2023 йил 21 декабрь куни Туркия Республикасининг Истанбул университети Илоҳиёт факультети анжуманлар залида «Мовароуннаҳрнинг Ислом илм-фани ва маданиятига қўшган ҳиссаси» мавзусида халқаро конференция ўтказилди.

Анжуман «Аё-София» масжиди имом-хатиби Ферруҳ Муштуэрнинг Қуръони Карим тиловати билан бошланди.

Халқаро анжуман Истанбул университети ректори, профессор Усмон Булент Зулфиқор, UMAD- Uluslararası Müslüman Alimler Dayanışma Derneği – «Халқаро мусулмон уламолари бирдамлик ассоциацияси» президенти Абдулваҳҳоб Экинжи ва İHAM – Ilim hizmet ve araştirma merkezi – «Илмий хизмат ва тадқиқот маркази» президенти профессор Мустафо Караташнинг кириш сўзлари билан очилди.

Юртимиз делегацияси таркибида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари, Тошкент ислом институти ректори, профессор Муҳаммадолим Муҳаммадсиддиқов, Алишер Навоий номидаги тил ва адабиёт университети доктори Абдумурод Тилавов ва доктор Абдумухтор Раҳмонов анжуманда маърузалар билан иштирок этдилар.

Профессор Муҳаммадолим Муҳаммадсиддиқов «Ҳанафий мазҳабининг Мовароуннаҳрга кириб келиши, тарқалиши ва ривожланиши» мавзусида маъруза қилди.

Истанбул университети ректори, профессор Усмон Булент Зулфиқор Мовароуннаҳрнинг инсоният тарихи ва Ислом маданиятидаги ўрни ва аҳамиятига урғу берди. Бу диёрдан етишиб чиққан уламоларнинг Ислом динига қўшган ҳиссасига тўхталиб, Темурийлар давлатининг минтақада илм-фан ва маданият борасидаги хизматларига алоҳида эътибор қаратди. Ректор Туркия, жумладан Истанбул, университети билан Ўзбекистондаги олий таълим муассасалари ўртасидаги илмий алоқалар янада ривожланаётганини катта мамнуният билан таъкидлади.

Анжуман якунида профессор Муҳаммадолим Муҳаммадсиддиқов Истанбул университети ректори, профессор Усмон Булент Зулфиқорга эсдалик совғаларини топширди.

ТИИ Матбуот хизмати

Тоҳир домла Рўзиев,
Навоий вилояти бош имом-хатиби

22 декабрь куни Президентимиз раислигида Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг кенгайтирилган йиғилиши бўлиб ўтди. Мажлисда жуда кўп долзарб масалалар кўтарилди, жамиятда ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштиришга қаратилган таклиф ва ташаббуслар илгари сурилди.

Шулар орасида давлатимиз раҳбарининг диний соҳа вакилларига қилган мурожаатлари бўлиб, билдирилган фикрларнинг барчаси ўринли ва таъбир жоиз бўлса, оғриқли нуқтамизга айланган ҳолатлардир.

“Муҳтарам уламоларимиз, дин пешволарини инсон қадрини улуғлаш, бағрикенгликни мустаҳкамлашга қаратилган ислоҳотларимизда фаол бўлишга, ўзларининг маънавий фазилатлари билан бошқаларга ўрнак кўрсатишга чақираман”, деди Президентимиз йиғилишда.

Тан олишимиз керак, баъзи ҳолларда айрим уламоларимиз фаолиятида сусткашликка гувоҳ бўляпмиз. Айрим имом-хатибларнинг иши эҳсон ниятида дастурхон ёзилган хонадонларда меҳмон бўлишдангина иборат бўлиб қолди. Ваҳолонки, уламоларнинг вазифаси одамлар орасида яхшиликни, ҳалолликни, илм олишни тарғиб қилиш, одамлар орасини ислоҳ қилиб, уларни аҳилликка, бирдамликка, оқибатли бўлишга ундашдан иборатдир.  

Мен шулар орасидан “илм олишга ундаш” деган жумлага алоҳида тўхталмоқчиман. Жамиятимизда учраётган кўнгилсиз ҳолатлар, иллатларнинг туб илдизи илмсизликка бориб тақалади. Илм хоҳ дунёвий, хоҳ диний бўлсин, у инсонга жуда зарур. Илмли фарзанд қалбида иймон мустаҳкам бўлади, яхшини ёмондан, оқни қорадан ажрата билади. Ҳадеганда ёт ғоялар таъсирига тушиб қолмайди. Ёмонларга қўшилиб кетмайди. Ҳаёт қийинчиликлари, синовлари олдида жуда тез таслим бўлмайди. Муаммолар орасидан энг тўғри йўлни топа олади.

Шуларни била туриб ҳам, негадир, фарзандларимизни илм олишга ундамаймиз. Аксинча, пул топишга кўпроқ ундаймиз. Кечагина касб-ҳунар мактабини ёки ўрта мактабни тугатган ўғлимизни ўқиб, олий маълумот олишини эмас, мусофир юртларга бориб, ишлаб, кўпроқ пул топишини, топганлари эвазига иморатлар солишни, тўйлар қилишни, машина минишни орзу қиламиз. Аксар ота-оналарнинг энг олий орзуси – шу. Улар шундай йўл тутгач, фарзанд ҳам улар изидан боради. Ота-онасидан ортиқ орзуларни қилмайди...

Хотинини аёвсиз калтаклаётган, ҳатто ҳаётига нуқта қўяётган эрлар, боласига раҳм қилмаётган оналар, қайнонасига қўл кўтараётган келинлар, отасини тепкилаётган ўғиллар, арзимас муаммоларга ечим тополмай, жонига қасд қилаётган эркакларнинг бари-барчаси - илмсизлик туфайли шундай қисматга рўбарў келмоқдалар. Буни ҳеч ким инкор қилолмайди.

Бир неча йиллар аввал мол боқаётган бўлса ҳам, қўлтиғида китоб бўлган болаларни учратар эдик. Бугун эса йўқ. Ҳатто, айрим оилаларда болаларнинг мактаб дарсликлари ҳатто варақланмаслиги ҳам бор гап.

Илм – нажот, деган гапни бундан юз йиллар олдин жадид боболаримиз айтганлар. Бу гап бугун ҳам ўз қимматини йўқотгани йўқ. Лекин таъсир кучини сезмаяпмиз.

Тўғри, илмли ёшлар сафи тобора кўпаймоқда. Бунга юртимизда ёшларнинг чуқур билим олишлари учун яратилган имкониятлар сабаб. Бироқ жамиятда биргина илмсиз, дунёқараши тор инсон бўлса ҳам, бунга жиддий қарамоғимиз керак. Чунки у эртага бир оиланинг боши, фарзандлар тарбиячиси, отаси ёки онаси бўлади. Бу борада давлатимиз раҳбарининг: “Биз бугунги кескин шароитда ғоявий-мафкуравий соҳада рақобатга тайёрмизми? Ёш авлодимиз тарбияси мураккаб замон талабларига жавоб беряптими? Булар оддий саволлар эмас. Одамни жиддий ўйлантирадиган, ташвишга соладиган саволлар. Агар биз бу ёруғ дунёда “ўзбек”, “ўзбекистонлик”, “Ўзбекистон” деган номлар билан яшаб қолишни истайдиган бўлсак, бу саволларга бугун жавоб топишимиз ва уларни ҳал этиш бўйича амалий ҳаракатларни айнан бугун бошлашимиз шарт. Эртага кеч бўлади”, деган сўзларни таъкидлаганлари бежиз эмас.

Шу ўринда юртимизда қарор топган эътиқод эркинлиги, мусулмон халқимизнинг эмин-эркин ибодат қилишлари учун шароитлар яратиб берилгани, Ҳаж ва Умра амалларини адо этишимиз учун ҳам кенг йўл очилганини эътироф этиб ўтмоқчиман. Албатта, бундан халқимиз жуда мамнун. Ибодат ва зиёратларда шукроналар келтириб, Президентимизни, юртимизни дуо қилмоқдалар.

Бироқ Ҳаж ва Умра зиёратларидан қайтган айрим биродарларимиз хонадонларида меҳмондорчиликлар уюштириш, совға-салом улашиш борасида ҳаддан ортиб кетишмоқда. Мана шундай пайтларда ҳам илмсизлик панд беряпти. Фарзандлар ота-онасини Умра сафарига юборганликларини, уларнинг қайтишини шунчалар дабдабага айлантириб юборишмоқдаки, бу манманликдан ўзга нарса эмас.

Яна ҳожиларни қариндош-уруғлар, қудалар томонидан меҳмонга чақирилишлари, уларга бош-оёқ сарполар қилиниши, оёқлари остига қўйлар сўйилиши, буларни видеотасвирга олиб, ижтимоий тармоқларда тарқатилиши – бу оқибати яхши бўлмаган иллатдир. Ҳаж ва Умра зиёрати ва ибодатлари насиб қилган инсон у ердан гуноҳлардан покланиб қайтмоғи керак. Қайтгач, савоб амалларини кўпайтириш, гуноҳ ишлардан тийилиш ҳаракатида бўлмоғи керак. Аммо айрим ҳожи оналаримиз сарполар масаласида қуда-андаларидан ҳафа бўлишлари, шу сабабдан келинларига кун бермаётганликлари ҳақида ҳам эшитиб қолаётганимиз жуда ачинарли.

Яна айрим ҳожилар гуруҳ-гуруҳ бўлиб, бирга Умра амалларини бажарганлар билан ҳар ойда зиёфатлар уюштиришни одат қилганлар. Албатта, бунда ҳам улар ким ўзарга зиёфат уюштирмоқдалар. Боз устига бундай дийдорлашувларда маънавий-маърифий мавзуларда суҳбатлар эмас, балки ғийбатлар бўлмоқда. Шундай зиёфатлар ўрнига маҳалладаги, қариндош-уруғлар орасидаги камхарж, бемор, моддий кўмакка муҳтож оилаларга қўлдан келганча хайр-эҳсон қилмоқлик савоб эмасми?!

Булар кўнгилга ғашлик, оғриқ соладиган ҳолатлар. Бу мавзуга йиғилишга Президентимиз ҳам алоҳида тўхталиб ўтдилар. Давлатимиз раҳбари: “Ҳажга ва умрага бориб келган ҳар бир юртдошимиз маънавият тарғиботчиси бўлиши, одамларни яхшиликка бошлаши керак. Афсуски, ҳамма шундай бўлмаяпти. Зиёрат баҳона ўзини кўз-кўз қилиш, манманликка берилиш каби бизга ярашмайдиган хунук ҳолатлар кўзга ташланаяпти”, дея жуда ўринли мулоҳазани баён этдилар.

Хулоса сифатида айтишимиз лозимки, йиғилишда муҳокама этилган масалалар – биз учун сув ва ҳаводан кейинги энг зарур масаладир. Зотан, маънавият - миллатнинг қиёфасидир. Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини оширишда ҳар биримизнинг зиммамизда катта масъулият бор. Агар кимлигимиздан қатъий назар, ҳар биримиз бор куч-салоҳиятимизни гўзал хулқли, илмли, етук авлодни тарбиялаш учун сарф этсак, чиндан ҳам кучли жамиятни барпо этган бўламиз.

Мусохон АББОСИТДИНОВ,

Наманган вилояти бош имом-хатиби

Саёҳатлар ландшафти кенгаймоқда. Мусулмонлар учун дўстона туризм (МДТ) яратиш барча юртлар учун долзарб масалага айланяпти – ислом динига эътиқод қилувчилар сони 2 миллиардга яқинлашди, ахир. Бу эса мусулмон саёҳатчилар учун жозибали саёҳат ва дам олиш имкониятларини яратиш билан бўлади. Бу борадаги муваффақиятли тажрибаларни ўрганиш Ўзбекистон учун ҳам фойдали.

Ўзбекистон мусулмон дунёсини ўзига жалб қила олади. Юртимиз – 

• Ислом маданияти ўчоғи;
• машҳур алломалар ватани;
• минг йиллик ўтмиш билан боғланган тарихий мафтункор бинолари бор;
• лаззатли таомлари билан машҳур;
• Ипак йўлининг марказида жойлашган Шарқ гавҳари.

Мамлакатимизга мусулмон сайёҳлар оқими йилдан йилга ортиб бормоқда. Аммо сайёҳларда Ўзбекистон ҳақида янада яхшироқ таассурот қолиши учун шарт-шароитлар янада яхшиланиши керак.

Мусулмонлар учун дўстона туризм – туризм саноатининг ихтисослашган шакли. У Ислом тамойилларига мувофиқ равишда мусулмон саёҳатчиларни қабул қилишга қаратилган. Бунда йўналишлар, турар жойлар, кўрсатиладиган хизматлар ва объектлар (масканлар) мусулмон ташриф буюрувчилар учун қулай, Ислом дини талабларга мос бўлади.

Аммо бу нафақат мусулмондар учун – барча учун инклюзив ва меҳмондўст муҳит яратиш вазифасидир.

Маълумот учун: Мусулмонларнинг глобал саёҳат индекси (GMTI) маълумотларига кўра, дунё бўйлаб мусулмон саёҳатчиларнинг умумий сони 2023 йилда 140 миллионга етиб, пандемиядан олдинги даражага яқинлашган. Ҳисоб-китобларга кўра, бу кўрсаткич 2028 йилга бориб 230 миллионга етиши кутилмоқда, бунга сарфланадиган маблағ эса 225 миллиард доллар атрофида бўлиши мумкин.

2022 йил мусулмон сайёҳатчилар учун энг қулай мамлакатлар рейтингида кучли йигирматаликда Малайзия етакчи, Туркия, Саудия Aрабистони ва Индонезия 2-ўринни эгаллаган, Ўзбекистон рейтингда сезиларли яхшиланиб, 7 поғона юқорилаб, 9-ўринни эгаллаган.

Дунё бўйлаб муваффақиятли МДТ ташаббуслари

Малайзия – етакчи давлат

Малайзия мусулмонлар учун дўстона туризми билан машҳур. Мамлакат “ҳалол” сертификатига эга муассасаларга, кўплаб масжидларга, бой Ислом меросига эга. Куала-Лумпур халқаро аэропорти намоз ўқиш жойлари ва таҳорат олиш учун шинам имкониятларга эга, бу каби шарт-шароитлар барча йирик савдо марказлари, анжуман саройлари, диққатга сазовор жойларда мавжуд.

Малайзияда озиқ-овқат, маҳсулотлар ва хизматлар учун яхши ташкил этилган “ҳалол” сертификати тизими мавжуд. Малайзия Ислом тараққиёти департаменти (JAKIM) сертификатлаштириш жараёнини назорат қилади. Ислом туризм маркази (ITC) Малайзияда ислом туризмини тарғиб қилиш ва мусулмон саёҳатчилар учун маълумот ва хизматлар кўрсатишни ривожлантириш билан шуғулланади. Малайзия ҳалол маҳсулот ва хизматларга йўналтирилган “Ҳалол Парк” ташаббусини амалга оширди. Бу парклар “ҳалол” сертификатига эга ишлаб чиқариш қувватларини, тадқиқот марказларини ва логистикани бирлаштиради.

Туркия – тарих ва меҳмондўстлик

Серқирра ислом тарихига эга Туркия мусулмонлар учун дўстона манзил сифатида танилган: масжид-у намозхоналар, ҳалол таомхоналар ва кўплаб диққатга сазовор жойлари бор. Истанбул аэропортида саёҳатчилар учун махсус намоз хоналар ташкил этилган, йирик бозорлар, кўнгилочар масканларида ҳам намозгоҳлар, таҳоратхоналарни топиш мумкин.

Туркия ҳукумати Ислом туризмини фаол равишда тарғиб қилиш ва ташриф буюрувчи мусулмонларга дўстона муносабатни яхшилаш бўйича ташаббусларни амалга ошириб келмоқда. Бунга ҳалол туризмни тарғиб қилиш ва мусулмон саёҳатчиларни қулай жойлаштириш вазифалари киради. Туркияда маҳсулот ва хизматларнинг ҳалол стандартларига мувофиқлигини сертификатлаш учун Турк стандартлари институти ва Ҳалол аккредитация агентлиги каби ташкилотлар фаолият юритади.

Бирлашган Араб Амирликлари – ҳашамат ва қулайлик

БAA, хусусан, Дубай ва Aбу-Даби мусулмонлар учун дўстона туризмни қулай қилиш намунасидир. Юқори даражага мувофиқ турар жойлар, умумий овқатланиш, оилавий дам олиш, диққатга сазовор жойларда мусулмон саёҳатчилар учун кенг қамровли хизматлар яратилган. Жумладан, ногиронлар учун қулай бўлган таҳорат жойларини учратасиз. Дубай халқаро аэропортида мусулмон саёҳатчилар учун махсус жой – “Halal Traveler's Lounge” ажратилган.

Индонезия – хилма-хиллик

Дунёнинг энг йирик мусулмон давлати Индонезия мусулмонлар учун дўстона туризмнинг хилма-хил турларини таклиф қилади: мамлакат ҳалол таомлардан тортиб, сокин исломий дам олиш масканларигача бўлган қулай шарт-шароитлар тизимини яратган.

Бу ерга ташриф буюрувчилар учун ҳалол ресторанлар, намозгоҳлар ва маданий масъулият биринчи ўринга қўйилган кўплаб масканлар мунтазир.

Индонезия ўзининг “Aжойиб Индонезия” кампанияси орқали ҳалол туризмни фаол тарғиб қилиб келмоқда. Мамлакат меҳмонхоналар, ресторанлар ва туризм билан боғлиқ хизматларни ҳалол сертификатлашга сармоя киритган.

МДТ – мусулмон бўлмaгaн дaвлaтлaрда

Япония – меҳмондўстлик

Япония мусулмон саёҳатчиларни жойлаштиришда, уларга хизмат кўрсатишда сезиларли ютуқларга эришяпти. Нарита халқаро аэропорти ва Токиодаги савдо мажмуалари намозгоҳлар билан таъминланган, меҳмонхоналарда эса истагингизга кўра ҳалол таомлар таклиф қилинади.

Киото ва Токио шаҳарларидаги баъзи ресторан ва меҳмонхоналарда ибодат қилиш жойлари бор, “ҳалол” сертификатини фахр билан намойиш этишади.

Жанубий Корея – хушмуомала меҳмондўстлик

Жанубий Корея ҳам мусулмон сайёҳларни кутиб олишда анча фаоллашган. Мамлакатнинг сайёҳлик ташаббуслари доирасида хизмат кўрсатувчи провайдерлар учун мусулмон туристларнинг талаблари ва одатлари ўргатиладиган тренинглар ўтилади.

Жанубий Кореядаги йирик аэропортлар, савдо марказлари ва машҳур сайёҳлик жойлари мусулмон саёҳатчиларнинг намозларини ўқишлари учун махсус намоз жойларини тақдим этади. Сеул ва Пусан каби шаҳарларда турли ошхоналар, жумладан, ҳалол талабларига жавоб берадиган корейс таомларини таклиф қилувчи “Ҳалол” сертификатига эга ресторанлар сони ортиб бормоқда.

Жанубий Корея ўзини мусулмон сайёҳлар учун янада жозибадор қилиш учун “Мусулмонларга дўст Корея” дастурини ишга туширди. Бу ташаббус ҳалол объектлар, жумладан, меҳмонхоналар, ресторанлар ва туроператорларни сертификатлашни ўз ичига олади.

Ўзбекистонда мусулмонлар учун дўстона туризмни ривожлантириш

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Бутунжаҳон туризм ташкилоти Бош Ассамблеясининг 25-сессиясидаги нутқида туризм соҳасига киритилаётган ҳар бир доллар келгусида 3-4 баробар даромад келтиришини, яратилаётган ҳар бир янги иш ўрни бошқа тармоқларда яна иккита иш ўрни ҳосил қилишини айтди.

Шу билан бирга, имконияти чекланган сайёҳлар учун қулай шароитларни янада яхшилаш, инклюзив туризм инфратузилмасини ривожлантириш мақсадида 2025 йилни “Бутунжаҳон инклюзив туризм йили” деб эълон қилиш ва махсус декларация қабул қилиш ташаббусини илгари сурди.

“Инклюзив туризм” мусулмонлар учун дўстона туризм (МДТ) тушунчасини ҳам ўз доирасига олади. Шу боисдан, Ўзбекистонда мусулмонлар учун дўстона туризмни янада ривожлантиришда қуйидаги йўналишларни такомиллаштириш лозим:

“Ҳалол” сертификати ва стандартлар – меҳмонхоналар, ресторанлар ва хизматлар учун “ҳалол” сертификатининг аниқ стандартларини белгилаш ҳамда халқаро тажриба ва талабларни ўрганиш.

Рақамли платформалар ва иловалар – ҳалол хизматлар, масжидлар ва мусулмонлар учун қулай бўлган бошқа қулайликлар ҳақида реал вақтда маълумот берувчи рақамли платформалар ва мобил иловаларни ишлаб чиқиш ва тарғиб қилиш.

Ҳалол хизматларини диверсификация қилиш – ҳалол хизматлар турларини ошириш, жумладан, дам олиш, кўнгилочар, оилавий овқатланиш масканларида ва турар жойларда мусулмон саёҳатчиларнинг турли эҳтиёжларини қондириш имкониятларини яратиш.

Қулай ибодат жойлари – аэропортлар, савдо марказлари ва сайёҳлик жойларида ибодат жойларини ва қулайликларни яратиш. Келгусида жамоат (халқ) учун ҳизмат қиладиган объектлар қурилишида (лойиҳалашда) ушбу шартларни ҳисобга олиш ва режалаштириш.

Давлат-хусусий шериклик – мусулмонлар учун дўстона туризм инфратузилмасини ривожлантириш учун давлат ва хусусий сектор ўртасида ҳамкорликни йўлга қўйиш. Ушбу ҳамкорлик молиялаштириш имкониятларини оширади ва барқарор ўсишни таъминлайди.

Сертификатлаш учун давлат грантлари – “ҳалол” сертификатини олмоқчи бўлган корхоналарга (ташкилотларга) молиявий ёрдам ёки грантлар тақдим этиш. Бу кўпроқ муассасаларни сертификатлаш жараёнидан ўтишга ундайди, бу эса мусулмонлар учун қулай туризм экотизимини яхшилайди.

Исломий молия хизматлари – мусулмонлар учун дўстона туризм билан шуғулланувчи корхоналар эҳтиёжларини қўллаб-қувватловчи молиявий маҳсулотларни таклиф қилиш учун ислом банклари, исломий банк дарчалари, исломий суғурта (такафул) хизматлари бозорини ривожлантириш. Бу шариатга мувофиқ молиялаштириш ва инвестиция имкониятларини ўз ичига олади.

Қонунчилик – МДТ ривожини таъминлаш мақсадида, тегишли қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш, бу учун маъсул вазирлик ва идораларни бириктириш ҳамда қонуний фаолият олиб бораётган тадбиркорлар фаолиятига аралашмаслик шартларини қонун орқали янада мустаҳкамлаш.

Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, Ўзбекистон туризм саноати катта потенциалга эга. Мусулмонлар учун дўстона туризм йўналишида амалга ошириладиган ислоҳотлар ҳам маҳаллий туристлар, ҳам хорижлик туристлар (зиёратчилар) учун манфаатли бўлади. Ривожланиш ва рақобат даврида яшаётганимиз боис, эркин ва қулай шартлар асосида ривожланишимиз муҳим аҳамият касб этади.

Искандар Турсунов,
Ислом иқтисодиёти ва молияси мутахассиси

 

• #туризм

Муносабат

Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев раислигида 22 декабрь куни Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг кенгайтирилган йиғилиши бўлиб ўтди.

Давлатимиз Раҳбари тадбирда: “Муҳтарам уламоларимиз, дин пешволарини инсон қадрини улуғлаш, тинчлик ва бағрикенглик муҳитини мустаҳкамлашга қаратилган ислоҳотларимизда фаол бўлишга, ўзларининг маънавий фазилатлари билан бошқаларга ўрнак кўрсатишга чақираман. Маълумки, кейинги йилларда ҳаж, умра зиёратларига кенг йўл очяпмиз. Ҳаж ва умрага бориб келган ҳар бир юртдошимиз маънавият тарғиботчиси бўлиши, одамларни яхшиликка бошлаши керак. Афсуски, ҳамма жойда ҳам шундай бўлмаяпти. Зиёрат баҳона ўзини кўз-кўз қилиш, манманликка берилиш каби хунук ҳолатлар кўзга ташланяпти”, дея таъкидладилар.

Дарҳақиқат, Ислом дини таълимотида мўмин-мусулмонлар риё ва сумъадан қаттиқ ҳамда қатъий қайтарилади. Риё – инсонлар орасида руҳий таъсир, шон-шуҳрат, моддий фойда учун қилинади. Дунёга оид бу каби моддий ва маънавий фойдаларни қўлга киритиш учун динга бўлган ҳурмат ва эътиборни суиистеъмол қилиш риёнинг энг ёмон шаклидир.

Афсуски, ҳали-ҳануз умрага ёки ҳажга бориб келган айрим кимсалар хўжакўрсинга иш тутиб, туяларда ва яна ақлга сиғмайдиган аллақандай ишларни ўйлаб топиб, бу ишларини оммага ижтмоий тармоқлар орқали намойиши этиши одамларнинг нафратига сабаб бўлмоқда.

Бундай ҳолатлар жуда хатарлидир. Чунки риё ҳадиси шарифда ширкка тенглаштирилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: “Шубҳасиз риё ширкдир” (Имом Ибн Можа ривояти).

Биз ҳар қанча яширсак ҳам риё барибир кўзга ташланади. Риёнинг ҳаммаси ахлоқсизлик бўлгани каби ибодатларда риёкор бўлиш энг катта ахлоқсизликдир. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта сиз учун энг қўрқадиган нарсам, кичик ширк, яъни риёдир” деганлар (Имом Термизий ривояти).

Ибодат Аллоҳ таоло учун қилинади. Аллоҳнинг розилигидан бошқа мақсад учун қилинган ибодат Парвардигорнинг ғазабига гирифтор қилади. Аллоҳ таоло Каломуллоҳда бундай марҳамат қилади: «Эй иймон келтирганлар! Садақаларингизни миннат ва озор бериш билан, молини Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирмаса ҳам кишиларга риё учун нафақа қилганга ўхшаб бекорга кетказманг. У мисоли бир устини тупроқ босган силлиқ тошга ўхшайди. Бас, кучли ёмғир ёғса, силлиқ бўлиб қоладир. Касб қилганларидан ҳеч нарсага қодир бўлмаслар» (Бақара сураси, 264-оят).

Аллоҳнинг буйруғини ва розилигини ўйлаб эмас, диндор кўриниш учун ибодат қилиш, олим ва билимли дейишсин, дея илм билан машғул бўлиш, сахий деб номланиш учун закот ва садақа бериш, риёдан иборат ёмон ҳаракатдан бошқа маънони ифода қилмайди.

Аллоҳга ва инсонларга қарши ўзини самимий тутиб риёдан узоқ туриш, иложи бўлса, ибодатларни яширин қилиш, Аллоҳнинг розилигини инсонларнинг мақтовига, истагига, қўрқувига қарши танлаш ҳар бир мусулмоннинг тамойили бўлиши керак.

Ҳаж ва умра, барча ибодатлар холис Аллоҳ тало учунгига қилиниши шарт. Одамлар кўрсин учун, риё, сумъа, ужб учун қилинган ибодат мўмин-мусулмоннинг савоби олишига эмас, аксинча қаттиқ гуноҳкор бўлишига сабаб бўлади.

Ҳажга, умрага бориб келган киши одамларни яхшиликка чақириб, ёмонликдан қайтариши керак. Бу Аллоҳ таолонинг буйруғидир: «Сизлардан яхшиликка даъват этадиган, амри маъруф ва наҳйи мункар ишларини олиб борадиган (бир) уммат бўлсин! Айнан улар (охиратда) нажот топувчилардир» (Оли Имрон сураси, 104-оят).

Ҳурматли Юртбошимиз йиғилишда Исҳоқхон тўра Ибрат домланинг “Уламо ғайрат этканда миллат, албатта, ислоҳ топур”, деган ҳикматли сўзларини келтирдилар.

Шундан келиб чиқиб, биз аҳли илмлар, дин пешволари ғайрат қилиб, шижоат билан Ватанимизга, миллатимизга, динимизга хизмат қилишимиз керак. Халқнинг ичига кириб бориб, уларнинг динимизнинг соф таълимотини яна ҳам кучайтиришимиз зарур. Умрага, ҳажга бораётган юртдошларимизга риё ва сумъадан сақланиш кераклигини тушунтиримиз лозим.

Жасурбек домла РАУПОВ,

Тошкент вилояти бош имом-хатиби