Динимизда ота-онанинг ҳаққи, улуғлиги, мартабаси ниҳоятда буюклиги айтилган. Биргина шу таълимотнинг ўзиёқ ҳеч бир тузум ёки тарбия воситаси исломга тенг кела олмаслигига далил бўлади.

 Мана бу ояти карималарга диққат қилинг: "...ота-онангизга яхшилик-қилинглар!" (Нисо, 36); "Биз инсонга ота-онасига яхшилик қилишга амр этдик" (Луқмон, 14); "Ота-онангдан бири ёки икковлари қўл остингда кексалик ёшига етсалар, уларга ёмон сўз айтма, ҳатто "уфф" демагин, уларга қаттиқ ҳам қарамагин. Доимо яхши сўз айт! Улар учун меҳрибонлик билан хорлик қанотини паст тут. "Роббим, мени улар ёшлигимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳмат қилгин!" дегин" (Исро, 23-24).

Ана шу мазмундаги ҳадиси шарифлар ҳам жуда кўп. Ибн Масьуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:  

"Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: "Аллоҳ наздида энг суюкли амал қайси?" деб сўрадим. У зот: "Намозни вақтида ўқиш", дедилар. Сўнгра: "Яна қайси амал?" деб сўрадим. Расулуллоҳ: "Ота-онага яхшилик қилиш", деб жавоб қилдилар" (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).

Ота-онанинг хизматини қилиб, уларнинг дуоларини олиш қанчалик савобли иш бўлса, уларга оқ бўлишдаги гуноҳнинг  меъёри жуда катта – Аллоҳ таолога ширк келтиришга яқиндир. Баъзилар, ота-онанинг оғзидан: "Сени оқ қилдим", деган лафз чиқса фарзанд оқ қилинган бўлади, деб юради. Аслида ундай емас. Ота-онага оқ бўлиш Қуръон ва ҳадисларда келган "Ота-онага яхшилик қилингиз!" амрининг аксини қилиш билан содир бўлади.

У қуйидагича белги ва кўринишларга эга:

ота-онани йиғлатиш ва хафа қилиш;

уларга бақириш, жеркиш;

бир ишга буюрсалар, "уф" деб норозилигини намойиш етиш;

уларга хўмрайиш ва пешонасини тириштириш;

ота-она кексайгандаги баъзи ишларига ғаши келиши, ҳолатларидан жирканиш;

уларга иш буюриш;

она тайёрлаган таомдан камчилик топиш;

ота-онага уй ишларида ёрдам бермаслик;

ота-она гапираётганида юзни буриштириш, уларга қулоқ солмаслик, сўзларини бўлиш, уларни ёлғончига чиқариш ёки улар билан гап талашиш, баҳслашиш;

уларнинг раъйларига эьтиборсизлик билан қараш;

ота-она ҳузурида ака-укалар ёки бошқалар билан жанжаллашиш;

одамлар олдида ота-онасини ёмонлаш, уларнинг айбларини муҳокама қилиб, обрўларини тўкиш;

ота-онасини сўкиш, лаьнатлаш;

қабиҳ, пасткаш ишлар қилиш орқали ота-онани шарманда этиш;

уларни ортиқча харажатга қўйиш;

уларни хабардор қилиб қўймасдан уйга кеч қайтиб уларни хавотирга қўйиш;

аҳли аёлини ота-онасидан устун қўйиш;

уларнинг эҳтиёжи бўлиб турганда, улардан алоҳида яшаш;

улар сабабли бошқалардан уялиш;

уларга қўл кўтариш;

уларга хасислик ва бахиллик қилиш;

уларга миннат қилиш;

уларнинг нарсасини ўғирлаш;

уларнинг олдида нолиш ва бўлар-бўлмас дардини тўкиб-солиш;

уларнинг изнисиз сафарга чиқиш;

уларнинг ўлимини тилаш. 

Шундай экан, уларга оқ бўлиб қолишдан сақланиб, яхшилик қилишга шошилайлик ва Аллоҳ ҳузуридаги чексиз ажрга эга бўлайлик.

Зеро, улар ҳеч қачон бизга ёмонликни раво кўрмайди, фақат яхшилик тилайди. Аллоҳ ҳаммамизни уларнинг розиликларини олишга муяссар қилсин.

