muslim.uz
Мазмунли умр: мазҳабимиз ҳимоячисининг ҳаёти ва ижоди
Машҳур муфассир, муҳаддис ва фақиҳ Зафар Аҳмад ибн Латиф Усмоний Таҳонавий 1892 йил Ҳинд диёрининг Девбанд шаҳрида дунёга келган. Уч ёшида онасидан айрилган Аҳмадни ўз қарамоғига олган меҳрибон бувиси илм йўлида фидоий аёл эди. У набирасига ҳар томонлама яхши тарбия бериб, келажакда унинг етук олим бўлиб етишишига замин яратди. Беш ёшида Девбанддаги “Дорул улум” мадрасасида ҳуснихат, тажвид каби бошланғич илмларни ўзлаштириб, етти ёшида урду, форс тилида ҳисоб ва риёзий китобларни ўрганади. Шундан кейин у Таҳона шаҳрига бориб, умматнинг ҳакими лақабини олган тоғаси Мавлоно Муҳаммад Ашраф Али Таҳонавийдан сарф, наҳв ва одобдан сабоқ олди. Орадан бир оз ўтгандан кейин тоғаси урду тилида “Баён ал-Қуръон” китобини ёзишга киришиб, Зафар Аҳмадни Конбурдаги ўзи асос солган “Жомиул улум” номли мадрасага ўқишга жойлайди. Мадрасада тоғасининг шогирдлари Муҳаммад Исҳоқ Бурдувоний ва Муҳаммад Рошид Канбурийлар қўл остида ҳадис илмини пухта ўрганади. Мазкур мадрасада Имом Бухорийнинг “Саҳиҳ ал-Бухорий”, Имом Муслимнинг “Саҳиҳ Муслим”, Абу Довуд, Имом Термизий, Ибн Можжа ва Имом Насоийларнинг “Сунан” асарлари, “Мушкот ал-масобиҳ”, “Мусталаҳ ал-ҳадис” каби ҳадис илмига оид муҳим манбаларни ўрганди. Бу илм даргоҳида юқори натижаларга эришгач, иқтидорли талабалар қаторида 1910 йили Зафар Аҳмад Саҳоранфурдаги “Мазоҳирул улум” мадрасасига ўқишга бориб, “Базлул мажҳуд фи шарҳи сунани Абу Довуд” (Абу Довуднинг “Сунан”асари шарҳига бор куч-ғайратни сарфлаш) китоби муаллифи Мавлоно Халил Аҳмад Саҳоранфурий ҳузурида ҳадис илмидан сабоқ олди. Шунингдек, у диний илмлар қаторида мантиқ, ҳандаса ва арифметика каби дунёвий фанларни ҳам яхши ўзлаштириб олди.
Ноёб қобилият ва ўткир зеҳн соҳиби Зафар Аҳмад мазкур мадрасага мударрис қилиб тайинланиб, у ерда етти йил фиқҳ, усул, мантиқ, фалсафа каби фанлардан дарс берди.
Илмда юқори натижаларга эришган ва умматнинг ҳакими деб танилган тоғаси унга “Эълоус сунан” (ҳадислар шаънини юксалтириш) асарини ёзишга ижозат берди ва унга йигирма йил вақт сарфлади. Натижада ҳанафий фиқҳи бўйича йигирма жилддан иборат энг муҳим манба вужудга келди.
Мазкур асар Абу Ҳанифага ва ҳанафийлик мазҳабига нисбатан қилинаётган бўҳтонларга барҳам берди. Абу Ҳанифа гўё ҳадис ва суннатни яхши билмаган, унинг мазҳабидаги ҳукмлар китоб ва суннатга асосланмаган, балки шахсий райълар асосида чиқарилган, ҳатто саҳиҳ ҳадислар зиддига ҳам райъга асосланган, деб нотўғри даъво қилувчиларга тўлиқ раддия бўлди. Шунингдек, “Эълоус сунан” асари орқали муаллиф ҳанафийлик мазҳабининг ҳукмлари Қуръон, ҳадис, ижмоъ ва қиёсий далилларга асосланганини исботлаб берди.
Кейинчалик Мавлоно Ҳаким буйруғига биноан Имом Абу Ҳанифа ва у кишининг шогирдлари ва шогирдларининг шогирдлари ҳақида “Инжаул-ватан анил-издирои би имомиз-замон” (Ватанни замон имоми билан таҳқирлашдан сақлаш) ҳамда Имом Жассоснинг “Аҳкам ал-Қуръон” китобига асосланиб “Далоил ал-Қуръон ала масаил ан-Нуъмон” (Нўъмон масалаларига Қуръон далиллари) китобларини таълиф қила бошлади. Бу китоб икки жилддан иборат бўлиб, Нисо сурасининг охирида тугаллаган ҳамда фақиҳ ва олимлар: “Ан-назару фийҳи наъиймун муқиймун, ваз-зафару бимислиҳи фатҳун азиймун” (Бу китобга назар роҳатбахш ва ундан ўтказиб бир китоб ёзиш буюк ихтиродир) деб таърифладилар.
Зафар Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳ яшаган даврда урду тилида таълиф қилган “Ал-матин фил-ихфааи би омин”, (намозда Фотиҳа сурасининг охирида “омин” калимасини махфий ичида айтиш бўйича матн) “Шаққул-ғайн ан рафул-йадайн” (намозда икки қўлни кўтариш борасида ҳаддан ошиш), “Роҳматул-Қуддус фи таржимати баҳжатин-нуфуус”, “Фатиҳатул-калам фи қироати халфал-имом” (Имомнинг ортидан қироат қилиш масаласи бўйича кириш сўзи) номли китоблари ҳанафийлик мазҳаби ҳукмлари асосли эканини исботлаб берди
Бирма давлатидаги “Ранкун” мадрасасида икки йил ишлаб, катта мажлисларда маърузалар қилди. Шундан сўнг яна Таҳона Буҳунга қайтиб, фатво бериш ва уларни одамларга тушунтириш ишлари билан шуғулланди ҳамда “Далоил ал-Қуръон” деган асарини давом эттирди.
Сўнгра Покистоннинг Докҳа шаҳридаги университетга ҳадис, фиқҳ ва усул фанлари бўйича мударрис лавозимига тайинланди. Мазкур университетда саккиз йил ишлаб, мударрислар саййиди унвонига мушарраф бўлди. Шарқий Покистонда Қуръон, ҳадис, фиқҳ ва бошқа илмлар бўйича “Ал-жомиату ал-Қуръанияту ал-арабийя” мадрасасига асос солди.
Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳи мазҳаби фиқҳининг фидокор ҳимоячиси Зафар Аҳмад ат-Таҳонавий мана шундай сермаҳсул умр кечириб, умрининг охирида оғир хасталикка йўлиқди ва саксон икки ёшида вафот этди. Аллоҳ таоло у кишига ўз раҳмати ва ризоси ёнидан жой берсин.
Муҳаммадсиддиқ Усмонов тайёрлади
ЎМИ Матбуот хизмати
Аҳли раъй ва аҳли ҳадис ўртасидаги мунозаралар
Мовароуннаҳрда илк ақида ва фиқҳ мактабларининг шаклланиши жараёнида ўзга хос ихтилофлар бўлган. Бунда асосан муайян даврдаги мавжуд эътиқодий, каломга оид қарашлар асосий ўринни эгаллаган. Шуниси эътиборга лойиқки, калом китобларида тортишилган ва қарашлари танқид этилган бундай гуруҳларнинг деярли барчаси аслида Мовароуннаҳрда бўлмаган. Шунга қарамасдан, маҳаллий уламолар томонидан бундай гуруҳлар танқид остига олинган ва халқни булардан эҳтиёт бўлишга чақирган. Аммо аҳли раъй ва аҳли ҳадис гуруҳлари ҳақиқатан Мовароуннаҳрда бўлган ва тарафдорлари ўртасида турли мунозарали ҳолатлар юзага келган. Бу ихтилоф уларнинг маиший ҳаётларига ҳам ўз таъсирини ўтказган.
