Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) пайғамбарларнинг саййиди ва сўнггисидир

Муҳаммад (алайҳиссалом) пайғамбарлар сўнггисидир. У зотдан кейин Аллоҳ томонидан бошқа ҳеч қандай расул юборилмайди. Бундан кейин ҳар қандай пайғамбарлик даъвоси каззобликдан ўзга нарса эмас. Бу нарса буюк Аллоҳ таолонинг ўзгармас қарори – иродасидир.

Бу ҳақда Расулуллоҳ (алайҳиссалом)дан ҳадиси шариф ворид бўлган:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قال: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَثَلِى وَمَثَلُ الأَنْبِيَاءِ مِنْ قَبْلِى كَمَثَلِ رَجُلٍ بَنَى بُنْيَانًا فَأَحْسَنَهُ وَأَجْمَلَهُ إِلاَّ مَوْضِعَ لَبِنَةٍ مِنْ زَاوِيَةٍ مِنْ زَوَايَاهُ فَجَعَلَ النَّاسُ يَطُوفُونَ بِهِ وَيَعْجَبُونَ لَهُ وَيَقُولُونَ: هَلاَّ وُضِعَتْ هَذِهِ اللَّبِنَةُ؟!» قَالَ: «فَأَنَا اللَّبِنَةُ وَأَنَا خَاتَمُ النَّبِيِّينَ».

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (алайҳиссалом) айтдилар: “Ўтмиш анбиёлар билан менинг мисолим бундай: бир киши чиройли ва гўзал бино қурди-да, бурчакларнинг бирида бир ғишт жойини бўш қолдирди. Одамлар бу гўзал бинони зиёрат қилади, томоша қилатуриб, ажабланган ҳолда: “Бу бўш жойга ҳам ғишт қўйилмайдими?!” дейди. Ана шу ғишт менман ва мен пайғамбарларнинг якунловчисиман”» (Муттафақун алайҳ).

Ушбу ҳадиси шарифдан кўриниб турибди, Пайғамбаримиз (алайҳиссалом)дан кейин ҳеч қандай пайғамбар чиқиши мумкин эмас. Борди-ю, кимдир пайғамбарлик даъво қилса, у барча мўминлар томонидан ёлғончи дея, инкор этилиши керак.

Аллоҳ таоло Одам (алайҳиссалом)ни яратиб, ер юзида яшайдиган Ўзининг халифаси қилгандан кейин унинг болаларига тўғри йўлни кўрсатиб туриш учун таълимотлар ҳам юборишни ва буларни одамларга етказиш, ҳаётга татбиқ қилиб кўрсатиш учун уларнинг ичидан пайғамбарлар танлаб олишни ирода қилди. Ана ўша пайғамбарларнинг биринчиси Аллоҳнинг иродаси билан Одам (алайҳиссалом) бўлди. Кейин эса, бирин-кетин бошқа пайғамбарлар кела бошлади. Пайғамбарлар силсиласининг охирги ҳалқаси Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бўлдилар.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ана шу нубувват ва рисолат биносининг охирги ғишти ва Аллоҳ таоло Ўз бандаларига юборган пайғамбарларнинг охиргиси экани таъкидланмоқда. Бинога охирги ғишт терилгандан кейин қурилиш якунланади. Ундан кейин бошқа ғишт терилмайди. Аллоҳ таоло Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни пайғамбар қилиб юборганидан кейин пайғамбарлик ниҳоясига етди. Энди бошқа пайғамбар юборилмайди.

Ҳар бир нарсанинг ҳикматини биладиган Аллоҳ Ўзи яратган инсониятни пайғамбарлар орқали тўғри йўлга солишни ихтиёр қилди. Бунинг учун нубувват ва рисолат биносининг пойдеворини мустаҳкам қилиб қўйди. Яъни, ҳар бир пайғамбарга юборган диннинг асоси бўлмиш ақидани ҳаммалари учун бир хил қилди. Одам (алайҳиссалом)дан то Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)гача бўлган барча пайғамбарларнинг ақидалари бир хил эди. Бу ақида Аллоҳ таолонинг ягоналиги, барча айблардан холи экани, қиёмат куни, ҳисоб-китоб, жаннат ва дўзахга имон келтиришдан иборат эди.

Аммо динларнинг ақида қисми бир хил ва ўзгармас бўлгани билан, уларнинг амалий қисми – шариатлар ўзгармай туриши мумкин эмас эди. Аксинча, шариатлар замон ва маконга, умматлар ва уларнинг савиясига қараб ривожланиб борди. Шунинг учун Аллоҳ таоло диннинг пойдевори бўлмиш ақиданинг устига ҳар бир набийга берилган шариатни худди пойдевор устига қўйилаётган ғишт мисоли қилиб бирин-кетин қўйиб турди.

Одам (алайҳиссалом) даврида кишилик жамияти содда бўлгани учун, уларга содда ва оддий шариатни жорий қилди. Мисол учун, шароитдан келиб чиқиб, ўша шариатда ака-сингилнинг оила қуришига изн берилди. Кейин эса, инсонлар сони ортиб бориши натижасида бу ҳукм бекор қилинди. Вақтлар ўтиши билан шариатлар ҳам ўсиб борди. Аллоҳ таоло инсониятни ана шу тарзда тарбиялаб, уларни камол топтириб келди.

Охири келиб, инсоният вояга етганда, унга энг мукаммал ва боқий шариат бўлмиш шариати муҳаммадияни берди. Нубувват ва рисолат биносининг энг сўнгги ва энг гўзал ғишти қўйилди.

Энди бу бинога ғишт қўйилмайди. Бошқа пайғамбар юборилмайди. Ислом шариати барча замон ва маконлар учун, барча халқ, элат ва миллатлар учун қиёматга қадар боқийдир.

Муҳаммад (алайҳиссалом) абул анбиё вал мурсалин – набий ва расулларнинг отаси Иброҳим (алайҳиссалом) ўғли Исмоил (алай­ҳиссалом)нинг зурриёти эдилар. Оталарининг исмлари Абдуллоҳ, боболариники Абдулмутталиб, оналарининг исми Оминадир.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳаётлари шарқда – Ислом дунёсида ҳам, ғарбда – христиан оламида ҳам кўплаб тарихчилар томонидан жуда муҳим ва аҳамиятли бир мавзу сифатида ўрганилди, бу борада катта тадқиқотлар олиб борилди.

Ислом дунёсида тарих мусулмон олимлари томонидан дастлаб “сияр” ва “мағозий” шаклида бошланди ва кейинчалик “Футуҳот тарихи”, “Табақот”, “Умумий тарих” каби номлар остида бир неча тарих китоблари ёзиб қолдирилди. Сарвари олам Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳаётларини ўргатувчи тарих турига эса “Сийрати набавия” ёки “Сияри Набий” деб ном берилди.

Ҳадис олимлари у зотнинг бутун ҳаётларини илмий йўл билан тушунтириб берди.

Инглиз олими Жон Давенпорт ўзининг “Ҳазрати Муҳаммад ва Қуръони карим” китобида бундай ёзади: “Машҳур пайғамбарлар ва фотиҳлар ичида тарихий ҳаёти ҳазрат Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг тарихидек энг кўп ва ҳамма нуқталаригача батафсил ўрганилган шахс йўқдир”.

