Ота-онага оқ бўлиш сўзи “осий бўлиш”, “қарши чиқиш” маъноларини англатади.  Ҳар бир фарзанд зиммасида ота-онага эҳтиром кўрсатиш, уларнинг хизматларини қилиш масъулияти бор. Соғлом инсон табиати ҳам тақозо этадиган бу масъулиятнинг аҳамияти шариатда ҳам баён қилинган. Шу маънода ота-онага оқ бўлиш энг улкан гуноҳлардан экани хабар берилган. Бу ҳақида ҳадиси шарифда бундай дейилган: Абдуллоҳ ибн Амр (розияллоҳу анҳумо)дан ривоят қилинади: «Набий (солаллоҳу алайҳи ва саллам): “Гуноҳи кабиралар Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш ва бирор кишини ўлдириш ва ёлғон қасамдир”, дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Бу ҳадиси шарифда энг катта гуноҳ бўлган Аллоҳга ширк келтиришдан кейин ота-онага оқ бўлиш экани айтилган. Бу эса ота-онага осий бўлиш нақадар улкан гуноҳ эканига далолат қилади.

Бошқа бир ҳадиси шарифда ота-онага оқ бўлган фарзанд жаннатга кирмаслиги хабар берилган: Абдуллоҳ ибн Амр (розияллоҳу анҳумо)дан ривоят қилинади: “Набий (солаллоҳу алайҳи ва саллам): “Миннат қилувчи (яхшилик қилган кишисига фахр ва кибр қилувчи) ва ота онасига оқ бўлувчи ва хамр (маст қилувчи ичимлик) ичишда бардавом бўлувчи жаннатга кирмайди”, дедилар” (Имом Насаий ривояти).

Бошқа ҳадисда эса, ота-онаси ҳаётлик вақтида уларни рози қилишга уриниш аҳамияти бундай баён қилинган: Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Мен Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг: «Бурни ерга ишқалсин, бурни ерга ишқалсин, бурни ерга ишқалсин”, деяётганларини эшитдим. "Ким, эй, Расулуллоҳ?", дейилди. У Зот: "Ким ота-онасининг иккови ёки биттаси ёши катта бўлганда, уларга етса-ю, сўнгра жаннатга кира олмаса", дедилар» (Имом Муслим ривояти).

Демак, ота-онага хизмат қилиш фарзанд учун жаннатга кириш сабабларидан бири экан.

Ота-онага оқ бўлишга сабаб бўладиган ишлар жуда ҳам кўп бўлиб, айримлари ҳадиси шарифларда баён қилинган. Улар қуйидаги гуноҳлардир:

1. Ота-онасини сўкиш ҳам гуноҳи кабиралардан саналади.

Уларни сўкиш икки хил бўлиши мумкин:

а) фарзанд ота-онасини тўғридан-тўғри ҳақоратлаб, уни сўкиши мумкин. Бу ҳолат жуда ҳам кам учраши мумкин;

 б) ўз ота-онасини очиқдан-очиқ сўкмайди, балки, бировнинг ота-онасини сўкади ва уни лаънатлайди, натижада, улар ҳам бунинг ота-онасини сўкади. У бировларни сўкиши билан ўз ота-онасини сўккан ҳисобланади. Бу ҳолат эса, одамларнинг орасида кўплаб учрайди. Бу ҳақида ҳадиси шарифда бундай дейилган. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос (розияллоҳу анҳумо)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (солаллоҳу алайҳи ва саллам): "Киши ота-онасини ҳақорат қилиши гуноҳи кабиралардандир", деб айтдилар. Улар: "Эй, Расулуллоҳ! Киши ўз ота-онасини ҳам ҳақорат қиладими?" деб айтдилар. У зот:  "Ҳа, у бир кишининг отасини сўкади, у ҳам унинг отасини сўкади ва у унинг онасини сўкади, натижада, у ҳам унинг онасини сўкади", дедилар»(Имом Муслим ривояти).

Бошқа бир ривоятда бундай дейилган: Урва ибн Иёздан ривоят қилинади: У Абдуллоҳ ибн Амр ибн Оснинг: “Киши отасига сўкиш олиб бериши Аллоҳ таоло ҳузурида катта гуноҳлардандир”, деганини эшитган. (Имом Бухорий “Ал-Адаб ал-муфрад” китобида ривоят қилган).