Масалан, Самарқандда аҳли раъйдан бўлган Абу Бакр ал-Жузжоний қизини аҳли ҳадис бўлган кишига беришдан бош тортган[1]. Бухорода Абу Ҳафс ас-Сағир даврида аҳли ҳадис ва аҳли раъй ўртасида низолар кучайган. У аҳли ҳадисларга раддия сифатида “Ар-радд ало аҳл ал-ҳаво” деган китоб ёзган. Бунда у аҳли ҳадисларнинг Абу Ҳанифа ҳақидаги қарашларини рад этиб, Абу Ҳанифанинг илмий даражаси юқорилигини кўрсатиб беришга ҳаракат қилган. Шу сабабли ушбу китоб “Зикр маноқиб Абу Ҳанифа” деб ҳам аталади. Абу Ҳафс ас-Сағир даврида Абу Ҳанифа ва Шофеъийнинг устунлиги борасида турли қарашлар бўлган. Абу Ҳафс ас-Сағир устозларининг сонини кўрсатиш билан устунликни аниқлашни таклиф қилади. Санаб кўришса, Шофеъийнинг устозлари 80 та, Абу Ҳанифанинг устозлари 4000 та бўлиб чиқади. Абу Ҳафс ас-Сағир шунда “бу устунликни билдирадиган энг очиқ мисолдир” деб айтади[2].
Диққатга сазовор жойи шуки, Абу Ҳафс ас-Сағир ушбу асари Мовароуннаҳрда Абу Ҳанифанинг манқибаларни ёзишга туртки бўлади. Кейинчалик Абдуллоҳ ал-Устоз ал-Ҳорисий ас-Субазмуний (ваф. 951 й.) «Кашф ал-осор фи маноқиб Абу Ҳанифа» деган асар ёзган. Бу асар мазкур соҳадаги илк манбалардан бўлгани учун бобларга ажратилмаган. Унда Абу Ҳанифа ҳақидаги фикрлар холислик билан ёритилгани, бошқа маноқиблар каби ҳаддан ошириб бўрттириб кўрсатилмагани учун кейинги олимлар томонидан танқидга учрамаган.
Ундан сўнг кўзга кўринган асарлардан Абу-л-Муайяд ал-Хоразмийнинг «Маноқиб Абу Ҳанифа» асарини кўрсатиш мумкин. Шу билан бирга унинг «Маноқиб Абу Ҳанифа» ва Абу-л-Муайяд Муҳаммад ибн Маҳмуд ибн Муҳаммад ал-Хоразмийнинг (ваф. 1266 й.) «ал-Жомиъ ал-масонид» («Муснадлар мажмуи») китобларида Абу Ҳанифанинг буюклигини кўрсатувчи мавзуъ (тўқима) ҳадислар учрайди[3]. Жумладан, «Абу Ҳанифа умматимнинг чироғи…», «…умматимнинг олими»[4], «Умматимдан бир киши бўлади, унинг исми Нўъмон ибн Собит, куняси Абу Ҳанифа, у Аллоҳнинг динини ва суннатимни тирилтиради»[5] ва шу каби мазмундаги бошқа ҳадислар ислом оламида тан олинган тўққизта саҳиҳ тўпламларда учрамайди.
Буларнинг барчаси Абу Ҳанифанинг мақомини юқори кўтариб, аҳли ҳадислардан ҳимоя қилиш бўлган.
Бухорода ҳадис билан боғлиқ низолар кучайган вақтда Бухоро олимларининг раиси Абу Ҳафс ас-Сағир аҳли ҳадисларнинг кўзга кўринган вакили Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорийни чақириб, бир масала бўйича мунозара қилади. Шундан сўнг у Бухорода танқидга учраб, шаҳардан чиқариб юборилади[6].
Аҳли ҳадис бўлган Муҳаммад ал-Бухорий ўзининг “Ат-тарих ал-кабир” асарида Абу Ҳанифанинг муржиий бўлганини ҳамда раъйи ва ривоят қилгани ҳадисларининг тарк этилишини таъкидлаган[7] ва “Ат-тарих ас-сағир” китобида Абу Ҳанифани танқид этадиган хабарларни келтирган[8].
Ҳатто имом Бухорийнинг “Саҳиҳ” китобида Абу Ҳанифанинг қарашлари ҳақида 122 жойда “баъзи инсонлар айтдиларки” шаклида баҳс юритиши аҳли ҳадис ва аҳли раъй ўртасидаги низоларнинг кенглигини кўрсатади[9].
