангладеш каби давлатларда ҳозирги кунда ҳам таътил берилади. Аҳли сунна вал жамоа мазҳабида бу кунда рўза тутиш, оиласига кенгчилик қилиш тавсия этилади. Шиа мазҳабидагилар бу кун ва шу ойни деярли тўлиқ таъзияда ўтказишлари маълум.

Демак, бу кунда рўза тутиш бизнинг мазҳабимизда муҳим ҳисобланади. Имом Бухорий ўзларининг «Саҳиҳ»ларида, Абдуллоҳ ибн Аббос розиаллоҳу анҳудан келтирадилар:

«Расулуллоҳ алайҳиссолату вассалом Мадинага ҳижрат қилганларида бу ерда истиқомат қилувчи Бани Исроилнинг рўза тутаётганини, хурсандчилик қилаётганларини кўрдилар-да, улардан сўрадилар: бу қандай кун? Улар айтдиларки, Аллоҳ Мусога қавми билан бирга Фиръавн зулмидан нажот берган кун. Шунда Расулуллоҳ алайҳиссалом: «Мен Мусога сизлардан кўра ҳақлироқман», – дедилар-да, ўзлари ҳам рўза тутиб, саҳобаларга ҳам рўза тутишни буюрдилар.

Албатта, бу Рамазон ойи рўзаси ҳали фарз қилинмаган вақтда бўлган. Рамазон рўзаси ҳижратнинг иккинчи йилида фарз қилинган, шундан сўнг Ашуро кунида рўза тутиш ихтиёрий бўлди. Шу билан бирга, Пайғамбаримиз алайҳиссалом Мадинада қанча вақт турган бўлсалар, яъни 9 йил Ашуро куни рўзасини тутганлар, охирги йили келаси йили Ашуро кунига яна бир кун қўшиб рўза тутишларини айтганлар, аммо бу насиб этмаган.

Шунга биноан, уламолар наздида, Рамазон ойидан кейин Муҳаррам ойининг 9-10-кунлари рўзасини тутиш мустаҳам амал ҳисобланади.

Ашуро кунидаги кенгчилик қандай бўлиши керак?

— Аслида Ашуро куни аҳли оиласига кенгчилик қилиш ҳақидаги ҳадислар заиф йўллар билан ривоят қилинган бўлса-да, бу каби ҳадислар кўплиги, ҳадис илми қоидаларига кўра, уларни заифдан ҳасан даражасигача олиб чиқади.

Имом Муслимдан ривоят қилинган ҳадисни ҳам эслаб ўтиш жоиз. Расулуллоҳ алайҳиссалом: «Ашуро кунининг рўзаси ўтган ва келгуси йил гуноҳларига каффорот бўлади, деб умид қиламан», – деганлар. Албатта, бунда кабийр (катта) гуноҳлар эмас, сағийро (кичик) гуноҳлар ҳақида сўз кетмоқда. Чунки гуноҳи кабираларга алоҳида тавба ҳам лозим.

Ашуро кунининг яна бир хислати – бу кунда аҳли аёли, фарзандларига кенгчилик қилиш, кийим-кечак, уйга жиҳозлар олиб бериш, уларни хурсанд қилиш ҳам киради. Тўрт мазҳаб уламолари оиласига рўзғор қилиб беришни мустаҳаб деганлар ва бир қанча далилларни келтирадилар. Жумладан, ҳазрати Абдуллоҳдан қилинган ривоятларни келтирадилар:

«Ашуро куни ким оила аҳлига рўзғорини кенг қилиб берса, Аллоҳ таоло йилнинг қолган қисмида унга кенгчилик беради», – деганлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи вассаллам.

Катта саҳобалардан Жобир ибн Абдуллоҳ розиаллоҳу анҳу, мана шу ҳадисга мувофиқ, Ашуро куни оиласига кенгчилик қилишни тажриба қилиб кўрганликларини айтганлар. Суфён ибн Уяйна 40-50 йил тажриба қилганларини айтадилар.