Шунга кўра, мусулмон киши ҳеч кимнинг ота-онасини сўкмаслиги керак, акс ҳолда бу иши билан ўз ота-онасини сўккан бўлиб қолар экан.

2. Ота-онага лаънат айтиш ҳам гуноҳ иш бўлиб, ким от-онасига лаънат айтса, Аллоҳ таоло унга лаънат айтади.

Ота-онани лаънатлаш ҳам икки хил бўлади:

а) фарзанд ўз ота-онасига лаънат сўзларини айтиши;

б) у бошқаларни ёмонлик қилади, уларга лаънат айтиб, ҳақорат қилади. Натижада, бошқалар томонидан бунинг ота-онасига лаънатлар айтилади. Бу ҳақида ҳадиси шарифда бундай дейилган: Абу Туфайлдан ривоят қилинади: У: «Алий (розияллоҳу анҳу)дан: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сизларга бир нарсани хослаб берганларми?” деб сўралди. У: “У зот инсонларнинг ҳаммасига тарқалмаган нарсаларни бизга хослаб бермаганлар, фақатгина қиличим қинидаги нарса бор”, деди. “Аллоҳдан бошқа учун жонлиқ сўйганни Аллоҳ лаънатлайди ва ер белгиларини ўғирлаган кишини Аллоҳ лаънатлайди ва отасини лаънатлаган кишини Аллоҳ лаънатлайди ва бидъатчига жой берган кишини Аллоҳ лаънатлайди, деб ёзилган бир саҳифани чиқарди», деб айтди (Имом Аҳмад ривояти).

Имом Бухорийнинг “Ал-адаб ал-муфрад” китобида келган ривоятда: “Ота-онасини лаънатлаган кишини Аллоҳ лаънатлайди”, дейилган.

Шунга кўра, ота-онага лаънат олиб келадиган барча ишлардан сақланиш лозим бўлади.

3. Ота-онани йиғлатиш ҳам гуноҳи кабиралардан саналади. Бу ҳақида қуйидаги ривоятни келтиришимиз мумкин: Тайсаладан ривоят қилинади: У Ибн Умар (розияллоҳу анҳу)нинг: “Ота-онани йиғлатиш уларга оқ бўлиш ва гуноҳи кабиралардандир”, деганини эшитган экан (Имом Бухорий "Адабул муфрад" китобида ривояти).

Демак, фарзанд ота-онасини қалбини ранжитадиган ва уларнинг йиғлашига сабаб бўладиган барча ишлардан сақланиши лозим.

Ота-онага оқ бўлиш шу даражада оғир гуноҳки, Аллоҳ таоло унинг жазосини шу дунёнинг ўзидаёқ  тезлаштириб беради. Бу ҳақида ҳадиси шарифда бундай дейилган. Абу Бакр (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Мен Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг: "Аллоҳ таоло ҳар бир гуноҳдан хоҳлаганини (яъни, жазосини) қиёмат кунига кечиктиради. Ота-онага оқ бўлиш бундан мустаснодир.  Зеро, Аллоҳ таоло уни (ота-онага оқ бўлишни) эгасига  ўлимдан олдин, шу дунё ҳаётидаёқ (унинг жазосини) тезлаштиради”, деганларини эшитдим» (Табароний ривояти).

Шунга кўра, ҳар бир фарзанд ота-онасини доимо ҳурмат қилиши, уларни қалбини оғритиб қўйишдан эҳтиёт бўлиши лозим. Зеро, уларга қилинган ҳар бир хатти-ҳаракат мукофот ёки жазосиз қолмаслигини эсдан чиқармаслик керак.

Шунингдек, улар билан юрганда уларнинг олдида юрмаслиги, ўтиришда улардан олдин ўтирмаслиги ва уларнинг исмини айтиб чақирмаслик ҳам муҳим одоблардан ҳисобланади. Бу ҳақида улуғ саҳобалардан бири бундай деган: Ҳишом ибн Урвадан, унинг отасидан ёки ундан бошқадан ривоят қилинади: «Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) икки кишини кўрдида, уларнинг бирига: "Бу сенга ким бўлади", деб айтди. У киши: "Отам", деб айтди. Абу Ҳурайра: "Уни исми билан чақирмагин, унинг олдида юрмагин ва ундан олдин ўтирмагин", деб айтди» (Имом Бухорий "Адабул муфрад" китобида ривоят қилган).