Аҳли ҳадислар қуйидаги таклифлар билан чиқишган:
– шаръий масалаларнинг барчаси нассга боғланиши керак;
– Пайғамбар соллалоҳу алайҳи васалламдан нақл қилинган барча ривоятлар қатъий текширилиши (жарҳ ва таъдил) лозим;
– агар бундай текширувдан ўтмаса ёки муҳаддисларнинг тўпламида бўлмаса уларни диний аҳамиятга эга эмас деб эълон қилиш керак;
– бу тартибда иш юритмайдиганлар шахсий истаклари бўйича иш кўраётганлар (аҳли ҳаво) деб баҳоланиши лозим.
Шу билан бирга Мовароуннаҳрда Ироққа асосланувчи аҳли раъй вакилларини қуйидагиларда айблашган:
– ақлга кўп суянишда. Шу сабабли уларни аҳли раъй деб аташган;
– эътиқодий қарашлари жиҳатидан муржиийликда;
– диний маросимларга оид тартиб-қоидалари[10].
Аҳли ҳадисларнинг асосий қисмини араб миллатига мансуб бўлган кишилар ташкил қилар эди. Жумладан, Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн ал-Ҳусайн ал-Бадиний ал-Бухорий (в. 167/783 й.), Абу Исҳоқ Иброҳим ибн ал-Ашъас ал-Бухорий (II/VIII аср), Абу Муҳаммад Будайл ибн Нахшал ал-Бухорий (в. 205/820 й.), Абу Ҳузайфа Исҳоқ ибн Бишр ал-Бухорий (в. 206/821 й.), Исҳоқ ибн Ҳамза ал-Аздий ал-Бухорий, Баён ибн Амр ал-Бухорий (в. 222/837 й.), Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ал-Жуъфий ал-Маснадий (в. 229/844 й.), Абдуллоҳ ибн Сурайж аш-Шайбонийларни (III/IХ аср)[11] кўрсатиш мумкин. Мавлолардан Исо ибн Мусо ал-Ғунжор ат-Таймий (в. 186/802 й.), Муҳаммад ибн Саллом ал-Пайкандийлар (в. 225/839 й.) ҳам аҳли ҳадис бўлганлар. Аҳли ҳадислар асосан тижортчилар бўлган. Бу уларнинг турли шаҳарга бориб ҳадис тўлашларига имкон берар эди. Фақиҳлардан иборат бўлган аҳли раъй эса асосан муайян шаҳарда муқим бўлган.
Аҳли ҳадислар билан низо ҳанафийларни аҳли ҳадиснинг муайян унсурларини қабул қилишга ундаган. Масалан, илм олиш бўйича иснодлар пайдо бўлади, дарслар имло шаклида ўтилади ва имло қилинган китоблар юзага келади[12]. Шу билан бирга, ҳанафий мазҳабининг мазҳаб асосчиларидан келган масалаларини ишончли кишилардан нақл қилинганлар (зоҳир ар-ривоя) ва бу даражада бўлмаган кишилар нақл қилган қарашлар ёки китоблар (нодир ар-ривоя) шаклида таснифлаш юзага келади. Абу Ҳафс ас-Сағирнинг “Ар-радд ало аҳл ал-ҳаво” ва Абдуллоҳ ас-Субазмунийнинг “Кашф ал-осор фи маноқиб Аби Ҳанифа”, Муваффиқ ал-Хоразмийнинг “Маноқиб Аби Ҳанифа” асарлари ушбу анъана асосида ёзилган.
Ҳанафийлар муҳаддисларни фақиҳлар учун “манба” топиб берадиган кишилар сифатида баҳолашган. Абу-л-Ҳасан ар-Рустағфанийга шундай савол берилган экан: “Асҳоби раъй ва асҳоби ҳадисдан қайсиси яхшироқ?” Шунда у шундай жавоб берган экан: “Асҳоби раъй вазирларга ўхшайди, асҳоби ҳадис эса маълумот етказувчиларга (асҳоб ал-барид) ўхшайди. Асҳоб ал-барид хабарларни даражасига қараб кўтаришса, вазирлар уларни ўз жойларига қўйишади. Асҳоб ал-барид ҳатто уларнинг қаерга қўйилганлигини ҳам билмайди. Худди шунингдек, асҳоб ал-ҳадис дунё бўйлаб юриб, ҳадис тўплайди ва уларни бизларга тақдим қилади. Бизлар ушбу маълумотларни кўриб, фикр ва мулоҳаза қилиб, улардан ҳукм чиқарамиз ва уларни ўз жойларига қўямиз. Улар эса бу ҳақида билишмайди ҳам”[13].