Фотима КОМИЛЖОНОВА,

ТИИ 1-курс талабаси

(“2017 йил Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили”)

بسم الله الرحمن الرحيم

Муҳтарам  жамоат! Ислом динида ҳар бир иш ниятга қараб баҳоланади. Бу иш тилнинг иши бўлсин ёки бошқа бўлсин, бу ишларнинг тўғри бўлишида ниятнинг алоҳида ўрни бордир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ ... 

مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Амаллар фақат ниятларга кўрадир”, деётганларини эшитганман”, деди.

Ушбу ҳадисга кўра, қиладиган барча ишларимиз Аллоҳ таолонинг ҳузурида мақбул бўлиши учун ниятимиз тўғри бўлиши лозимлиги маълум бўлади. Бунда агарчи, шу ишни амалга ошира олмасак-да, лекин яхши ният қилган бўлсак, ниятимиз учун ҳам ажр-савоб олаверамиз. Шунинг учун ҳар бир амалда ниятнинг ўрни қанчалик муҳим эканини яхши англаб етишимиз лозим бўлади.

Масалан, илм талаб қилаётган киши Аллоҳнинг розилиги, халқнинг манфаати ниятида илм ўрганса, ҳам илмга, ҳам савобга эришади. Агар фақат мансаб ва мол-дунё учун ўрганса, мансаб мол-дунёга эришиши мумкин, лекин савобдан бебаҳра қолиб кетади.

Демак, бизнинг қилаётган амалларимизда ихлоснинг аҳамияти жуда ҳам катта экан. У хоҳ дунёвий бўлсин, хоҳ ухровий бўлсин ишларимизни яхши ният ва ихлос билан бажармоқлигимиз лозим.

Муҳтарам намозхонлар! Демак ҳар бир амал ихлос билан қилинса, ўша амал пухта даражада амалга ошади. Чунки Аллоҳ таолонинг розилигини кўзлаб амал қилган банда доим Аллоҳнинг назоратида экани, бир лаҳза ҳам Унинг назоратидан четта қолиб кетмаслигини ҳис қилиб амал қилади. Аллоҳ таоло ихлосга буюриб шундай дейди:

وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ

Яъни:  “Ҳолбуки, улар фақат ягона Аллоҳга, Унинг учун динни (ширкдан) холис қилган, тўғри йўлдан оғмаган ҳолларида ибодат қилишга ва намозни баркамол адо этишга ҳамда закот беришга буюрилган эдилар. Мана шу тўғри (ҳаққоний) диндир”. (Баййина сураси, 5-оят)

Бандалар қилаётган ишларида ниятларини тўғри қилиб, ихлос билан бажаришса, шайтоннинг васвасасидан ҳам омонда бўлади. Чунки шайтон зийнатлаб кўрсатадиган гуноҳ ишлардан фақат ихлосли бандаларгина омон қолишади. Қуръони каримда шундай дейилган:

قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ   

Яъни:  (Иблис) айтди: «Эй, Роббим! Қасамки, мени йўлдан оздирганинг сабабли, албатта, уларга (Одам болаларига) ердаги (барча гуноҳ ишларни) чиройли кўрсатиб қўюрман ва албатта, уларнинг ҳаммаларини йўлдан оздирурман. Илло уларнинг орасидаги ихлосли бандаларинггина (бундан мустаснодир) (Ҳижр, 39-40).

Муҳтарам азизлар! Маълумингизким, жорий 2017 йил юртимиз раҳбари томонидан “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили”, деб эълон қилинди. Йил бошиданоқ кўпдан-кўп хайрли ишлар амалга оширилиб келяпти.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев жойларда амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари, олиб борилаётган ислоҳотлар жараёни, йирик лойиҳалар билан танишиш ва халқ билан мулоқот қилиш мақсадида мамлакатимизнинг қатор вилоятларида бўлиб қайтдилар. Сафарлар давомида баъзи хонадонларда бўлиб, кекса ва ёшлар билан учрашиб, оилаларнинг кундалик ҳаёти, фарзандлар касб кори ва набиралар тарбияси тўғрисида суҳбатлашдилар. Мана шундай яхши ниятлар ва катта ташаббуслар билан амалга оширалаётган хайрли ва савобли амалларда биз мусулмонлар биринчи сафда бўлишимиз лозимдир. Зеро, Аллоҳ таоло бандаларини хайрли ишларга шошилишни буюрган. Чунончи, Қуръони каримда марҳамат қилиб шундай деган:

فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ

Яъни: “Бас, хайрли (савобли) ишларда (бир-бирингиздан) ўзишга ошиқингиз!” (Моида сураси, 48-оят).