Ҳар бир фарзанд доим ота-онасининг яхши дуоларини олишга интилиши ва уларнинг ёмон дуоларига дучор бўлиб қолишдан сақланиши керак. Зеро  ота-онанинг фарзанди учун ҳар қандай дуоси ижобат бўлади.

Бу ҳақида ҳадиси шарифда бундай дейилган: Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (солаллоҳу алайҳи ва саллам): “Учта дуо қабул бўлади. Уларда шак йўқ: мазлумнинг дуоси, мусофирнинг дуоси, отанинг фарзандининг зиддига дуоси”, дедилар» (Абу Довуд, Термизий ривоят қилишган).

Имом Бухорийнинг “Ал-адаб ал-муфрад” китобида келган ривоятда: “Ота-онанинг фарзандининг зиддига қилган дуоси”, дейилган.

Хулоса ўрнида айтадиган бўлсак, ҳар бир фарзанд ота-онасининг  ҳақларини адо этиш ҳаракатида бўлиши лозим. Ҳаётлик вақтларида хизматларини қилиб дуоларини олишга интилиш керак бўлади. Зеро фарзанд ота-онасининг хизматини қилиб жаннатга кириши мумкин бўлгани каби, уларни норози қилиш билан буни акси бўлиши ҳам мумкин.

 Барчамиз ота-онамизнинг бизга қилган яхшиликларини эсдан чиқармайлик. Хусусан, гўдаклик ва болалик чоғимизда бизга кўрсатган меҳрибонликларини зинҳор унутмайлик. Биз ёш ва заиф бўлган пайтимизда улар бизга парвона бўлишди. Касал ва ожиз пайтимизда улар бизга меҳр кўрсатишди. Буни ҳеч қачон эсдан чиқармаслик керак. Энди биз ҳам уларга шундай парвона бўлайлик. Бор меҳримиз билан уларга хизмат қилайлик. Аллоҳ барчамизга ота-онамизни рози қилиб, уларнинг дуоларига сазовор бўлишимизни насиб айласин.

Шокиржон МАДАМИНОВ,

 “Кўкалдош” ўрта махсус ислом

билим юрти ўқитувчиси

Бир пайтлар Қарши шаҳар телевидениесида “Афғон юртда қолган армонлар” рукни остида теленовеллалар ёзганман. Бесамар, мақсадсиз урушда қурбон бўлган навниҳол йигитлар оиласида бўлганман. Ўшанда бир онаизор ҳақида қизи айтиб берган воқеани ҳеч унутолмайман. 19 ёшли боласининг жасади темир тобутда  келганида волида зор йиғлаб, ўша соатдан бошлаб тўшакда михланиб қолган. Падари бузруквори эса ўғлининг вафотидан сўнг ҳеч қанча яшамай оламдан ўтган. Фарзанд доғи оғир, унга ҳатто тоғ ҳам бардош беролмай емирилади. Онаизор ҳеч нарса емай, ичмай турмуш ўртоғидан сўнг кўп ўтмай қазо қилади. Гапирмай тилдан қолган она жон чиқар онида: “Ўғлим, жоним болам, Рамазоним, қаердасан? Нега ёнимга бир бор келмадинг? Дийдорингни кўрмай қандай жон берай, болажоним!” – дея йиғлаган экан. Тилдан қолган онамиз бу гапларни қандай айтганига ҳайрон қолгандик, – дея эслайди Рамазоннинг опаси Ҳикоят опа.

Урушнинг номи ўчсин. Тинчликнинг қадрига етиш керак. У – улуғ неъмат. Бу неъматни улуғлаб, шукрини қилишимиз лозим, – дейди байналмилал жангчи Қоржов Жўраев. – Қандаҳор тоғларида жанг қиляпмиз. Ҳар лаҳзада кутилмаганда жон олувчи снаряд парчаларидан бири учиб келиб сафдошимнинг оёғини юлиб кетди. Оғриқнинг зўридан аскар додлаб йиғлаяпти. Санитарлар йўқ, ўзимиз унга оғриқ қолдириш учун промидол қилдик. Яраланган дўстимиз: “Отам Иккинчи жаҳон урушидан оёқсиз қайтган эдилар, энди мен ҳам оёқсиз қайтаманми? Севган қизимнинг, ота-онамнинг ёнига оёқсиз қайтганимдан ўлганим яхши эди”, дея ўксиниб йиғлагани ҳали-ҳануз қулоқларим остида жаранглайди...

Ҳа, уруш ваҳшийлик. Уни келтириб чиқараётганлар ваҳшийлардир. Қуръони каримда: “Ким қасддан бир мўминни ўлдирса, унинг жазоси жаҳаннамда абадий қолишдир. Яна унга Аллоҳ ғазаб қилгай, лаънатлагай ва унга улкан азобни тайёрлаб қўйгай” (Нисо, 93), дея марҳамат қилинган. Ўзларини Ислом дини вакиллари қилиб кўрсатишга уринаётган, қанчадан-қанча бегуноҳ ёшу қарининг қонини тўкаётган террорчи гуруҳларни қандай қилиб Ислом дини дўсти, дейиш мумкин? Мусулмон мусулмоннинг қонини тўкмайди. ИШИДчилар мусулмон аҳлининг душманлари, Аллоҳ таолонинг лаънатига учраган кимсалардир. Улар тинч аҳолининг ғоявий, мафкуравий душманлари. Йўқса, тинч яшаётган халқлар ҳаётига таҳдид солиб, фаровон турмушига рахна солмасдилар. Бутун дунё ғазабига учраган террорчи гуруҳлар ҳар хил фитна йўллар билан ёшлар онгини заҳарлашга уринаётганлари бор гап. Биз лоқайд, бепарво бўлмаслигимиз, фарзандларимизни маънавий манқуртлик таҳдидларидан ҳимоя қилишимиз лозим. Доруломон кунларимиз учун ота-боболаримиз жон олиб жон беришгани, ҳар хил қурол-яроғларга кўксиларини тутиб бизга шу кунларни инъом этганларини бир лаҳза бўлса-да унутишга ҳақимиз йўқ.

ИШИД террорчилари гўёки осий Од қавмига ўхшайди. Улар Аллоҳ таолонинг марҳаматларини кўриб-билиб туриб Олам Сарварига ширк келтирадилар ва натижада уларга қирон келади. «Бас, қачонки, улар ўша (азоб)ни ўз водийларига қараб келаётган бир қора булут ҳолида кўришгач: “Бу бизларга ёмғир келтирувчи булутдир”, дедилар. Йўқ, у ўзларингиз қистаган нарса бўрондирки, унда (сизларга аталган) аламли азоб бордир. У Парвардигорининг амри билан барча нарсани вайрон қилур. Бас, (у бўрон келиб) тонг отганида фақат уларнинг (қолдиқ) масканларигина кўзга ташланар эди. Биз жиноятчи кишиларни мана шундай жазолаймиз» (Аҳқоф, 24-25). Халқ душмани бўлган террорчилар албатта Яратган Эгамнинг жазосига мустаҳиқдирлар. Биз эса улардан огоҳ бўлиб, тинчлигимиз, осуда ҳаётимизни бир тутам ёлғонларга, фитналарга бой бериб қўймайлик. Мустақил Ватанимизни, мусаффо осмонимизни шу ҳолича келгуси авлодларга етказиш бизнинг бурчимиздир. 

Зебо ОМОНОВА

Мустақилликка эришганимиздан  сўнг юртимизда ҳар йилни номлаш яхши бир анъанага  айланди. Бу номланган йилларда улкан ишлар амалга оширилиб келинмоқда. 2017 йилни  ҳам Юртбошимиз Шавкат Миромонович Мирзиёев “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” деб номлади. Албатта,  бу номларнинг замирида ўзига хос маънолар ва бу йилда амалга ошириладиган жуда катта мақсад, вазифалар бор. Жамиятда яшовчи ҳар бир инсон бу номни эшитганда, албатта, қалбида хурсандчилик пайдо бўлади. 

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Эзгулик ва тақво (йўли)да ҳамкорлик қилингиз, гуноҳ ва адоват (йўли)да ҳамкорлик қилмангиз!”(Моида,  2).

Юқоридаги оятда инсон бир-бири билан ўзаро ҳамкор ва мулоқотда бўлиб, бир-бирига манфаати тегиб яшаши таъкидланмоқда.

Албатта, Аллоҳ таоло  гуноҳ, адоват, нифоқ,  инсонлар ўртасида бузғунчилик ва ихтилоф чиқариш борасида ҳамкорлик қилишдан қайтармоқда. Бундай ишларда бирорта инсонга манфаат йўқ, лекин гуноҳ борлиги ҳаммага аён. Буни Қуръони карим бундан ўн тўрт ярим аср олдин таълим бериб қўйган.

Демак, инсон жамият аъзолари билан ҳамкорликда ўзаро бамаслаҳат иш қилиши лозим. Ҳадиси шарифларда ҳам киши одамлар билан аралашиб, ижтимоий ҳаёт кечириши ва бошқаларга манфаати тегиб яшашга тарғиб қилинади.

Жобир (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Одамларнинг энг яхшиси уларга кўпроқ манфаати тегадиганидир”, деб айтдилар. Пайғамбаримиз (соллоллоҳу алайҳи ва саллам) бу ҳадисларида инсон сўзини келтириши бежиз эмас. Инсон сўзи умумий маънони ифода этади. Жамиятда яшайдиган барча эр ва аёл, ёш ва қарияларга  халқ деб мурожаат қилинади. Демак, ҳадисдаги инсон сўзи халқлар ичида бўлган энг яхши инсонга нисбатан айтилган. Ҳадисда уларга кўпроқ манфаати тегадигани дейилмоқда. Инсонлар бир-бири билан ҳамжиҳат, ҳамкор бўлсалар, уларнинг  манфаати  бўлади. Инсонлар одамларга аралашиб зиёли киши ўзининг илми билан, бошқа касб эгалари эса ўзларининг иқтидорлари билан бошқаларга кўмакдош бўлса яхшилик устига яхшилик бўлади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Ким бир қийналиб қолган кишига осон қилса, Аллоҳ унга дунё-ю охиратда осон қилади. Модомики, банда ўз оға-инисига кўмак бериш пайида бўлар экан, Аллоҳ унга  кўмак бериш пайида бўлади. Суюкли Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг бу сўзларидан аниқ бўладики, инсонларга манфаат етказиш энг катта савоб экан.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, 2017 йилимиз “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” деб номланиши бежиз эмас. Жамиятда яшайдиган барча инсонлар бир-бири билан  ҳамжиҳат, ҳамкор бўлсалар,  жамиятнинг тараққиёти ва равнақи ошиб, халқимиз моддий ва маънавий жиҳатдан камол топиб, давлатимиз бундан-да тараққий этади. Ватан тараққиёти йўлида барчамиз  ҳар бир соҳада бир тану бир жон бўлиб ўз ҳиссамизни қўшайлик. Ватанни севиш имондан эканлигини ҳис қилиб, бу йилда барчамиз бир-биримизга кўмак  ва манфаат етказиб яшайлик.

Хайрулло МАРДОНОВ,

“Хожа Бухорий” ўрта махсус ислом

билим юрти ўқитувчиси

Юз берган кучли тўфондан бир бой кишининг барча мол-дунёси сувга ғарқ бўлибди. Бутун бойлиги бирпасда йўқ бўлганига чидамаган бой кўчаларда фарёду-фиғон чекиб йиғлаб кетаётса, қаршисидан бир одам чиқиб қолибди:

- Кап-катта одамга йиғлаш нимаси? - дея савол берибди ажабланиб.

- Мен йиғламай ким йиғласин? - дебди у. - Бир зумда ҳамма мол-мулкимдан айрилиб, фақир-қашшоқ бўлиб қолдим-ку!..

- Кўп ғам чекма, - дея овутишга тушибди йўловчи киши. - Умр йўлдошинг борми?

- Бор, - дебди бой бироз ҳайрон бўлиб.

- Унинг ақлу-ҳуши, фаросати борми? Бой бир зум ўйланиб қолибди ва:

- Ҳа, бу жиҳатдан бахтиёрман! Фаросатли, солиҳа, ҳар доим кайфиятимга қараб яшайдиган жуфти ҳалолим бор, - дебди бой.

- У ҳолда нега йиғлайсан, эй ғофил банда?! Бу дунёда мато учун ҳам кўз-ёш тўкадими, одам? Сабоқ учун бир гап айтай сенга, мен шундай бир хотинга уйланганманки, эрнинг қадр-қимматига етмайди. Сен фалокатнинг нималигини билмас экансан. Агар сен ҳам ақли калта, тили узун, жағи тинмас бир хотинга уйланган бўлганингда, ўшанда билардинг ҳақиқий фалокат нималигини! Дўконларинг сувга ғарқ бўлган бўлса, сен соғ экансан-ку, ҳаммасини топасан. Фақат ёнингда кўнглингдагидек аёлинг сенга мададкор бўлса, маънавий қувват бериб турса тезда ўзингни ўнглаб оласан, - дебди, йўловчи.

Халқимизда "Яхши хотин ярим давлат" деган гап бежиз айтилмаган. Дарҳақиқат, солиҳа, оқила аёл фақат жуфти ҳалолининг эмас, бутун жамиятнинг гултожи ҳисобланади. Чунки, тарбияси гўзал аёл аввало, ота-оналарини эъзозлайди, турмуш ўртоғини ардоқлайди, асосийси, фарзандларига чиройли тарбия бериб, жамиятга комил инсонларни вояга етказиб беради.

ТИИ талабаси

Тожиддинов Абдуссомад

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳ машҳур қози, мутакаллим, фақиҳ ва луғатшунос , ашаърийя олимолардандир. Насаблари Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳуга бориб тақалади. Шерознинг Ийж шаҳрида ҳижрий 680-йилда (мелодий 1281-йил) туғулган.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳнинг устозлари жуда кўп бўлиб бизга маълум бўлганлари:

• Имом Байзовийнинг шогиди Шайх Зайнуддин Ҳинкий раҳматуллоҳи алайҳ. Маълумотларга қараганда Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳга бу устозларининг таъсирлари кўп бўлган.
• Шайх Имом Фахруддин Абулмакорим Аҳмад ибн Ҳасан Жорбурдий раҳматуллоҳи алайҳ. Фахруддин Абулмакорим раҳматуллоҳи алайҳ Имом Байзовийнинг “Усулул фиқҳ” китобларига шарҳ битган. Имом Замахшарийнинг “Кашшоф” тафсирларига бир неча ҳошиялар битган ва 746-йилда вафот этган.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳдан илм таҳсил олган шогирдлари ҳам кўп бўлган, улардан баъзилари ҳақида қуйда танишамиз:

• Имом Шамсуддин Муҳаммад Кирмоний раҳматуллоҳи алайҳ. 717-786-ҳижрий йилда яшаб ўтган. Ўн икки йил Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳга шогирд тушган. Шамсуддин Муҳаммад Кирмоний раҳматуллоҳи алайҳ “Саҳиҳ Бухорий”га битган шарҳлари машҳурдир.
• Имом Зиёуддин Абдуллоҳ ибн Саъдуллоҳ Қазвиний раҳматуллоҳи алайҳ.
• Имом Аллома Саъдуддин Масъуд ибн Умар Тафтазоний раҳматуллоҳи алайҳ. 722-792-ҳижрий йилларда яшаб ўтган.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳ кўпинча Султонийя шаҳрида истиқомат қилган эди. Форс давлатида ҳукмронлик қилган Илхонийлар сулосига мансуб подшох Абу Саъийд у зотни Шероз шаҳрига қози этиб тайинлаган эди ва бироз муддатдан сўнг Қозул қузот даржасига кўтарилди. Форс ўлкасидаги Кирмоннинг амири билан ўзаро низога келиб қолишди ва мансабидан олиб ташланиб ҳибсда олинди. У кишининг мол-давлати кўп бўлиб кўп қисмини илм ва унинг аҳли йўлида сарф қилар эди. У зот мелод ҳисобда 1355-йили, ҳижрий ҳисоб бўйича 756-йилда Ийж шаҳридаги Дураймиён қаласида вафот этдилар.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳ бир неча юксак унвонлар соҳибидир. Қуйида улардан бир нечасини келтириб ўтамиз:

• Шарқнинг қозилар қозиси.
• Шайхул уламо.
• Шайхуш шофиийя ва бошқалар.

Азудуддин Ийжий раҳматуллоҳи алайҳнинг мусаннафотлари мусулмонлар оламига етарликча қўлланма бўлди улардан  машҳурлари қуйдагилардир:

• Ал-Мавақиф фи илмил калом.
• Жавоҳирул калом.
• Ал-Кавошиф фи шарҳил мавоқиф.
• Ал-Ақоид ал-иддия.
• Уюнул жавоҳир.
• Ал-Фавоидул ғиёсийя фил маъний вал баян.
• Буҳжатут тавҳид.
• Ар-Рисалатул аъдудийя ва бошқалар.  

Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом Институти

4-курс талабаси Комилов Илҳомжон Икромжон ўғли