Расули акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳақларида сўраган кишиларга Ойша онамиз (розияллоҳу анҳо): “Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ахлоқлари Қуръон эди”, деб жавоб берган эди. Ҳақиқатан ҳам, Қуръоннинг ҳамма амрлари Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг суратлари ва сийратларида ўз ифодасини топган. Демак, Исломнинг асосий қонуни бўлган Қуръонни тушунишимиз учун Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳаётларини, сийратларини ўрганишимиз шартдир. Бу зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳаётларини билмасдан туриб, исломий илмлардан бирортасини (на тафсир, на ҳадис, на фиқҳ, на ахлоқни) рисоладагидек тушуниб, моҳиятига етиб бўлмайди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг сийратлари

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг сийратлари – олтмиш уч йиллик ҳаётлари тарихи демакдир. У зотнинг қамарий ҳисобда 63 йил, шамсий ҳисобда 61 йиллик ҳаётларини икки даврга бўлиб ўрганишимиз мумкин: пайғамбарликдан олдинги давр (571–610); пайғамбарлик даври (610–632).

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг пайғамбарликкача бўлган ҳаётлари умрларининг 40 йилини ўз ичига олган эди. Исломга даъват бошланмаган давр “жоҳилият даври”, пайғамбарлик даври эса “Саодат асри” деб номланади. Саодат асри 23 йилни ташкил этади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг оталари Абдуллоҳ, оналари Оминадир. Аждодлари Аднонгача бориб етади. Боболарини тартиб билан келтирадиган бўлсак, қуйидагилар эди: Абдулмутталиб (Шайба), Ҳошим, Абдуманноф, Қусай, Ҳаким (Килоб), Мурра, Каъб, Луай, Ғолиб, Феҳр (Қурайш), Молик, Назр, Кинона, Хузайма, Мудрика, Илёс, Низор, Маъад, Аднон. Аднон Исмоил (алайҳиссалом)нинг зурриёти бўлиб, Кайзар сулоласидан эди.

Оминанинг оталари Ваҳб, боболари эса қуйидагича: Навфал, Абдулуззо, Зуҳра, Ҳаким. Ҳаким Зуҳранинг ҳам Қусайнинг ҳам отаси эканини эътиборга олсак, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг оталари ва оналарининг насаби Ҳакимга келиб бирлашганини кўрамиз.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг таваллудлари

Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) таваллуд топган сана тарихчилар орасида энг мунозарали мавзулардан биридир. Баъзи тарихчилар 569 ва 570 йилни кўрсатишса, баъзилар 571 йилни Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг туғилган йиллари деб исботлашга уринади.

“Олий тарих” китоби муаллифи бундай дейди: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Фил йилида, якшанба куни кечаси, бир ривоятда, рабиъул аввалнинг 12-кечаси дунёга ташриф буюрганлар”. Кўпчилик Ислом уламолари мана шу кунни, яъни рабиъул аввал ойининг 12-куни, душанбага ўтар кечасини Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳақиқий таваллуд топган кунлари деб иттифоқ қилган. Умуман олганда, кўпчилик Ислом уламоларининг иттифоқ қилишича, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг туғилган кунлари 571 йил, 20 апрель, душанба, рабиъул аввал ойининг 12-кунига тўғри келади”.

Турк олими Умар Ризо Дўғрул Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг туғилган кунлари хусусидаги уламолар ихтилофига бундай муносабат билдиради:

“Ҳазрат Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) туғилган йил, ой, кун ҳақидаги бу ихтилофларнинг ҳикматини тушунмоқ учун Исломнинг руҳига кириб бориш, уни яхши тушуниш лозим. Аслида, бу ихтилофларнинг барчасига барҳам бериш мумкин эди. Чунки Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) даврларида бу муҳим ва қимматли ҳодиса бутун тафсилотлари билан аниқ-равшан ёзилиши мумкин эди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳаётларини энг нозик нуқталаригача ҳассослик билан кузатиб борган саҳобаи киромлар учун бундан осон иш йўқ эди. Шундай экан, бу оддийгина иш нимага амалга оширилмади?

Ҳазрат Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хотирини ёд этишни истаган ҳар бир мусулмон бунинг учун аниқ бир кунни танлаши шарт эмас. У зотнинг шахсиятига кўрсатиладиган ҳурмат-эҳтиромни у ёки бу кунда маросим ўтказиш билан адо этиб бўлмайди. Бу нарса у зоти муборакка энг самимий ришталар билан боғланиш ва руҳониятларини шод этиш орқали амалга оширилиши мумкин.

Шу сабабдан, саодат асри мусулмонлари биз муборак деб билган кунлардан бирортасини ҳисоб-китоб қилмади, бунга кўп аҳамият бермадилар ҳам. Чунки мусулмон учун муборак бўлмаган бирор кун ва бирор соат йўқ. Ҳар кунини, ҳар соатини мусулмончасига, ҳазрат Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганларидек ва истаганларидек ўтказган инсон орзу қилган савоб-баракотни топади”.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) арабларнинг энг обрўли қабиласи бўлган, Макка шаҳрининг ва Каъбанинг эгаси ҳисобланган Қурайш қабиласида дунёга келдилар. Туғилганларида оталари Абдуллоҳни кўролмадилар. У киши Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳали оналари қорнида икки ойлик эканларида Шомдан Маккага қайтиб келаётиб, Ясрибда (ҳозирги Мадина шаҳри) касал бўлиб, карвондан ажраб қолган ва 25 ёшида ўша жойда вафот этган эди. Оталари Абдуллоҳдан Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бир неча туя ва Умму Айман исмли хизматкор аёл қолади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) туғилмасларидан аввал оналари Омина бир туш кўради. Тушида унга: “Эй Омина, сен бутун махлуқотнинг фахри бўлган бир болага ҳомиладорсан. Туғилса, исмини Муҳаммад қўй”, деб башорат берилади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хатна қилинган ҳолда туғилдилар. Муборак икки кураклари ўртасида каптар тухумидек “Нубувват муҳри” бор эди.

Қуръони каримда:

وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا كَآفَّةٗ لِّلنَّاسِ بَشِيرٗا وَنَذِيرٗا وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ

«(Эй Муҳаммад!) Биз сизни, ҳақиқатан, барча одамларга хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи бўлган ҳолингизда (пайғамбар қилиб) юбордик. Лекин одамларнинг аксарияти (бу ҳақиқатни) билмайди» (Сабаъ, 28), дейилади.

Бу ҳақда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ўзлари бундай марҳамат қилганлар:

“Мендан олдин пайғамбарлар махсус бир қавмга юборилар эди, мен бутун инсониятга юборилдим”.

Етти кун болани оналари Омина эмизган эди. Оналарининг сути етмаганидан Сувайба исмли аёл эмизди. Сувайбадан сўнг Абдулмутталибнинг хизматкори Марваха сут берди.

Арабларнинг анъанавий урф-одатига мувофиқ ёш гўдаклар дала жойда тарбияланса, танлари соғлом, ақллари теран ва табиатан содда бўлиб ўсади, чунки далада тоза ҳаво бўлади, бунинг устига янги соғилган туянинг, эчкининг ва қўйнинг сути, қатиғи, пишлоғи ва қумрон болани бақувват қилади, яна ҳам фойдалиси, гўдак янги бўшанган қувватсиз онани эмас, балки далада ҳаёт кечирадиган, соғлом онанинг сутини эмиб, тинч табиий шароитда ўсади, деган мақсадда маккаликлар ўз фарзандларини, яйлов ва дала жойда яшовчи, ижарага эмизувчи оналарга боқиш ва тарбия қилиш учун берар эди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни Ҳалима Саъдия номли аёл ўз тарбиясига олди ва тўрт йил тарбиялаб, кейин оналари Оминага топширди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кўкракдошлари Шайма билан қирга чиқар эдилар. Ҳалима: “Бу иссиқда қирга чиқманглар”, деб хавотирланса, Шайма: “Қўрқманг, бир булут келиб унга соя солади”, дерди.