Ушбу оятга кўра, инсон доим яхши амаллар қилишга, яхши ниятда бўлишга шошилиши лозимдир. Доим яхши ишлар ва яхши ниятлар билан юрган инсоннинг хотимаси ҳам гўзал бўлади. Инсон ҳаёти давомида барча яхши ишларни амалга оширишга имконияти бўлмаслиги мумкин, лекин барча яхши ишларни ният қилишга имкони бордир. Аллоҳ таоло эса унга ниятига яраша савоб бераверади. Чунки Аллоҳ таоло бандалари қилган хайрли амалларнинг бирортасини ҳам зое қилмайди. Зеро, Қуръони каримда шундай марҳамат қилган:

إِنَّ الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لَا نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلًا

яъни: “Имон келтирган ва солиҳ амалларни қилган зотлар эса, (билиб қўйсинларки) албатта, Биз яхши амалларни қилган кишининг мукофотини зое қилмасмиз”. (Каҳф сураси, 30-оят).

Демак, қилган яхши амалларимизда ва эзгу ниятларимизда асло умидсиз бўлмаслигимиз лозим. Чунки сизнинг қилган яхши ишингизни бандалар унутиб юборса ҳам, Аллоҳ таоло асло унутмайди. Аллоҳ таоло Ўз шаънига муносиб  равишда албатта, ажру мукофат беради.

Муҳтарам  жамоат!  Ислом дини хайрли амалларга шу даражада тарғиб қилганки, нафақат хайрли амални қилган кишини, ҳатто хайрли амал қила олмаса-да, уни ният қилган кишиларни ҳам улкан ажр-савоблар билан тақдирлайди. Сўзимизга ушбу ҳадиси шариф далил бўлади:

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِيمَا يَرْوِي عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَجَلَّ قَالَ: قَالَ إِنَّ اللَّهَ كَتَبَ الْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ ثُمَّ بَيَّنَ ذَلِكَ فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً فَإِنْ هُوَ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ عِنْدَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ إِلَى أَضْعَافٍ كَثِيرَةٍ وَمَنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً فَإِنْ هُوَ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ لَهُ سَيِّئَةً وَاحِدَةً.

رَوَاهُ البُخَارِيُّ

Яъни: Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз Парвардигори азза ва жалладан ривоят қилиб айтади: “Аллоҳ таоло яхшиликлар ва ёмонликларни ёзиб қўйди ва уни баён қилди: Кимки бирор яхшиликни қасд қилса-ю, лекин уни қилмаса, Аллоҳ таоло уни Ўзининг ҳузурида ўша банда учун мукаммал яхшилик қилиб ёзиб қўяди. Агар банда уни қасд қилиб, уни амалга ҳам оширса, Аллоҳ таоло уни Ўзининг ҳузурида ўша банда учун ўнтадан етти юз яхшиликкача, ундан ҳам бир неча баробар кўп қилиб ёзиб қўяди. (Яъни, нияти ва ихлосига қараб кўпайтириб бераверади) Агар бир ёмонликни қасд қилса-ю, (сўнгра Аллоҳдан қўрқиб,) уни қилмаса, Аллоҳ таоло уни Ўзининг ҳузурида ўша банда учун битта мукаммал яхшилик қилиб ёзиб қўяди. Агар уни амалга оширса, Аллоҳ таоло уни Ўзининг ҳузурида битта ёмонлик қилиб ёзиб қўяди”. Имом Бухорий ривоят қилган.

Абдуллоҳ ибн Муборак раҳматуллоҳи алайҳ айтган: “Айрим кичик амалларни ният катталаштиради. Шунингдек, айрим катта амалларни ният кичрайтиради”.