Ашуро куни рўзасининг қазоси йўқ

— Абдуллоҳ ибн Аббос, имоми Зуҳрий, Абу Исҳоқ Сабиийлар, мусофирчиликда ҳам Ашуро куни рўзасини тутганликлари ривоят қилинади. Аслида сафарда Рамазон рўзасини қазо қилишга рухсат бор. Улардан бунинг сабабини сўрашганида, Рамазон рўзасининг қазосини тутиш мумкин, аммо Ашуро куни рўзасининг қазоси йўқ, шу боис бу куннинг фазилатидан истифода қилиш мақсадида сафарда тўғри келиб қолса, унинг рўзасини тутамиз, деб жавоб берганлар.

Сарфланган динорларнинг энг афзали

— Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадиларки: «Бир динор бор, Аллоҳ йўлида уни нафақа қиласан; бир динор бор, қул озод қилишга садақа қиласан; бир динорни мискинга берасан; ва яна бир динор борки, аҳлингга сарфлайсан. Уларнинг ичида энг савоби улуғи – аҳли аёлингга қилган нафақангдир», – деганлар.

Шунга биноан, бу кунда оиламизга кенгчилик қилсак, фарзандларимизга хурсандчилик ато қилсак, Аллоҳ ихлосимизга яраша келгуси йилда барча ишимизга барака бериб қўяди.

Ашуро кунида махсус ибодат ёки дуо йўқ

— Шариатнинг ҳурмати барча нарсадан устун туради. Муҳаррам ойи ва Ашуро кунига доир юқоридаги 2та тавсияни қамраб олсак кифоя. 10 ёки 100 ракат намоз ўқиш, ҳар ракатда 10 марта Ихлос сурасини ўқиш, кўзга сурма қўйиш керак экан, деган гаплар йўқ ва буларнинг барчаси бидъат-хурофотлар ҳисобланади.

kun.uz

Published in Мақолалар

Четвер, 20 августь 2020 00:00

Ислом дини гўзал хулққа чақиради (Аудио)

ЎМИ матбуот хизмати

Published in Аудио

Четвер, 20 августь 2020 00:00

«Бухоро шаҳри — Етти пир зиёратгоҳлари» йўналиши бўйлаб транспорт қатнови йўлга қўйилмоқда

Жорий йилнинг 22 август кунидан бошлаб, Бухоро шаҳри Газли шоссеси йўли ёқасида жойлашган «Шарқ» бош бекатидан соат 09-00 дан эътиборан карантин талаблари бўйича белгиланган барча санитария-гигиена меъёрларга амал қилган ҳолда «Бухоро шаҳри - Етти пир зиёратгоҳлари» йўналишида транспорт қатнови бошланади. Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги Ахборот хизмати хабар берди.

Мазкур йўналишда “ARK TRAVEL” МЧЖ корхонаси ўзининг замонавий автобус ва микроавтобусларида қатновларни амалга оширади.

Ушбу йўналишдаги қатнов Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йил 29-30 март кунлари Бухоро вилоятига ташрифи давомида вилоят фаоллари иштирокида ўтказилган йиғилиш баёнининг «Бухоро шаҳри – Етти пир зиёратгоҳлари» йўналишида транспорт қатновини йўлга қўйиш тўғрисида берилган топшириқ ижросини таъминлаш, вилоятнинг туризм соҳасини янада ривожлантириш ҳамда сайёҳлар ва вилоят аҳолисига сифатли транспорт хизмати кўрсатиш мақсадида Бухоро вилояти транспорт бошқармаси томонидан йўлга қўйилмоқда.

http://xs.uz

Published in Мақолалар

Четвер, 20 августь 2020 00:00

Ашуро қандай кун ва ўша куни нима қилиш керак?

Бугун, 20 август ҳижрий 1442 йил Муҳаррам ойининг биринчи куни. Ушбу ойнинг Ашуро куни, яъни 10-куни (30 август) кўплаб муҳим воқеа ва ҳодисалар содир бўлган. Бу ҳақда тарих китобларида батафсил маълумот берилган. Шу ўринда уларнинг айримларини эсга олиб ўтамиз:

Одам алайҳиссалом жаннатда тақиқланган дарахт мевасидан еб қўйганлари сабаб, гуноҳкор бўлганлар ва ер юзига туширилганлар. У зот қилган ишларига қаттиқ пушаймон бўлиб, тинимсиз истиғфор айтганлар, тавба қилганлар. Аллоҳ таоло Ашуро куни тавбаларини қабул қилган.

Бу тўғрида Қуръони Каримда марҳамат қилинади: “Бас, (Одам билан Ҳавво) ундан ейишлари билан авратлари очилиб қолди ва ўзларини жаннат япроқлари билан тўса бошладилар. Одам Парвардигорига осий бўлиб, янглишди Сўнгра Парвардигори уни поклаб, тавбасини қабул этди ва ҳидоятга йўллади” (Тоҳа сураси, 121-122 оятлар).

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Ашуро куни Нуҳ алайҳиссаломнинг кемалари Жудий тоғи устида тўхтаган, шу сабабли Нуҳ алайҳиссалом шукрона тариқасида бундан кейин ҳар йили шу куни рўза тутганлар» (Имом Аҳмад ривояти).
Намруд алайҳи лаъна Иброҳим алайҳиссаломни ёқиб юбориш учун катта гулхан ёқиб, манжаниқлар воситасида у зотни оловнинг устига улоқтирган. Лекин Аллоҳнинг марҳамати билан олов гулзорга айланиб, Халилуллоҳга заррача зиён етмасдан омон қолганлар.
Золим Фиръавн ва унинг навкарлари Мусо алайҳиссалом ҳамда Бану Исроилга кўп азоб берган. Улар зулмдан қочиб кетаётганларида, душманлар ортларидан қувган. Аллоҳ талонинг инояти билан Мусо алайҳиссалом ва Бану Исроил эсон-омон сувдан ўтиб олган. Фиръавн ва унинг аскарлари эса сувга ғарқ бўлган.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида, яҳудийларнинг Ашуро куни рўза тутаётганини кўриб: “Бу нима? (яъни, нима учун бу кун рўза тутяпсизлар?)”, деб сўрадилар. Улар: “Бу яхши кундир. Бу кунда Аллоҳ таоло Бану Исроилга душманларидан нажот берган. Шунинг учун Мусо алайҳиссалом рўза тутганлар”, деб жавоб беришди. Шунда у зот: “Мен Мусога сизлардан кўра ҳақлироқман”, дедилар ва шу куни рўза тутдилар, бошқаларни ҳам рўза тутишга буюрдилар” (Имом Бухорий ривояти).

Энг аҳамиятлиси, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Ашуро куни рўза тутганлар. Бу нарса биз учун суннатга айланган. У зот умматларини рўза тутишга ундаганлар, қизиқтирганлар. Умматлар учун ўз Пайғамбарининг суннатларига эргашиш саодат, фазилат, барака ва нажотдир.

Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Ашуро куни рўзасини тутганларида ўша куни рўза тутишга (бошқаларни ҳам) буюрдилар. Шунда: “Эй Расулуллоҳ, бу кунни яҳудий ва насронийлар улуғлашади”, дейилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Келаси йил, иншааллоҳ, тўққизинчи куни ҳам рўза тутамиз”, дедилар. Келаси йил келмасдан аввал Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафот этдилар” (Муслим, Абу Довуд ва Табароний ривояти).

Демак, Муҳаррам ойининг ёлғиз ўнинчи куни эмас, балки бир кун олдин ёки бир кун кейинги кунда ҳам рўза тутиш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларидир.

Саҳобаи киромлар, тобеъинлар ва улардан кейин яшаб ўтган мўмин-мусулмонлар бу кунларда рўза тутишган. Биз ҳам солиҳларнинг йўлларига эргашишга буюрилганмиз. Улар биз учун йўлчи юлдуз, нурли чироқдир.

Абу Қатодадан ривоят қилинишича, Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ашуро куни рўзаси ўтган йилги гуноҳларга каффорат бўлишидан умид қиламан!” деганлар (Муслим, Абу Довуд, Термизий, Ибн Можа ва Аҳмад ривояти).

Бу ҳадисдан Ашуро куни тутиладиган рўзанинг қанчалик фазилатли экани, яъни ўша куни рўза тутган банданинг аввалги йилда қилган гуноҳлари кечирилиши маълум қилинмоқда.

Уламолар Ашуро куни рўза тутиш суннати муаккада, деган хулосага келишган. Қайси банда ният ва ихлос билан Ашуро куни рўзасини тутса, ваъда қилинган ажр-мукофот ва гуноҳлари кечирилишига эришади. Бу имкониятни қўлдан бой бермаслик, фурсатни ғанимат билиб, солиҳ амалларда пешқадам бўлиш ҳар бир мўмин инсоннинг бурчидир.

Жамоат аҳлига эргашган, уларнинг йўлидан юрганлар асло кам бўлмайдилар, надоматда қолмайдилар, ҳасрат чекмайдилар, зиён кўрмайдилар. Тутган ҳар бир куни рўзаси учун улкан савобларни қўлга киритадилар, тоғдек-тоғдек гуноҳлари дув-дув тўкилади. Бунинг барчаси биз ожиз бандалар учун ниҳоятда меҳрибон ва ўта ғамхўр Роббимизнинг чексиз иноятидир.

Эркин Қудратов,

Мир Араб ўрта махсус ислом

билим юрти мударриси

Published in Мақолалар

Четвер, 20 августь 2020 00:00

Ҳидоятга бошловчи имом эътирофи

Барҳаёт маънавий мерос

Ислом дини вужудга келган дастлабки даврларданоқ мусулмонлар орасида ақидавий мавзуларда ихтилофлар юзага келган. Ушбу ихтилофларнинг негизида калом илмининг энг нозик мавзусига айланган ва бугун аксар деструктив кучлар ўзига дастур қилиб олган масалалар ётади.

Президентимизнинг 2020 йил 11 августдаги қарори билан ташкил этилган Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази шундай мураккаб саволларга илмий асосланган жавоблар бериб, мотуридийлик таълимотига асос солган буюк ватандошимиз, аллома Абу Мансур Мотуридий ҳаёти, беназир илмий меросини эътироф этиш, юртимиз ҳамда жаҳонда кенг тарғиб қилишга хизмат қилиши шубҳасиз.

Мотуридийлик таълимоти ислом дини доирасидаги оқимлар орасида ўзининг рационалистик қарашлари билан алоҳида ажралиб турган мўътазилийликка қарши ўлароқ вужудга келган бўлса ҳам аслида исломнинг бирламчи манбалари — Қуръон оятлари ва ҳадиси шарифлар мазмунини тўғри талқин қилиш, инсонларга содда ва равон тушунтиришни мақсад қилган.

Бир сўз билан айтганда, мотуридийлик адашган тоифаларга қарши ғоявий кураш майдонида олдинги сафда турган. Ислом оламида “Имомул ҳуда” (Ҳидоятга бошловчи имом) номи билан танилган Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Абу Мансур Мотуридий Самарқандий Самарқанд яқинидаги Мотурид қишлоғида 870 йили туғилиб, 944 йили вафот этган. Қабри Самарқанд шаҳридаги Чокардиза (жангчилар қалъаси) қабристонида.

Аллома яшаган даврда ислом оламида ғоявий парокандалик, ақидавий ихтилофлар авж олгани сабаб тўғри йўлдан адашган турли оқимлар илгари сурган янглиш ғояларга қарши Қуръон ва Ҳадисга мувофиқ асосли раддия бера оладиган алломаларга эҳтиёж кучли эди.

Шундай вазиятда Абу Мансур Мотуридий изланишлари, машаққатли меҳнати, ақл-заковати билан ёт ғояларга қарши тура олди. Ишонч билан айтиш мумкинки, аҳли сунна вал жамоа ақидасини сақлаб қолишда, ривожлантиришда Имом Мотуридийнинг хизматлари беқиёсдир.

Мазкур таълимотнинг энг ёрқин вакили Абу Муин Насафий Имом Мотуридийнинг илмий мавқеи ва калом илмидаги қадр-қимматини юксак баҳолаб, бундай ёзган: “Мовароуннаҳрда бирорта ҳанафий олим мавжуд бўлмаганда ҳам Абу Мансур Мотуридий бир ўзи уларнинг ўрнини боса олар эди. Чунки у илм уммонининг энг чуқур қаърига шўнғиб, ундан дуру гавҳарларни олиб чиқди, диний ҳужжатларни ўзининг фасоҳати, мислсиз заковати билан зийнатлади”.

Имом Мотуридий замондош олимлари наздида олимларнинг энг улуғи, миллатнинг устуни эди. Қуръонга ёзган тафсири эса ҳар қандай чигалликни очиб берувчи, инсон қалбидаги шубҳаларни ҳайдовчи манба эди. Олим Ҳосирий бундай ёзган: “Имом Мотуридийнинг илми туфайли тўғри йўлдаги одам билан адашган, нотўғри йўлдаги одам фарқланади. Мотуридийлар адашган тоифаларга раддия берган жамоа эди”.

Олим Муҳаммад ибн Абдураззоқ Зубайдий эса “Имом Мотуридий дин учун курашувчи, аҳли сунна вал жамоа ақидасини мустаҳкамловчи олим” бўлганини зикр қилган. Кўриниб турибдики, Абу Мансур Мотуридийнинг ўз давридаги мавқеи ва мартабаси ниҳоятда юқори бўлган. Унинг ақидавий қарашлари Мовароуннаҳрда кўпчилик ҳанафий уламолар томонидан қўллаб-қувватланган. Ғоялари ўз даврида пайдо бўлган ақидавий тоифалар ривожига тўсқинлик қилган таълимот сифатида эътироф этилган.

Имом Мотуридий уч йўналиш — калом, тафсир, фиқҳ ва усулул фиқҳ бўйича асарлар ёзган. Абу Муин Насафий “Табсиратул адилла” (Далиллар билан шарҳлаш) асарида Мотуридийнинг 10 дан ортиқ асари рўйхатини келтирган. Афсуски, улардан “Китобут тавҳид” (Аллоҳнинг ягоналиги ҳақида китоб) ва “Таъвилот аҳли сунна” (Аҳли сунна вал жамоа тафсири) номи билан танилган ва уламолар наздида барча тафсирлардан устун турувчи “Таъвилотул Қуръон” (Қуръон тафсири) номли асарларигина бизгача етиб келган.

Аллома асарлари бутун ислом ақидасини таҳлил қилади. Адашган фирқаларнинг ақидасини кескин рад этади ва уни инкор этиб бўлмас далиллардан ташкил топган яхлит тизим сифатида тан олиш лозимлигини исботлаб беради. Мотуридий ҳанафий ақидасига мос равишда инсон диний маърифатга эришишнинг уч воситасига – соғлом ҳис аъзолари, нақл, ақлга эга эканини ёзади. Унинг таҳлилий фикрлари бутун ислом оламида шарқий ҳанафий сифатида танилиши, шуҳрат қозонишига сабаб бўлди.

Имом Мотуридий “Тўғри йўлнинг калити — илм”, деб таъкидлайди ҳамда ёшларга “қуролни илмдан ясаш” таълимини беради. Бундан илмини тўғри йўлда сарфлаган ҳар бир инсон юксак мартабага эришиши мумкинлигини англаш мумкин. Ҳақиқатан, илм-маърифат қурол қилиб олинса, барча мунозаралар тинч йўл билан, қонли тўқнашувларсиз, талафотсиз ечим топади.

Мотуридийлик таълимотида “динни илм билан ҳимоя қилиш” тарғиб қилинади. Бу эса юртимизда амал қилаётган “Жаҳолатга қарши — маърифат” ғояси билан ҳамоҳангдир.

Имом Мотуридий ўгитларида илмга, юрт раҳбарига итоаткорликка, шунингдек, гўзал инсоний фазилат — камтаринликка тарғиб қилинади.

Бугунги кунда ёшларимизни ботир ва шижоатли қилиб тарбиялашимиз ҳам энг асосий вазифалардан биридир. Чунки шижоатли ёшларгина ҳар қачон ғанимларга ҳам эътиқод, ҳам жасорат билан қарши тура олади, Ватанимиз сарҳадларини мардонавор ҳимоя қилишга қодир бўлади.

Чунончи, Имом Мотуридийнинг “Хорлик истасанг, хиёнатчи бўл”, “Душманинг билан иноқлашган дўстдан йироқ бўл”, “Бировнинг молига муҳтож экансан, билгилки, унинг қулисан” каби ўгитлари ёшларимизни лоқайдликдан, бепарволикдан юз ўгириб, шижоатли бўлишга тарғиб этади.

Мотуридийлик таълимотининг бунёдкор ғоялари барча замонларда долзарб бўлиб келган. У ислом тарихида ўзига хос ўрин тутган аллома ҳисобланган. Олимнинг илмий қарашлари асосида шаклланган таълимот ўрта асрлардан то бугунги кунгача суннийлик эътиқодига зид равишда пайдо бўлаётган ёт ғояларга қарши мафкуравий қурол вазифасини ўтаб келмоқда.

Имомнинг бағрикенглик қарашлари, ақл ва тафаккурга ундовчи чақириқлари бугунги кунда ҳам ниҳоятда улкан аҳамият касб этади. Бунинг олимлар томонидан эътироф этилгани диққатга сазовор. Абу Муин Насафий таъбири билан айтганда, “Абу Мансур Мотуридий имомларнинг улуғи ва миллатнинг устунидир” ёки Ҳасан ибн Абу Узба айтганидек, унга эргашган киши, албатта, ҳидоят топади.

Ушбу фикримизни замонамизнинг машҳур олими, Миср бош имоми, Ал-Азҳар мажмуаси раҳбари Аҳмад Таййиб жанобларининг Самарқанд шаҳрида ўтказилган халқаро конференцияда билдирган қуйидаги эътирофи билан далиллаш мумкин: “Бугунги кунда турли такфирчи, бузғунчи кучларни енгишда мафкуравий куч борми?” деб сўрасалар, мен: “Ҳа, минг марта ҳа!” деб айтаман. У мотуридийлик таълимотидир!”

Шунинг учун ҳам Президентимизнинг юқорида номи тилга олинган қарори миллий қадрият ва анъаналаримизни тиклаш, улуғ аллома аждодларимиз хотирасини абадийлаштириш, илмий меросини чуқур ўрганиш, тадқиқот ишларини рағбатлантириш, илм аҳлига зарур шарт-шароит яратиб бериш, шу жумладан, мотуридийлик таълимотини халқаро миқёсда кенг тарғиб қилиш борасидаги саъй-ҳаракатларнинг узвий давоми бўлди, дейиш мумкин.

Зеро, бугунги кунда дунёдаги қарийб 2 миллиард мусулмон аҳолининг 38 фоизи ёки 726 миллиони мотуридийлик таълимотига амал қилади. Улар Покистон, Ҳиндистон, Туркия, Миср, Россия каби 20 га яқин давлатда истиқомат қилади. Шунга кўра айтиш мумкинки, мотуридийлик буюк аждодларимиз саъй-ҳаракатлари билан дунё бўйлаб тарқалган ва катта эҳтиром билан қабул қилинган.

Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази ташкил этилгани, бир томондан, алломанинг авлодлари бўлмиш олимларимиз, тадқиқотчиларимиз зиммасига алоҳида масъулият ва мажбурият юклайди. Иккинчи томондан, Имом Мотуридий ва юртимиздан чиққан у каби аллома аждодларимиз меросини илмий доираларда кенг тарғиб қилишнинг янги-янги имкониятларини яратади.

Эргаш ДАМИНОВ,

Ўзбекистон халқаро ислом академияси тадқиқотчиси

Published in Мақолалар

Сторінка 2430 з 3750