Бир куни Шайма билан мол боқиб юришганда қуш шаклида иккита фаришта келади. Бири иккинчисига: “Шуми?” дейди. Иккинчиси: “Ҳа!” деб жавоб беради. Икковлари Пайғамбаримизни ерга ётқизиб, кўксиларини ёради ва ундан лахта қон парчасини чиқариб, қалбларини сув ва муз билан ювади. Кейин бири иккинчисига: “Сакинат келтир!” дейди. Уни кўксиларига қўйиб, қайта ёпиб қўйишади.

Бу воқеа “Шаққи садр” (“Кўкрак ёрилиши”) деб номланиб, унда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қалблари ёмонликдан тозаланиб, имон ва илм билан тўлдирилган.

Бу воқеадан хавотирга тушган Ҳалима Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни оналарига олиб бориб топширади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) олти ёшга кирганларида оналари Омина Абдуллоҳнинг қабрини зиёрат қилиш ва ўғлини ўз қариндошларига кўрсатиш учун Мадинага олиб бориб, у ерда бир ой турди, Маккага қайтиб келаётиб йўлда касалликдан вафот этди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) олти ёшда ота-онасиз етим бўлдилар ва боболари Абдулмутталибнинг тарбиясига ўтдилар.

Қуръони каримда:

أَلَمۡ يَجِدۡكَ يَتِيمٗا فَ‍َٔاوَىٰ

«(Эй Муҳаммад! Раббингиз) Сизни етим ҳолда топиб, бошпана бермадими?» (Зуҳо, 6) деб марҳамат қилинади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саккиз ёшларигача боболари Абдулмутталибнинг қўлида тарбия топдилар. Бир йили Маккада қаттиқ қурғоқчилик бўлди, ҳеч ёмғир ёғмади. Абдулмутталиб невараси Муҳаммадни Каъба ёнига олиб бориб, қўлини баланд кўтариб, халқ билан бирга: “Эй Парвардигор, шу боланинг ҳаққи-ҳурматига бизга ёмғир бер”, дея дуо қилди. Аллоҳ таоло маккаликларга шу заҳотиёқ ёмғир ёғдирди. Бу воқеа ҳақида амакилари Абу Толиб бундай эслайди: “Муҳаммад шундай бир кишики, унинг ҳаққи-ҳурматига Аллоҳдан ёмғир сўралганда, Аллоҳ мўл-кўл қилиб эҳсон қилган эди”.

Абдулмутталиб 82 ёшида вафот этаркан, ўғилларига Пайғамбаримизни кўрсатиб: “Буни сизларга омонат қолдиряпман. Барчангиз унинг ҳимоя ва тарбиясига диққат этинг”, деди. Амакиларининг қайси бирини танлаш Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ихтиёрларига берилганида, амакилари Абу Толибнинг қучоғига отилдилар.

Абдулмутталиб ўғли Абу Толибга: “Эй Абу Толиб, бу бола ота-она меҳрини кўрмади, унга меҳр кўрсат”, деб кўз ёши билан вафот этди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саккиз ёшда эдилар. Шундай улуғ, бўлғуси пайғамбар етим бўлиб, кўнгиллари синиқ, маъюс ҳолда вояга етдилар. Аллоҳ ўзининг суюкли бандасини энг оғир мусибат – етимлик гирдобига ташлашини уламолар икки ҳикмат билан боғлайди: биринчиси, бўлажак пайғамбарининг қалбида етим-есирларга, муҳтожларга меҳр-шафқат, мурувват сифатларини уйғотиш эди.

Бу ҳақда Аллоҳ таоло:

أَلَمۡ يَجِدۡكَ يَتِيمٗا فَ‍َٔاوَىٰ وَوَجَدَكَ ضَآلّٗا فَهَدَىٰ وَوَجَدَكَ عَآئِلٗا فَأَغۡنَىٰ فَأَمَّا ٱلۡيَتِيمَ فَلَا تَقۡهَرۡ وَأَمَّا ٱلسَّآئِلَ فَلَا تَنۡهَرۡ وَأَمَّا بِنِعۡمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثۡ

«(Эй Муҳаммад! Раббингиз) Сизни етим ҳолда топиб, бошпана бермадими?! Яна сизни гумроҳ (ғофил) ҳолда топиб, (тўғри йўлга) ҳидоят қилиб қўймадими?! Сизни камбағал ҳолда топиб, (Хадичага уйланишингиз туфайли) бой қилиб қўймадими?! Бас, энди сиз (ҳам) етимга қаҳр қилманг! Сўровчи (гадо)ни эса (малол олиб) жеркиманг! Раббингиз (сизга ато этган барча) неъмати ҳақида эса (одамларга) сўзланг!» (Зуҳо, 6–11) дейди.

Иккинчиси Ўзининг қудратини намойиш қилишдир. Чунки Аллоҳ таоло бўлажак пайғамбари ва ҳабибини жоҳилият ботқоғига ботган одамлар орасида яратиб, ўша даврдаги иллатлардан пок сақлади, инсон тарбияси ва камолоти учун зарур бўлган ота-она ва устознинг тарбиясисиз, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни ахлоқ бобида ҳам, илм бобида ҳам дунёда энг улуғ инсон даражасига кўтарди.

Ояти каримада бундай дейилади:

أَلَمۡ نَشۡرَحۡ لَكَ صَدۡرَكَ وَوَضَعۡنَا عَنكَ وِزۡرَكَ ٱلَّذِيٓ أَنقَضَ ظَهۡرَكَ وَرَفَعۡنَا لَكَ ذِكۡرَكَ

«(Эй Муҳаммад!) Кўксингизни (илму ҳикматга) кенг очиб қўймадикми?! Сиздан белингизни эзиб турган юкингизни олиб қўйдик (енгиллатдик). Зикрингизни (исмингизни) ҳам баланд кўтариб қўйдик» (Шарҳ, 1–4).

Саккиз ёшли Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳаётларида янги давр бошланди. Бу давр то 25 ёшларигача давом этди. Абу Толиб Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га тижорат сирларини ўргата бошлади. Маккаликлар қиш мавсумида Яманга, ёзда эса Шомга тижорат карвони юборар эди.

Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам икки марта Сурия томонга, бир марта Яманга карвон билан сафарга чиққанлар. Сурия сафарининг биринчисида Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўн икки ёшда, иккинчисида йигирма беш ёшда, Яманга сафар қилганларида эса ўн етти ёшда эдилар.

Абу Толиб бошчилигидаги карвон билан қилган биринчи сафарларида карвон Шом йўлида Бусро деган қишлоққа яқин жойда тўхтади. Бу ерда насронийларнинг ибодатхонаси бўлиб, унда Буҳайро исмли машҳур бир роҳиб хизмат қилар эди. Буҳайро кўп китоб ўқиган бўлиб, келиши яқин бўлган пайғамбарнинг аломатларини билар эди. Карвон орасида юрган ўн икки ёшли Муҳаммадни кўриб, ундан пайғамбарлик аломатларини топди ва Абу Толибга: “Эй Абу Толиб! Бу бола келиши кутилаётган, китобларда аломати ёзилган пайғамбарга ўхшайди. Уни асло Шомга олиб борма. Шом яҳудийлари унинг аломатларини билади, бирор зарар етказишлари мумкин. Молларингизни шу ерда сотинглар”, деди. Абу Толиб молларни ўша жойнинг ўзида сотиб, Маккага қайтди.

Бутларга ҳамма сиғинадиган бир замонда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бирор марта бутга сиғинмаганлар. Абу Толиб маккаликларнинг катта бир бутига сиғинишга Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни ундаганда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Асло сиғинмайман”, деганлар.

Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) йигирма беш ёшларида Сурияга иккинчи бор тижорат сафари қилиб, Макканинг энг бой аёли Хадичанинг таклифи билан унга ҳамкорлик қилдилар, унинг молларини сотишда кўмаклашдилар. Сурияга қилинган бу сафар ва унда кўрилган катта фойда, бунинг устига Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг софдил, омонатдор эканлари Хадича билан оила қуришларига васила бўлди. Хадичанинг ёши бир оз каттароқ бўлса-да, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га жуфти ҳалол бўлди, тўрт қиз: Зайнаб, Руқия, Умму Кулсум, Фотима ва икки ўғил: Қосим ва Абдуллоҳ исмли фарзандлар кўрди. То умрларининг охиригача вафодор, маслаҳатгўй бўлиб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг муҳаббатларини қозонди.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг учинчи ўғиллари Иброҳим мисрлик жориялари Мориядан бўлиб, Иброҳим вафот этган йили Пайғамбаримиз 63 ёшда эдилар.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўн олти ёшларида Фижор жангида қатнашдилар. Исломдан олдин Араб яриморолида тўхтовсиз жанглар бўларди. Ана шулардан бири тўққиз йил давом этган Фижор жангидир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бу жангда иштирок этган бўлсалар ҳам ўзлари ўқ отмаганлар, қурол ишлатмаганлар, душманлар томонидан отилган ўқларни амакиларига олиб келиб бериб турганлар.

Йигирма ёшларида амакилари Абу Толибнинг қўй ва эчкиларини боқиб, чўпонлик қилганлар.

Пайғамбарлик келишидан аввал у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳаётларида яна икки муҳим воқеа содир бўлди.

Биринчиси, жоҳилият даврида турли араб қабилалари ўртасида тинимсиз ички урушлар бўлиб турарди. Навбатдаги шундай уруш Қурайш ва Ҳавозин қабилалари орасида чиқди. Бу уруш сабабли икки томондан ҳам кўплаб кишилар қурбон бўлди. Маккада нотинчлик ҳукм сурарди. Ана шундай бир пайтда маккалик Ос ибн Воил яманлик бир савдогарнинг ҳамма молларини тортиб олиб қўйди. Ноҳақликка чидай олмаган яманлик савдогар Қубайс тоғига чиқиб, дод солиб, қабилаларни ёрдамга чақирди. Яманликнинг бу дод-фарёдини эшитган, унинг ҳолига ачинган Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг амакилари Зубайр Қурайшнинг ҳамма қабилаларини йиғди ва барча йиғилганлар бугундан бошлаб Маккада бирор маҳаллий ёки мусофир кишига ҳеч ким зулм ўтказмасликка ва зулм етган бечора кишиларга ёрдам беришга аҳд қилиб, қасам ичишди. Бу аҳд “Ҳилфул фузул”, яъни “Фозиллар қасамёди” деб номланди. Қасамёдчилар гуруҳи яманликнинг додига етиб, унинг тижорат молини Ос ибн Воилдан қайтариб олиб беришди. Мана шу яхши ниятли хайрия гуруҳига Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам қўшилганлар ва уни пайғамбарликларидан кейин ҳам мақтаб эсга олган эдилар.

Ибн Исҳоқ, Ибнул Асир ва Ибн Халдунлар ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деган эдилар: “Мен амакиларим билан Абдуллоҳ ибн Жадъоннинг уйида шундай қасамёдга гувоҳ бўлганман, мен учун ундан гўзалроқ, ундан фойдалироқ нарса бўлмаган. Агар менга Исломда ҳам шундай қасамёд қилишга чақирилса, албатта қабул қилган бўлардим”.

Иккинчиси, Қурайш қабилалари Каъбани таъмирлаш масаласида келишолмай қолди. Ўртада жуда катта жанжал чиқиши арафасида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) адолатли қози вазифасини бажардилар ва иш хунрезликкача етмади. Муқаддас Каъба деворлари бузилиб, уни қайтадан қуриш бошланди. Каъба қурилишида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам астойдил қатнашдилар, тош ташидилар. Имом Бухорий “Саҳиҳ”ида ҳатто Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг елкалари яралангани ривоят қилинган.

Каъба биносини қуриш асносида қора тошни ўз жойига ким қўйиши тўғрисида муаммо чиқди ва иш жанжалга айланиб, қон тўкилишига оз қолди. Қурайшнинг энг кекса кишиси бўлган Абу Ҳузайфа ибн Муғийра орага кирди ва: “Жанжални бас қилайлик, ким ҳарам эшигидан биринчи бўлиб кириб келса, ўшани ҳакам қилайлик ва айтганини қилайлик”, деб таклиф киритди. Ҳарам эшигидан биринчи кириб келган киши Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бўлдилар. Ҳамма у кишининг ҳакамликларига рози бўлди. Чунки маккаликлар Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни ҳалолликлари, адолатлари, тўғрисўзликлари учун “Муҳаммад Амин”, яъни “ишончли Муҳаммад” деб атарди. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ридоларини ечиб, ерга ёйиб, Қора тошни кўтариб ридо устига қўйдилар ва ридонинг учларидан ҳамма қабила улуғларига тутқаздилар. Қора тошни жойига қўйишда ҳамма баравар иштирок этди. Маккалик барча қабила раҳбарлари ва аъзолари дилида Пайғамбаримиз (сол­лаллоҳу алайҳи ва саллам)га нисбатан ҳурмат кучайди.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Пайғамбаримизга биринчи ваҳий келиши;

Исро ва Меърож воқеаси;

Шу кунларда ижтимоий тармоқларда Тошкентдаги “Искандархўжа” масжиди имом ноиби Мажидов Муроднинг маърузасидаги Нажмиддин Кубро ҳазратлари билан бўлган ит воқеаси кенг тарқалмоқда. Ундаги улуғ зотнинг назари тушган итнинг қабрини айланган инсон қутуриш касаллигидан халос бўлиши тўғрисидаги ривоят баҳсларга сабаб бўлмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассислари Мажидов Мурод билан мазкур масала юзасидан суҳбат олиб борганда маълум бўлдики, имом-домла мутасаввиф олимлар асарларида келган воқеаларни баён қилиш асносида ит қабрини айланиш масаласини асоссиз маълумотларга таянган ҳолда нотўғри гапни айтиб юборганини эътироф этди.

Ўз навбатида билдириб ўтмоқчимизки, Аҳли Сунна вал Жамоа эътиқодига кўра, авлиёларнинг кароматлари ҳақ эканига имон келтирамиз. Бу ҳақда, Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг “Фиқҳул акбар” китобида “Пайғамбарларга берилган мўъжизалар ва авлиёларга ато этилган кароматлар ҳақ ва ростдир”, дейилган.

Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, инсон хатосини оммага кенг ёйиш ёки турлича талқин қилиш мўминлик сифати эмас. Чин маънода ислоҳ қилишни хоҳлаган одам бировнинг хатосини оммага кўтариб чиқмай, балки ўша одамнинг ўзига айтади. Имом Шофеий раҳимаҳуллоҳ “Агар менга ёлғиз ўзим турганимда насиҳат қилсанг, чиндан насиҳат қилган, агар одамлар ичида турганимда насиҳат қилсанг, шарманда қилган бўласан” деганлар.
Таъкидлаш зарурки, Ўзбекистон мусулмонлари идораси имом-домлаларни доимо ҳужжат-далил билан гапиришга ундайди. Зеро, динимизни тарғиб қилишда асоссиз ривоятларга ҳожат йўқ. Шунингдек, Диний идора мана шундай тариқат аҳлининг ботиний ҳикматлари ва кароматларини тушунтиришда жуда ҳам эҳтиёт бўлишга чақиради.

Аллоҳ таборака ва таоло динимиз ривожи йўлида хизмат қилаётган барча ходимларнинг тиллари ва дилларини саҳву хатодан Ўзи асрасин!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

(Давоми)

3-қисм

Аллоҳ таоло борлиқни яратганда уни бирор нарсадан олиб яратган эмас. Аллоҳ барча нарсаларни яратмасдан олдин ҳам азалдан билур эди. Барча нарсаларнинг тақдир ва қазосини Унинг ўзи белгилаган. Бу дунёдаги ва охиратдаги ҳар бир нарса фақат унинг хоҳиши, илми, қазоси, қадари, Лавҳул­маҳфузга ёзиб қўйилиши билан бўлур. Лекин, ёзиб қўйиши тавсиф йўли биландир, ҳукм йўли билан эмас, яъни мажбурий эмас. Қазо, қадар ва хоҳиш – Аллоҳнинг азалий сифатлари. Фақат уларнинг моҳият ва кайфияти бандасига маълум эмас.

Яратилмаган нарсани Аллоҳ таоло яратмай туриб йўқ деб билгани каби, уни яратгандан кейин қандай ҳолатда бўлишини ҳам билур. Шунингдек, мавжуд нарсани Аллоҳ таоло мавжудлигидаги ҳолатни қандай билса, унинг йўқ бўлиб кетиш ҳолатларини ҳам шундай билур. Яна Аллоҳ таоло тик турган кишини тиккалик ҳолатини қандай билса, у ўтиргач, ўтирган ҳолатини ҳам шундай билиб турур. Лекин бу билан Унинг илми ўзгариб қолмайди ёки янги илм пайдо бўлган бўлмайди. Ўзгариш ва турланиш махлуқот ва мавжудотларда содир бўлур.

Аллоҳ таоло инсонларни яратганда куфр ва имондан холи қилиб яратган. Сўнгра уларни хитоб қилиб, баъзи нарсаларга буюрган, баъзи нарсалардан қайтарган. Шулардан кейин кимки куфрни танлаган бўлса, демак, у ўз ихтиёри билан ҳақиқатни инкор этгач, Аллоҳ толонинг тавфиқидан маҳрум ҳолда куфрни танлаган бўлур. Шунингдек, кимки имонни танлаган бўлса, у ҳам ўз ихтиёри, иқтидори, тасдиғи ва Аллоҳнинг тавфиқи ҳамда ёрдами билан имон келтирган бўлур.

Одам алайҳиссаломнинг пушти камарларидан қиёматгача дунёга келадиган зурриётларни майда заррачалар шаклида чиқариб, уларга ақл ато этди ва уларга хитоб қилиб, ўз тоатига буюрди, маъсиятидан қайтарди. Улар Аллоҳни Раббимиз деб иқрор этдилар. Бу уларнинг имони деб саналди. Бас, ҳар бир туғилган инсон авлоди шу фитрат (табиат) билан дунёга келур. Шундан кейин ҳар ким куфрга кетган бўлса, демак, у мазкур имонни ўзгартирган бўлур. Ҳар ким имон келтириб, тасдиқ этган бўлса, демак, у барқарор қолибдур ва давом этибдур. Аллоҳ таоло ҳеч кимни куфрга ҳам, имонга ҳам мажбур этмагай. Шунингдек, ҳеч кимни мўъмин ёки кофир қилиб яратмагай. Балки, инсонларнинг ҳар бирини мустақил шахс сифатида яратган. Имон билан куфр бандаларнинг ишидир. Аллоҳ таоло куфрга кетган кишини ўша пайтнинг ўзида кофир деб билади. Қачонки у шундан кейин яна имон келтирса, ўша пайтнинг ўзида уни мўъмин деб билади ва дўст тутади. Лекин унинг илми ҳам, сифати ҳам ўзгармаган бўлур.

Бандаларнинг ҳаракат ва сукунатларидан тортиб барча феъллари ҳақиқатан уларнинг касб ва фаолиятлари ҳисобланади, лекин уларни Аллоҳ яратади. Уларнинг ҳаммаси Аллоҳнинг хоҳиши, илми, қазоси ва қадари билан юзага келади. Тоат ва савобли ишлар Аллоҳнинг амри, муҳаббати, ризоси, илми, хоҳиши, қазоси ва тақдири билан амалга оширилур. Тоатсизлик ва гуноҳ ишлар эса, Аллоҳнинг илми, қазоси, тақдири ва хоҳиши билан амалга оширилса­да, Унинг муҳаббати, ризоси ва амри билан эмасдир.

(Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг

“Фиқҳи акбар” китоби)

Таҳорат қилиш жоиз бўлган сувлар етти қисмдир:

• ёмғир суви;
• денгиз суви;
• дарё суви;
• қудуқ суви;
• қор суви;
• дўл суви;
• булоқ суви.

*** Сувларнинг турлари ***

Сувлар ҳукмига кўра беш қисмга бўлинади:

1. Тоза ва тозаловчи, таҳоратда қўллаш макруҳ бўлмаган сувлар. Бу табиий ҳолдаги пок сувдир.
2. Тоза ва тозаловчи, лекин таҳоратда қўллаш макруҳ бўлган сувлар. Булар: мушук ва у каби ҳайвонлар (сичқон, бўш қўйилган товуқ, йиртқич қушлар, уйда яшовчи кемирувчилар) теккан идишдаги сувлардир.
3. Тоза, аммо тозаловчи бўлмаган сувлар: таҳорат ёки ғуслда, ёки таҳорати бўлса ҳам Аллоҳ таолога яқинлик мақсади билан яна таҳорат қилишда ишлатилган мустаъмал сувлардир.

Сув бадандан оқиб узилиши билан мустаъмал сувга айланади.

Дарахт ва мевадан сиқмасдан, ўз-ўзидан чиққан сувни ҳам таҳорат қилишда қўллаш очиқ ривоятга кўра, дуруст эмас. Шунингдек, тозалашга кўмак бермайдиган бирор нарса қўшиб қайнатилган ёки бирор тоза нарса тушиб, табиий ҳолати ўзгарган сувларда ҳам таҳорат қилиш жоиз эмас.

*** Сув табиий ҳолатининт ўзгариш меъёри қандай? ***

а) Сувга қаттиқ моддалар тушиб, аралашганида унинг оқувчанлик ва юмшоқлик хусусияти йўқолса, табий ҳолати ўзгарган ҳисобланади.

б) Сувга заъфарон, мева ва япроқ каби нарсаларнинг
аралашиши туфайли унинг ҳиди, мазаси, ранги ўзгарсада, сувлик хоссаси йўқолмаса, у билан таҳорат қилишнинг зарари йўқ,

в) Сувга сут каби икки сифати бўлган суюқлик аралашганида, унинг бир сифати сувдан устун бўлса, сувнинг табиий ҳолати ўзгарган бўлади.

г) Сувга сиркага ўхшаш уч сифатли суюқлик аралашганида, унинг икки сифати сувда зоҳир бўлса, сувнинг табиий ҳолати ўзгарган ҳисобланади.

д) Сувга ҳеч қандай сифати бўлмаган мустаъмал сув каби суюқлик аралашганида, унинг миқдори сув миқдоридам ортса, сувнинг табиий ҳолати ўзгарган бўлади.

4. Нажас сувлар: идиш ё сатҳи 10x10 метрдан кам майдонда тўхтаб-кўллаб қолган сувга нажас тушса, нажаснинг асри бу сувда билинмаса ҳам, сув нажас бўлиб қолади. Оқар сувга нажас тушиб, унинг асари сувда билинмасагина, оқар сув нажас ҳисобланмайди.
5. Тозалаши шубҳали бўлган сувлар:

Эшак ва хачир сув ичган идишдаги сувлар тозалаши шубҳали сувлардир.

*** Сурнинг (ичилган сувдан қолгани) ҳукмлари ***

Оз миқдордаги сувдан бирор бир жонзот ичганидан сўнг қолгани сур деб аталади ва у тўрт қисмга бўлинади.

1. Тоза ва тозаловчи. Отдан қолган сувнинг пок бўлиши гўшти ҳалол бўлгани туфайлидир. Имоми Аъзамга, раҳматуллоҳи алайҳ, кўра от гўштининг ейилмаслиги нопок бўлганлиги учун эмас, балки ҳарбий восита бўлгани учун, унга эҳтиром туфайлидир. Шундай бўлгач, аслида пок бўлган ҳайвоннинг гўштидан вужудга келган сўлаги ҳам покдир ва у аралашган сувни ҳам ифлос қилмайди. Демак, отнинг қолдиғи ҳар учала мазҳаб раҳбарининг иттифоқи билан ҳам тоза ва тозаловчидир. Гўшти истеъмол қилинадиган ҳайвондан қолган сув тоза ва тозаловчи сур ҳисобланади.
2. Нажас, истеъмол қилиш мумкин бўлмаган сур: ит, тўнғиз, бўри ёки арслон каби йиртқич ҳайвонлардан қолган сувнинг ҳукми ана шундай.
3. Тоза сув борлигида қўллаш макруҳ бўлган сур. Бу мушук, қаровсиз қолган товуқдан, лочин, шунқор, калхат каби йиртқич қушлардан, сичқон ва шунга ўхшаган жонзотлардан қолган сувдир. Чаённинг қолдиғи бунга кирмайди.

Изоҳ: Мушукдан қолган сув ифлос эмас, макруҳ бўлиши хусусида Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, шундай деганлар: «Мушуклар орангизда (уйингиз ичида) доим ўралашиб юришига сиз тўсқинлик қила олмайдиган ҳайвонлардир». Қаровсиз товуқдан қолган сув унинг доим нотоза жойда юриб, сув ичаётган пайтда тумшуғи нопок бўлгани учун макруҳдир.

• Тозаловчи экани шубҳали бўлган сур. Бу хачир ё эшакдан қолган сур. Бундан бошқа сув топилмаса, мана шу сувда таҳорат олиб, сўнг таяммум ҳам қилиб, намоз ўкилади.

*** Идишлар ва кийимларнинг тозасини танлаш ***

Кўпи тоза, ози нопок бўлган идишлар бир-бирига аралашиб кетганида, таҳорат учун ҳам, ичиш учун ҳам идишларнинг тозасини топишга ҳаракат қилиш керак. Агар уларнинг кўпи нопок бўлса, таҳорат қилиш учун тозаси қидирилмайди, таяммум қилинади.

Нопок ва тоза кийимлар бир-бирига аралашиб кетса, хоҳ уларнинг кўпи нопок бўлсин, хоҳ тоза бўлсин, тозаси­ни топишга ҳаракат қилиш керак.

*** Қудуқлар ва уларни тозалаш***

а) Кичик қудуқлар: Сувини тортиб тугатиш мумкин бўлган қудуққа қон ёки ароқ каби нажаснинг томчиси тушса унинг бapчa суви чиқариб ташланади. Шунингдек, бу қудуққа тўнғиз (чўчқа) тушиб кетиб, оғзи сувга тегмай тирик чиқса ҳам ёки ичида ит, қўй, инсон ўлиб қолса ёки кичик бир ҳайвон тушиб ўлиб, шишган бўлса, қудуқдаги барча сув чиқариб ташланади. Шундан сўнг чиққан сув тоза бўлади.

Мазкур ҳолатларда сувини тортиб тугатиб бўлмайдиган қудуқлардаги сув неча пақир экани икки мутахассис томонидан белгиланади ва ундан шунча сув чиқариб ташланади.

Товуқ, мушук катталигидаги ҳайвон қудуқга тушиб ўлса ва шишмаган бўлса, қирқ пақир ва яна йигирма пақир сув чиқарилиши керак.

Сичқон ёки сичқон катталигидаги ҳайвонлар қудуққа тушиб ўлган ва шишмаган бўлса, йигирма пақир ва яна ўн пақир сув чиқарилса, тоза бўлади. Шу йўл билан қудуқ, пақир, ип ва сув тортувчининг қўли ҳам покланган бўлади.

Туя ва қўйнинг бир-икки қумалоқлари қудуқ сувини ҳаром қилмайди. Аммо улар кўп бўлса, қудуқ суви ифлос ҳисобланади. Каптар, чумчуқ каби гўшти ҳалол қушларнинг гўнги сувни ифлос қилмайди.

Балиқ, қурбақа каби қони оқмас, чивин, пашша, ари, чаёнга ўхшаш қони йўқ жониворлар сувда ўлса, сув ҳаром бўлмайди. Баданида нажас бўлмаган одам, гўшти ҳалол ҳайвон қудуқ сувига тушиб, тирик чиқса, қудуқ суви ҳаром бўлмайди. Гўшти ейилмайдиган хачир, эшак, лочинга ўхшаш йиртқич қушлар ёки бўри, маймун каби ёввойи ҳайвон ҳам сувга тушганида, баданида нажас бўлмаса, чиқиши билан сўлаги сувга тушмаса, сув ҳаром бўлмайди. Сўлакнинг пок, ҳаром, макруҳ ва шубҳали эканига, қараб ҳукм қилинади.

Қудуқдан қачон тушиб кетганлиги номаълум, шишиб кетмаган ҳайвон ўлиги топиб олинса, бир кеча кундуз, агар шишиб гўштлари титилиб кетган бўлса, уч кеча кундуз аввалдан эътиборан қудуқ суви ифлос бўлган ҳисобланади. Бу муддат ичида ўша сувдан таҳорат олиб ўқилган намозлар қайта ўқилади ва ғусл қилинган бўлса, янгидан ғусл қилинади.

*** Истинжо ***

Эркаклар таҳорат ушатганларидан сўнг юриб, ё йўталиб, ё эгилиб ёки шунга ўхшаш турли ҳаракатлар билан ўзларини нажас йўлида қолган сийдик томчиларидан, қалбан ишонч ҳосил қилингунича, тозаланишлари истибро дейилади.

Пайғамбиримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Қабр азобининг аксарияти бавл (сийдиқдан сақланмаслик) туфайлидир", деганлар. Ҳадиси шарифдаги бавлдан мақсад, кичик таҳорат ушатилгач, орқасидан келган сийдик томчиларидир. Бу томчилардан покланмай таҳорат қилган кишининг таҳорати ҳисобга ўтмайди. Чунки бу томчилар яхшилаб кетказилмаса, турганидан сўнг томиб, бадан ва ки­йимни ифлос қилади ва таҳоратсиз намоз ўқилган ҳисобланади. Шу боис сийдик томчиларининг аниқ тўхгаганига қалбан ишонч ҳосил қилмагунча, таҳорат қилиш жоиз эмас.

*** Истинжонинг ҳукми ***

Олд ва орқа йўлдан чиққан нажосат юқини баданидан сув ёки тош (кесак) ва шунга ўхшаш нарсалар билан кетказиш истинжодир.

Олд ва орқа йўл атрофини булғаган нажосатни кетказиш суннатдир.

Нажосат чиққан жойи атрофига тарқалиб, дирҳам миқдорича бўлса, уни сув билан ювиб покланиш вожибдир. Нажас қуюқ бўлса, оғирлиги дирҳам билан, суюқ бўлса, кенглиги кафт кенглиги билан ўлчанади.

Агар нажосат тарқалган миқдор бир дирҳамдан (очиқ қўл кафтининг сув турадиган қисми) кўп бўлса, у ерни сув билан ювиш фарздир.

Киши жунуб бўлганидан сўнг ҳамда ҳайз ва нифосдан тоза бўлган аёл покланиш учун ғусл қилишдан олдин ис­тинжо жойида сув билан истинжо қилиши, нажосат оз бўлса ҳам, фарздир.

Ҳожат чиқаргач, нажас чиққан жойни кесак ва силлиқ тош каби нарсалар билан тозалаш суннат, сўнг сув билан ювиш мустаҳабдир.

*** Истинжо қилиш тартиби ***

Сув топилмаган жойда, эр киши хисйа (тухумдон)лари осилиб турганида кесак, тош каби нарсаларнинг биринчисини олдидан орқага, иккинчисини орқадан олдинга ва учинчисини яна олдидан орқага тортиб, истинжо қилиши керак. Агар хисйалари тортилиб турган бўлса, кесак ё тошни орқадан олдинга тортган ҳолда тозалашни бошлайди.

Аёллар доимо истинжода (тошни) олдиндан орқага тортишлари зарур. Истинжодан сўнг киши қўлларини ювади ва сув билан истинжо қилишда, чап қўли ўрта бармоғининг ёстиқчаси билан, сув қуйган ҳолда, нажас чиққан жойни аста ишқалаб ювади. Сўнг эҳгиёж бўлса, отсиз ва илигча бармоқлари ёстиқчаларини ҳам қўшиб, у жойни яхшилаб ювади.

Аёллар сув билан истинжонинг аввалидаёқ отсиз ва ўрта бармоқларини биргаликда ишлатадилар. Нажас чиққан жойни ёмоп ҳидлар қолмагунича тозалиб ювиш керак. Рўзадор бўлмаганида, сув билан истинжо қилиш пайти бўшашиб ўтириш лозим. Батамом тозалангач, яна қўлларни ювиш зарур.

Рўзадор киши сув билан истинжо қилгач, у жойни тоза латта билан артади (рўзадор бўлмаган кишининг ҳам сув билан истинжодан сўнг латта билан артиши мустаҳабдир).

Изоҳ: Зикр қилинаётган «мустаҳаб», «мандуб», «нафл» ва «таватуъ» калималари суннат маъносидадир. Улар савоб нуқтаи назаридан суннатга яқин фазилатли амаллардир.

Истинжо учун авратни очиш жоиз эмас. Нажосат чиққан жойидан атрофига тарқалиб кетса, ва унинг миқдори, ювмасдан намоз ўқиб бўлмайдиган, яъни дирҳам миқдоридан ҳам кўп бўлса, уни кетказишда бошқаларга аврат жойларини кўрсатмай, бадани ё кийимини нажосатдан тозалаши керак.

*** Истинжода қўллаш макруҳ бўлган нарсалар ***

Суяк, инсон ва ҳайвон ейдиган нарсалар, пишиқ ғишт, «сопол, сопол идиш парчалари, кўмир, шиша, оҳак, ипак, пахта, бўз (латта) парчаси ва узрсиз ўнг қўл билан олд ва орқа йўлларни тозалаш макруҳлир.

Изоҳ: Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Хачир, от, эшак гўнги ва суяклар билан истинжо қилмангиз, чунки суяклар биродарларингиз жинларнинг таомидир. Улар суякларни худди гўштлари ажратилмагандек ҳолда топадилар ва гўнглар уларнинг ҳайвонларига арпа, сомон бўлади. Буларнинг ҳар иккиси ҳам фақат охирзамон Пайғамбарига махсус мўъжизанинг далилидир», деган маънода ҳадислари бор.

*** Ҳожатхона одоби ***

Киши ҳожатхонага чап оёғи билан киради ва кирмасдан аввал "Аъузу биллаҳи минаш-шайтонир рожийм" дейди.

Изоҳ: (Пайғамбаримизнинг, соллаллоҳу ааайҳи ва саллам: “Ҳожатхонага кирганингизда жинларнинг кўзлари билан одамзотнинг аврат жойлари орасидаги парда кишининг (киришдан олдин) «Бисмиллаҳ» дейишидир", маъносидаги ҳадисларига кўра, ҳожатхоналар жин ва шайтонлар мавжуд бўлган жойлардир. “Инсон у ерга киргач, жинлар, эркак ва урғочи шайтонларнинг ёмонлигидан (шарридан) Аллоҳдан паноҳ сўрасин», ҳадисига кўра ҳожатхонага кирадиган одам, аввал, «Бисмиллаҳ» дейиши, сўнгра «Аъузу» айтиши суннатдир.

Халода чап оёғига оғирлигини солган ҳолда ўтиради. Зарурат бўлсагина, гапиради. Ҳожат ушатганида бино ичида бўлса ҳам, олдини ва орқасини қибла томонга қилиши таҳриман макруҳдир.

Изоҳ: Инсон олди ё орқасини қиблага қилган ҳолда ҳожатхонада ўтирганида макруҳ эканлиги эсига тушиб қолса, дарҳол йўналишини ўзгартиради. Ҳадиси шарифда ифода қилинганига кўра, бундай ҳаракат туфайли инсон жуда буюк савобга эга бўлади. Мазкур ҳадис қуйидагичадир: "Дастлаб унутган ҳолда таҳорат ушатиш учун қиблага қараб ўтирган ин­сон, сўнгра қиблага бўлган ҳурмати туфайли эсига тушгач, бошқа томонга ўгирилса, у ердан бу хусусдаги барча гуноҳлари кечирилган ҳолда чиқади ".

Қуёшга, ойга ва шамол эсаётган томонга қараб таҳорат ушатиш, сувга, сояга, ер ёриқларига, йўлларга, қабристонга, мевали дарахт тагига ёзилиш ёки сийиш макруҳдир.

Изоҳ: Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, "Сизлардан бирингиз асло турғун сувга бавл (сийдик) қилмасин", деганлар. Бу хусусда қисқача шуни айтишимиз мумкинки, оз миқдордаги турғун сувга бавл қилиш, у сувни мутлақо ифлос қилади. Пок нарсани ҳеч қандай мажбурловчи сабабсиз, қасддан ифлос қилиш эса ҳаромдир. Турғун сув кўп бўлган тақдирда, унга бавл қилиш ҳаромга яқин макруҳдир. Оқаётган сувга бавл қилиш эса танзиҳан макруҳдир, яъни жуда катта зарари бўлмаса ҳам, ҳаёт манбаи бўлган сувни эъвозлаб, тозалик туйғусини ҳам назарда тутган ҳолда, бундай ножўя ҳаракатлардан сақланиш лозим. Юқорида санаб ўтилган вазифаларда (ҳолатларда) бавл қилиш ўрнига катта таҳорат ушатишнинг ҳукми ҳам шундай, ҳатто ундан ҳам жирканч ва ножўя ҳаракатдир.

Пайғамбаримиз, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, "Лаънатга учраганлардан қочинглар", деганлар. Саҳобалар: "Лаънатга учраганлар кимлар, ё Расулуллоҳ!" деб сўраганларида, у зот бунга жавобан: "Серқатнов йўлларга бавл қилиб, таҳорат ушатганлар, бошқаларга ҳақсизлик қилганлардир", деб марҳамат қилганлар.

Халодан ўнг оёқ билан чиқилади ва «Мендан кулфатни кетказиб, офият берган Аллоҳ таолога ҳамд бўлсин», дейилади.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ТАҲОРАТ  КИТОБИ:

Таҳоратнинг фарзлари;

Таҳоратнинг ҳикматлари;

Таҳорат олишга сабаб ва унинг ҳукми;

Таҳоратнинг вожиб бўлиш шартлари;

Таҳоратнинг дуруст бўлиш шартлари;

Таҳоратнинг комил бўлишига доир ҳукмлар;

Таҳоратнинг суннатлари;

Таҳорат одоби;

Таҳорат олаётганда қуйидаги олти ҳолат макруҳдир;

Таҳорат турлари;

Таҳоратни бузадиган нарсалар;

Таҳоратни бузмайдиган нарсалар;

(Давоми)

У ўзи яратган нарсалардан бирортасига ўхшамас. Унга ҳам бирор нарса ўхшаш эмас. Ўзининг зотий ва феълий сифатлари билан азалдан бор бўлган ва абадий бор бўлур. Зотий сифатлари – ҳаёт, қудрат, илм, калом, эшитиш, кўриш, ирода. Феълий сифатлари – халқ этиш, ясаш ва бошқа шу мазмунга далолат қилувчи сифатлар. У ўзининг барча исм ва сифатлари билан биргаликда доим бўлган ва абадий бўлажак. Унга бирор исм ёки сифат кейин қўшилиб қолган эмас.

Шунингдек, У Ўз илми билан олимлигича ҳамон келмоқдаким, илм Унинг азалий сифатидир. Қудрати билан қодирлигича ҳамон келмоқдаким, қудрат Унинг азалий сифатидир. Каломи билан гапирувчи ҳолида келмоқдаким, калом Унинг азалий сифатидир. Халқ этиши билан холиқлигича ҳамон келмоқдаким, халқ этиш Унинг азалий сифатидир. Иш қилиш (феъл) билан иш қилувчи (фоил) ҳолида ҳамон келмоқдаким, феъл Унинг азалий сифатидир. Демак, феъл эгаси – Аллоҳ, феъл Унинг азалий сифатидир, феълнинг маҳсули – яратилган (маҳлуқ), Унинг феъли эса яратилувчи эмас. Шунингдек, унинг барча сифатлари азалдан пайдо қилинган ҳам, яратилган ҳам эмас. Кимки, уларни яратилган ёки пайдо қилинган деса ёки (сўралганда) жим туриб қолса ёхуд у тўғрида шак қилса, у Аллоҳга кофир бўлур.

2-қисм

Қуръон – Аллоҳнинг каломи. У мусҳафларда битилган, қалбларда ёдланган, тилларда ўқилган, Муҳаммад алайҳис­саломга нозил қилингандир. Қуръон билан қилган талафузимиз, уни ёзган битигимиз, уни қилган қироатимиз махлуқ (яратилган)дир, лекин, Қуръон махлуқ эмасдир.

Қуръондаги Аллоҳ таолонинг Мусо ва бошқа пайғамбарлар (алайҳимуссалом), Фиръавн ва Иблис тўғрисида зикр этган қиссаларининг барчаси Аллоҳнинг каломидир. Аллоҳнинг каломи ғайри махлуқ. Мусо ва бошқа яралганларнинг каломи махлуқдир. Қуръон эса уларнинг эмас, балки Аллоҳнинг каломидир.

Аллоҳнинг Ўзи Қуръонда хабар берганидек, Мусо алайҳиссалом Аллоҳнинг каломини эшитган. Мусога гапирмай туриб ҳам Аллоҳ таоло мутаккалим (гапирувчи) эди. Барча мавжудотни яратмай туриб ҳам У холиқ (яратувчи) эди. Унинг мислидек нарса йўқдир ва У эшитувчи ва кўрувчидир.

Аллоҳ таоло Мусо (а.с.)га сўзлаган пайтда азалдан ўз сифати бўлиб келган каломи билан сўзлаган. Унинг барча сифатлари махлуқотларнинг сифатларидан тубдан фарқ қилади, яъни У билади, лекин биз билгандек эмас. Қудрати бизнинг қудратимиздек эмас. Кўради, лекин биз кўргандек эмас. Эшитади, лекин биз эшитгандек эмас. Гапиради, лекин биз гапиргандек эмас. Биз тил, оғиз, лаб каби воситалар ва ҳарфлар билан гапирамиз. Аллоҳ таоло воситасиз, ҳарфларсиз гапиради. Ҳарфлар махлуқ, Аллоҳнинг каломи эса, ғайри махлуқ.

Аллоҳни нарса деб аташ мумкин. Лекин ўзга нарсалардек тасаввур қилмаслик шарти билан. Уни нарса деганда жисмсиз, моддасиз, модданинг сифатларисиз, чегарасиз, акссиз, тенгсиз, мислсиз деб билмоқ керак бўлади.

Қуръонда Ўзи зикр этганидек, Аллоҳнинг қўли, юзи, нафси (Ўзи) бор деб биламиз. Булар Унинг сифатларидан, лекин қандай, қанақа дейилмас. Ҳатто қўли­қудрати ёки неъмати ҳам деб таъвил этилмас Акс ҳолда унинг бир сифатини йўққа чиқарилган бўлур. Бу эса қадарийлар ва мўътазилилар сўзидир. Биз айтамизки, қўли ўзига хос, кайфиятсиз сифатдир. Шунингдек, Унинг ғазаби ва ризоси ҳам ўзига хос кайфиятсиз сифатларидандир.

(Имом Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг

“Фиқҳи акбар” китоби)