Муҳтарам жамоат! Шундай экан, биз доим яхши ниятлар қилишимиз, яхши ниятда бўлишимиз лозимдир. Ана шунда Парвардигоримиз бизни ниятларимизга яраша амалларимизни ҳам тўғирлаб қўяверади. Мана жорий йил “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили”, деб эълон қилинди. Биз ҳам барча халқимиз сингари ушбу шиор остида бир жону бир тан бўлиб, юртимиз равнақига ўз ҳиссамизни қўшсак, “Кўпники кўл бўлар” деганидек, она Ватанимиз соат сайин тараққий топиб боради.

Аллоҳ таоло барчамизни ҳар бир амалларимизда ниятларимизни тўғри қилишга муваффақ қилсин! Бу юртнинг равнақига бизнинг ҳам ҳиссамиз қўшилишига Ўзи тавфиқ ато қилсин! Омин!

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:«Ким бир мусулмондан дунё ғамларидан бирини аритса, Аллоҳ ундан охират ғамларидан бирини аритади. Ким бир мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ дунё ва охиратда унинг айбларини беркитади. Банда модомики биродарига ёрдам бериб турар экан, Аллоҳ унинг кўмакчиси бўлади»(Имом Муслим ривояти). Ушбу муборак ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сизу биз умматларини меҳр-шафқатли бўлишга, ён атрофимиздаги эҳтиёжманд инсонларнинг ҳолидан хабар олишга тарғиб қилмоқдалар.

Юртимизда ёшларга ғамхўрлик давлат сиёсати даражасига кўтарилган. Уларнинг илму-ҳунар олишлари учун барча қулайликлар яратилган. Мазкур хайрли ишларга ўз ҳиссасини қўшиш мақсадида шу йилнинг 5 апрель куни Тошкент шаҳар «Новза» жоме масжиди имом-хатиби бошчилигида масжид жамоаси Учтепа туманида жойлашган 199-сонли имконияти чекланган болалар учун ихтисослаштирилган мактабга ташриф буюрди. 

Махсус мактабда ташкил этилган тадбирда имом хатиб Жалолиддин Ҳамроқулов сўзга чиқиб, илм ва унинг фазилатлари ҳақида гапириб, юртимиз азал-азалдан дунёга устоз бўлган уламолари билан машҳур бўлгани, ёшларимиз ҳам улуғ аждодларига муносиб ворис бўлишга ҳаракат қилиши лозимлигини уқтирди.

Тадбир якунида ўқувчиларга масжид маъмурияти ва ҳомийлар томонидан ўқув қуроллари, синф хоналарига ёзув доскалари тақдим этилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Тошкент шаҳар вакиллиги 

Соҳибқирон Амир Темурни одамлар қаҳри қаттиқ ҳукмдор сифатида тасаввур қилади, хусусан, катта авлод. Негаки, собиқ шўро даври дарсликларида у золимларнинг золими сифатида тасвирланган эди. Ўқиганларимиз таъсиридами, билмадим, дарсликда берилган сурати ҳам қўрқинчли таассурот уйғотар эди кишида. Ўша таассуротлар онгимизга шу қадар сингиб кетган эканки, уни миллатимиз халоскори, миллатимиз шарафини юксалтирган буюк бобомиз ўлароқ билганимизга кўп йиллар тўлган бўлса-да, ҳозиргача ундан қўрқамиз.

Ростдан ҳам у шу даражада қаҳри қаттиқ одам бўлганми?

“Темур тузуклари”да “Очиқ юзлилик, раҳм-шафқат билан халқни ўзимга ром қилдим. Адолат билан иш юритиб, жабр-зулмдан узоқроқда бўлишга интилдим”, деб ёзилгани унинг кулар юзли, меҳрибон одам бўлганидан дарак беради. Билъакс, одамлар туруш юзлик, бадфеъл, кишининг атрофида йиғилмаслиги аён ҳақиқат.  

