قام أنطوني بلينكين رئيس وزارة الخارجية الأمريكية  في الأول من مارس خلال زيارته الرسمية الأولى لأوزبكستان بزيارة مجمع "حضرة الإمام" في طشقند. وكان في إستقبال الضيف الموقر النائب الأول لرئيس إدارة مسلمي أوزبكستان حميدجان داملا إيشمتبيكوف.

   وتلقى وزير خارجية الولايات المتحدة المعلومات خلال الزيارة عن مجمع "حضرة الإمام" و مركز الحضارة الإسلامية الذي يجري بناؤه بجانب إدارة مسلمي أوزبكستان والظروف التي تهيأت للمسلمين في أوزبكستان.

الخدمة الصحفية لإدارة مسلمي أوزبكستان

Ўзбекистон мусулмонлари идораси «Қуръони карим ва тажвидни ўргатиш» бўлими мудири қироат илми устози, мударрис, олим Aлижон қори Файзуллоҳ Махдум ўғли Ҳайдаров Бухоро вилоятидаги “Мир Араб” олий мадрасасига ташриф буюриб, талабаларга илмий-маърифий суҳбат қилиб берди. Шунингдек, таълим учун зарур бўлган, Вақф фонди томонидан хайрия қилинган “ақлли” доскани, фонд номидан мадраса жамоасига тақдим этди. 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Бугун, 2 март куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан “Инсонга эътибор ва сифатли таълим йили”да давлат ва нодавлат идораларининг ҳамкорлик алоқаларини мустаҳкамлаш, ёшларнинг мафкуравий иммунитетини янада ошириш, турли оқимларнинг ёт ғоялари тасирига тушиб қолишини олдини олишга қаратилган “Ёшларнинг ахборот психологик хавфсизлигини таъминлаш, турли хил ёт ғоялар таъсирига тушиб қилишини олдини олиш бўйича муаммо ва ечимлар” мазусида Олий ва диний таълим муассасалари профессор-ўқитувчи ҳамда талабалари иштирокида ЗООМ платформаси орқали онлайн маънавий-маърифий, профилактик тадбир ўтказилди.

Мазкур тарғибот тадбирида ЎМИ раисининг Ёшлар ишлари бўйича ўринбосари У.Ғафуров, Таълим ва илмий-тадқиқот бўлими мудири С.Шерхонов, Ички ишлар вазирлиги терроризм ва экстермизмга қарши курашиш бош бошқармаси масъул ходими А.Каримов, Дин ишлари бўйича қўмита “Диншунослик экспертизаси” бўлими ходими Ж.Алиев, ТИИ ректори, сиёсий фанлар доктори, профессор М.Муҳаммадсиддиқов, “Кўкалдош” ўрта махсус ислом таълим муассасаси мудири М.Насриев иштирок этдилар.

Тадбирда мавзу юзасида сўзга чиққан нотиқлар томонидан турли диний материаллардан фойдаланиш, тарқатиш, унинг ҳуқуқий асослари ва ноқонуний диний таълим оқибатлари ҳусусида батафсил маълумотлар бериб ўтилди. Шунингдек, Тақиқланган сайтлар рўйхати махсус тақдимот ва аниқ фактлар асосида батафсил ёритиб берилди. Шу билан бирга турли оқимларнинг зарарли оқибатлари ва уларнинг фаолияти тўғрисида тушунтириш ва тавсилар бериб ўтилди.
Диний таълим муассасаларининг профессир-ўқитувчиларидан 243 нафар, талабалардан 1940 нафар жами 2183 нафар иштирокчи қатнашди.

ЎМИ Таълим ва илмий-тадқиқот бўлими

 “Басмала” яъни, “Бисмиллаҳир роҳманир роҳим” жумласи ислом фиқҳида алоҳида ўрганиладиган мавзу ҳисобланади. Зеро, унга боғлиқ ҳукмлар жуда кўп.

Басмала Қуръондан бир оят бўлиб, уни қироат сифатида ўқиш жанобатдаги, ҳайз ва нифосдаги шахслар учун жоиз эмас. Аммо зикр маъносида, иш бошлашда табаррукан талаффуз қилсалар, кароҳияти йўқ.