А.Мўминов ушбу икки гуруҳнинг ўзаро низоларида яна бир жиҳатга урғу беради: муҳаддислар ўзига тўқ кишилар, фақиҳлар эса ўрта ва кам таъминланган табақадан бўлган[14]. Буни аҳли ҳадиснинг “Ким аҳли ҳадисдан бўлганларнинг камбағал бўлиши кам учрайди” деган гапига жавобан ар-Рустағфаний камбағалларни ҳимоя қиладиган оятларни келтирган экан[15].
Муқаддасий аҳли ҳадиснинг бир неча гуруҳини санаб ўтади. Улар: авзоия, раҳувайҳия ва мунзирия бўлиб, саврияни юқолиб кетган гуруҳлар қаторига киритади[16]. Бу эса тадқиқотчиларни аҳли ҳадиснинг ўз мазҳабларини яратишга интилишган деган фикрга олиб келган. Уларнинг гуруҳлари секин йўқолиб кетганлиги учун улар кейинчалик ҳанафийларга сингишиб кетган. Муқаддасий ҳатто аҳли ҳадисни шофеъийлардан фарқли эканлигини кўрсатиб, улар қисман ҳанафийларга, қисман шофеъийларга, қисман шиа ва қарматийларга яқинроқ бўлган дейди[17]. Бу эса аҳли ҳадис деганда кўпроқ муҳиддислар, аҳли раъй деганда кўпроқ ё фақиҳлар ёки ҳанафийлар кўзда тутилган деган фикрга олиб келади.
Х.Халм эса Шарқда аҳли ҳадис деганда фақат шофеъийлар назарда тутилган дейди[18]. Аммо манбалар шофеъийларнинг Мовароуннаҳрда кам бўлганини кўрсатади[19]. Буни Абу Бакр ал-Форисий аш-Шофеъийнинг “Абу Ҳанифанинг юртида меҳмонмиз” деган гапи ҳам тасдиқлайди[20].
Аҳли раъй ва аҳли ҳадис таснифига фиқҳий моҳиятга эга деган ёндашув билан Мовароуннаҳрдаги тортишувларни кузатадиган бўлсак, бу соҳада кўплаб китоблар ёзилганини кўриш мумкин. Бу туркумдаги китобларни А.Мўминов “мухталиф ар-ривоя” жанридаги китоблар деб таснифлайди[21]. Бу жанрда Мовароуннаҳрда ёзилган манбаларни А.Мўминов 15 та деб кўрсатса ҳам уларнинг барчасини ушбу жанрга киритиш тўғри эмас. Чунки Али ас- Суғдийнинг “Ан-нутаф фи ал-фатово” ва Абу-л-Лайс ас-Самарқандийнинг “Уйун ал-масоил” асарлари фатово жанрида ёзилган. Аслида олим уларни турли ихтилофларни ёритиб бергани учун киритган бўлса-да, Бурҳониддин Марғинонийнинг “Ҳидоя” ва бошқа китобларни бу туркумга киритиш лозим бўлади.
Алишер ЗИЁЕВ,
Олмазор туманидаги “Абу Бакр Қаффоли Шоший”
жоме масжиди муаззини
ЎМИ Матбуот хизмати
[1] Муминов А. Роль и место ханафитских улама в жизни городов Центрального Мавараннахра (II-VII/VIII-XIII вв.). Диссертация на соискание степени доктора истрических наук. –Ташкент. 2003. С. 143.[2] Абу ал-Муайяд ал-Муваффақ ибн Аҳмад ал-Маккий. Маноқиб Аби Ҳанифа. Т. 1. Б. 38[3] Қаранг: Жузжоний А. Ш. Ислом ҳуқуқшунослиги. Ҳанафий мазҳаби ва Ўрта Осиё фақиҳлари. – Т.: Тошкент ислом университети, 2002. – Б. 124.[4] Абу ал-Муайяд ал-Хоразмий. Ал-Жомиъ ал-масонид. Т. 1. –Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия, 1980. Б. 14.[5] Абу ал-Муайяд ал-Муваффақ ибн Аҳмад ал-Маккий. Маноқиб Аби Ҳанифа. Б. 18.[6] Муминов А. Роль и место ханафитских улама в жизни городов Центрального Мавараннахра (II-VII/VIII-XIII вв.). С. 143.[7] Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Ат-Тарих ал-кабир. –Байрут: Дор ал-фикр. Нашр йили кўрсатилмаган. Т.8. Б. 81.[8] Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Ат-Тарих ал-сағир. –Қоҳира: Мактабат дор ат-турос, 1977. Т.2. Б. 43, 100.[9] Sonmez Kutlu. Turklerin islamlasma surecinde murcie ve tesirleri. –Ankara: TDV, 2000. S. 259-260.[10] Муминов А. Роль и место ханафитских улама в жизни городов Центрального Мавараннахра (II-VII/VIII-XIII вв.). С. 144-145; Муҳаммад ибн Иброҳим ибн Ануш ал-Ҳасирий ал-Бухорий. Ал-Ҳовий фи ал-фатово. Сулайманийа, Hekimoğlu Ali Paşa 402. В. 257б[11] Kurt H. Orta Asya’nın Islâmlaşma Sűreсi (Buhârâ őrneği). –Ankara: Feсr Yayınları, 1998. S. 290-297.[12] Муминов А. Роль и место ханафитских улама в жизни городов Центрального Мавараннахра (II-VII/VIII-XIII вв.). С. 210.[13] Аҳмад ибн Муса ал-Кашший. Мажмуъ ал-ҳаводис ва ан-навозил. Сулайманийа, Yeni Сami 547. В. 315а[14] Муминов А. Роль и место ханафитских улама в жизни городов Центрального Мавараннахра (II-VII/VIII-XIII вв.). С. 215.[15] Аҳмад ибн Муса ал-Кашший. Мажмуъ ал-ҳаводис ва ан-навозил. Сулайманийа, Yeni Сami 547. В. 315а[16] Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Муқаддасий. Китоб Аҳсан ат-тақосим. Б. 37[17] Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Муқаддасий. Китоб Аҳсан ат-тақосим. Б. 40[18] Halm, Heinz. Die Ausbreitung der šāfi‘itisсhen Reсhtssсhule von den Anfängen bis zum 8./14. Jahrhundert. Wiesbaden, 1974. Р. 109[19] Madelung W. The Spread of Māturīdism and the Turks // Aсtas IV Сongresso de Estudos Аrabes e Islāmiсos. Сoimbra-Lisboa 1 a 8 de Setembro de 1968. Leiden: E.J.Brill. 1971. Р. 124[20] Муҳаммад ибн Ибрахим ибн Ануш ал-Ҳасири ал-Бухари. ал-Ҳави фи-л-фатава. Сулайманийа, Hekimoğlu Ali Paşa 402. В. 273б[21] Муминов А. Роль и место ханафитских улама в жизни городов Центрального Мавараннахра (II-VII/VIII-XIII вв.). С. 87.
Келинингиздан яширинча ўғлингиз билан суҳбатлашманг!
Келинингиздан яширинча ўғлингиз билан суҳбатлашманг, келинингиз хавотирга тушмасин. Унинг ишончини қозонинг.
Қайнона ўғли ва келини ўртасидаги алоқага, мувозанатга эътибор қилишга мажбур. Келини ҳақида бошқаларга гап ташиш, унинг ғийбатини қилиш унга асло ярашмайди. Ҳатто ўғлига ҳам келинини ёмонлаши нотўғри. Келин йўқлигида ёки у бошқа хонага ўтганида дарров у ҳақида ўғлига гап етказиш ақлли қайнонага хос эмас. Бундай вазиятда келин эрига ҳам, қайнонасига ҳам ишонмай қўяди. Ҳатто эри билан қайнонасини бирга кўришни истамайди. Шу боис имкони борича қайнона ўғли билан яширинча гаплашмаслиги керак. Келиннинг камчилиги бўлса, буни ўғлига ҳам айтиб ўтирмай, келини билан юзма-юз гаплашиб олиши, тушунтириш йўлидан бориши керак. Бизга ишонган инсон қилган насиҳатларимизни тинглайди, истакларимизни бажаради. Агар ишончни йўқотган бўлсак, қанчалик уринмайлик, қанчалик жанжаллашмайлик, истакларимизни бажармайди, насиҳатларимизга қулоқ солмайди.
Аксарият ҳолларда келинларда қайнонасига нисбатан қўрқув бўлади. Ҳар бир турмушга чиққан қизда бу туйғу ижтимоий ҳодисаларнинг таъсирида онг остида мавжудлигини давоб эттирмоқда. “Қачон жанжаллашамиз? Қачон қайнонам менга қаҳрини сочади? Қачон келишмай қоламиз?” каби қўрқув, афсуски, мавжуд. Оилавий жанжалларнинг аксарияти қайнона-келин ўртасидаги келишмовчиликдан келиб чиқади.
Жамиятда келини билан яхши чиқишадиган ва уни қизидек кўрадиган қайноналар ҳам йўқ эмас. Бундай қайноналар келини ўзини бегона ҳис этишига йўл қўймайди. Ҳатто ўғли келинига нисбатан ноҳақлик қилаётган бўлса, дарҳол келинини ҳимоя этади. Бу фақатгина покиза, софдил ва ахлоқли оналарга хос фазилатдир. Ҳар икки оила аъзоларига, келин ва куёвга саодат ёр бўлишини тилайман!
“Бахтли оила” китоби асосида тайёрланди
ЎМИ Матбуот хизмати
Қашқадарёда ҳам қорилар мусобақаси бошланди!
5 февраль куни Қашқадарё вилоятида ҳам Қуръон мусобақасининг ҳудудий босқичига оқ фотиҳа берилди. Ушбу вилоятдаги мусобақага ҳам жуда катта тайёргарлик кўрилган. Маълумки, мазкур заминдан олиму уламолар, аҳли тариқатлар ва фақиҳу фуқаҳолар жуда кўплаб чиқишган. Масалан, Қуръони карим ва тасаввуфга оид нодир асарлар муаллифи Абу Ҳафс Насафий, калом илмини такомилга етказган Абу Муин Насафий, фиқҳшунос олим Абул Баракот Насафий шулар жумласидандир. Манбаларда келтирилишича бу диёрдан 300 га яқин дунё эътироф этган Насафий олимлар етишиб чиққан.
Соҳибқирон Амир Темур томонидан 1378-1379 йилларда Шаҳрисабзда бунёд этилган “Оқсарой” мажмуи ҳамда “Лангар ота”, “Султон Мирҳайдар”, “Ҳусам ота”, “Ҳазрати Башир” ва “Исоқ ота” каби зиёратгоҳлар ҳам кўпчиликка маълум ва машҳурдир.
Ана шундай буюк аллома ва азиз авлиёларнинг ҳоки поклари қўним топган табаррук заминда бугун Аллоҳнинг каломини тиловат қилиш бўйича мусобақалар бошланди.
Муҳтарам Қуръон ихлосмандлари, Қашқадарё вилояти Шаҳрисабз туманидаги “Ёшлар ижод уйи”да мусобақанинг ҳудудий босқичлари бошланди. Барчани ушбу мусобақага таклиф этамиз.
Бизнинг muslim.uz портали ва ижтимоий тармоқларни кузатиб боринг. Шаҳрисабздаги мусобақага оид фоторепортаж ва таъсирли лавҳаларни бериб борамиз.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати
Тожикистон бош вазири ўринбосари бугун Тошкентга келади
Бугун, 5 февраль куни мамлакатимизга Тожикистон Республикаси Бош вазири ўринбосари Азим Иброҳим бошчилигидаги делегация ташриф буюради. Бу ҳақда ТИВ Ахборот хизмати хабар қилмоқда.
Ташриф дастурига кўра, Ўзбекистон ҳукуматида, қатор вазирлик ва идораларда учрашув ва музокаралар ўтказиш кўзда тутилган.
Мазкур тадбирлар чоғида икки томонлама муносабатларнинг долзарб масалалари ҳамда бўлажак Ўзбекистон-Тожикистон учрашувларига тайёргарлик кўришнинг амалий жиҳатларини муҳокама қилиш режалаштирилмоқда.
Аввалроқ, Ўзбекистон Республикаси Бош вазири Абдулла Арипов Тожикистонга ташриф буюргани ҳақида хабар берган эдик.
ЎМИ Матбуот хизмати