Кўпчиликка таниш бўлган мана бу воқеа эса фикримизни тасдиқлайди. Темур Кўрагоннинг Табризни идора қилиб турган ўғли Мироншоҳ Мирзо ичкиликка ружу қўяди. Бу ҳақда Самарқандга арз қиладилар ва аризада уни бу ишга етаклаган уч надимининг номи ҳам тилга олинади.  Ўша уч ходимнинг боши келтирилсин деган амр бўлади. Улар: Хожа Абдулқодир, Мавлоно Муҳаммад Кохий ва Устод Қутб Нойи эди. Улардан Хожа Абдулқодир қочиб қолади, қаландар бўлуб, ўзини девоналикка солиб мулкдин-мулкка кўчиб ўтиб юради. Соҳибқирон Ироққа юриш қилганда қўлга тушиб қолади. Уни тахтнинг пойига келтира­дилар. Хожа ҳофизи Қуръон эди. Азбаройи қўрққанидан баланд овозда Қуръон ўқий бошлайди. Соҳибқироннинг ғазаби лутфга мойил бўлуб:

Абдол зи бийм чанг бар мусҳаф зад

(Дарвеш қўрққанидан Қуръонга чанг солди) –

деб кулади. Ундан кейин Хожага илтифот кўрсатиб ўзига мулозим қилиб олади.

Энди тасаввур қилиб кўрайлик, агар у золим ва қаҳри қаттиқ одам бўлганида шундай мурувватпешалик қила олармиди?

У ҳар доим қардошлик ҳақига риоя қилиб келган. Жонидан тўйдириб юбормагунча қардошлари ўзига етказган зарарга чидаб келган. У 1356 йилда амир Қазағаннинг қизи Улжай Туркон оқани никоҳига олган. Қайноғаси Амир Ҳусайн ҳар доим унинг оёғидан чалишга ҳаракат қилиб келгани, ҳатто бир неча марта ҳийла-макрлар қўллаб уни ўлдиришга уринганини ҳаммамиз биламиз. Амир Ҳусайннинг душманлиги шу даражага етиб борадики, 1365 йил Самарқандда Амир Темурга яқин бир неча бекларни исён кўтаришда айблаб, уларга катта жарима солади. Амир Темур бисотидаги бор олтин ва жавоҳирларни, шунингдек, хотини Улжай Туркон оқанинг қимматбаҳо тақинчоқларини ҳам қўшиб, товонга тўлайди. “Тузуклар”ида “У (Амир Ҳусайн – муалл.) билан муросаю мадора қилишга шунчалик интилдимки, ҳатто унинг амирларига ҳам бу таъсир этиб, менга бўйсундилар” (Т.т. 44-бет), деб ёзади.

Бундан аён бўладики, Амир Темурнинг қардошлик ҳақига риоя қилиши, сулҳпарварлиги, дўстларини оғир кунларда ўз ҳолига ташлаб қўймаслиги, қалтис вазиятларда ўзини хавф-хатарга қўйиб бошқаларнинг ҳимоясига отилиши унга душманлик қилиб юрган Амир Ҳусайннинг бекларини мафтун айлаган ва улар унга хайрихоҳ бўлиб қолган.

Амир Ҳусайннинг ёмонлиги бошига бало бўлиб 1370 йил Балхда Амир Темур билан бўлган навбатдаги жангда асирга тушган. Соҳибқирон қардошлигининг ҳурматини қилиб ўшанда ҳам ўзига кўрсатган ёмонликлари учун уни ўлим жазосига ҳукм қилмаган. Хутталон ҳокими Кайхусрав хун талаб қилган. Чунки Амир Хусрав 1360 йил унинг иниси Кайқубодни ҳеч қандай сабабсиз қатл эттирган эди. Хун эса, аёнки, жонга жон билан тўланади.

Амир Ҳусайн асир тушганидан кейин унинг навкарлари ва амирлари ўлимни бўйнига олади. Аммо Амир Темур “Ахир булар аскарлар-ку?” деб барчасини афв этади ва яна аскарликка тайинлайди.

Бу ўринда ибратли тўртта ҳодиса бор: биринчиси, деҳқон экин экади, қурувчи бино қуради, аскар жанг қилади – улар жанг чоғида ўлдирилганида бошқа гап эди; иккинчиси, уларни ўлдириб юбормасдан ўз сафига қўшиб олиши унинг қўшинининг кучайишига хизмат қилган, у шу тартибда аскарлари сафини кенгайтириб бораверган; учинчиси, инсон зотининг жони сақлаб қолинган; тўртинчиси, улар ўз ҳукмдорини ҳимоя қилган, унга хиёнат қилмаган, энди эса ҳукмдорнинг ўзи йўқ – аскар эса хизмат қилиши керак. Чунки унинг ҳунари сипоҳлик. “Агар ғаним сипоҳидан бирор кимса ўз валинеъматига сидқидилдан хизмат қилиб, уруш кунларида менга қарши қилич кўтарган бўлса ҳам, ундай одамга нисбатан лутф-марҳаматлар кўрсатдим. Қошимга (паноҳ истаб) келганда, уни қадрлаб ишончини қозондим, вафодорлиги ва ҳақиқат билан хизмат қилишига ишондим” (Т.т.78-б.), дейди Соҳибқирон. Шунингдек, у ўзига душманлик қилиб юриб, кейин пушаймон бўлиб келган кишиларни кечириб юборгани, ўтган ишларни асло юзига солмаганини ҳам ёзган. Хусусан, Амир Боязид Жалойир ҳақида бундай дейди: “Хўжанд вилоятининг ҳокими эди. (Дўстона) насиҳат айласам, унга таъсир қилмади. Оқибатда ўз улусининг одамлари ўзига қарши чиқиб, олдимга кишанлаб келтирдилар. Мен (ўтган ишларни юзига солмай) унга илтифотлар кўрсатдим. Буни кўриб, ўзи (уятдан) шарманда бўлди” (Т.т. 45-бет).

Тарихий асарларда ота-бола, ака-ука тахт талашиб ғолиби мағлубини ўлдиргани, кўзига мил тортгани, умр бўйи зиндонда сақлагани ҳақида кўп ўқиганмиз. Амир Темур эса уларнинг тамоман акси ўлароқ силаи раҳмга қаттиқ амал қилган. “Фарзандлар, қариндошлар, ёру биродарлар, қўшнилар ва мен билан бир вақтлар дўстлик қилган барча одамларни давлату неъмат мартабасига етишганимда унутмадим, (молу мулк ва нақд пул билан) ҳақларини адо этдим. Ўз фарзандларим, қавму қариндошларимдан қариндошлик меҳрини узмадим. Улардан нораво иш ўтган бўлса, дарҳол (қўл-оёғини) боғлаб, ўлдиришга буюрмадим” (Т.т.78-бет).

Асарнинг кейинги саҳифаларида: “Амр қилдимки, агар ўғилларимдан қайси бирови салтанат мартабасига даъвогарлик қилиб бош кўтарар экан, уни ўлдиришга, қўлларини боғлашга ёки мучасидан бирон жойини камайтиришга ҳеч ким журъат қилмасин. Лекин ўз даъвосидан кечмагунча, уни асирликда сақласинлар, токи Худонинг мулкида уруш чиқмасин. Агарда набиралар ёки қавм-қариндошлардан бири менга қарши кўтарилса, уни дарвишлик ҳолатига солсинлар” (Т.т.103-бет), дейди.

Ана шу маълумотлар унинг оилапарварлигига, қардошлик ҳақига риоя қилганига яққол далилдир. Унинг салтанати дўстларнинг дўстлиги янада зиёда бўлгани, душманларининг дўстга айлангани, дўсту душман билан муросаю мадора қила олгани эвазига юксалган.

Бугунги авлодлар Соҳибқирон бобомиздан оила мустаҳкамлиги, қардошлик ришталарини маҳкам тутиш, дўстга садоқат  борасида кўп нарсани ўрганишимиз мумкин. Бунинг учун унинг “Тузуклар”ига бот-бот мурожаат қилмоғимиз, Ушбу мўътабар асардаги донишманд аждодимизнинг ҳаётий синовлардан ўтган ҳикматларини пухта ўрганиб ўзлаштирмоғимиз лозим.

Дамин ЖУМАҚУЛ,

журналист

Исро кечаси ислом тарихидаги буюк тарихий ва мўъжизавий ҳодисадир. Имом Нававий: ““Исро” ва “Меърож” воқеаси Қуръони каримдан кейинги энг улуғ мўъжизадир”, деганлар.

Исро билан меърожнинг бир-биридан фарқлаш лозим. Исро – бу Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Маккадан Қудсга – Ақсо масжидига боришлари. Меърож “Масжидул Ақсо”дан олий самоларга, кейин, “Сидратул мунтаҳо”га кўтарилишлари сўнгра, ўша кечанинг бир қисмини ўзидаёқ “Байтул мақдис”га самовий сайр қилиб қайтганларидир. Айнан манашу меърож кечасида мусулмонлар зиммасига беш вақт намозларни адо қилиш фарз қилинган.

Аллоҳ таоло ўзининг мўъжизакор каломида:

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آَيَاتِنَا إِنَّه هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ 

“(Ўз) бандаси (Муҳаммад)ни, унга мўъжизаларимиздан кўрсатиш учун (Маккадаги) Масжиди Ҳаромдан (Қудсдаги) Биз атрофини баракотли қилган Масжиди Ақсога тунда сайр қилдирган зотга тасбеҳ айтилур. Дарҳақиқат, У Самеъ (эшитувчи) ва Басир (кўрувчи)дир” (Исро сураси, 1-оят).

Мазкур ояти кариманинг латиф маъноларини бирозгина ўрганиб кўрайлик:

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى – Оятнинг бошланишига эътибор беринг!

سُبْحَانَ (субҳана) сўзини араблар одатда муҳим ҳодиса ёки ҳолат учун ишлатишади. Шунингдек, ушбу калима ўта ҳайратланган пайтда айтилади. Демак, маълум бўладики, Аллоҳ таоло айтмоқчи бўлган хабар муҳим экан. У шунчаки оддий нарса эмас, балки ҳайратланадиган даражада эътиборли эканлигини билдиради.  Аллоҳ таоло ушбу оятида “Биз сизга “Исро” хабарини қисса қилиб берамиз”, “Сизга “Исро” хабари келдими”, ёки “Сиздан “Исро ва Меърож” ҳақида сўрашади, айтинг “сизларга тез кунда у ҳақда айтиб бераман”, демади. Шунингдек, “Уларга Исро хабарини тиловат қилиб бер”, деб ҳам айтмади. Балки, бу буюк ҳодисани

Ўзининг سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى “... тунда сайр қилдирган зотга тасбеҳ айтилур” деб бошлади.

Бундан ташқари, “субҳана” “покдир” деган маънони англатади. Яъни, Аллоҳ таоло зотида пок, сифатларида пок, феълларида пок, Унинг шериги ҳам йўқ, тенги ҳам йўқ, ўхшаши ҳам йўқ, У эшитгувчи ва кўргувчидир. Бу Қодир, Ҳаким илоҳ инсоният қонуниятларидан покдир. Пайғамбарига инсон тоқатидан ташқари бўлган макон ва замонни чегараси бўлмаган неъматни берди. Чунки, У замон ва маконнинг ҳам яратувчисидир. Агар буни билсанг ва Парвардигорингни инсоният қонунидан покласанг ва ҳамма нарсага қодир эканлигига имон келтирсанг бу қодир Аллоҳ нима қилганини эшитганингда ҳайратга тушмайсан. У бандасини Маккадаги масжиди ҳаромдан Қудсдаги Масжиди Ақсога тунда сайр қилдирди. “Исро”нинг маъноси “тунда сайр қилдирди” деганидир.

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ (Бандасини тунда сайр қилдирган Зот покдир). Ояти каримада Пайғамбарини, расулини ёки Муҳаммад ибн Абдуллоҳни деган калима билан зикр қилмасдан балки, бандасини деди. Чунки, диннинг ҳаммаси инсоннинг Аллоҳ таоло учун бандалик қилишлик устига барпо бўлган. Шунингдек, Қуръондаги бу ибора бизларга қатъий далил берадики, исро руҳ ва жасад билан биргаликда бўлган. Чунки,  بِعَبْدِهِ  (бандасини) дейишлиги, зеро, руҳнинг ўзигагина عَبْد (банда) дейилмайди. Шунингдек, жасаднинг ўзига ҳам عَبْد (банда) деган сўз ишлатилмайди. Қачонки руҳ ва жасад биргаликда жамлангандагина унга عَبْد (банда) дейилади. Тасбеҳ улуғ ишлар қаршисида айтилади. Агар мазкур воқеа Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ухлаётган пайтларида содир бўлганида, бу ишда алоҳида бир улуғлик бўлмасди, Қурайш ҳам буни бирдан инкор қилишга ошиқмас эди.  Зеро, банда руҳ ва жасаддан иборат. Агар мазкур воқеа У зотнинг ухлаган пайтларида фақат руҳларига боғлиқ ҳолда   содир бўлганида эди, оятда “Бандасини” деб эмас, балки “Бандасининг руҳини” деб айтилган бўларди. Қолаверса, бу ақлан ҳам тўғри эмас. Чунки, у зот Буроққа миндирилганлар. Буроққа эса руҳ миндирилмайди, балки тана миндирилади.