Ҳар бир хайрли иш олдидан тасмия айтиш, Аллоҳ таолони зикр қилиш машруъ амал эканида Ислом уммати ижмоъ қилиб келган. Ўша иш ибодат бўлса ҳам, бўлмаса ҳам, барибир. Намоз, тиловат, зикр, масжидга кириш, ундан чиқиш, уйга кириш, уйдан чиқиш, жинсий муносабат, ғусл, чироқни ўчириш ёки ёқиш, идишларнинг устини ёпиш, эшикни беркитиш, ўлган одамнинг кўзини юмиб қўйиш, маййитни лаҳадга қўйиш, ейиш, ичиш ва бошқа аҳамиятли ишларни Аллоҳнинг исми билан бажариш мандуб амалдир. Тасмия «Бисмиллаҳ» ёки «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм» шаклида бўлиши мумкин. Шу билан бирга, фуқаҳолар айрим ишларнинг устида тасмия айтиш хусусида алоҳида тўхталиб ўтганлар[1]. Улар қуйидагилар:

1) таҳорат олдидан тасмия айтиш:

ҳанафий мазҳабида, моликийларнинг машҳур қавлида ҳамда шофеъийларда таҳорат олдидан тасмия айтиш суннатдир. Усиз ҳам таҳорат таҳорат бўлаверади. Тасмия айтмаган киши тарки суннат қилган бўлади[2]. Уларнинг далиллари қуйидагича:

а) чунки сув покловчи қилиб яратилган, унинг бу хусусияти банданинг ишига боғлиқ бўлмайди;

б) Ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) дедилар:

«Ким таҳорат қилса ва унда Аллоҳнинг исмини зикр қилса, бу (таҳорат) унинг бутун баданини покловчи бўлади. Ким таҳорат қилса-ю, Аллоҳнинг исмини зикр қилмаса, баданидан (сув) етган жойини покловчи бўлади».

Агар таҳорат асносида тасмия эсига тушиб қолса, эсига тушган заҳоти айтиб қўяди, токи таҳорат Аллоҳнинг зикридан холи ҳолда бўлмасин.

Ҳанбалий мазҳабига кўра, таҳорат олдида тасмия айтиш вожиб. Уларнинг далиллари қуйидаги ҳадисдир:

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) дедилар:

«Таҳорати йўқ бўлганга намоз йўқ, Аллоҳнинг исмини зикр қилмаганга таҳорат йўқ» (Термизий ва Ибн Можа ривоят қилган).

Мазҳабда тасмия фақатгина «Бисмиллаҳ» дейиш билан бўлади. Бошқа лафз унинг ўрнига ўтмайди. Унутган кишидан соқит бўлади. Агар таҳорат асносида ёдига келса, эсига тушган заҳоти тасмияни айтади ва таҳоратни давом эттиради. Тасмияни қасдан тарк этган кишининг таҳорати ўтмайди[3].

Соқов ва тилдан қолган киши ишора билан ифода қилади;

2) забҳ – сўйишда тасмия айтиш:

ҳанафийлар, моликийларнинг наздида ҳамда ҳанбалийларнинг машҳур қавлларига кўра, жонлиқ сўйишда тасмия вожибдир.

Тасмия унутганга, соқовга, айтмасликка мажбурланган шахсга вожиб эмас. Соқовнинг осмонга ишора қилиши кифоя қилади[4].

Чунки унинг ишораси гапирадиган одамдаги нутқ ўрнига ўтади.

Шофеъийларнинг наздида эса  забиҳа устида тасмия айтиш суннатдир. Бу қавл имом Аҳмаддан ҳам ривоят қилинган. Шофеъий мазҳабида тасмияни қасдан тарк қилиш макруҳ. Аммо сўйилган нарса ҳалол бўлади;

Аллоҳ таоло чиройли саналган ҳар қандай амални бажаришдан олдин Ўз исмини зикр қилишга буюрган. Зеро, бундай қилиш уша ишнинг бардавомлигини ёки пок-ҳалол бўлишини таъминлайди. Жонлиқ сўйиш ёки овга чиққанда ҳам мазкур буйруқ мавжуддир.

Зеро Аллоҳ таоло Ўз каломида шундай буюради:

«Аллоҳнинг номи зикр қилинмаган нарсалардан емангиз!» (Анъом сураси, 121)

Мазкур оятда ейишдан қайтарилган нарса бу ўлимтик ёки бут-санамларга атаб сўйилган ҳайвондир. Бу ҳақида Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо шундай деганлар: «Мазкур оятдан мурод ўлимтик, бўғилиб ўлган ва бут-санамларга атаб сўйилган жониворлар».

Худди шунга ўхшаш маънода имом Калбий: «Улар Аллоҳ номи зикр қилинмаган ёки Аллоҳ таолодан бошқага атаб сўйилган жониворлардир», деганлар.

Лекин, мусулмон киши эсидан чиқиб Аллоҳнинг исмини айтмасдан сўйган гўшти мазкур ҳукм остига кирмайди. Бу ҳақида Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо шундай деган эдилар: «Ким жонлиқ сўйса-ю, «басмала» айтишни унутса, унга Аллоҳнинг исмини зикр қилиб еяверсин. Модомики, фитрат шариатга биноан сўйган экан, уни шайтонга бериб қўймасин» (Байҳақий ривояти).

Дарҳақиқат, эсдан чиқиб қандайдир амални тарк қилиш авф қилинади. Лекин, қасддан “басмала”ни тарк қилган ҳолатда жонлиқ сўйиш итоатсизлик ҳисобланади. Бундай сўйилган гўштни ейиш мумкин эмас. Шу билан бирга итоатсизлик учун сўйган киши ҳам уқубатга лоиқ бўлади.

3) овда тасмия айтиш:

ҳанафийлар ва моликийлар гўшти ейиладиган жониворни ов қилишда тасмия вожиб дейдилар. Бу ўринда Аллоҳ таолонинг исмини зикр қилиш кифоя, айнан «Бисмиллаҳ» дейиш шарт эмас. Аммо  «Бисмиллаҳи валлоҳу акбар» дейиш афзал. «Арроҳманир роҳим» ёки салавотлар қўшилмайди. Тасмияни, агар эсида бўлса ва қодир бўлса, ўқ отиш ёки овчи ҳайвонни қўйиб юбориш пайтида айтиш шарт қилинади. Агар тасмияни ожизлик ёки унутиш сабабли тарк қилган бўлса, ов ҳалол бўлаверади, бироқ  қасдан тарк этган бўлса, ҳалол бўлмайди[5].

Шофеъий мазҳабига кўра, овда тасмия айтиш − суннат. Тасмия «Бисмиллаҳ» дейиш билан бўлади. Мукаммал шакли «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм»дир. Тасмияни қасдан тарк қилиш, забиҳада бўлганидек, макруҳ, аммо  ов ҳалол бўлаверади.

Ҳанбалийлар наздида ов ҳалол бўлиши учун овга ўргатилган ҳайвонни қўйиб юбориш вақтида «Бисмиллаҳ» дейиш шарт. Агар «Бисмиллаҳи валлоҳу акбар» деса ҳам, жоиз. Агар тасмияни унутиб ёки қасдан тарк қилса, ов ҳалол бўлмайди. Шу билан бирга, Аҳмад ибн Ҳанбалдан ов ҳам забиҳа каби тасмияни унутиш сабабли ҳаром бўлмайди, деган қавл ривоят қилинган. Бошқа бир ривоятда, ўқ отишда унутса, ҳалол бўлади, ўргатилган ҳайвонни юборишда унутса, ҳалол бўлмайди[6], дейилган;

4) еб-ичишда тасмия айтиш:

Фуқаҳолар ейиш ва ичиш олдидан тасмия айтишнинг суннат эканида иттифоқ қилганлар. Тасмия «Бисмиллаҳ» ёки «Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм» бўлиши мумкин[7]. Агар олдин айтиш эсдан чиқиб қолса, эсига тушган заҳоти «Бисмиллаҳи фи аввалиҳи ва ахириҳи» (Аввалида ҳам, охирида ҳам Аллоҳнинг номи билан) деб айтади;

Таомдан аввалги ва таом ейиш асносидаги суннатлар: 1. Тасмия айтиш. 2. Ўнг қўл билан ейиш. 3. Еювчи ўзининг олдидан ейиши. Мана шу суннатларни: «Эй ғулом! Аллоҳнинг исми ила, ўнг қўлинг ила, ўзингга яқиндан егин!» деган ҳадис жам қилади. Муслим ривоят қилган. 4. Луқма тушиб кетса, сидириб ейиш. «Қачон бирингиздан луқма тушса, ундаги нолойиқ нарсани кетказиб, кейин есин» деган ҳадисга кўра. Муслим ривоят қилган. 5. Учта бармоқ билан ейиш[8]. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам учта бармоқлари билан ер эдилар». Муслим ривоят қилган. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўпинча қилган ишлари. Мана шу афзалдир[9]. Таомланишдаги ўтириш сифати:

Чўкка тушиб тиззаси билан ўтириши ва оёғларнинг тўпиғидан пасти кўриниб туриши. Ёки чап оёғини тик тутиб, чапига ўтириш. Мана шу мустаҳабдир. Таомдан кейинги суннатлар

1. Товоқ ва бармоқларини ялаш. Батаҳқиқ, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бармоқ ва товоқларни ялашга амр қилиб: «Албатта сизлар қайси бирида барака борлигини билмайсизлар», деганлар. Муслим ривоят қилган.
2. Таомдан кейин Аллоҳга ҳамд айтиш: «Албатта, Аллоҳ бир таомни еб, унинг учун ҳамд айтадиган бандасидан рози бўлур». Муслим ривоят қилган. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг таомдан кейинги дуоларидан: «Алҳамду лиллаҳиллази атъамани ҳаза ва розақони мин ғойри ҳавлин ва ла қувва» эди. Маъноси: «Шуни менга, менинг куч-қувватимсиз, таом қилиб ва ризқ қилиб берган Аллоҳга ҳамд бўлсин». Бу дуонинг самараси: «Унинг ўтган гуноҳлари мағфират қилунур». Абу Довуд, Термизий ва Ибн Можа ривоят қилганлар.

5) таяммумдан олдидан тасмия айтиш:

Таяммум олдидан тасмия айтиш ҳанафий мазҳабида суннат, моликий мазҳабида мандуб, шофеий мазҳабида мустаҳабдир. Агар тасмияни таяммумнинг бошида айтишни унутиб қўйса, таяммумнинг ўртасида бўлса ҳам, айтади. Мабодо қасдан тарк қилса ҳам, таяммум жоиз бўлади. Агар айтса, савоб олади.

Ҳанбалий мазҳабига кўра, таяммум олдидан тасмия айтиш − вожиб. Тасмия «Бисмиллаҳ» бўлиши шарт[10]. Бошқа лафз унинг ўрнини босмайди. Саҳв ҳолати ўтим қилинади. Агар таяммум асносида тасмияни эслаб қолса, дарҳол айтади ва таяммумни давом эттираверади. Мабодо қасдан тарк қилса-ю, таяммум асносида тасмияни айтса, қайтадан бошлаш керак бўлади. Агар қайта бошламаса, поклик ҳосил бўлмайди.

Ҳанафий мазҳаби уламолари наздида у сурани очиш учун, суралар ўртасини ажратиш учун нозил қилинган мустақил оятдир. Ҳар икки қарашга кўра ҳам, басмала Қуръони Каримдан бир оят ҳисобланади. Хатм деганда Қуръони Каримни тўлиқ ўқиб чиқиш тушунилар экан, бунда бирор оят истисно қилинмаслиги керак. Шунга кўра, намозда жамоатга хатм қилинганда, яъни Рамазондаги таровеҳларда басмалани бир бора бўлса ҳам жамоатга эшиттириш керак бўлади. Биз бу ҳақда мазҳабимиз манбаларига мурожаат қиламиз.

Шу билан бирга уламоларимиз асарлар ёзишда, албатта “басмала” билан бошлайди. Лекин, баъзи китобларда “бисмиллаҳ” ёзилмаган ҳолатлар учирайди. Аммо бу ўша асарлар “басмала”сиз бошланганилигини билдирмайди. Зеро, “бисмиллаҳ” ёзувда эмас оғизаки айтилиши ҳам кифоя қилади.

Барчага маълум абжад рақамлари орқали турли сўзларни ифодалаш мумкин. Худди шундай “бисмиллаҳир роҳманир роҳим” жумласини ҳам абжад рақамарида ифодалаш мумкин. Абжад рақами бўйича бир неча маънолари бўлиб, улардан бири “Бисмиллаҳир роҳманир роҳим”дир. Лекин “Бисмиллаҳ”нинг ўрнига 786 ни ёзиш кифоя қилмайди.

Хулоса шуки, “басмала” инсон ҳаётида ажралмас жумладир. Зеро, ҳар бир мусулмон киши нафақат ибодатларни балки, барча яхши амал ва сўзларини “басмала”  билан бошлайди. Бу билан у ўша амалга ошираётган фаолиятининг баракали ва давомли бўлишини ният қилади. Ҳақиқатдан ҳам, бу “басмала” билан мусулмон кишининг қалбидаги эзгу ниятлар рўёбга чиқади.

Бобохон Бобохонов,

ТИИ Модуль таълим шакли талабаси,

Самарқанд шаҳар Хўжа Нисбатдор

жоме масжиди имом-хатиби

[1] Муҳаммадшафий Усманий Муфтий Аъзам. Маоруфул Қуръон. – Карачи: Мактабату маъарифил Қуръан, 2010й. – Б.37.

[2] Муҳаммадшафий Усманий Муфтий Аъзам. Маоруфул Қуръон. – Карачи: Мактабату маъарифил Қуръан, 2010й. – Б. 41.

[3] Муҳаммад Боқир. Баҳоуддин балогардон / Форсийдан таржима, сўз боши ва луғат муаллифи М.Ҳасаний. – Т.: Ёзувчи, 1993. – Б.57.

[4] Муҳаммадшафий Усманий Муфтий Аъзам. Маоруфул Қуръон. – Карачи: Мактабату маъарифил Қуръан, 2010й. – Б.63.

[5] Муҳаммад Боқир. Баҳоуддин балогардон / Форсийдан таржима, сўз боши ва луғат муаллифи М.Ҳасаний. – Т.: Ёзувчи, 1993. – Б.29.

[6] Муҳаммадшафий Усманий Муфтий Аъзам. Маоруфул Қуръон. – Карачи: Мактабату маъарифил Қуръан, 2010й. – Б.102.

[7] Ғаззолий Абу Ҳомид. Мукошафатул қулуб. Миразиз Аъзам таржимаси. − Т.:  Адолат, 2002й. – Б.84.

[8] Муҳаммадшафий Усманий Муфтий Аъзам. Маоруфул Қуръон. – Карачи: Мактабату маъарифил Қуръан, 2010й. – Б.17.

[9] Ғаззолий Абу Ҳомид. Мукошафатул қулуб. Миразиз Аъзам таржимаси. − Т.:  Адолат, 2002й. – Б.37.

[10] Муҳаммадшафий Усманий Муфтий Аъзам. Маоруфул Қуръон. – Карачи: Мактабату маъарифил Қуръан, 2010й. – Б.92.

2023 йилнинг 5 март куни Лондондаги “Виктория” ва “Aлберт” музейида Рамазон ойига тайёргарлик муносабати билан анжуман ўтказилади.
"Event Brite"матбуот хизмати хабарига кўра, ушбу тадбир “Хуш келибсиз Рамазон конференцияси” номида бўлиб ўтади.
Ташкилотчилар фикрича, ушбу тадбир Британия мусулмон жамоасининг Рамазонга тайёрларлик кўриш мақсадида ўтказилмоқда. Бу эса “Рамазон чодири” лойиҳасининг бир қисмидир.
Лондонда илк бор “Рамазон чодири” лойиҳаси 2011 йилда Лондон Шарқ ва Aфрика тадқиқотлари мактаби (СОAС) бир гуруҳ талабалари томонидан ташкил этилган эди. Унда талабалар университет боғида кичик чодир ўрнатиб, йўловчиларни ўзларига қўшилишга таклиф қилишган ва бу халқаро эътирофга сазовор бўлган эди.
Анжуман ташкилотчиларининг хабарида бундай дейилади: “Биз олимлар, фаоллар, фуқаролик жамияти ва хайрия ташкилотлари кенг жамоатчиликни Рамазон ойининг мусулмонлар учун аҳамиятли эканига бағишланган бир қатор меҳр-муҳаббат улашадиган тадбирларда кўришдан мамнунмиз”.
Мазкур лойиҳа доирасида Лондон, Манчестер, Плимут, Ндола, Торонто, Портленд ва Истанбул шаҳарларида турли тадбирлар бўлиб ўтади. Келгусида бу лойиҳа кенгайтирилиб нотижорат ташкилотга айланиши кўзда тутилган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати