Валийлар султони ҳақида

35 - وَلِلصِدِّيقِ رُجْحَانٌ جَلِيٌ    عَلَى الأَصْحَابِ مِنْ غَيْرِ احْتِمَالِ

 

Маънолар таржимаси:

Сиддиқ (розияллоҳу анҳу)нинг барча саҳобалардан ҳеч эҳтимолликсиз яққол устунлиги бор.

 

Назмий баёни:

Бордир афзаллиги Сиддиқнинг зоҳир,

Асҳоблар устидан, ҳеч шубҳа йўқдир.

 

Луғатлар изоҳи:

لِ – “шибҳи мулк” (мулк кўринишидаги) маъносида келган жор ҳарфи.

الصِدِّيقِ – жор мажрур мубтадосидан олдин келтирилган хабардир.

رُجْحَانٌ – хабаридан кейин келтирилган мубтадо. Луғатда “афзаллик”, “ортиқлик” маъноларини англатади.

جَلِيٌ – сифат. Луғатда “аниқ”, “равшан”, “яққол” ва “ошкора” каби маъноларни англатади.

عَلَى – “истиъло” (устун бўлиш) маъносида келган жор ҳарфи.

الأَصْحَابِ – жор мажрур  رُجْحَانٌ га мутааллиқ. صَاحِبٌ калимасининг кўплик шакли бўлиб, луғавий жиҳатдан “дўст”, “ҳамроҳ” каби маъноларни англатади. Истилоҳда эса “иймон келтирган ҳолатда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан кўришиб, мўмин ҳолида вафот этган киши саҳоба дейилади”.

مِنْ – “таълилия” (изоҳлаш) маъносида келган жор ҳарфи.

غَيْرِ – жор мажрур, музоф. 

احْتِمَالِ – музофун илайҳ, жумла رُجْحَانٌ га сифат ўрнида турибди.

 

Матн шарҳи:

Валийлар тўғрисидаги баҳслардан сўнг барча валийларнинг энг улуғи саналган  Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг фазллари тўғрисидаги хабарларга ўтилди. Эътиқодий масалаларга бағишланган китобларнинг деярли барчасида пайғамбарлардан кейинги афзал инсонлар ҳақидаги баҳслар келтирилган. Бу баҳслар чаҳорёрлар ва бошқа саҳобалар тўғрисида бузуқ эътиқодда бўлган шиа фирқаларининг нотўғри қарашларидан омма мусулмонларни огоҳлантириш ва шиаларга раддия бериш тарзида ёзилган. Шиаларга раддия қилиб ёзилган алоҳида китоблар ҳам бўлиб, бу китобларда уларнинг нотўғри қарашлари далиллар билан очиб берилган. Муҳаммад Абдуссаттор Тунсавийнинг “Бутлану ақоиди шиа” китоби ана шундай китоблардан бири бўлиб, унда шиаларнинг ўн еттита бузуқ қарашларига раддия ёзилган. Шиаларнинг келтириб чиқарган зиддиятли баҳс мунозаралари натижасида шу қадар баҳслар юзага келганки, ҳатто чаҳорёрларни яхши кўриш ва уларни пайғамбарлардан кейинги энг афзал инсонлар деб билиш аҳли суннанинг белгисига айланган. Қуйидаги ривоят бунга далолат қилади: “Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳдан “Аҳли сунна вал-жамоа” мазҳаби ҳақида сўрашганида: “У икки шайхни, яъни Абу Бакр ва Умарни бошқа саҳобалардан афзал билишинг,  икки куёвни, яъни Усмон ва Алини яхши кўришинг  ва иккала маҳсига масҳ тортишни жоиз деб билишингдир”, – деб жавоб берган. Бу жавобни Анас ибн Молик раҳматуллоҳи алайҳнинг: “Икки шайхни афзал билишинг, икки куёвни яхши кўришинг ва иккала маҳсига масҳ тортишни жоиз деб билишинг суннатдандир”, – деган сўзларидан олган”^[1].

Абу Бакр розияллоҳу анҳуни барча саҳобалардан афзал деган сўздан, у зотнинг пайғамбарлардан кейин инсонларнинг энг улуғи экани маълум бўлади. Чунки  саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суҳбатларига эришишдек улуғ мартабага мушарраф бўлган буюк зотдирлар.

 

Саҳобаларнинг фазилатлари

Саҳобаларни яхши кўриш ва уларни пайғамбарлардан кейин энг афзал инсонлар бўлган, деб эътиқод қилиш ҳар бир мусулмоннинг бурчи ҳисобланади. Саҳобалар муқаддас Ислом динини бутун башариятга етказиш йўлидаги барча машаққатларни зиммаларига кўтарган ҳамда бу вазифани тўла-тўкис адо этган зотлардир. Шунинг учун динини улуғлаган ҳар бир мусулмон уларни ҳам улуғлаши лозим бўлади.  

Саҳобалар эришган улуғ мартабага улардан кейин ҳеч бир башар эриша олмайди. Чунки улар фосиқлик ва улуғликка номуносиб ишлардан пок эканлари ҳатто текшириб ҳам ўтирилмайдиган даражадаги зотдирлар. Қуръони каримда саҳобаи киромларга шундай хитоб қилинган:

﴿كُنتُمۡ خَيۡرَ أُمَّةٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ ﴾

“Сизлар одамлар учун чиқарилган энг яхши уммат бўлдиларингиз”^[2]. 

Яъни ушбу ояти каримадаги васф Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг барча умматларига тааллуқли бўлса-да, саҳобаи киромларнинг барчаларига мос келадиган хитоб ҳисобланади. 

Ҳадиси шарифда саҳобаларнинг мартабалари шундай баён қилинган:

عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَا تَسُبُّوا أَصْحَابِى فَوَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ أَنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا مَا أَدْرَكَ مُدَّ أَحَدِهِمْ وَلَا نَصِيفَهُ.  رَوَهُ التِّرْمِذِيُّ

Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Саҳобаларимни таҳқирламанглар, жоним унинг қўлида бўлган зотга қасамки, агар сизлардан бирингиз Уҳуд (тоғи) мислича олтин сарфласа ҳам, улардан бирортасининг “муд”ига^[3] ҳам, унинг (муднинг) ярмига ҳам эриша олмайди”, – дедилар”.  Термизий ривоят қилган.

Чунки бу зотлар пайғамбарларнинг сўнггисига саҳоба бўлишдек бахтга сазовор бўлган ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган ҳидоят нурини бошқаларга етказиш йўлида молу жонларини фидо қилган мўминлардир. Кейингилар эса фақат улар етказган нарсаларга риоя қиладиган мўминлар саналади. 

Абу Заръа Розий раҳматуллоҳи алайҳ саҳобаларни улуғлаш лозимлигини таъкидлаб шундай деган: “Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан бирортасини ёмонотлиқ қилаётган бирор кимсани кўрсангиз, билингки, у кимса зиндиқ (динсиз)дир. Чунки биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ҳақ деб биламиз, (у зот олиб келган) Қуръонни ҳақ деб биламиз, бизларга эса Қуръонни ҳам, суннатларни ҳам саҳобалар етказганлар. Шунинг учун ҳам Қуръон ва суннатни ботилга чиқармоқчи бўлган кимсаларгина бу иккаласини етказган зотларни ёмонотлиқ қилишга уринадилар. Ваҳоланки уларнинг ўзлари гувоҳликлари қабул қилинмайдиган зиндиқлардир”.

 

Саҳобаларнинг адади қанча бўлган?

Саҳобаларнинг адади қанча бўлгани ҳақида тарих уламолари аниқ бир ададга иттифоқ қилишмаган. Фақат баъзи муҳаққиқ олимлар уларнинг адади юз мингдан ортиқ бўлган, – деганлар. Абу Заръа Розий раҳматуллоҳи алайҳдан “саҳобаларнинг адади бир юз ўн тўрт мингта бўлган”, деган қавл ҳам ривоят қилинган. 

 

Жинлар ҳам саҳоба ҳисобланадими?

Уламолар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб иймон келтирган ва мўмин ҳолида вафот этган жинлар ҳам саҳоба ҳисобланишини айтганлар. Бу ҳақида Мулла Али Қори раҳматуллоҳи алайҳ қуйидаги қавлни ривоят қилган: “Саховий: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўрган ва у зотга имон келтирган жинлар ҳам саҳоба ҳисобланади, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уларга ҳам пайғамбар этиб юборилганлари қатъи равишда аниқдир”, – деган. 

Бадриддин Шиблий Ҳанафий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб у зотга иймон келтирган жинларнинг охирги вакилларидан бирини Умар ибн Абдулазиз раҳматуллоҳи алайҳ дафн этганини ривоят қилган.   

 

Исломни биринчи бўлиб қабул қилган саҳобалар

Ибн Салоҳ раҳматуллоҳи алайҳнинг таҳқиқларига кўра биринчи бўлиб Исломни қабул қилган саҳоблар деганда қуйидаги зотлар тушунилади:

– Ҳур эркаклардан: Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу;

– Балоғатга етмаган ёш болалардан: Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу;

– Аёллардан: Хадижа бинту Ҳувайлид розияллоҳу анҳо онамиз;

– Озод қилинган қуллардан: Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳу;

– Қуллардан: Билол розияллоҳу анҳу. 

 

Фақиҳлик билан машҳур бўлган саҳобалар

Бир қанча саҳобалар фиқҳий масалалар билимдони сифатида машҳур бўлганлар. Шу маънода қуйидаги зотлардан кўплаб фатволар нақл қилинган:

– Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу;

– Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу;

– Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу;

– Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу;

– Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу;

– Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу;

– Оиша розияллоҳу анҳо.

 

Энг кўп фатво берган саҳоба

Энг кўп фатво берган саҳоба “Қуръон таржимони” деб ном олган Абдуллоҳ ибн Аббос^[4] розияллоҳу анҳумо ҳисобланади. Чунки хулофои рошидинлар ва Абдуллоҳ ибн Масъуд^[5] сингари илмда пешқадам бўлган зотлар саҳобаларнинг кўпчилиги ҳали ҳаёт бўлган пайтларда вафот этиб кетганлар. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо эса саҳобалар камайиб, уларнинг илмларига эҳтиёж кучайган вақтларда яшаб ўтган. Шу сабабли бу зотнинг фатволари кўпроқ нақл қилинган.  

 

Энг кўп ҳадис ривоят қилган саҳобалар

Қуйидаги саҳобалар энг кўп ҳадис ривоят қилган саҳобалар ҳисобланади:

1. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу – 5374 та ҳадис ривоят қилган;
2. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу – 2630 та ҳадис ривоят қилган;
3. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу – 2286 та ҳадис ривоят қилган;
4. Оиша розияллоҳу анҳо – 2210 та ҳадис ривоят қилган;
5. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу – 1660 та ҳадис ривоят қилган;
6. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу – 1540 та ҳадис ривоят қилган.

 

“Абодила” (Абдуллоҳ исмли саҳоба)лар

 Абдуллоҳ исмли саҳобалар 300 га яқин бўлган. Лекин ҳадис илмида “Абодила”лар деганда асли исмлари Абдуллоҳ бўлган қуйидаги саҳобалар  кўзда тутилган бўлади:    

1. Абдуллоҳ ибн Умар;
2. Абдуллоҳ ибн Аббос;
3. Абдуллоҳ ибн Зубайр;
4. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос ёки Абдуллоҳ ибн Масъуд.

Ушбу зотлар энг охири вафот этган ва кейингилар уларнинг илмларига ниҳоятда муҳтож бўлиб қолган олим саҳобалар ҳисобланади. Шунга кўра бу зотлар бошқалардан “Абодила”лар номи билан ажралиб турган. Агар бу зотлар бир фатвога иттифоқ бўлсалар, “бу Абодилаларнинг сўзи” – дейилган.  

 

Тириклик вақтларидаёқ жаннат башорати
берилган саҳобалар

Баъзи саҳобаларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг тириклик вақтларидаёқ жаннатий бўлишларини хабар берганлар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир ҳадисларида уларнинг ўнтасини номма-ном санаганлар. “Ашараи мубашшара” (башорат берилган ўн киши) номи билан машҳур бўлган саҳобалар қуйидаги зотлардир:

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَبُو بَكْرٍ فِى الْجَنَّةِ وَعُمَرُ فِى الْجَنَّةِ وَعُثْمَانُ فِى الْجَنَّةِ وَعَلِىٌّ فِى الْجَنَّةِ وَطَلْحَةُ فِى الْجَنَّةِ وَالزُّبَيْرُ فِى الْجَنَّةِ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ فِى الْجَنَّةِ وَسَعْدٌ فِى الْجَنَّةِ وَسَعِيدٌ فِى الْجَنَّةِ وَأَبُو عُبَيْدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ فِى الْجَنَّةِ.  رَوَهُ التِّرْمِذِيُّ

Абдураҳмон ибн Авф разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Абу Бакр жаннатда бўлади, Умар жаннатда бўлади, Усмон жаннатда бўлади, Али жаннатда бўлади, Талҳа жаннатда бўлади, Зубайр жаннатда бўлади, Абдураҳмон ибн Авф жаннатда бўлади, Саъд жаннатда бўлади, Саъийд жаннатда бўлади, Абу Убайда ибн Жарроҳ жаннатда бўлади”, – дедилар”.  Термизий ривоят қилган.

Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳ ривоят қилган бошқа бир ҳадисда эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Фотима розияллоҳу анҳога шундай деганлари ривоят қилинган:

  أَمَا تَرْضَيْنَ أَنْ تَكُونِى سَيِّدَةَ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.

“Жаннат аҳли аёлларининг саййидаси бўлишингга рози бўлмайсанми!”.

Имом Насоий^[6] ривоят қилган ҳадисда эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам набиралари Ҳасан ва Ҳусайн розияллоҳу анҳумолар ҳақида шундай деганлари ривоят қилинган:

أَنَّ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.

“Албатта, Ҳасан ва Ҳусайн жаннат аҳли йигитларининг саййидларидир”.

Хулоса шуки, ҳадиси шарифларда номлари айтилган саҳобаларни жаннатий деб эътиқод қилинади. Номлари айтилмаган саҳобалар ҳақида эса жаннатий бўлишлари бошқалардан кўра кўпроқ умид қилинади.    

 

Саҳобаларнинг табақалари

Ҳоким Найсабурий раҳматуллоҳи алайҳ саҳобаларни Исломни биринчи қабул қилганлари ва кўплаб улуғ ишларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида бўлганлари эътиборидан ўн икки табақага ажратган:

Олдиндан Маккада Исломни қабул қилганлар табақаси;

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Исломга келганидан кейин Исломни қабул қилганлар табақаси. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу: “Умар Исломга келганидан кейин доим азиз бўлдик”, – деган. Шунга кўра, бу зотдан кейин Исломни қабул қилганлар мусулмонлар азиз бўлгандан кейинги табақа ҳисобланади.  

Ҳабашистон муҳожирлари табақаси. Мазкур муҳожирлар “Ҳабашистон муҳожирлари” деб аталадиган алоҳида бир табақа саналади;

 Биринчи ақаба байатида қатнашиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилган саҳобалар табақаси;

 Иккинчи ақаба байатида қатнашиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат қилган саҳобалар табақаси;

 Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага киришларидан олдин ҳижрат қилган саҳобалар табақаси;

Бадрда қатнашган саҳобалар табақаси;

Бадр ғазотидан кейин ҳижрат қилган саҳобалар табақаси;

Ҳудайбия ғазотидаги “Байъатур ризвон”да қатнашган саҳобалар табақаси;

Ҳудайбиядан кейин ҳижрат қилган саҳобалар табақаси;

Фатҳ йилида мусулмон бўлган саҳобалар табақаси;

“Фатҳ куни” ва “Ҳажжатул вадо”да ёш ва гўдак ҳолида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб қолиш бахтига муяссар бўлган саҳобалар табақаси.

 

Энг узун умр кўрган саҳобалар

Энг узун умр кўрган саҳобалар қуйидаги зотлардир:

1. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу;
2. Ҳассон ибн Собит ибн Мунзир ибн Ҳаром Ансорий розияллоҳу анҳу.

Бу зотлар зотлар жоҳилиятда 60 йил, Исломда 60 йил умр кечиришган. Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳу "Фил йили"дан 13 йил олдин Каъба ичида туғилган. Ҳижрий 54 йилда Мадинада вафот этган. Ҳассон ибн Собит ҳақида Ибн Исҳоқ ривоят қилишича унинг ота-боболари Собит, Мунзир ва Ҳаромларнинг ҳар бири 120 йилдан умр кечирган. Абу Нуайм Ҳофиз: "Арабларда бошқа бундайлар кузатилмаган", – деган. Ҳассон ҳижрий 54 ёки 50 йилда вафот этган, – дейилган.  

 

Саҳобаларнинг энг сўнгги вакиллари
ва улар вафот этган жойлар

Қуйидаги зотлар саҳобаларнинг энг сўнги вакиллари саналадилар: 

– Абу Туфайл Омир ибн Восила розияллоҳу анҳу. Ҳижрий 110 йилда Маккада вафот этган;

– Маҳмуд ибн Робиъ розияллоҳу анҳу. Ҳижрий 99 йилда Мадинада вафот этган;

– Абдуллоҳ ибн Буср розияллоҳу анҳу. Ҳижрий 96 йилда  Шомда вафот этган;

– Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу. Ҳижрий 93 йилда  Басрада вафот этган;

– Абдуллоҳ ибн Абу Авфо розияллоҳу анҳу. Ҳижрий 86 йилда  Куфада вафот этган;

– Абдуллоҳ ибн Ҳорис ибн Жазъи Зубайдий розияллоҳу анҳу. Ҳижрий 86 йилда  Мисрда вафот этган.

Шу ўринда айтиш мумкинки, мазҳаббошимиз Имом Аъзам раҳматуллоҳи алайҳ ушбу саҳобалардан Анас ибн Молик, Абдуллоҳ ибн Ҳорис ибн Жазъи Зубайдийларни ҳамда булардан ташқари Жобир ибн Абдуллоҳ ва Оиша бинт Ажрад сингари саҳобаларни кўриб, улардан ҳадис ривоят қилгани ҳақида ҳам саҳиҳ қавллар келган. 

Саҳобаи киромларнинг энг улуғи бўлган зот барча валийларнинг султони бўлиши табиий ҳолдир.  Валийлар султони Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу милодий 573 йилда туғилган. Исми Абдуллоҳ бўлиб, насаби қуйидагича бўлган: Абдуллоҳ ибн Усмон ибн Омир ибн Амр ибн Каъб ибн Саид ибн Тайм ибн Мурра ибн Каъб ибн Луай. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан насаблари Мурра ибн Каъбда бирлашган. Бу зотнинг Сиддиқ деб номланиши ҳақида Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу шундай деган: “Аллоҳ таолонинг Ўзи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тиллари билан Абу Бакрни Сиддиқ деб номлаган”.

Ҳа, бу зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни тасдиқлашда ҳеч иккиланмаганлари сабабли ана шундай иззатга сазовор бўлганлар. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:  “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Масжидул-Ақсога сайр қилдирилганларида инсонлар буни гапира бошладилар. У зот алайҳиссаломга иймон келтириб, тасдиқлаганларнинг кўпчилиги бундан фитнага учраб муртад бўлиб кетдилар. Шунда Абу Бакр: “Мен бундан ҳам узоқроғини тасдиқлайман, унга эрталаб ё кечқурун самодан хабар келишини тасдиқлайман-ку”, – деди. Шу сабабли у Сиддиқ деб ном олди”.

“Бу зот яхши ишларга доимо илгари ташаббус кўрсатгани сабабли “Абу Бакр” (ўта пешқадам) кунясини олган дейилган”^[7]. 

 

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг фазллари

Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг фазллари ҳақида кўплаб хабарлар келган. Қуръони каримда шундай хабар берилган:

﴿وَسَيُجَنَّبُهَا ٱلۡأَتۡقَى١٧ ٱلَّذِي يُؤۡتِي مَالَهُۥ يَتَزَكَّىٰ١٨ وَمَا لِأَحَدٍ عِندَهُۥ مِن نِّعۡمَةٖ تُجۡزَىٰٓ١٩﴾

“Тақволи киши эса ундан (дўзахдан) узоқлаштирилур. Қайсики, у мол-давлатини (яхшилик йўлида) сарф қиладиган бўлса. Унинг (сарф қилувчининг) ҳузурида (зиммасида) бирор кимсага қайтариладиган неъмат йўқдир”^[8].  

Аксар муфассирлар ушбу ояти карималарда васф қилинган инсон Абу Бакр Сиддиқдир, дейишган.

Бу зот  Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга ҳижрат қилиш бахтига муяссар бўлганига Қуръони каримда очиқ-ойдин ишора келган:

﴿إِلَّا تَنصُرُوهُ فَقَدۡ نَصَرَهُ ٱللَّهُ إِذۡ أَخۡرَجَهُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ ثَانِيَ ٱثۡنَيۡنِ إِذۡ هُمَا فِي ٱلۡغَارِ إِذۡ يَقُولُ لِصَٰحِبِهِۦ لَا تَحۡزَنۡ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَنَاۖ ﴾

“Агар сизлар унга (Муҳаммадга) ёрдам қилмасангиз, Аллоҳ (Ўзи) унга ёрдам қилган. Қачонки, уни кофирлар икки кишининг бири сифатида (ватанидан) чиқариб юборганларида, икковлари ғорда туриб, (Муҳаммад) ҳамроҳи (Абу Бакр)га: “Ташвиш чекма! Албатта, Аллоҳ биз билан биргадир!” – деган эди” ^[9].             

Мана шу ояти каримада зикр этилган икки киши – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу эканларига барча муфассирлар иттифоқ қилишган. Шу сабабли ким Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг саҳоба эканини инкор қилса, кофир бўлади, – дейилган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Бакрга: “Сен Ҳавзда ҳам, ғорда ҳам менинг шеригимсан”, – деганлар.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу хайрли ишларда доимо пешқадам бўлган:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنْ أَصْبَحَ مِنْكُمُ الْيَوْمَ صَائِمًا قَالَ أَبُو بَكْرٍ أَنَا قَالَ  فَمَنْ تَبِعَ مِنْكُمُ الْيَوْمَ جَنَازَةً قَالَ أَبُو بَكْرٍ أَنَا قَالَ فَمَنْ أَطْعَمَ مِنْكُمُ الْيَوْمَ مِسْكِينًا قَالَ أَبُو بَكْرٍ أَنَا قَالَ فَمَنْ عَادَ مِنْكُمُ الْيَوْمَ مَرِيضًا قَالَ أَبُو بَكْرٍ أَنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا اجْتَمَعْنَ فِى امْرِئٍ إِلَّا دَخَلَ الْجَنَّةَ.   رَوَاهُ مُسْلِمٌ

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бугун рўзадор бўлиб тонг оттирди?” – дедилар. Абу Бакр: “Мен”, – деди. У зот: “Ким бугун  жанозага қатнашди”, – дедилар. Абу Бакр: “Мен”, – деди. У зот: “Ким бугун  бирор мискинни таомлантирди”, – дедилар. Абу Бакр: “Мен”, – деди. У зот: “Ким бугун  бирор касални бориб кўрди”, – дедилар. Абу Бакр: “Мен”, – деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ушбу ишлар қайси бир кишида жамланган бўлса, у, албатта, жаннатга киради”, – дедилар”. Муслим ривоят қилган.   

 

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг оилалари

1. Қутайла бинти Саъд. Бу аёлига жоҳилият даврида уйланган бўлиб, ундан Абдуллоҳ ва Асмо исмли фарзандлари туғилган.
2. Умму Румон. Бу аёлига ҳам жоҳилият даврида уйланган. Ундан Абдурраҳмон ва Оиша розияллоҳу анҳолар туғилган.
3. Асмо бинти Умайс. Бу аёлига Исломга кирганидан сўнг уйланган. Асмо олдин Жаъфар ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳунинг аёли бўлган. Жаъфар “Мўъта” ғазотида шаҳид бўлгач, бева қолган Асмога Абу Бакр розияллоҳу анҳу уйланган. Асмодан Муҳаммад исмли фарзанди туғилган.
4. Ҳабиба бинти Хорижа. Бу аёлига ҳам Исломга кирганидан сўнг уйланган. Ушбу аёлидан Умму Кулсум исмли қизи туғилган.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларидан сўнг ҳижрий 11 йилда рабиул аввал ойининг 12 кунида мусулмонларга биринчи халифа этиб сайланган. Халифалик даврларида муртадларга қарши курашлар ва Қуръоннинг жамланиши каби муҳим ишлар бўлиб ўтган. “Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу  ҳижратнинг 13 йилида жумадул охир ойининг 23 куни вафот этган”^[10]. Жанозасини Умар розияллоҳу анҳу ўқиган.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ТИЛИ ВА ҚАЛБИГА ҲАҚ ЖОРИЙ БЎЛГАН ИНСОН:

Умар розияллоҳу анҳу.

 

^[1] Иброҳим Ҳалабий. Ҳалабий кабир. – Истанбул: “Дор Саодат”,  1325 ҳ. – Б. 104.

^[2] Оли Имрон сураси, 110-оят.

^[3] Муд – 544 грамга тенг ўлчов бирлиги.

^[4] Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳунинг туғилган йили йили ҳақида икки хил қараш бор:

1. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага ҳижрат қилган йилда туғилган;
2. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага ҳижрат қилишларидан уч йил олдин туғилган;

Шунга кўра бу зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида ўн ёки ўн уч ёшли бола бўлган.

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳунинг куняси Абул Аббос бўлган. Бу зотнинг Аббос, Али, Фазл, Муҳаммад ва Убайдуллоҳ исмли ўғиллари ҳамда Лубоба ва Асмо исмли қизлари бўлган.

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу ҳижрий 68 йилда Тоифда вафот этган. Бу зот вафот этганида Рофиъ ибн Худайж йиғлаб: “Бугун машриқу мағриб орасидаги ҳамма унинг илмига муҳтож бўладиган киши вафот этди”, – деган.

^[5] Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳижрий 32 йилда 60 ёшдан ошиб, Мадинада вафот этган. Жанозасини Усмон розияллоҳу анҳу ўқиган. Васиятига кўра, Бақиъ қабристонига Усмон ибн Мазъун қабри ёнига дафн этилган.

^[6] Аҳмад ибн Али ибн Шуайб ибн Али ибн Санон ибн Баҳр ибн Динор ҳижрий 215 йилда ҳозирги Туркманистон ҳудудига кирувчи Наса шаҳрида туғилган. Имом Насоий илм талабида Тобаристон, Бағдод, Басра, Ҳижоз, Миср каби шаҳарларда бўлган ва Мисрда яшаб қолган. Имом Насоийнинг энг машҳур китоби “Сунани Насоий”дир.  Бундан ташқари “Мужтаба” каби китоблари ҳам бўлган. Имом Насоий ҳижрий 303 йилда 88 ёшида Байтул Мақдисда вафот этган.

^[7] Муҳаммад Ризо. Мавсуату хулофаи рошидин. – Байрут: “Мактабатул Асрия”, 2006. – Б. 16.

^[8] Лайл сураси, 17, 19-оятлар.

^[9] Тавба сураси, 40-оят.

^[10] Муҳаммад Ризо. Мавсуату хулафаи рошидин. – Байрут: “Мактабатул Асрия”, 2006. – Б. 140.

p>

 

ЕТТИНЧИ ВАСИЯТ

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيه وسَلَّم: “زُر الْقُبُورَ فَإِنَّهَا تُذَكِّرُ الآخِرَةَ وَاغْسِلِ الْمَوْتَى فَإِنَّ مُعَالَجَةَ جَسَدٍ خَاوٍ مَوْعِظَةٌ بَلِيغَةٌ وَصَلِّ عَلَى الْجَنَائِزِ لَعَلَّ ذَلِكَ أَنْ يُحْزِنَكَ فَإِنَّ الْحَزِينَ فِي ظِلِّ اللهِ يَتَعَرَّضُ لِكُلِّ خَيْرٍ”

Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унга: “Қабрларни зиёрат қил, албатта, у сенга охиратни эслатади. Маййитларни юв, руҳсиз жасадни ювиш таъсирли насиҳатдир. Жаноза намозини ўқи, шояд бу сени маъюс қилар. Маъюс киши Аллоҳ таолонинг паноҳида барча яхшиликларга тайёр туради”, дедилар (Ҳоким).

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) биз умматларга қилган бу насиҳатлари чуқур тафаккур қилишга ундайди, ҳаётни ғанимат билишга, ҳар бир дақиқани яхшилик билан ўтказишга чорлайди. Қабрларни зиёрат қилиш билан мусулмон ибрат олади. Ўзидан олдин яшаган полвону паҳлавонлар, олиму донишмандлар, бой ва давлатлилар, ҳокиму хоқонлар, ҳатто пайғамбарлар ҳам бу дунёда боқий қолмагани, уларнинг ҳаммаси ўлим боис бу дунёдан охират дунёсига кўчганига гувоҳ бўлади. Бу дунёнинг гўзаллиги ва мафтункорлигига алданиб, Аллоҳ таолога итоат қилиш ва ёмонликдан узоқ бўлишни унутган гумроҳ қалблар сергак тортади.

Бу олам ҳаётини тарк этган инсоннинг руҳсиз жасадини кўрган одам бу дунёдан охират учун қилган амалларидан бўлак бирор нарса олиб кетолмаслигига амин бўлади.

Шунингдек, ушбу васиятда мусулмоннинг мусулмон зиммасидаги ҳақларидан бири – жаноза намозида ҳозир бўлишга тарғиб қилинади. Сафдоши ёки қариндошининг кафанга ўралган жасадини тобут ичида кўриб, ундан ажраб қолганига сабр қиладиган, ўзининг ёмон ишларига пушаймон бўлиб, янада кўпроқ яхшиликлар қилолмагани учун маҳзун тортган киши умрини ғанимат билиб, яхши амаллар қилишга ўтиши лозимлиги таъкидланади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ушбу васиятлари кишини комил инсон бўлиб етишишга тарғиб этади.

Ҳадиси шарифда зикр этилган қабрлар зиёрати ҳақида сўз бошлашдан олдин кишилар ўртасидаги зиёратлар ва уларнинг одоблари ҳақида қисқача тўхталиб ўтсак.

 

Зиёрат

“Зиёрат” арабча сўз бўлиб, бирор ерга ёки шахс ҳузурига бориш маъносини билдиради. Одамларни бир-бирларига яқинлаштирадиган ва улар ўртасидаги муносабатнинг янада мустаҳкамланишига сабаб бўладиган омиллардан бири ўзаро зиёратдир. Кишилар муборак ҳайит ва бошқа турли байрамлар муносабати билан бир-бирларини зиёрат қилади. Сафарга кетишдан олдин кузатгани, сафардан қайтгач, ҳолидан хабар олгани, фарзандли бўлса, муборакбод этгани ёр-биродарлар зиёратга келади. Бундай чиройли урф-одатлар халқимизда жуда кўп. Улар юртимизда яшовчи бошқа миллатга мансуб кишилар ҳаётига ҳам сингиб кетган. Зиёратлар қанча холис ва самимий бўлса, шунча савоби кўп ва хайрлидир. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) бундай деганлар: “Бир киши бошқа қишлоқда яшовчи дўстини зиёрат қилиш учун йўлга чиқди. Аллоҳ таоло унинг йўлига бир фариштани юборди. Фаришта ундан:

– Қаерга кетяпсан? – деб сўради.

– Бу қишлоқдаги биродаримни зиёрат қилишга, – деб жавоб берди киши.

– Унинг олдига бирор нарса истагида кетяпсанми? – деб сўради.

– Уни Аллоҳ таоло учун яхши кўраман, шу холос, – деди.

Фаришта унга:

– Мен Аллоҳ таолонинг фариштасиман. Сен уни яхши кўрганингдек Аллоҳ таоло ҳам сени яхши кўради, – деди”.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ушбу муборак ҳадисларида яқинларни зиёрат қилиш нақадар фазилатли экани баён этилган. Бирор кишини Аллоҳ таоло учун самимий зиёрат қилиш ва унинг ҳолидан хабар олиш Аллоҳ таолонинг муҳаббати ва розилигига сабаб бўлади. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): «Ким бирор касални ёки Аллоҳ учун яхши кўрган дўстини зиёрат қилса, бир жарчи унга: “Сен ва босган қадамларинг нақадар яхши! Жаннатдан ўзингга жой ҳозирладинг”, деб нидо қилади», дедилар.

Касални кўриш мусулмоннинг зиммасидаги вазифаларидан биридир. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) мусулмоннинг мусулмон зиммасидаги ҳақлари: учрашганда, унга салом бериш; аксирса, унинг ҳақига дуо қилиш; чақирса, жавоб бериш; касал бўлса, бориб кўриш; вафот этса, жанозасига қатнашиш ва насиҳат сўраса, тўғри насиҳат бериш эканини айтганлар.

Шунинг учун мусулмон касал бўлган яқинларини уйига, касалхонада бўлса, касалхонага бориб кўриши, ҳолидан хабар олиши керак. Касалнинг зиёратига борган кишига кўп яхшиликлар ваъда қилинган. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бу ҳақда бундай деганлар: “Бирор мусулмон киши касал кишини куннинг аввалида зиёрат қилса, ўша кун кеч бўлгунича етмиш минг фаришта унинг ҳақига салавот айтиб туради. Агар куннинг кечки вақтида зиёратга борса, то тонг отгунича етмиш минг фаришта салавот айтиб туради”.

Зиёрат қилишнинг ҳам одоб ва шартлари бор. Зиёратчи унга амал қилиши лозим:

1. Зиёрат қилувчи мезбоннинг бўш вақтини билиб, иложи бўлса, олдиндан огоҳлантириб бориши лозим.
2. Ҳовлига тўғридан-тўғри кирмай, ташқарида туриб, киришга изн сўраши керак. Бу ҳақда Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَدۡخُلُواْ بُيُوتًا غَيۡرَ بُيُوتِكُمۡ حَتَّىٰ تَسۡتَأۡنِسُواْ وَتُسَلِّمُواْ عَلَىٰٓ أَهۡلِهَاۚ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ٢٧﴾

«Эй имон келтирганлар! Ўз уйларингиздан ўзга уйларга то изн сўрамагунингизча ва эгаларига салом бермагунингизча кирманг! Мана шу сизлар учун яхшидир. Зора, (бу гапдан) эслатма олсангиз» (Нур, 27).

Ушбу ояти каримага кўра, бировнинг уйига рухсат сўраб кириш лозим бўлади. Оятнинг давомида, агар рухсат берилмаса, кирмай қайтиб кетиш кераклиги айтилади:

﴿فَإِن لَّمۡ تَجِدُواْ فِيهَآ أَحَدٗا فَلَا تَدۡخُلُوهَا حَتَّىٰ يُؤۡذَنَ لَكُمۡۖ وَإِن قِيلَ لَكُمُ ٱرۡجِعُواْ فَٱرۡجِعُواْۖ هُوَ أَزۡكَىٰ لَكُمۡۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ عَلِيمٞ٢٨﴾

«Бас, агар у (уй)ларда ҳеч кимни топмасангиз, унда то сизларга изн берилмагунча уларга кирманг! Агар сизларга “қайтингиз!” дейилса, қайтиб кетаверинг! Шу сизлар учун энг тоза (йўлдир). Аллоҳ қилаётган ишларингизни билувчидир» (Нур, 28).

Изн сўраш ҳолатига қараб ҳар хил бўлиши мумкин. Масалан, қўнғироқни чалиш ёки эшикни қўли билан тақиллатиш ёки салом бериш. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) даврларида “Ассалому алайкум! Кирсам майлими?” деб изн сўралар эди. Омир қабиласидан бир киши Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан: “Кирсам майлими?” деб изн сўраганида, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ходимларига: «Унинг олдига чиқ ва унга изн сўрашни ўргат. “Ассалому алайкум! Кирсам майлими”, десин», дедилар. Келган киши буни эшитди ва шундай деди, сўнг унга рухсат берилди.

3. Зиёратчи эшик олдида турган вақтида ҳовли ичига кўзи тушмайдиган жойда, эшикнинг ўнг ёки чап тарафида туриши лозим. Чунки ичкарида уй эгалари унинг кўришини хоҳламаган ҳолатда бўлиши мумкин.
4. Ичкаридан кимлиги ҳақида сўралса, “Мен”, деб жавоб бермай, балки исмини аниқ қилиб айтиб, ўзини танитиши керак.
5. Зиёрат қилиш вақтини тўғри танлаши ва уй эгаларини ноқулай аҳволга солиб қўядиган вақтлардан эҳтиёт бўлиши даркор. Масалан, жуда эрта ёки жуда кеч зиёратга бориш ҳам одобга тўғри келмайди.
6. Зиёратчи уй эгаси кўрсатган жойга ўтириши керак.
7. Зиёрат давомида уй эгаларини малоллантирадиган даражада узоқ ўтирмаслиги лозим.
8. Агар мезбон касал бўлса, унинг ҳақига чиройли дуолар қилиши ва кўнглини кўтарадиган гаплар билан тасалли бериши керак.

 

Қабрларни зиёрат қилиш

Муқаддас динимиз вафот этиб кетган ота-оналаримизни, яқин қариндошларимизни, устозларимизни ҳамда дўсту ёронларимизни эслаб, уларнинг ҳақларига дуойи хайрлар қилиб туришни буюради. Марҳумларга қилган дуоларимиз, садақа ва эҳсонларимиз савоби етади. Уларнинг яхши сифатларини ва ўрнак бўладиган жиҳатларини гапириб, инсонийлик юзасидан қилиб қўйган баъзи камчиликларини гапирмаслик мусулмонларнинг бир-бирларига бўлган ҳурматлари ифодасидир. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) биз умматларига ўтганларнинг яхши сифатларини эслаб, ёмонликларини гапирмасликни тавсия қилганлар.

Қуръони каримнинг Ҳашр сурасида марҳумларга қандай муносабатда бўлиш баён қилинган:

﴿وَٱلَّذِينَ جَآءُو مِنۢ بَعۡدِهِمۡ يَقُولُونَ رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لَنَا وَلِإِخۡوَٰنِنَا ٱلَّذِينَ سَبَقُونَا بِٱلۡإِيمَٰنِ وَلَا تَجۡعَلۡ فِي قُلُوبِنَا غِلّٗا لِّلَّذِينَ ءَامَنُواْ رَبَّنَآ إِنَّكَ رَءُوفٞ رَّحِيمٌ١٠﴾

«Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтур: “Эй Раббимиз! Ўзинг бизларни ва биздан илгари имон билан ўтганларни мағфират этгин ва қалбларимизда имон келтирган зотларга нисбатан гина пайдо қилмагин! Эй Раббимиз! Албатта, Сен меҳрибон ва раҳмли Зотдирсан!» (Ҳашр, 10)

Ояти кариманинг тафсири:

“Эй Раббимиз! Ўзинг бизларни мағфират этгин”. Аллоҳ таоло бу каломи билан фақат ўзимизни эмас, балки бир-биримизни ўйлашимизни, ўзаро яхшилик қилишимизни буюради. Шундай экан, яратган Зотдан гуноҳларимизни кечиришини сўрайверсак, Аллоҳ таоло меҳрибон Зот, гуноҳларимизни кечиради ҳамда юртимизни тинч ва осойишта қилади.

“...ва биздан илгари имон билан ўтганларни мағфират этгин...”. Мусулмонларнинг бирдан-бир орзуси дунёдан имон билан кетишдир. Шунинг учун ҳам бир-биримизга яхшилик қиламиз, савоб ишларни кўпайтирамиз, гуноҳ ишлардан қочамиз. Ибодатга машғул бўламиз. Жамиятимизнинг равнақи учун курашамиз. Имонсиз кишидан ҳеч қачон яхшилик чиқмайди. Имонли киши фақат эзгу ишларда иштирок этади. Шу сабабдан ҳам биз, имон билан ўтганларни мағфират қил, деб сўраймиз.

“...ва қалбларимизда имон келтирган зотларга нисбатан гина пайдо қилмагин”. Бу сўзлардан нима англадингиз? Имон келтирганлар кимлар? Албатта, имон келтирганлар – сизу биз мусулмон бандалар. Ота-онамиз, ака-укамиз, опа-синглимиз, қавму қариндошимиз, маҳалламизда, туманимизда, бутун Ўзбекистонимизда, қолаверса, бутун дунёда истиқомат қилаётган мўмин-мусулмон биродарларимиз. Имонли кишилар бир-бирлари билан гап талашиб, жанжал қилишлари, қўлига қурол олиб қон тўкишлари у ёқда турсин, қалбида бир мусулмонга нисбатан гина ва ҳасаднинг бўлмаслигини Аллоҳдан сўраши керак. Бу дунё ўткинчидир. Шундай экан, умримиз борича бир-биримизга яхшилик қилайлик.

 “Эй Раббимиз! Албатта, Сен меҳрибон ва раҳмли Зотдирсан!” Аллоҳ таоло бандаларига ота-онадан ҳам меҳрибон ва раҳмлидир. Қайси банда бошқаларга меҳрибон бўлса, Аллоҳ таоло ўша бандасига раҳм қилади.

Халқимизда “Олтин олма, дуо ол”, деган нақл бор. Бир-биримизнинг ҳақимизга, хоссатан, вафот этиб кетганларимизга кўпроқ дуо қилайлик.

Ўтганларни эслаш, уларнинг қабрларини зиёрат қилиш ўлимни, қабр ва охират ҳолатларини эслатади. Бир-биримиздаги ҳақларни адо этишимиз ва охиратни эслаб туришимиз учун Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) биз умматларга тавсия қилиб: “Қабрларни зиёрат қилинг. Бу охиратни эслатади”, дея марҳамат қилганлар».

Қабрлар зиёратидан Аллоҳ таолонинг розилигини, қалбни ислоҳ этишни қасд қилиш керак. Қабрларни зиёрат қилган инсоннинг қалби юмшайди, ўлимни ва охиратни эслайди. Маҳшардаги ҳисоб-китобни ўйлаган киши, ким бўлишидан қатъи назар, қилган ёмонликларига пушаймон бўлади. Қолган ҳаёти хусусида жиддий ўйлайди, ёмонликлардан ўзини тияди, савобли ва хайрли ишлар қилишга интилади. Қабрларни зиёрат қилиш душманчилик, нафрат, гина-кудурат каби салбий ҳолатларнинг йўқолишига сабаб бўлади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Албатта, у (қабр)ни зиёрат қилишда эслатма бор”, деб айтганлар.

Ўтганларни ҳурмат билан ёдлаш қон-қонимизга сингиб кетган. Бундай ҳурмат намунасини, мисол тариқасида, буюк бобомиз Амир Темур қилган ишларда кўришимиз мумкин. Соҳибқирон Амир Темур Аҳмад Яссавий ва Қаффол Шоший каби улуғ зотларнинг қабрлари топталиши олдини олиш мақсадида мақбаралар қурдирган.

Айни пайтда, ушбу ҳурматнинг узвий давомини эса муҳтарам биринчи Президентимизнинг маданиятимиз ва миллий маънавиятимизни қайта тиклаб, асл ҳолига қайтариш борасида олиб борилаётган ишлар бошида ўзлари турганлигида кўрамиз. У киши истиқлолимизнинг илк давридан бошлаб дунё маданияти хазинаси ва муқаддас динимиз ривожига улкан ҳисса қўшган буюк алломаларимиз мақбараларини қайта қуриб-тиклаш, таъмирлаш ишларига алоҳида эътибор қаратдилар. Бунга мисол сифатида Самарқанддаги Имом Бухорий мажмуаси, Бухородаги Баҳоуддин Нақшбанд ва Абдулхолиқ Ғиждувоний мажмуалари ҳамда Тошкентдаги Муҳаммад Қаффол Шоший мақбараси қайтадан тикланганини эслаб ўтиш кифоя қилади.

Ҳар қандай инсонни қадрлаб, ҳурматини ўз ўрнига қўядиган доно халқимиз хотирани муқаддас туйғу деб билади. Биринчи Президентимизнинг ташаббуслари билан мустамлакачилик даврида Ватанимиз истиқлоли учун жонбозлик қилиб, оқибатда қатағон қур­бонлари бўлган аждодларимизнинг ҳурмати ва хотирасини жойи­га қўйиш мақсадида республикамизнинг барча ҳудудларида хотира майдонлари барпо этилди. Иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлган юртдошларимиз хотираси учун 9 май Хотира ва қадрлаш куни сифатида нишонланади. Айни ушбу кун ва бошқа байрам кунлари арафасида умумхалқ ҳашарлари уюштирилиб, маҳаллалар, кўчалар ва майдонлар тартибга келтирилиши билан бир қаторда қабристонлар ҳам обод қилиниб, дов-дарахтлар ўтқазилади.

Динимизда қабрларни зиёрат қилиш мандуб, яъни, тарғиб қилинган амал ҳисобланади. Лекин зиёрат қилиш асносида қабрларни беҳуда топташ, улардан ёрдам талаб қилиб, бирор нарса сўраш, қабрни силаш, ўпиш ва тавоф қилиш, чироқ ёқиш, дарахтларга ип боғлаш каби бидъат амалларни бажариб, савоб олиш ўрнига гуноҳга қолишдан эҳтиёт бўлиш лозим. Чунки буларнинг барчаси бошқа дин вакилларининг одатларидан ҳисобланади. Шу боис зиёратгоҳларга мутасаддиларимиз ва имом-хатибларимиз бу ишлар Исломга зид эканини доимо уқтириб боришлари зарур. Зеро, Ислом динимизда фақат Ҳажарул асвад (Қора тош) ўпилади ва Каъбадан бошқа жой тавоф қилинмайди.

Маълумки, Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) Исломга чақиришнинг илк босқичларида саҳобаларни қабрларни зиёрат қилишдан қайтарган эдилар. Чунки бу пайтда қабристонларга боғлиқ хунук ҳолатлар ва бемаъни гап-сўзларни одат қилиб олинган жоҳилиятдан энди чиқилган эди....

Яъни, Исломдан аввал араблар қабр тепасига бут-санамларини ўрнатиб, қабрларни ўзлари учун ибодатгоҳ қилиб олган эди. Ўтиб кетган ота-боболарининг қабрлари устида туриб олиб, уларнинг қилган ишлари хусусида беҳуда фахрланиб, улар ҳақида бемаъни шеърлар ўқишар эди. Қабр эгаларидан ёрдам талаб қилиш ҳолатлари жуда кўп учрар эди. Гоҳида сабрсизлик қилиб, Аллоҳ таолонинг ҳукмига норозиликларини ҳам айтишар ва натижада, Аллоҳ таолога ширк келтириш ҳолатлари вужудга келиб қолар эди.

Бир муддат ўтиб, саҳобалар қабрларни зиёрат қилиш билан боғлиқ шаръий одобларни таълим олишгач, Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) уларни зиёратга буюрдилар. Имом Шофиъий ва Аҳмад (раҳимаҳумаллоҳ) ривоят қилади: «Пайғамбаримиз (алайҳиссалом): “Сизларни қабрларни зиёрат қилишдан қайтарган эдим. Энди қабрларни зиёрат қилаверинглар. Ёмон гапларни гапирманглар”, деб марҳамат қилганлар».

Жумҳур уламоларимиз қабрларни зиёрат қилиш мандуб эканини шу каби ҳадислардан олган. Ёмон гаплардан мурод, зиёрат асносида Аллоҳ таолога ширк келтиришга сабаб бўладиган гапларни гапиришдир.

Ибн Ҳазм каби баъзи уламолар ушбу ҳадислардан буйруқ маъноси келиб чиқишини эътиборга олиб, киши умрида бир марта бўлса-да, қабрларни зиёрат қилиши вожиблигини айтган.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам оғир кунларда ўзларига елкадош бўлган саҳобаларнинг қабрларини зиёрат қилиш мақсадида “Бақиъ” қабристонига тез-тез бориб турар эдилар. Сиддиқа Ойша онамиздан ривоят қилинган ҳадисда бундай дейилади: “Мен бир куни кечқурун Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни ўз ўринларида тополмадим. Бошқа аёлларининг олдига кетган бўлсалар керак, деб ўйладим. Ортларидан қидириб чиқдим. У зот “Бақиъ” қабристонига бориб, саҳобаларнинг ҳақларига дуо қилаётган эканлар”. Бу каби ҳолатлар Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг вафотлари яқинлашган кунларда кўпроқ содир бўлгани ривоят қилинган.

Қабрлар зиёрати ҳақида сўз юритилганида аёлларнинг қабрларни зиёрат қилишлари хусусида алоҳида тўхталиб ўтиш шарт деб ўйлаймиз. Ушбу мавзу борасида келган ҳадислар ва бунга боғлиқ далилларни жамлаб, ўрганиб чиққан уламолар аёллар қабрларни зиёрат қилишлари жоиз, деган хулосани айтишган. Лекин уларда авратларини ёпиш, тавозелик, охират ишини эслаш, қабрда бўладиган ҳолатлардан ибрат олиш, қаттиқ овоз чиқариб йиғи-сиғи қилиб, юзларига урмаслик, ёқаларини йиртмаслик ва ёмон гапларни гапирмаслик ҳамда агар зиёрат жойи узоқда бўлса, ёш ёки ёши улуғ бўлишидан қатъи назар, аёлга бирор маҳрами ҳамроҳлик қилиши талаб этилади.

Аёллар қабрларни зиёрат қилиш асносида юқорида айтиб ўтганимиз каби Аллоҳ таолонинг ғазабини келтирадиган ишларни содир этсалар, уларга зиёрат қилиш мумкин бўлмайди. Шариатимиздаги “Келиб чиқадиган ёмонликлар олдини олиш кутилаётган манфаатдан олдин туради” деган муқаррар қоидани унутмаслик лозим.

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу)дан “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қабрларни зиёрат қилувчи аёлларни лаънатладилар”, деган ҳадис ривоят қилинган. Уламоларимиз бу каби ҳадисларда динимиз кўрсатмаларига ва зиёрат одобларига риоя қилмаган аёллар назарда тутилган, дейишади. Чунки сабрсизлик, ёқаларини йиртиш, юзларини тирнаш каби хунук ҳолатлар уларнинг одатлари бўлиб, бу нарсалар кўпинча содир бўлиб қолади. Албатта, бу каби бидъатлар олдини олиб, аёллар ўртасида кенг қамровли тўғри тушунтириш ишларини олиб боришда идорамизнинг “Хотин-қизлар” бўлими ва жойлардаги вакилаларимиз тинимсиз меҳнат қилмоқдалар.

Динимизда қабрлар бошида қаттиқ овоз чиқармасдан, Аллоҳ таолога шикоят қилмасдан йиғлашга рухсат берилади. Зеро, вафот этган яқинини, айниқса, ота-онаси қабрини зиёрат қилган ҳар қандай кишининг қалби юмшаб, беихтиёр кўзига ёш келади. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га оналарининг қабрини зиёрат қилишга Аллоҳ таоло изн берганида, бориб зиёрат қилганлар. Қабрлари тепасида йиғлаганлар. Умар (розияллоҳу анҳу): “Сизни нима йиғлатди, Расулуллоҳ?” деб сўраганида, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Фарзанднинг онасига бўладиган меҳрибонлиги йиғлатди”, деб жавоб берганлар.

Қабрларни пайшанба ёки жума кунлари зиёрат қилиш афзал дейилган бўлса-да, лекин уламоларимиз хоҳлаган куни зиёрат қилиш мумкин эканини айтишган. Чунки инсон, юқорида айтганимиздек, ўтганларни хотирлаб, қабрларни зиёрат қилиш асносида савобга эга бўлиш билан бирга, ўзи учун панд-насиҳат ҳам олади. Савоб ёки насиҳат олиш учун бирор кунни тайинлашнинг аҳамияти йўқ. Фақат бу ўринда бир нарсага огоҳ бўлиш зарур. У ҳам бўлса, Аллоҳ таоло биз мусулмонларга байрам сифатида берилган икки ҳайит кунларида хурсандчилик қилиш ўрнига, қабристонларга бориб, йиғи-сиғи қилиб, кайфиятимизни туширишимиздир. Бу халқимизга одат бўлиб қолгани ниҳоятда ачинарли. Бундай ҳолатга динимизда “бидъат”, яъни, асл динимизда бўлмасдан, кейин пайдо қилинган амал деб қаралади. Шайтон инсонлар ичида динда мавжуд бўлган бирор суннатга амал қилишни йўқ қилмоқчи бўлса, унинг ўрнига динда бўлмаган бирор бидъатни гўё Аллоҳ таолога ибодат қилинадиган амал сифатида кўрсатиб қўяр экан. Ҳайит кунлари қабрларни зиёрат қилиш энг катта яхшиликлардан деб ўйлаш шайтоннинг инсонларга қилган найрангларидандир.

Қабрларни зиёрат қилиш борасида зикр этиб ўтилган умумий фикр ва мулоҳазалардан кейин зиёрат қилиш тартиб ва одоблари ҳақида қуйидаги хулосани айтиш мумкин:

1. 1. Зиёратчининг қабр зиёратига Аллоҳ таолонинг розилигини тилаб, тавозе билан бориши. Динимизда буюрилган ҳар бир амалда ниятнинг тўғри бўлиши муҳим.
2. 2. Қабристонга етганида қабр аҳлига салом бериб кириши. Пайғамбаримиз (соллалоҳу алайҳи ва саллам)дан ривоят қилинган дуо ва саломлар қуйидагилар:

“Ассалому алайкум, мўминлар ва муслимлар диёри аҳллари. Албатта, биз ҳам иншааллоҳ, сизларга қўшиламиз. Сизлар биздан олдин келгансизлар ва биз сизларга қўшиламиз. Аллоҳдан бизга ҳам, сизга ҳам офият сўраймиз” (Имом Аҳмад ва Насоий ривояти).

“Ассалому алайкум, эй қабр аҳли. Аллоҳ бизни ҳам, сизни ҳам мағфират қилсин. Сиз олдин келганларимизсиз, биз ҳам сизларга қўшиламиз”(Имом Термизий ривояти).

“Ассалому алайкум, мўминлар диёри. Сизлар биздан олдин бориб тайёрлаб турувчисиз. Биз ҳам сизларга қўшиламиз. Ё Аллоҳ, уларнинг ажридан бизларни маҳрум қилма. Ва улардан кейин бизларни фитнага қолдирма”(Ибн Можа ривояти).

3. 3. Зиёрат қилмоқчи бўлган қабрга яқин келганида маййитнинг оёқ томонидан бориб, юзма-юз ўтириши. Зеро, инсон дунёда вафот этган кишиси билан қанчалик яқин бўлиб, юзма-юз ўтирган бўлса, вафотидан кейин ҳам ана шундай муносабатда бўлиши тавсия қилинади.
4. Қуръондан билган сураларидан ўқиши. Маъқал ибн Ясар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ўликларингизга Ёсин (сураси)ни ўқинглар”, деб марҳамат қилганлар». Бошқа ривоятларда Мулк сураси қабр азобидан нажот берувчи экани айтилган. Шу сабабли ҳам бизнинг юртларда маййитни дафн қилгач, Мулк сурасини ўқиш одат бўлиб қолган.
5. Ўзи ва бошқа барча ўтганларга дуо қилиб, истиғфор сўраши. Бир-бирларини хайрли дуо қилиш мусулмонларга хос фазилатдир. Истиғфор, яъни гуноҳларнинг кечирилишини сўрашда, аввало, ўзидан бошлаб, сўнг бошқалар ҳақига ҳам ушбу тилакни тилаш Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га Аллоҳ таоло ўргатган одоблардандир:

﴿فَٱعۡلَمۡ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لِذَنۢبِكَ وَلِلۡمُؤۡمِنِينَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتِۗ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ مُتَقَلَّبَكُمۡ وَمَثۡوَىٰكُمۡ١٩﴾

«(Эй Муҳаммад)... ва ўз гуноҳингиз учун ҳамда мўмин ва мўминалар(нинг гуноҳлари) учун мағфират сўранг!» (Муҳаммад, 19). Аллоҳ таолонинг Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га амри биз умматларга ҳам тегишлидир. Демак, дуою истиғфорларимизда фақат ўзимиз билан чекланиб қолмасдан, бошқаларни ҳам эслашимиз вожиб бўлади.

Тиловат қилишда қабрга қараб ўтирса-да, дуода қиблага юзланиб ўтиради. Баро ибн Озиб (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қабристонга келганларида қиблага қараб ўтирганларини ва ўзлари ҳам у зотга эргашиб, қиблага қараб ўтирганларини ривоят қилган.

6. 6. Қабрни силаш, ўпиш, атрофида айланиш ва ҳожатини қабрда ётган кишидан сўраш каби бидъатлардан сақланиши. Бу каби ишлар, юқорида айтиб ўтганимиздек, мусулмонларга ёт одатлардир. Мусулмон ҳар бир ҳожатини Аллоҳ таолодан сўрайди.
7. 7. Қаттиқ бақириб гапириш, кулиш каби одобга тўғри келмайдиган ишлардан сақланиши. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай марҳамат қилганлар: “Аллоҳ таоло тўрт нарсани сизлар учун ёмон кўради:
8. Намозда ортиқча ишлар билан шуғулланиш.
9. Қироатда лағв қилиш.
10. Рўзада ёмон сўз ва амаллар билан машғул бўлиш.
11. Қабристонда кулиш”.

Қабристонда кулиш, одобсизлик қилиш ҳар қандай кишини ранжитади.

8. Қабрларни топтамаслиги, қабр устига ўтирмаслиги. Қабрларни босиш қабр эгасига азият етказиш бўлади. Саҳобалардан Амр ибн Ҳазм бундай ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қабр устида ёнбошлаб ўтирганимни кўриб: “Қабр устидан туш, қабр эгасига азият берма”, дедилар».
9. Қабр зиёратидан панд-насиҳат ва эслатма олиб қайтиши. Бу тўғрида юқорида айтганларимиз етарли деб ўйлаймиз. Зеро, қабрларни зиёрат қилишдан кўзланган мақсад айни мана шу, яъни эслатма олиш ва ўзининг ҳам бошига тушадиган ушбу кунга ҳозирлик кўришдир.

Аллоҳ таоло барчаларимизни эшитган ва кўрган нарсаларимиздан ибрат оладиган ва ҳаётимизни Ўзи рози бўладиган тарзда ўтказадиган бандаларидан қилсин.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУ:

Маййитларни ювгин, руҳсиз жасадни ювиш таъсирли насиҳатдир;

Жаноза намозини ўқиш;

Маъюс киши Аллоҳнинг паноҳида барча яхшиликларга тайёр туради.

 

Шу йил 8 май, пайшанба куни кечки соат 21:00 дан бошлаб, Қадр кечаси суҳбатлари, хатми Қуръон якуни ва мустажоб дуолар “Uzreport” телеканали, ижтимоий тармоқлар ва интернет телевидения орқали жонли эфирда намойиш этилади.

 Рамазон ойининг безаги бўлмиш Қуръони каримни хатм қилиш ўлкамизда гўзал анъанага айланган. Аллоҳнинг каломи қалбларга шифо, дилларига сурур, руҳларига қувват бағишлайди.

 Улуғ ой давомида диёримиздаги 1380 дан зиёд жоме масжидларда энг хушовоз қорилар хатми Қуръонларни ўқидилар. Интернет сайтлари ва ижтимоий тармоқлар орқали қорилар қироатларини юртимиз аҳли диққат билан тинглади.

 Мана шундай хатми Қуръонлар файзу баракасидан бутун дунёга, хусусан, юртимизга қут-барака инсин, балою офатлар даф бўлсин, деб илтижолар қиламиз.

Мана шундай ҳузурбахш кечада Аллоҳнинг каломи тиловати, файзли суҳбатлар ва дуоларга қуйидаги линклар орқали онлайн қўшилинг!

Бу файзли онларни яқинларингиз ва аҳли оилангизга ҳам тортиқ этинг!

Telegram: Muslimuzportal VOICE
(https://t.me/muslimuzportal?voicechat)

Youtube: MuslimTV (https://www.youtube.com/channel/UCQGFSBrqwBCKY5SYk_6wm7A)

Youtube: MuslimUz
(https://www.youtube.com/channel/UCLbdL0ibb4zqlqe7LRNOSNQ)

Facebook: Muslimuzportali
(https://www.facebook.com/muslimuzportal/)

Instagram: Muslimuzportal
(https://www.instagram.com/muslimuzportali/)

Uzreport: UzRepotTV youtube
(https://www.youtube.com/c/uzreport/videos)

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

@muslimuzportal | @mp3muslim | @diniysavollar

34 - وَلَمْ يَفْضُلْ وَلِيٌّ قَطُّ دَهْرًا     نَبِيًّا أَوْ رَسُولاً فِي انْتِحِالِ

 

Маънолар таржимаси:

Қилинган даъволарда бирор валий ҳеч бир замонда набийдан ё расулдан асло афзал бўлмаган.

 

Назмий баёни:

Валий бирор даъвода ҳеч бир замон,

Набий ё Расулдан афзал бўлмаган.

 

Луғатлар изоҳи:

– لَمْ нафий, жазм ва қалб ҳарфи.

– يَفْضُلْ маълум жаҳд феъли.

– وَلِيٌّ оиллликка кўра раф бўлиб турибди. Луғатда “яқин бўлувчи”, “тўхтовсиз эргашувчи” каби маъноларни англатади. Бу исм فَعِيلٌ вазнида бўлганига кўра унга исми фоил ё исми мафъул маъносини бериш мумкин. Исми фоил маъноси берилса: “Бирор исён аралашмасдан тоат ибодати бардавом бўлувчи”  маъносини англатади. Исми мафъул маъноси берилса: “Аллоҳ таолонинг фазлу марҳамати унга тўхтовсиз ёғилиб турган”, маъносини англатади.

– قَطُّ ўтган замон “истиғроқи” учун келтирилган зарфи замон.

– دَهْرًا бу калима “замон”, “аср” ва “узун умр”  маъноларини англатади. Бу ерда замон маъноси ирода қилинган. Зарфликка кўра насб бўлиб турибди.

– نَبِيًّا мафъулликка кўра насб бўлиб турибди. Луғатда “хабардор қилинган” ё “хабар берувчи” маъноларини англатади.

أَوْ – “тафсийл” маъносида келган атф ҳарфи.

رَسُولاً – маътуф. Луғатда “элчи” маъносини англатади.

– فِي “зарфият” маъносида келган жор ҳарфи.

انْتِحِالِ – бу масдар ўзига тегишли бўлмаган нарсани даъво қилишга нисбатан ишлатилади. Бу ерда бирор валийдан нақл қилинган сўз ёки бошқаларнинг валийлар ҳақидаги сўзлари ирода қилинган. Яъни ҳар қанча улуғликка далолат қиладиган даъволар бўлмасин, валий ҳеч қачон пайғамбардан афзал бўлмаган, деб эътиқод қилиш лозим. 

 

Матн шарҳи:

Валийлар ҳеч қачон бирор-бир пайғамбарнинг мартабасига ета олмаган. Бундай эътиқод қилишга ушбу ҳадисда очиқ-ойдин далолат бор:       

عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ قَالَ رَآنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَمْشِي اَمَامَ أَبِي بَكْرٍ فَقَالَ يَا أَبا الدَّرْدَاءِ اَتَمْشِي اَمَامَ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنْكَ فِي الدُّنْيَا وَ الآخِرَةِ مَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ وَلاَ غَرَبَتْ عَلَى أَحَدٍ بَعْدَ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ أَفْضَلَ مِنْ أَبِي بَكْرٍ.   رَوَاهُ أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَل

Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг Абу Бакрнинг олдида юрганимни кўрдилар ва: “Эй Абу Дардо, дунёда ҳам, охиратда ҳам ўзингдан афзал бўлган кишининг олдида юрасанми? Набийлар ва расуллардан кейин Абу Бакрдан афзалроқ бирор кишининг тепасига қуёш чиқмаган ҳам, ботмаган ҳам”, – дедилар”. Аҳмад ибн Ҳанбал ривоят қилган.    

Яъни барча саҳобаларнинг улуғи, валийлар султони Абу Бакр розияллоҳу анҳу Набийлар ва Расуллардан кейин турса, қолганлар шак-шубҳасиз улардан паст даражада бўладилар.

Аслида, ушбу байт ҳам карромийлар деб аталган бузғунчи тоифанинг қарашларидан оммани огоҳлантириш маъносида келтирилган. Чунки валий пайғамбарга эргашиши билангина ушбу мақомга етишади. Эргашувчи эса эргашилгандан афзал бўлмаслиги ҳеч кимга сир эмас.  Қолверса, пайғамбарлар маъсум ва ёмон хотимадан омонда бўлган зотдирлар.

Валийлар ва уларнинг кароматлари ҳақида “Ақоидун Насафий” асарида шундай дейилган:

كَرَامَاتُ الاَوْلِيَاءِ حَقٌ فَيُظْهِرُ الْكَرَامَةَ عَلَى طَرِيقِ نَقْضِ الْعَادَةِ لِلْوَلِىِّ مِنْ قَطْعِ الْمَسَافَةِ الْبَعِيدَةِ فِى الْمُدَّةِ الْقَلِيلَةِ وَظُهُورِ الطَّعَامِ وَالشَّرَابِ وَاللِّبَاسِ عِنْدَ الْحَاجَةِ وَالْمَشْىِ عَلَى الْمَاءِ وَالطَّيَرَانِ فِى الْهَوَاءِ وَكَلاَمِ الْجَمَادِ وَالْعَجْمَاءِ وَغَيْرِ ذَلِكَ مِنَ الاَشْيَاءِ وَيَكُونُ ذَلِكَ مُعْجِزَةً لِلرَّسُولِ الَّذِى ظَهَرَتْ هَذِهِ الْكَرَامَةُ لِوَاحِدٍ مِنْ اُمَّتِهِ لاِنَّهُ يَظْهَرُ بِهَا اَنَّهُ وَلِىٌّ وَلَنْ يَكُونَ وَلِيًّا اِلاَّ اَنْ يَكُونَ مُحِقًّا فِى دِيَانَتِهِ وَدِيَانَتُهُ اَلاِقْرَارُ بِرِسَالَةِ رَسُولِهِ.

“Валийлар каромати ҳақдир. Узоқ масофани қисқа муддатда босиб ўтиш, муҳтож пайтда озиқ-овқат, ичимлик ва кийимларнинг пайдо бўлиши, сув устида юриш, ҳавода учиш, жонсиз ва тилсиз нарсаларнинг гапириши ва булардан бошқа нарсаларни (Аллоҳ таоло)  валийга ғайриоддий йўлга кўра пайдо қилади. Умматларидан бирига каромат сифатида пайдо бўлган ушбу нарсалар пайғамбарга мўъжиза бўлади. Чунки ўша каромат сабабли унинг валий экани зоҳир бўлади. Валий фақат ва фақат ўз диёнатида ҳақиқий бўлиши билан валий бўла олади. Унинг диёнати эса пайғамбарининг пайғамбар эканига иқрор бўлишидир”^[1]. 

Ҳа, валийлар пайғамбарларнинг умматларидирлар, улар пайғамбарлари келтирган шариатни маҳкам тутиб яшашга бошқалардан кўпроқ интиладиган зотлар бўлганлар. Уларнинг барчаларига Аллоҳ таолонинг раҳмати бўлсин.

 

 

КЕЙИНГИ МАВЗУ:

Валийлар султони ҳақида

 

^[1] Саъдуддин Тафтазоний. Шарҳу ақоид. – Миср: “Мактабатул Азҳарий”, 2000. – Б. 131.