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا “Бандасини тунда сайр қилдирган Зот покдир”. Нима учун тунда?

Чунки, тун ҳаракатлар уйқуга кетган, сукунат оғушига чўмган, шовқинлар тинган осуда пайтдир. У вақтда муножот завқли, Аллоҳ билан мулоқот ва яқинлашув ширин бўлади. Бундан ташқари, “асро” калимасини ўзи тунда сайр қилдириш деган маънони англатади. Лекин такроран тунда деб таъкидланишининг сабаби шундаки, одатда тунда бўлган ишларни ҳеч ким кўрмайди.  Демак, бу муборак сайр мусулмонларнинг иймонларини имтиҳон қилишлик учун ҳам бўлган. Чунки, кундузи сайр қилдирилганида бу хабарга ишонадиганлар кўпроқ ва бу оддий ҳолат бўлиб қолар эди. Тарихдан бизга маълумки, мазкур воқеа туфайли иймони саломатлар бошқалардан ажралган.

Қаердан қаерга сайр қилдирди?

“Масжидул Ҳаром”дан “Масжидул Ақсо”га. “Масжидул Ҳаром” сўзи “сақланган”, “ҳимоя қилинган масжид” деган маъноларни англатади. У ерда баъзи ишлар мумкин бўлмаганлиги учун ҳам шундай номланган. Иброҳим ва Исмоил алайҳиссаломлар бино қилган Каъбаи мушаррафадан “Албатта, одамлар (ибодати) учун қурилган биринчи Уй – Бакка (Макка)даги муборак ва оламлар учун ҳидоят (манбаи) бўлмиш (Каъба)дир. Унда аниқ аломатлар – “Мақоми Иброҳим” бордир. Унга (Каъбага) кирган киши омонда бўлур. Йўлга қодир бўлган одамлар зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир. Кимда-ким (буни) инкор этса, бас, албатта, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир” (Оли Имрон сураси, 96-97 оятлар).

Сайрнинг бошланиши мусулмонлар учун ҳурматли ва суюкли Маккаи мукаррамадан Қуддусдаги Масжидул Ақсога бўлди. Аллоҳ таоло шунчаки Масжидул Ақсо деб қўйгани йўқ балки, уни “Биз атрофини баракотли қилган” дея сифати билан келтирди. Масжидул Ақсони атрофидаги ерлар шу қадар унумдор ва серхосил эканки, у ерда бошқа жойларда учрамайдиган турли ва ширин мевалар бўлади.

Нима учун Қуддус ер билан осмон орасидаги тўхташ жойи қилиб белгиланди?

Масжидул Ақсо муборак сафарнинг бир қўнимгоҳи эди. Зотан, у муқаддас замин пайғамбарларнинг бешиги саналади. Шунга кўра у жойда тўхтаб ўтишлик Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнниг динлари энг улуғ дин эканлигини кўрсатиб қўйишлик учун бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадан Масжидул Ақсо томон юрдилар ва у ерда тўхтадилар. Бу барча пайғамбарларнинг дини билан пайғамбаримизнинг динлари ўртасидаги кучли бир илоҳий боғлиқликка ишорадир. Аллоҳ таоло Ислом башарият учун юборган энг охирги ва мукаммал дини экани ва У зотни бутун оламларга пайғамбар қилиб юборилганликларини кўрсатиш учун у ерда барча пайғамбарларга намозда имомлик қилдилар.  

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى “Бандасини Маккадаги масжиди Ҳаромдан Қудсдаги Масжиди Ақсога тунда сайр қилдирган зот покдир”. Масжидул Ақсо аввалги қибла ва учта Ҳарам (мукаррам) бўлган маконларнинг биридир.

Аллоҳ таоло нақадар буюк ҳикмат ва билим соҳибидир. Яратган Аллоҳ  барчамизга ўзининг каломини ўқийдиган ва маъноларини теран англаб, ундаги илоҳий таълимотларга оғишмай амал қилиб боришимизда Ўзи кўмакчи бўлсин!

Жалолиддин Ҳамроқулов,

Тошкент ислом институти

“Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири